• thuis
• sitemap
• publicaties
• projecten
• mail

Literatuur over examens

Ben Wilbrink

Zie ook zittenblijven.htm
Zie ook cijfergeven.htm
Zie ook cesuurbepaling.htm
Zie ook examenregelingen.htm

Block, J. (Ed.) (1974). Schools, society and mastery learning. London: Holt, Rinehart, & Winston.

Block, J. H. (Ed.), Mastery learning: Theory and practice (includes annotated bibliography). London: Holt, Rinehart, & Winston, 1971.

Bloom, B. S., Hastings, J. T., & Madaus, G. F. Handbook on formative and summative evaluation of student learning. New York: McGrawHill, 1971.

Bishop, J. H. (1995). The impact of curriculum-based external examinations on school priorities and student learning. International Journal of Educational Research, 23 (8), 653-752. pdf

Een monografie met prikkelende titels van de afzonderlijke hoofdstukken: An economic theory of the effects of peer pressure and rewards for learning on school priorities, student effort and achievement. The impact of the payoff to college and the selectivity of college admissions on effort and achievement in high school. When curriculum-based examinations are absent, what happens to academic standards, incentives and achievement in the United states? Testing for backwash effects of examination systems: international comparisons. New York State vs. the rest of the United States. Mathematics and science achievement in Canada: comparing provinces. Case study of England, Scotland, France, The Netherlands and the United States.

Bergh, H. van den (1988). Examens geëxamineerd. Den Haag: SVO. (over centraal schriftelijke eindexamens Nederlands voor LBO en MAVO)

Ball, W. W. R. (1880). The origin and history of the mathematical tripos. Cambridge. Rothblatt (1974) verwijst hier meermalen naar. Niet in UBL. In KB: Cambridge notes, chiefly concerning Trinity College and the University. 1921 (2nd edition). Cambridge: Heffer. Hieruit heb ik het hoofdstuk The history of the mathematical tripos gekopieerd.

Bakker, H. Th. (Red.) (1959). Mislukking en vertraging van de studie. Verslag van een onderzoek verricht aan de Technische Hogeschool te Delft, 1953-1957. Delft: Technische Hogeschool.

Needham, J. (1963). China and the origin of qualifying examinations in medicine. Proceedings of the Royal Society of Medicine, 56, 63. Reprinted in Needham, J. (1970). Clerks and craftsmen in China and the West. Cambridge University Press. 379-395

The evidence available (which we shall mention further in due course) indicates clearly that our European system of examinations derived from Arabic culture through the School of Salerno. The question arises, however, whether the physicians of +10th-century Baghdad could have been influenced by still earlier practices in regions farther east. p. 379 When Bentley introduced written examinations in Cambridge in +1720, for the first time in Europe, he was certainly not unaware of the age-old Chinese civil service examinations, which had been described in detail by many +17th-century Jesuit writers in all of the chief European languages. When Civil Service examinations were introduced in the nineteenth century in the West, the inspiration came again from the mandarinate examinations conducted for two thousand years previously in China.

p. 379

Arrow, K. J. (1973). Higher education as a filter. Journal of Public Economics, 2(3), 193–216.   pdf scihub

Teng, Ssu-Yü (1968). Chinese influence on the Western examinations system. In J.L. Bischop, Studies of governmental institutions in Chinese history, 197-242. (Prahl p. 17 verwijst hiernaar: '... die lange Diskussion vor der Einführung der Civil Service Examinations') pdf scihub

Theo Thijssen (1929). De examen-idioot of De kinderexamens van 1928. Overdruk uit De Bode. orgaan van de Bond van Ned. Onderwijzers. Bondsdrukkerij "De Volharding".

scan 24 Mb. Scan is overgenomen op onderzoekonderwijs.net door Dick van de Wateren https://twitter.com/benwilbrink/status/1213097645775970304 --> [Stukje of column over toets/examengekte in Verzameld Werk deel IV pp 391-92. Verscheen in tijdschrift Wij]

Anderson, R. D. (1989). Education & opportunity in Victorian Scotland. Edinburgh UP. [Education and opportunity in Victorian Scotland]

Het concluderende hoofdstukje maakt duidelijk dat dit een belangrijk boek is. Dat komt omdat het over toegankelijkheid van het onderwijs gaat, de veranderingen in het onderwijs die met veranderingen in die toegankelijkheid samengaan, en omdat een en ander zich afspeelt in een ongemakkelijke relatie tot het Engelse selectieve onderwijsstelsel. Wat bijzonder interessant is: de strijd tussen voorstanders van selectie en degenen die vrije toegankelijkheid (tot publieke kennis etc, tot de universiteit) wilden handhaven (maar dat uiteindelijk wel hebben verloren). Het is helemaal niet zo'n gek idee, zoals Anderson aangeeft, om vandaag de dag nog eens naar de argumenten voor die vrije toegankelijkheid te kijken. Misschien liggen hier toch mogelijkheden om maatschappelijke winst te behalen, nu maatschappelijke omstandigheden zo radicaal anders zijn dan een eeuw geleden waarin de geslotenheid en de bureaucratische eenvormigheid van het universitaire gebeuren zijn beslag kreeg.

Paul William Kingston and Lionel S. Lewis (Eds) (1990). The high-status track: studies of elite schools and stratification. Albany: State University of New York Press. isbn 0791400115, (o.a.: Richard Farnum: Prestige in the IVY League: Democratization and discrimination at Penn and Columbia, 1890-1970 - Paul William Kingston and Lionel S. Lewis: Undergraduates at elite institutions: The best, the brightest, and the richest - James C. Hearn: Pathways to attendance at the elite colleges - Paul William Kingston and John C. Smart: The economic pay-off of prestigious colleges - Michael Useem and Jerome Karabel: Pathways to top corporate management - Charles L. Cappell and Ronald M. Pipkin: The inside tracks: Status distinctions in allocations to elite law schools - Paul William Kingston and James G. Clawson: Getting on the fast track: Recruitment at an elite business school)

Masters of Theory: Cambridge and the Rise of Mathematical Physics by Andrew Warwick (2003), University of Chicago Press info

OECD (1995). Performance standards in education. In search of quality. Paris: Organisation for Economic Co-operation and Development. [POW 81.05 P3] Studie van normen in een reeks OECD-landen, helaas zonder Nederland. Ook aandacht voor de wijze waarop men met die normen omgaat, ze bepaalt. Meestal gaat het om het eindexamenniveau middelbaar onderwijs. Juist het vergelijkende kader maakt soms verrassende conclusies mogelijk. Op p. 13 wijst John Lowe op de paradoxale situatie dat in een aantal landen

‘external examination for 17-18-year-olds, whose primary purpose is selection of rejection for university entrance, sets standards in a top-down, elitist fashion through its profund influence on the school curriculum. On the other hand, the same countries are all committed to the democratic ideal of high qulity (cf. "high-stakes") education for all students at all levels and today show concern to develop national standards and equivalency. Is that ideal compatible with the examination model? There is, undoubtedly, a fundamental problem of reconciling conflicting educational aims.’

Strenge selectie op grond van Cito-toets onverstandig. Onderwijsdeskundige waarschuwt tegen allesbepalende keuze op jonge leeftijd. Xandra van Gelder (De Volkskrant, 18-2-1997). "Op je twaalfde jaar wordt je toekomst bepaald. Zo rond pasen krijgen alle leerlingen in groep acht, mede op grond van de Cito-toets, een dwingend schooladvies. Het is de vraag of dat wel verstandig is", aldus R. Zunderdorp, voorzitter van het Procesmanagement voortgezet onderwijs. "Je mag niet hoger kiezen dan Cito en de school adviseren, omdat het later zoveel problemen geeft als het misgaat met dat kind. Wie hogerop wil, wat toch een heel gezonde ambitie is, mag dat niet eens proberen. Daarmee ontneem je mensen een grondrecht. De toets wordt aan alle kanten misbruikt." Volgens Hendriks [directeur van de Algemene Vereniging van Schoolleiders] is op een kwart van de scholen al flink geoefend voor de toets. Zo proberen de scholen hun leerlingen zo goed mogelijk te laten scoren. De educatieve Uitgeverij Wolters Noordhoff heeft die trend als eerste onderkend. Het dit jaar verschenen Tiptoets, een verzameling oude Cito-vragen en handige tips om het juiste antwoord te kiezen, wordt volgens Wolters Noordhoff zeer goed verkocht. Er bestaan geen gegevens over de voorspellende waarde van de Cito-toets alleen. De Amsterdamse hoogleraar onderwijskunde J. Dronkers heeft onderzoek gedaan naar de voorspellende waarde van toets én het advies van de school. 40 tot 50 Procent van de leerlingen haalt een diploma van het schooltype dat is geadviseerd. En dat is een wereldrecord, dat is heel betrouwbaar. Het is namelijk een van de beste voorspellers binnen een veld van heel slechte voorspellers.

J.C. Kamphorsta, W.H.A. Hofman, E.P.W.A. Jansen & C. Terlouw (2013). The relationship between perceived competence and earned credits in competence-based higher education. Assessment & Evaluation in Higher Education, 38, 646-661. abstract

Lamprianou, Iasonas (2009) 'Comparability of examination standards between subjects: an international perspective', Oxford Review of Education, 35: 2, 205 — 226

Willem Otterspeer (1992). De wiekslag van hun geest. De Leidse universiteit in de negentiende eeuw. Stichting Hollandse Historische Reeks.

• Geen index op onderwerp.
• Van belang is dat Otterspeer aangeeft (p. 447) dat er in de 19e eeuw discussie is geweest over hoe het onderwijs te regelen: door de examens te specificeren, of juist het vakkenpakket? Ook gaat hij in op professies en professie-vorming (p. 437 e.v.).
• p. 306: in 1839 examineren nog in het Latijn p. 308-9: disputen. Die van Cobet, waarover meer details bekend zijn, zie verwijzing in noot 43: H. J. de Jonge (1981). Kuyper en de disputaties geleid door Cobet. Gereformeerd Theologisch Tijdschrift, 81, 22-35. p. 315 2e a. Bake: “ieder zijnen stand” De universiteit werd niet bezocht om een beroep te leren, maar om een stijl te verwerven. Iedere afdeling van wetenschap was ‘eene rijke bron van die zelf-kennis en verhevene geestbeschaving, die het hoogste doel is van elke studie’.” (Otterspeer citeert Bake, 1828)
• p. 317 onderaan: examen per college(serie)? Dus eigenlijk tentamens? Maar dat woord gebruikt Otterspeer niet.
• p. 332-3 De Alles Over Onderwijs Gids van het Leidse Studenten Corps!
• p. 333 2e a. iudicium, een zeldzame passage waarin iets van het examineren onthuld wordt: “In datzelfde jaar hadden de studenten, nu speciaal van de letterenfaculteit, nog een aanvaring met Cobet. Het betrof het iudicium, het oordeel over de wijze waarop de student het examen had afgelegd. Sedert 1826 dienden de professoren ‘volgens hunne gemoedelijke overtuiging’ te bepalen of een student ‘simpliciter’, ‘non sine laude’ dan wel ‘cum laude’ de ondervraging doorstaan had. De studenten waren er niet van overtuigd dat de graden de bekwaamheid van de student weerspiegelden. Het simpliciter was hun een vloek die menig avond op de sociëteit vergalde. ‘Le tout tient aux caprices de deux ou trois bipèdes sans plumes’, schamperde een mixed-pickle uit 1852. Sedert die tijd was het, met name bij examens in de letterenfaculteit, een aantal malen voorgevallen, dat sommige studenten tijdens of na afloop van het examen, dat wil zeggen tijdens een openbare zitting van de faculteit, door fluiten of scheldwoorden hun ongenoegen met het gegeven iudicium uitten.”
• p. 351 examens
• p. 376 repetitoren!
• p. 382 2e a. 'zware examens’ ‘examendwang’ p. 383 2e a. idem
• p. 385 2e a.
• p. 404 1e a. klacht van Fruin, in '78.
• p. 405 Tydeman schets van onderwijs vóór 1815
  • p. 404: "Er bestond voor het hoger onderwijs in het ancien régime geen specifieke vooropleiding; er waren geen toelatingseisen, er bestonden geen voorschriften omtrent de studieopbouw en er bestond geen eenduidige regeling met betrekking tot de graden. Van begin tot eind was de studie een kwestie van bepaalde gebruiken en gewoonten. Tydeman geeft van het 'oude of onbepaalde systeem' de volgende tot de verbeelding sprekende schets:"
  • De Jongelieden komen op de Hooge School, goed of kwalijk toegerust, naar het valt. De publieke lessen, van de oorspronkelijke inrigting, worden niet of schaars gehouden; maar hun wordt in private (de eenige gewone vollegiën) gelegenheid aangeboden tot onderwijs in alle vakken; en zij teekenen op die collegiën, die hun door Ouders of Voogden opgegeven, of door Professoren, kundige of onkundige vrienden (veelal, oudere Studenten) worden aangeraden. De lessen, waarop zij ingeteekend hebben, houden zij meer of min vlijtig, naarmate van hunnen zucht voor studie, van hun oordeel van het min of meer nuttige en aangename der lessen, en, veelal, volgens den raad en het voorbeeld van andere Studenten. Zij beoefenen hun eigenlijke studie, terstond en exclusif, of houden vooraf of daarbeneven nog voorbereidende en liefhebberij-collegiën, naarmate van hun tijd, lust, geldmiddelen, ontvangen raad, of heerschende mode enz. Al zulke omstadigheden bepalen ook den lager of korter tijd van hun verblijf aan de Academie. De examina waren weinige en niet moeilijk, (althans bij de Juristen); de private promotie, eene formaliteit; de publieke, soms niet meer dan een farce. (Dit is het soi-disant liberale stelsel, dat velen nog regretteren!)."

    H. W. Tydeman (1828). Consideratien over de Punten van overweging betrekkelijk het Academisch Onderwijs. Leiden. [in 2010 nog niet op www beschikbaar]

  p. 406 4e a. examen en testimoniumcolleges onderscheiden. p. 406 laatste a. kandidaats letteren als verplichte propedeuse voor theologie, geneeskunde etc. p. 407 exameneisen. 412 de warehouse hypothese van Frijhoff staat op zijn p. 125! 421 numerieke rendementen 437 4e & 5e a. professionalisering: bescherming van de eigen markt. 437 e.v. over professies, o.a. 442 e.v. staatsexamens voor de advocatuur? 447 hier een cruciaal stuk over examens en opsomming van vakken (of juist de keuze daartussen) in wetgeving 449 onderaan: Otterspeer karakteriseert de examinering voor juristen/theologen als 'welwillend' gezien de numerieke rendementen!

Norton Smith, Richard Norton Smith (1986). The Harvard century. The making of a university to a nation. Simon and Schuster. isbn 0671460358

Journal of Educational Measurement Summer 2010, Vol. 47, No. 2, pp. 150–174 How Often Do Subscores Have Added Value? Results from Operational and Simulated Data Sandip Sinharay

Jan Drentje (9 juni 2012). Tegen onbevoegde leraren helpen strengere examens niet. De Volkskrant

• Leuk stuk. Er wordt heel wat beweerd, en waarschijnlijk terecht. Maar omdat Drentje geen bronnen aanreikt, kan ik niets met dit stuk.

Schachter, S. (1963). Birth order, eminence and higher education. American Sociological Review. abstract

Kangmin Zeng (1995). Japan’s dragon gate: the effects of university entrance examinations on the educational system and students. Compare, 25, 59-84. abstract

• p. 70 jukensenso; examination war.
• p. 72 e.v. een onderbouwde uiteenzetting over test anxiety als motiverende factor, ipv zoals in Amerika een debiliterende.
  . . . why is it that test anxiety might generate such different effects? This question, I think, is partly related to the differnce in value and belief systems, especially effort versus ability. In Confucia epistemology, knowledge does not come with birth, and one has to learn to know.
  p. 74; Test-taking is a multivariate matter, involving many unpredictable factors, ( . . . ) For something as fateful and chancy as this, people often call on sacred forces for help. ... Kandoko is best known as the God of Entrance Examinations. Idolisation of kandoko epitomises an early rpototype of japanese values in scholastic excellence and, above all, meritocracy.
• p. 76 Goede passage 'from motivation to achievement.' Zeng noemt een aantal studies die verband laten zien tussen huiswerk en prestaties: Passow et al 1976, Paschal et al 1984 (meta-analysis?), [Passow en Paschal komen niet in de bibliografie van het artikel voor!] Cooper (1989), Keith (1982) (using data High School and Beyond), Tymms & Fitz-Gibbon, 1992), NAEP, 1990)
  The startling fact remains, however, that ‘more than two-thirds (71%) of the high-school seniors typically do one hour or less of homework each day.’
  p. 77: In Japan, from 1970 to 1990, average school hours per day increased in both elementary school (from 7.03 o 7.14 hours) and middle school (from 8.49 to 9.08hours). But school hours lessened for: high-school (from 8.54 to 8.06 hours) and college (from 5.17 to 4.55 hours). Meanwhile, time spent on academic study out of school increased slightly at all levels, but remained at about more than 2 hours (Monday-Sunday) for middle and high-school pupils, and over 1 hour for elementary school and college students. ( . . . ) In the current discussion on the proposed 5-day schooling, many believed that a free Saturday would inevitably lead to an intensification of study at juku (Fujita, 1993). However, emancipated from the war of entrance examination, college students exert all their effort on recreation and alubetos (part-time jobs) rather than on academic work. (NHK Census Bureau, 1992).
  Our investigation has a long way to go toward interpreting the fundamental nature and character of the university entrance examination system in Japan. Yet, depending on the quality of the statistical source, it is fair to assert from above that college students were selected from a reasonably broad socio-economic base. With all the negative consequences of the entrance examinations, the fact of the matter remains that many children from the lowest-income families earned their socio-academic success through JFSAT, especially in the national and public universities. What is portrayed in the general configuration is a system that allowed changes in students composition in favour of 'poor students'.

  from the concluding remarks, p. 79-80.

Ulrich Teichler (1992). Equality of opportunity in education and career: Japan seen in an international perspective. Oxford Review of Education, 18, 283-296. abstract

NRC (11 april 2012). School mag leerlingen examen niet weigeren. NRC blz. 7

• Een school mag slecht presterende leerlingen niet verbieden om eindexamen te doen om zo haar slagingspercentage op te poetsen. Onderwijsinstellingen die dat doen, kunnen rekenen op een bezoek van de inspectie. Dat heeft minister Van Bijsterveldt (Onderwijs, CDA) gisteren gezegd in de Tweede kamer.

John H. Bishop (1995). The impact of curriculum-based external examinations on school priorities and student learning. International Journal of Educational Research, 23 (8), 653-752. abstract

• Een monografie met prikkelende titels van de afzonderlijke hoofdstukken:
  An economic theory of the effects of peer pressure and rewards for learning on school priorities, student effort and achievement. The impact of the payoff to college and the selectivity of college admissions on effort and achievement in high school. When curriculum-based examinations are absent, what happens to academic standards, incentives and achievement in the United states? Testing for backwash effects of examination systems: international comparisons. New York State vs. the rest of the United States. Mathematics and science achievement in Canada: comparing provinces. Case study of England, Scotland, France, The Netherlands and the United States.

Drs. H.F. Monkhorst (1961 3e). Verzameling van examenopgaven III, voor leerkrachten Nijverheidsonderwijs. J.B. Wolters; 3e druk 1961 abstract

C. W. Valentine (1932).  The Reliability of Examinations. An Enquiry. London: University of London Press. abstract

Max A. Eckstein and Harold J. Noah (Eds.) (1992). Examinations: comparative and international studies. Oxford: Pergamon Press. isbn 0080410316 [inserted: Margaret B. Sutherland (1995). Examining comparisons. (Review article) Oxford Review of Education, 21, 239-245. reviews Secondary school examinations. (fc) & Macha Séry (1996). Le bac: une loterie? La docimologie et ses alés. Le Monde de l'Éducation, juin, 38-39. ]

• • a/o/:
  • Noah, & Eckstein: Comparing national systems of secondary school leaving examinations. 3-23
  • Peter Frost: Tinkering with hell: Efforts to eform current Japanese university entrance examinations 25-32
  • Ingemar Fägerlind: Beyond examinations: The Swedish experience and lessons for other nations 79-87
  • Stephen P. Heyneman & Angela W. Ransom: Using examinations and testing to improve educational quality 105-120

Hentig, Hartmut von Hentig (1980). Die Krise des Abiturs und eine Alternative. Klett-Cotta. Stuttgart, Ernst Klett. isbn 3129332405

Bildung. Duits onderwijsstelsel. De school van Hentig is een bijzondere: combineert laatste jaren vo met eerste jaren ho, een naadloze overgang dus. Dat experiment gaat gepaard met heel wat correpondentie met overheden.

Edgeworth, F. V. (1888) The statistics of examinations. Journal of the Royal Statistical Society, 51, 599-635 JSTOR read online free

F. Y. Edgeworth (1890). The element of chance in competitive examinations. Journal of the Royal Statistical Society, 43, 460-475, 644-663 JSTOR read online free, 644-63 JSTOR read online free

J. de Vries, J. Griffioen, R. Vos & A. C. de Geus (Red.) (1971). Voorwerp van aanhoudende zorg. Een bundel artikelen over het vak Nederlands in het voortgezet onderwijs. Muusses. isbn 9023170687 abstract

• W. J. C. Buitendijk: Het eindexamen Nederlands in het kader van het voorbereidend wetenschappelijk onderwijs. 111-118

P. van Rijn, A. Béguin & H. Verstralen (2009). Zakken of slagen? De nauwkeurigheid van examenuitslagen in het voortgezet onderwijs. Pedagogische Studiën, 86, 185-195. abstract

Robert F. van Naerssen (1978). A systems approach to examinations. Annals of Systems Research, 6, 63-72. scan

Naerssen, R. F. van (1967). Memorandum AET-213 fc Compensatorische versus conjunctieve selectie: een betrouwbaarheidsvergelijking In een vorig Memorandum (AET-212) heb ik aangetoond, dat, wil men niet een ware slachting aanbrengen onder de eerstejaars, men per vak slechts een gering percentage kan afwijzer., Dat wil zeggen dat ook vele personen, die volgens de docent beslist onvoldoende gehaald hebben, er door gesleept moeten worden. Dit wordt veelal over het hoofd gezien door die docentenvoorstanders van conjunctieve selectie, die als naar voren brengen, dat het beslist noodzakelijk is dat de studenten in hun vak een voldoende halen en dat het daarom óngewenst is dat de selectie compensatorisch geschiedt. (reeks memoranda 212-214. De Groot heeft ernstige bezwaren, zie memo 218).

R. F. van Naerssen (1971). Het mondelinge examen als sekwentiële beslissingsprocedure. Nederlands Tijdschrift voor de Psychologie, 26, 568-579. [hardcopy ] Omstandigheden waarin het mondeling de voorkeur verdient.

Naerssen, R. F. van (1977). Moeite en Tijd bij Conjunctieve en Compensatorische Combinatie van Twee Toetsen. Tijdschrift voor Onderwijsresearch. abstract Effort ond study time in conjunctive vs compensatory combination of two achievement tests. The purpose of this investigation is to show how an examination model which seeks to minirnize student study time (van Naerssen 1976b), in conjunction with a Monte Carlo method, heips to solve hitherto unsolvable problems. The expected effort (study time) when tests are combined in a compensatory manner is central to the study, The situation of a student who has to reach a minimum score (ms) for the combination of two tests is simulated. At every test administration he may choose either of the tests -- one strategy is to choose tbc test with the lower score - until he reaches the ms. The student always aims at the optimal ability level with the lowest expected total effort. Scores are generated with the binomial distribution of errors and random numbers. The program calculates total effort and number of trials before the student succeeds, as well as the means and standard deviations of groups of 100 persons. The compensatory metbod is compared with one test of the total subject matter, of the same and of double length, and with tbc conjunctive combination of the two tests. The compensatory method scems to require the least effort, even when the ms is ralsed one point to equalize the mean scores of the methods. Probleem Hoewel de vergelijking van conjunctieve en compensatorische combinatie van twee tests enige tijd in de belangstelling heeft gestaan - bijv. Cronbach en Gleser 1957, 1965, Lord 1963, van Naerssen 1966 - betrof het steeds een vergelijking van de totale utiliteit of betrouwbaarheid van de combinatie. Hier gaat het echter om een vergelijking van de moeite (tijd) die het de student kost om door de combinatie van tests te komen. Daar die moeite afhangt van de 'strategie' van de student wordt aangenomen dat deze de optimale strategie volgt. Daarom wordt gebruik gemaakt van het (derde) Tentamenmodel. Daar dit onlangs in dit tijdschrift beschreven werd (van Naerssen 1976b) kan een beschrijving hier achterwege blijven. Moeite en tijd bij de conjuctieve methode kunnen eenvoudig berekend worden met de in het genoemde artikel beschreven methode (waarmee toen het probleem werd opgelost tot hoever de minimum-voldoende-score (mvs) moet worden verhoogd opdat het optimale vaardigheidsniveau t constant blijft als het aantal tentamengelegenheden per jaar verhoogd wordt). Het gaat nu vooral om het probleem van de compensatorische methode, dat tot nog toe wegens de gecompliceerdheid niet werd aangevat. De moeilijkheid zit hierin dat de optimale strategie van de student bij de voorbereiding van de tweede toets afhankelijk is van de gedeeltelijk van het 'toeval' afhankelijke score op de eerste toets.

Niels H. Veldhuijzen (1980). Difficulties with difficulties. On the betabinomial model. Tijdschrift voor Onderwijsresearch, 5, 145-146. online

Shows that equal item difficulties are not required for the beta-binomial model to hold.

Andries Postma (maart 1998). Juridische aspecten van examens. Th&ma 35-36. abstract

https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/brieven_regering/detail?id=2016D45765&did=2016D45765

SLO Taalprofielen 2015 Herziene versie van Taalprofielen 2004 pdf

Rothblatt Sheldon (1974). The student sub-culture and the examination system in early 19th century Oxbridge. In Lawrence Stone, (1974). The university in society (p. 247-304). Princeton University Press. abstract

Rothblatt doet heel erg moeilijk over het ontstaan van de vernieuwingen, in het bjzonder de nieuwe vorm van examineren, in de 18e eeuw. Opmerkelijk is dan dat in de eerste bladzijden van zijn geschiedenis Peter Searle onomwonden stelt dat het een kwestie van honoreren van verdienste is geweest, door fellowships te koppelen aan de beste prestaties op de tripos. Dat vergt dus nog wat nadere studie, en bijv. de vraag beantwoorden of Rothblatt er in zijn boek uit 1997 nog even aarzelend over is.

Rothblatt, Sheldon (1997). The modern university and its discontents. The fate of Newman’s legacies in Britain and America. Cambridge University Press. ISBN 0521453313. abstract

Bevat vooral bewerkingen van eerdere publicaties. Wat bij browsen opviel was de vrij oppervlakkige behandeling van de vraag naar de oorsprong en ontwikkeling van de vergelijkende examens in Cambridge. examens: xii, 16, 31-2, p. 32: "A third trait of the system led in a wholly different direction, more European one might say and less American, an effort at classroom quality control through the assignment of marks or grades per unit. This began in the last decades of the nineteenth century but seems to have been the subject of more widespread debate in the Progressive Era, a period of concerns about national efficiency and common standards, whether of weights and measures or of student achievement.” Hier ook interessante opmerkingen over het modulaire systeem, dus inclusief de vijstellende cijferbeoordeling daarvan, kennelijk: p. 32 " Modularity addressed ad solved an ancient educational problem: how to alter the undergraduate curriculum and admit new subjects into it. Modularity made this relatiely simple, since there was virtually no limit to the number of modules that could be added to a curriculum provided resources were available. Resources were stretched through the wide adoption of the lecture method of teaching, replacing the more labour-intensive tutorial or small group insruction. Changes could be introduced merely by having a single instructor alter the methods, scope and content of a course. This was more difficult to achieve in systems where terminal examinations and the separation of teaching and examining existed, if for no other reason than that these curricula were based on syllabi requiring committee approval, or because curricula and examination were set and administered from the outside by State agencies, as on the continent. Yet modules had their own drawbacks. Since academic standards varied from teacher to teacher, uniform quality control was awkward, requiring other egulatory devices: hearsay, student evaluations, peer review.” 147-69, p. 148: "Final honours schools at Oxford and the tripos examinations at Cambridge are famous throughout the world as model forms of meritocratic examining (...). Yet their precise origins remain obscure.” 179-181, 187ff, 189n, 195ff, 206ff. 229, 233; meritocracy 152-3, 181, 199, 211-20, 226-8, 306. Rothblatt lijkt zijn bijstellingen te baseren op literatuur die ik overigens wel ken, vooral Gascoigne 1984. De hoofdstukken zijn gebaseerd op eerdere publicaties, maar kennelijk wel uitgebreid. Wat over examens opviel was dat daar nogal wat anecdotisch materiaal in was verwerkt, maar daarvoor kan ik misschien veel beter terecht, althans wat Cambridge betreft, in de history van Searby.

Clark, B. R. (Editor, 1985). The school and the university. An international perspective. London: University of California Press. Over de verbindingen tussen secundair en tertiair onderwijs, in Frankrijk (Neave), Duitsland (Teichler), Engeland (Maden), Zweden (Ekholm), Japan (Cummings), China (Rosen), Zuid Amerika (Schiefelbein), Afrika (Foster), United States (Stocking). Bevat veel materiaal over toelatingsregelingen. '99

Burton R. Clark (1960). The 'cooling out' function in higher education. American Journal of Sociology, LXV, 569-576. Reprinted in Grusky, O., & Miller, G.A. (Eds.)(1970). The sociology of organizations. London: Collier Macmillan (The Free Press). 455-461. Reprinted in Halsey, A.H., Floud, J., & Anderson, C.A. (Editors)(1961). Education, economy, and society. A reader in the sociology of education, 513-525.

Tokyo medical school admits changing results to exclude women. University manipulated test scores for more than a decade to ensure more men became doctors. The Guardian Aug 8,2018 article

R. J. Montgomery (1965). Examinations, An account of their evolution as administrative devices in England. London: Longmans Green. abstract

John Roach (1971). Public Examinations in England 1850-1900. Cambridge UP. https://doi.org/10.1017/CBO9780511896309 [University Library   Leiden Closed Stack 3   1923 E 36] info

• PART I - THE COMPETITIVE PRINCIPLE ESTABLISHED pp 1-2
  1. Patronage and competition pp 3-34 https://doi.org/10.1017/CBO9780511896309.003
  2. Middle-class education pp 35-55 https://doi.org/10.1017/CBO9780511896309.004
  3. Examinations and schools – to 1857 pp 56-74 https://doi.org/10.1017/CBO9780511896309.005
     PART II - THE OXFORD AND CAMBRIDGE LOCALS AND NATIONAL EDUCATION, 1857–1900 pp 75-76
  4. Beginnings, 1857–1860 pp 77-102 https://doi.org/10.1017/CBO9780511896309.006
  5. The education of women pp 103-135 https://doi.org/10.1017/CBO9780511896309.007
  6. Secondary schools and their studies pp 136-163 https://doi.org/10.1017/CBO9780511896309.008
  7. The examiners and the examined pp 164-188 https://doi.org/10.1017/CBO9780511896309.009
     PART III - THE PUBLIC CONTEXT, 1855–1900 pp 189-190
  8. The Civil Service Examinations: to 1870 pp 191-209 https://doi.org/10.1017/CBO9780511896309.010
  9. The Civil Service Examinations: after 1870 pp 210-228 https://doi.org/10.1017/CBO9780511896309.011
  10. School Examinations – from Taunton to Bryce pp 229-256 https://doi.org/10.1017/CBO9780511896309.012
  11. Critics and criticisms pp 257-286 https://doi.org/10.1017/CBO9780511896309.013

Testing Times A History of Vocational, Civil Service and Secondary Examinations in England since 1850. Willis, Richard. author. Rotterdam : SensePublishers : Imprint: SensePublishers 2013 [UBL online only]

Andrew T. Knudsen (2016). Profession, “performance”, and policy: teachers, examinations, and the state in England and Wales, 1846–1862. Pages 507-524 Paedagogica Historica International Journal of the History of Education Volume 52, 2016 https://doi.org/10.1080/00309230.2016.1167746

Andrew T. Knudsen (2016). Profession, “performance”, and policy: teachers, examinations, and the state in England and Wales, 1846–1862 Pages 507-524 | Paedagogica Historica International Journal of the History of Education Volume 52, 2016 https://doi.org/10.1080/00309230.2016.1167746 abstract

Ben Ost, Weixiang Pan, Doug Webber (2016). The Returns to College Persistence for Marginal Students: Regression Discontinuity Evidence from University Dismissal Policies. IZA Discussion Papers, No. 9799 open

#BSA

Stephen Machin, Sandra McNally and Jenifer Ruiz-Valenzuela (2017). Entry Through the Narrow Door: The Costs of Just Failing High Stakes Exams manuscript pdf

Twitter: via Harry Patrinos https://twitter.com/hpatrinos/status/1073275081202241536 An interesting analysis of exactly this kind of ‘just failing’ problem: Edgeworth 1888 ‘The statistics of examinations’ Journal of the Royal Statistical Society, 51, 599-635. ‪http://www.jstor.org/stable/2339898 ‬ Edgeworth concludes: no injustice done. I agree. It is an important observation by Edgeworth. Most or all psychometricians in the 20th and 21st centuries do not know how to handle this ‘just failed’ problem!

Examens? Dat kan ook anders! pdf paywalled

W. Franke (1963). The reform and abolition of the traditional Chinese examination system. Cambridge UP. [UB Leiden] on annas_archive.org

Gewijzigde aanpak eindexamens vanwege het coronavirus. A. Slob, minister voor Basis- en Voortgezet Onderwijs en Media. I.K. van Engelshoven, minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. download

Eric Maurin, Sandra McNally (2008). Vive la Révolution! Long-Term Educational Returns of 1968 to the Angry Students. Journal of Labor Economics, vol. 26 #1. open

Grabe, M. (1994). Motivational deficiencies when multiple examinations are allowed. Contemporary Educational Psychology, 19, 45-52. #mastery_learning #herkansen https://doi.org/10.1006/ceps.1994.1005 abstract & scihub pdf

• ---

  • Leuk artikel, over vergelijking tussen gewone conditie waar er maar één enkele gelegenheid is om een bepaald tentamen af te leggen, en twee experimentele condities: herhaald afleggen toegestaan waarbij hoogst behaalde, resp. laatst behaalde resultaat telt. Merk op dat in de USA het herkansen van tentamens kennelijk niet gebruikelijk is! Kan ik dat bevestigd krijgen uit andere bronnen? Bevat uitstekend materiaal, zij het kwantitatief niet overtuigend, voor het tentamenmodel / ATM SPA. p. 46; For example, in some systems students schedule examinations when they feel prepared. When this type of flexibility is allowed, research has demonstrated serious difficulties with procrastination and related course withdrawals (Kulik et al, 1990). [Effectiveness of mastery learning programs: a meta-analysis. RER, 60, 265-299] Even when takenon specific dates, the fact that mastery systems allow students multiple opportunities to demonstrate competence can encourage less than optimal performance (Grabe, 1982). Students’ lives are complicated and other activities or other courses may be given priority when conflicting with preparation for a test in the mastery course. Rather than finding the necessary time to prepare for the examination, students may also try to get by and see if more work will be needed, Finally, students may take several examinations without additional preparation just to see if their scores might improve due to chance or change in examination difficulty. p. 50: Clearly, the goal of the typical student in the voluntary mastery systems is not to optimize course performance. Students attempted less than half of the available tests and in the case of students in the Best test condition performed at a significantly lower level on the initial examination attempts. Students do improve Course Segment performance through multiple examination attempts, but these multiple attempts end up providing only slightly better performance than conventional students were able to generate on their sigle attempt. p. 51 While the regressio analysis indicates that more capable students improved their scores to a greater degree when multiple tests were attempted, it is likely more able students more frequently found themselves in the situation of having an acceptable score. Evidently, the uncertainty of being able to replicate or improve their performance was threatening for the more able students. Unfortunately, this situation probably also means no further study effort was expended. tentamenmodel

  
  

  ---

  Grabe, M. (1982). Effort strategies in a mastery instructional system: the quantification of effort and the impact of effort on achievement. ContEdPs, 7, 327. (It was demonstrated that the effort variables accounted for diferences in student achievement beyond the impact of differences in student aptitude) crm mastery fc weggedaan 9-99

  ---

  
  

  ---

  Colin Harrison (1995): Youth and white paper: The politics of literacy assessment in the Unites Kingdom. English Journal, 84, 115-119. DOI: 10.2307/821065 JSTOR & scihub pdf (Colin Harrison sent me a copy, no need to keep it now that a pdf is available)

  ---

  
  

  ---

  P. Gillijns & L. Verhoeven (1991). Naar een leerlingvolgsysteem voor het basisonderwijs. Pedagogische Studien 68, 216-230.

  ---

  LVS

  
  

  ---

  H.P.J. Kreeft, H.A. Moelands (1991). Examinering in het voortgezet onderwijs in vijf Europese landen; een studie naar vergelijkingsmogelijkheden van examenresultaten van Nederland, Engeland, Frankrijk, West-Duitsland en Zweden. Cito. Ter inzage bij de KB. Zie ook een artikel hierover in Didaktief mei 1991 , door Guido Joosen (voorlichter Cito). Gedrukt boek

  ---

  
  

  ---

  Dato N. M. de Gruyter (1985). Compromise models for establishing examination standards. APM, 22, 263-269. 10.1111/j.1745-3984.1985.tb01063.x abstract

  ---

  
  

  ---

  Hofstee (1987). Kort extern advies aan de faculteit Geneeskunde naar aanleiding van het initieel propedeuserendement van het cohort 1986. fc/origineel in bak ex examenregeling

  
  

  ---

  W. K. B. Hofstee (1970). Selektie van personen. Inaugurele rede. fc in bak ex sel.

  
  

  ---

  Hofstee, W. K. B. (1973). Notitie n.a.v. de slaag-zak-grens bij Wijnen. NTvdPs, 28, 211-213. (methode Wijnen). fc in bak ex ces

  
  

  ---

  W. K. B. Hofstee (1977?). Cesuurprobleem opgelost. Onderzoek van Onderwijs. fc in bak ex ces

  
  

  ---

  Hofstee, W. K. B. (1973). Een alternatief voor normhandhaving bij toetsen. NTvdPs, 28, 215-227. fc in bak ex ces [Ik heb destijds geprobeerd de methode van Hofstee te begrijpen, maar blijkens de uitvoerige aantekening bij de fc van het artikel, is dat niet gelukt]

  
  

  ---

  Hofstee, W. K. B. (1972). De Groot komt met beperkte maatregelen, niet met een cratief beleid. De Groene, 2-10-1972.

  
  

  ---

  Hofstee, W. K. B. (1981). Een gebufferde oplossing voor het bepalen van de grens tussen voldoende en onvoldoende. Universiteit en Hogeschool, 28 (1, sept), 21-28. (niet online beschikbaar)

  
  

  ---

  Hofstee, W. K. B. (1996). Het judicium abeundi: enkele kanttekeningen. Academia, 02, 1996, 16-19. [BSA Bindend StudieAdvies]

  
  

  ---

  Hofstee, W. K. B. Hofstee (1996). Overtredingen van de maximumsnelheid. Meettechnische overwegingen bij arresten van de Hoge Raad. Nederlands Juristenblad, 29 maart 1996, aflevering 13, 494-495.

  
  

  ---

  Hofstee, W. K. B. Psychologische uitspraken over personen; beoordeling, voorspelling, advies, test. Deventer: Van Loghum Slaterus, 1974.

  
  

  ---

  Hofstee, W.K.B., & Zegers, F.E. (1991). Idiographic correlation: modeling judgments of agreement between school grades. TOR, 16, 331-336. gezien

  ---

  
  

  ---

  Janke Cohen-Schotanus, Johanna Schönrock-Adema, A. J. J. A. Scherpbier (2005). Welk percentage gezakte studenten is bij een bepaalde toetsvorm nog acceptabel? De mening van NVMO-congresgangers Tijdschrift voor Medisch Onderwijs 24(4):22-22 DOI: 10.1007/BF03056692

  ---

  
  

  ---

  Dato N. M. de Gruijter and Ronald K. Hambleton (1984). On problems encountered using decision theory to set cutoff scores. APM, 8, 1-8.

  • Zie ook Wim van der Linden (1984). Some thoughts on the use of decision theory to set cutoff scores: Comment on de Gruijter and Hambleton. Zie ook Dato N. M. de Gruijter (1986). Wijkende en zwalkende caesuren. TOR, 11, 47-48.

  ---

  
  

  ---

  Huynh Huynh (1979). Budgetary consideration in setting mastery scores. [niet in Scholar, kennelijk dus niet gepubliceerd, of onder een iets andere titel?]

  ---

  
  

  ---

  Huynh Huynh (1979). Bayesian and empirical Bayes approaches to setting test mastery scores. [niet in Scholar, kennelijk dus niet gepubliceerd, of onder een iets andere titel?]

  ---

  
  

  ---

  Robert F. Naerssen (1974). Psychometrische aspecten van de kernitem methode. Nederlands Tijdschrift voor de Psychologie, 29, 421-430. Ik heb hier wat mee geexperimenteerd, en dat beschreven in een stuk voor Roelf Stutterheim (14-12-76), en waarschijnlijk ook corrspondentie gevoerd met Bob (14-12-76).

  
  

  ---

  Naerssen, R. F. van A scale for the measurement of subjective probability. Acta Psychologica, 1962, 26, 159-166.

  
  

  ---

  Naerssen, R. F. van (1970). Het nut van selectie, enkele voorbeelden. In Drenth, P. J. D., Willems, P. J., & de Wolff, Ch. J. Bedrijfspsychotogie; onderzoek en evatuatie. Kluwer, Van Loghum Slaterus, 1970. [gaat waarschijnlijk over zijn proefschriftonderzoek: selectie van chauffeurs]

  
  

  ---

  Naerssen, R. F. van (1977). Moeite en tijd bij conjunctieve en compensatorische combinatie van twee toetsen. Tijdschrift voor onderwijsresearch, 2, 165-171.

  ---

  
  

  ---

  [Wilbrink. Eigen aantekeningen bij bijdrage van Van Naerssen aan Onderwijscongres 1968. Het manuscript van drie kantjes in de bak ex regeling. ]

  ---

  
  

  ---

  Lans & Mellenbergh (1967). Een onderzoek naar de methode van Nedelsky. AET-memorandum 181. in map ex ces

  
  

  ---

  Wim J. van der Linden (1981). Using aptitude measurements for the optimal assignment of subjects to treatments with and without mastery scores. Psychometrika, 46, 257-274. pdf crm ATI dm Zie file t met annotaties

  
  

  ---

  Linden, W.J. van der, & Mellenbergh, (1977). Optimal cutting scores using a linear loss function. APM, 1, 593-599. dm

  ---

  
  

  ---

  June Barrow-Green (1999). 'A corrective to the spirit of too exclusively pure mathematics': Robert Smith (1689-1768) and his prizes at the Cambridge University. Annals of Science, 56, 271-316. abstract

  • "The Smith's Prize competition was established in Cambridge in 1768 by the will of Robert Smith (1689-1768). By fostering an interest in the study of applied mathematics, the competition contributed towards the success in mathematical physics that was to become the hallmark of Cambridge mathematics during the second half of the nineteenth century." (from the abstract)
  • The Smith competition was an examination that could be taken shortly after the Mathematical Tripos. The citation above indicates its importance, and its being an instance of an examination having important external effects. While Cambridge is famous for its tripos examination, for mathematicians the Smith prize was more important. This stems from the difference in character between the two examinations, at least after 1883, "the distinction between the capacity for examination work and the capacity to write an original thesis." (p. 301) Before that time the questions set, "unlike Tripos questions, they were often geared towards evincing an original or creative, as opposed to a rote-learning, approach." (p. 282)
  • Quite remarkable is the number of examinees: typically only a little more than two, sometimes even only two. The number of distinguished positions (prizes) was only two, therefore most of the time only those who would have a reasonable chance to win a prize did participate. Although being much different in character, most of the time the senior wrangler in the Tripos also won the first prize in the Smith competition.

  ---

  
  

  ---

  Naerssen, R. F. van (1966). Het handhaven van eenmaal aangenomen normen bij opeenvolgende objectieve toetsen. Ped. St, 43, 312-320. eq

  ---

  
  

  ---

  Gascoigne, J. (1984). Mathematics and meritocracy: the emergence of the Cambridge mathematical tripos. Social Studies of Science, 14, 547-584. abstract

  ---

  
  

  ---

  W. W. Rouse Ball (1923). The history of the Mathematical Tripos. Ch. XXI in Rouse Ball Cambridge notes, chiefly concerning Trinity College and the University. Cambridge: W. Heffer & Sons. full view of the book

  ---

  • Rothblatt 1974 verwijst meermalen naar dit hoofdstuk.
  • NB. Dit examen kon je maar een keer afleggen, een feit dat in dit hoofdstuk nogal impliciet blijft.
  • Mr. Earnshaw, the senior moderator in 1836, informed me that he believed that the tripos of that year was the earliest one in which all the papers were marked, and that in previous years the examiners had partly relied on their impression of the answers given.

    p. 297

  
  

  ---

  Belhoste, B., Picon, A., & Sakarovitch, J. (1990). Les exercices dans les écoles d’ingénieurs sous lancien régime et la révolution. Histoire de l'éducation, no. 46, 53-109 pdf lezen

  ---

  
  

  ---

  Val Brooks (1993). The resurgence of external examining in Britain: a historical review. British Journal of Historical Studies, XXXXI, March. 59-72 preview

  ---

  
  

  ---

  John B. Carroll (1987). Measurement and educational psychology; beginnings and repercussions. 89-106 In Glover, J. A., & Ronning, R. R. (eds) (1987). Historical foundations of educational psychology. preview references

  ---

  
  

  ---

  Geoffrey Howson (1982). A history of mathematics education in England. Cambridge UP info on chaptersinfo https://doi.org/10.1017/CBO9780511897481.013 , plus enkele relevante passages uit het boek. map ex gs-->

  ---

  
  

  ---

  Dominique Julia (1990). Gaspard Monge, examinateur. Histoire de l’éducation, no. 46, 111-133. pdf

  ---

  • Een aardige geschiedenis, met een aarzelend begin van meritocratische beoordeling nog vóór de Franse Revolutie. Ook een voorbeeld van een vroege numerus clausus, en hoe de daarbij betrokken examinator zijn eigen cijfersysteem daarvoor kon gebruiken om de kandidaten van twee verschillende scholen met elkaar vergelijkbaar te krijgen.
    "On voudrait ici s'interrogersur les procédures de sélection qui ont été progressivement mises en œuvre pour choisir les futurs officiers des corps techniques militaires dans la seconde moitié du XVIII" siècle"

    En fait, les promotions de 1787 et 1788 ayant été particulièrement nombreuses (103 en 1787, 62 en 1788), le ministre a étéamené à fixer un numerus clausus en fonction des besoins du corps, comme en témoigne la lettre qu'il a écrite à l'examinateur pour l'examen de 1789 : « Les nombreuses nominations d'élèves de la 3e classe qui ont suivi les derniers examens rendent indispensables de fixer pour celui qui va avoir lieu la quantitéé de sujets que l'on pourra admettre. Je me suis fait rendre un compte exact de la situation actuelle du corps de la marine et j'ai réglé à 40 le nombre des places à donner tant aux élèves du roi qu'aux autres concurrents; il y a 100 des premiers et environ 90 des derniers; les places doivent être accordées indistinctement aux plus instruits de tous, si cependant il s'en trouve 40 qui satisfassent à ce qui est exigé par l'ordonnance, car dans le cas contraire ilserait indispensable de n'admettre que ceux qui auraient réellement l'instruction suffisante. Vous voyez par cette nouvelle disposition que ce ne sera qu'après la clôture du concours à Vannes que vous pourrez porter votre jugement d'après les notes que vous aurez gardées de la manière dont chacun aura répondu à Alais et vous sentez combien ilsera nécessaire que le résultat de votre travail me parvienne le plus tôt possible."

    Dit zou een eerste vergelijkend examen op basis van cijfers kunnen zijn, zie tabel 2 p. 121

  
  

  ---

  P. Osmund Lewry (1982). Thirteenth-century examination compendia from the faculty of arts. In Les genres littéraires dans les sources théologiques et philosophiques médiévales. Louvain-la-Neuve. 101-116. .

  ---

  • Een prachtige vondst. Ik vraag me al heel lang af wat dat middeleeuwse examen concreet in kan houden. Dit artikel licht een tipje van die sluier op, omdat er een soort repetitie-boekjes blijkt te hebben bestaan, met daarin examenvragen en hun antwoorden. Jazeker, geschreven door meesters, niet door bachelors. Vergelijk de Chinese bedrijvigheid met boeken met examenopgaven en goede antwoorden daarop. Afijn, laat ik dit artikel eens doorspitten. Dan blijkt een probleem te zijn erachter te komen hoe precies die vragen en antwoorden er uitzien. Daarvoor moet ik waarschijnlijk terug naar de oorspronkelijke artikelen van Grabmann, en andere artikelen door Lewry genoemd.
    • M. Grabmann (1934). Eine für Examinazwecke abgefasste Quaestionensammlung der Pariser Artistenfakultät aus der ersten Hälfte des 13. Jahrhunderts, in Revue néoscolastique de philosophie, 36 (1934), 211-229. reprinted in Mittelalterliches Geistesleben, ï, München, 1936, 183-199.
    • De Rijk (noot 27 en 30) L. M. de Rijk Die mittelalterlichen Traktate De modo opponendi et respondendi, (Beiträge zur Geschichte der Philosophie und Theologie des Mittelalters, Neue Folge 17. Münster, 1980). p. 89-95
    • p. 102. Het ongeordende van het curriculum komt uit het voorwoord van de samensteller naar voren.
      He is concerned that students are burdened with the multitude of questions which are customary in examinations and the difficulty which arises from their covering a wide range of studies without order or sequence. He has thought it appropriate to treat such questions with their solutions in some compendious form, explaining what is necessary in a certain order and sequence, beginning with ’philosophy’ itself, a term common to the various disciplines.
    • Om voorbeelden van vragen en antwoorden te kunnen geven moet ik dus meer research doen, o.a. de enkele voorbeelden die Lewry waarschijnlijk geeft vertalen van het Latijn in iets moderns.
    • p. 116 Hoe dat ook zij, Lewry constateert dat er eerst nog publikaties van het bronnenmateriaal moeten komen, met de nodige zorg op het punt van veranderingen en bijschrijvingen etc.
      . . . . to convey the actual balance of interest in the texts at diffrent times and the very modest level of expectation of the humble arts student, often belied by the more ambitious flights of the masters’ over-subtle commentaries, treatises and questions.

  
  

  ---

  MacLeod, Roy (Ed.) (1982). Days of judgement. Science, Examinations and the Organization of Knowledge in Late Victorian England. Nafferton Books (Driffield).[anno 2020 niet online]

  ---

  Belangrijk deel daarvan gekopieerd. Gascoigne verwijst naar de Introduction hiervan (p. 577 noot 2) p. 3-7: This latter essay includes an analysis of the eighteenth- and early nineteenth-century origins of Victorian examinations, as well as a discussion of the late Victorian reaction to the growth of the examination ethic.

  
  

  ---

  Resnick, Daniel P., and Resnick, Lauren B. (1985). Standards, curriculum, and performance: a historical and comparative perspective. The Educational Researcher, 14:4, 5-20. (april 1985) abstract https://sci-hub.se/https://doi.org/10.3102/0013189x014004004 (foutje in sci-hub)

  ---

  • p. 7: "The first great debate over a common curriculum was launched in 1893 with the publication of the now-famous report of the Committee of Ten. ( . . . ) For the Committee of Ten, it did not seem unreasonable to demand of all secondary school students - even those who might terminate their education at the end of high school - that they take a set of courses that were clearly college preparatory. This was because the members cherished an egalitarian ideal of access to higher education.
  • p. 7-8: "By the 1880s a full-blown vocational education movement had emerged; it grew even stronger over the next several decades. The Cardinal Principles of Secondary Education, presented by the NEA Commission on the Reorganization of Secondary Education (Bureau of Education, 1918), provided a thery and ideology for the place of the vocational program in the high school curriculum (se also Raubinger, et al., 1969, pp. 97-130). This report stressed the importance of flexibility, adaptation, and response to student interests. ( . . . ) The Commission members argued for both the need to respond to individual differences in abilities among students and for the importance of diverse programs within the high school. The effect, only partially intended, of differential programs in the school was to reinforxe social class differences." Dat werd bekrachtigd omdat leerlingen in de vocational track de toegang tot de vakken in het academische programma werd ontzegd omdat het curriculum die combinatie vrijwel onmogelijk maakt (inhoudelijke aansluiting, roosterkwesties). "Funding for half-day shop programs that mandatd a tracked curriculum within the comprehensive high school was written into the Smith-Hughes Act of 1917, promoted by a forceful combination of educators, manufacturers, and labor groups who were drawn to the support of vocational education for rather different reasons. (,,,) Although programs were modified - most significantly, the Second Vocational Education Act of 1963 called for preparation in general job skills rather than for specific occupatonal training - the difference in content between vocational and liberal offerings remained great. (For z review of the legislative history, see Cuban, 1982). ( . . . ) Thus, the tension between vocationalism and traditional disciplines as the center of the high school program remains with us."
  • p. 9 geeft een stukje inside-information over cijfergeven: "Where specifically labeled courses are required, our system of counting credits often treats such courses as remedial arithmetic and advanced algebra as equivalent."
  • p. 10, over beroepsonderwijs: "Vocational education, too, is is in difficulty. The assumptions that originally underlay federal funding for vocational programs no longer appear to hold (see Kett, 1982). First, it is not at all clear that the schools are able to instruct students in skills that are immediately useful in the workplace or that they can do this better than companies that train young people on the job. ( . . . ) Second, the advocates of vocational education programs appear to have made a false claim about the employability of their students (Thurow, 1979, ‘Vocational education as a strategy for eliminating poverty. Een moeilijk te verkrijgen paper; Grasso and Shea, 1979, Vocation and training: impact on youth. Berkeley: Carnegie Council on Policy Studies in Higher Education). Dit zal wel met het ritsmodel hebben te maken: algemene kwalificaties overrulen specifieke in deze deelmarkten. "Despite decades of study and experiment, it is still unclear how different systems of grouping and tracking in schools affect social attitudes and opportunities. By contrast, the effects of tracking on the curriculum are obvious, and it is these effects that are of greatest importance to a consideration of educational standards. ( . . . ) For the most part, tracking results in weaker versions of the top-track programs rather than in high quality alternatives for students of lesser academic talent or interest. Low expectations and dulled motivation among students in the nonacademic tracks have been noted in sociological studies beginning in the 1920s (see, e.g., Lynd & Lynd, 1929, 1937)."
  • p. 11 over toetsen en examens. "We shall argue that the rots of educational testing in the united States lie in efforts to gauge the success of theschools in their various functions more than in efforts to monitor the performance of individual students. This emphasis, together with the American preference dor objective scoring, has led to a choice of testing instruments and procedures not optimally suited to motivating and guiding individual study. As a result, we have as a nation failed to fully utilize the potential of tests and examinations as vehicles for maintaining educational standards. ( . . . ) . . . there is abundant evidence that an overriding role of educational testing has been to serve purposes of public accountability, program evaluation, and institutional comparison. [Resnick, 1982; for the use of tests for accountability see Phi Delta kappan’s ‘New Perspective’ (1981)] ( . . . ) The new short-answer standardized test was also employed to monitor the use of classroom time ( . . . ) Until about 1910 most school systems selected entrants to high schools on the basis of entrance exam performance. Some cities (e.g., Pittsburg) used to release the results of these exams in ways that allowed readers to compare the effectiveness of different elementary schools in preparing students for the high school (Krug, 1964; Resnick & Schumacher, 1980). Administrators used this selection exam to keep elementary schools accountable for their performance."
  • p. 11: "During the interwar perios a new enthousiasm for the potential of tests in matching educational programs to individual talents and interests developed." p. 12 {øver the years, test instruments have been selected and modified to serve these institutional monitoring functions and not to motivate the performance of the individual student. As a result, most of our tests are not well suited to seving as incentives or guidelines for higher educational standards. With two exceptions - advanced placement tests and some minimum competency tests, which we discuss below - the tests are not designed to be ‘taught to.’ In fact, they are likely to lose their validity as instruments of comparison if they are used in this way. But tests that cannot be taught to cannot properly shape the curriculum. Further, since they cannot be ‘studied for,’ they do not provide a useful form of incentive or feedback to students who take them. Even our college entrance tests, which do have a clear impact on educational opportunities, cannot succeed as instruments for improving the performance of individual students. Although the tests can register declines in standards and thus motivate a general public concern, they cannot shape an instrcutional response. This is because they are deliberately not tied to the high school curriculum. ( . . . ) In 1926, the College Board introduced the Scholastic Aptitude Test in a multiple choice format, free of dependence on any particular course program. It appeared to be a fairer instrument for selection because it was assumed not to penalize the student who attended a weak high school or followed an undemanding course of study (see Fuess, 1950; Schudson, 1972)."
  • p. 14: "Advanced Placement specifies both a syllabus and an examination tailored to it; the program currently covers 24 introductory college courses in 12 fields. ( . . . ) Over 135,000 students took AP exams this past year, about one-tenth the number of those who took the SAT or ACT tests."
  • p. 14:"The Pittsburgh Public Schools, for example, have instituted a city-wide basic skills testing program in which minimum competency objectives are established for every grade level; every child is tested on these objectives each year. Other school districts (e.g., New York City) use tests tied to specific instructional objectives as a basis for deciding which children will be promoted into certain grades. In both of these kinds of testing programs, the intent is to improve academic standards by setting clear instructional objectives that can be taught and then examined. Nothing like these minimum competence examination programs exists in other countries. They are a uniquely American response to the question of standards maintenance and improvement. ( . . . ) Only ecently have some states begun to include higher level skills in their competency testing programs. It would be difficult to stress too much the importance of this move beyond the minimum in competency testing, for there is evidence that examinations focused solely on low level competencies restrict the range of what teachers attend to in instruction and thus lower the standard of education for all but the weakest students."

  
  

  ---

  Roach, J.P.C. (1961/62), Middle-class education and examinations: some early victorian problems. BrJEducStudies, 10, 176-193. 10.1080/00071005.1962.9973077

  ---

  
  

  ---

  DuBois, H. (1970). The history of psychological testing. Boston. fantastisch veel beter! Het enige puntje is dat hij voor de introductie van selectie voor de Civil Service uitgebreidere bronnen geeft dan in zijn '64 paper, maar ik denk aan die congrespapers niet makkelijk te kunnen komen.

  ---

  
  

  ---

  Guy, Basil (1963) The Chinese examination system and France, 1569-1847. In vol. 25 of Besterman, Theodore, Studies on Voltaire and the eighteenth century, vol. 25, 741-778. Geneva: Institut et Musée Voltaire. (gevonden bij Webber, 1989) abstract

  ---

  
  

  ---

  E. A. Kracke, Jr. (1947). Family vs. merit in Chinese civil service examinaions under the empire. Harvard Journal of Asiatic Studies, 10, 103-123. Reprinted in Bishop, J. L. (1968). Studies of governmental institutions in Chinese history, 173-193. free online

  ---

  
  

  ---

  August, R. L. (1992). Yobiko: prep schools for college entrance in Japan. In Leestma, R., & Walberg, H. J. (Eds.) (1992 of 1993). Japanese educational productivity. Center for Japanese Studies, the University of Michigan, 108 Lane Hall, Ann Arbor, MI 48109-1290. ISBN 0-939512-55-6. 267-308.

  ---

  • (gaat over coaching, en wel in zijn extreme Japanse vorm) (van andere hoofdstukken uit dit boek heb ik uittreksels gemaakt, zie ex of vgl file) Dit is een stuk dat belangrijke details bevat over de selectiemechanismen bij de toelating tot hoger onderwijs in Japan.

  
  

  ---

  Machin, H., & Wright, V. (1989). Les élèves de l’école Nationale d'Administration de 1848-1849. Revue de l'histoire moderne et contemporaine, 36, 605-639. pdf

  ---

  • Mooie voorbeelden van excellente carrières gekoppeld aan positie in vergelijkend toelatingsexamen. p. 607; L’examen pour la première promotion d’élèves eut lieu en mai et juin 1848. Le nombre de candidats effectif fut de 865: 70 autres s’étaient inscrits mais se retirèrent avant le jour du concours. [zie noot 6 over andere aantallen door diverse auteurs genoemd] Il y avait donc beaucoup de candidats, ce qui témoignait des espoirs suscités par l’école et de la popularité du service de l’état chez de jeunes Français ambitieux. Parmi eux se trouvaient des représentants de quelques-unes des grandes dynasties administratives et politiques de la France [noot 7 geeft details] L’examen comportait deux étapes: une épreuve d’admissibilité (ayant pour but d’éliminer) et une épreuve définitive d’admission (en vue de sélectionner). Comme dans tous les concours français, les noms des candidats reçus étaient publiés par ordre de mérite. p. 608: Seulement 152 (et non pas 200 comme il était prévu au début) sur les 685 candidats furent finalement choisis. Volgt een overzicht van sociale achtergronden van studenten p. 637; On a soutenu que la rance du milieu du XIXe siècle eetait un pays dirigé par une élite, mais gue celle-ci n’était pas complètement fermée. . . . Cependant, le savoir intellectuel, bien qu’important et même nécessaire dans certains cas, n’était pas une condition suffisante en France pour réussir une carrière administrative, la plus convoitée de toutes les carrières. Dans la compétition entre les très nombreux licenciés en droit, les riches, les privilégiés et les jeunes gens bien apparentés l’emportaient généralement. Il avait fallu bien des révolutions pour ouvrir, mais seulement de façon finalement temporaire, l’administration à des hommes nouveaux. Après chaque révolution, le système traditionnel se rétablissait lui-même progressivement. La conception de l’administration française comme une 'carrière ouverte à tous les talents' restait, et reste aujourd’hui, un idéal prêché par beaucoup, chéri par certains, mais mis en pratique seulement par un très petit nombre.

  
  

  ---

  Eysenck (1947). Student selection by means of psychological tests - a critical survey. Br J Ed Ps 27, 20-39. abstract & scihub pdf

  ---

  
  

  ---

  W. H. Brouwer (1951). Selectie en schoolsucces. Mededelingen van het Nutsseminarium voor Paedagogiek aan de Universiteit van Amsterdam ; No. 50. Deel A is een overdruk uit: Paedagogische studiën ; jrg. 28 (19**), no. 2. [NB: Ped. St. is nu free access]

  ---

  
  

  ---

  Robert L. Linn (1993). Educational assessment: expanded expectations and challenges. Ed Eval & Pol Anal. 15, 1-16. download report version

  ---

  
  

  ---

  G. C. Gerrits (1932). Beslissingsnormen voor het eindexamen der hoogere burgerscholen. Paedagogische Studiën, 13, 45-60 \

  ---

  
  

  ---

  Melis Melissen (juni 2006). 'Equivalering bij centrale examens voortgezet onderwijs. Hoe komt normering tot stand? Examens, Tijdschrift voor de Toetspraktijk artikel betaalmuur: €1,95

  ---

  
  

  ---

  Kenneth Tjon Soei Sjoe, Peter KopMarjolein van Haselen, Donald van As (2014). Gelijke monniken, gelijke kappen 16-20 pdf

  ---

  • Dit artikel is tot stand gekomen in samenspraak met Cito en het College voor Toetsen en Examens (CvTE). Het artikel heeft betrekking op de beoordeling van de examens wiskunde A en C. Aan het einde van het artikel wordt de situatie bij wiskunde B beschreven.

  
  

  ---

  Jan van de Craats (2007). Contexten en eindexamens. Euclides, 261-266. pdf

  ---

  
  

  ---

  Janke Cohen-Schotanus (mei 1992). De optimale verblijfsduur: Studierendement bij de acht medische faculteiten.Onderzoek van Onderwijs Niet online. [hardcopy]

  ---

  
  

  ---

  Melvin R. Novick, Paul H. Jackson, Dorothy T. Thayer, Nancy S. Cole (1971). Applications of Bayesian methods to the prediction of educational performance. ACT Research Report 42. free access

  ---

  
  

  ---

  van der Linden, W. J. (1998). Examens en de moderne media. TH&MA: Tijdschrift voor Hoger Onderwijs en Management, 1, 30-34. (In Dutch) [niet online, ik heb een fotokopie]

  ---

  
  

  ---

  Kickert, R. (2020, December 4). Raising the Bar: Higher education students’ sensitivity to the assessment policy. Erasmus University Rotterdam. Retrieved from http://hdl.handle.net/1765/134032 Dissertatie. download

  ---

  
  

  ---

  Martijn Meeter* & Marion van Brederode (2021). Predicting retention in higher education from high-stakes exams or school GPA. https://psyarxiv.com/h537g/

  
  

  ---

  Sean Kippin & Paul Cairney (2021). The COVID-19 exams fiasco across the UK: four nations and two windows of opportunity British Politics (2021)open access

  ---

  
  

  ---

  Aines Bachir Belmehdi (2018). Social Darwinism and the System of Examinations from Elementary to Secondary Education in England (1859-1944). Dissertation. academia.edu

  ---

  Dat lijkt me overdreven. Examens hebben niets met de publicatie van The rigin of species te maken. Maar goed, het kan best een interessante dissertatie zijn. Ik heb er niet meteen ook tijd voor.

  
  

  ---

  Opinie | door Ivo Arnold & Brigitte Hoogendoorn & Henk van der Molen & Henk Schmidt & Guus Smeets 98 april 2021). Afschaffing bsa treft de zwakkere student. ScienceGuide

  ---

  
  

  ---

  Bruno Belhoste (Ed.) (2002). L'examen. Évaluer.sélectioner, certifier XVIe-XXe siècles. Spécial Histoire de l'éducation, #94, open access

  ---

  • (all open access)
  • Pierre Caspard: Examen de soi-même, examen public, examen d’État
  • André Chervel: Le baccalauréat et les débuts de la dissertation littéraire (1874-1881)
  • Bruno Belhoste: Anatomie d’un concours
  • Jérôme Martin: Aux origines de la « science des examens » (1920-1940)

  
  

  ---

  Philippe Marchand Un chantier à ouvrir : l’histoire du baccalauréat, 1808-1940 Histoire de l'éducation, #94 open access

  ---

  
  

  ---

  Christophe Dubois et Marie-Édith Naud (2002). Les copies d'examen : Conditions actuelles de collecte et de conservation Histoire de l'éducation, #94 open access

  ---

  
  

  ---

  Marilena Vassiloglou and Simon French (1982). Arrow's theorem and examination assessment. British Journal of Mathematical and Statistical Psychology, 35, 183-192. https://doi.org/10.1111/j.2044-8317.1982.tb00651.x abstract

  ---

  
  

  ---

  William E. Cummings (1980). Education and equality in Japan. - Princeton University Press. isbn 9780691100883 info

  ---

  • Enkele hoofdstukken: 5. Egalitarian education 104-145, 6. Cognitive equality 146-176 7. The development of the egalitarian sentiment 177-205 8. The examination competition 206-234 9. Equalizing society 135-263 10. The lessons of Japanese education. 264-287

  
  

  ---

  Themanummer Euclides over de eindexamens, september 2022. Wat me opvalt in dit nummer: hoe vrijwel alle besprekers er geen probleem mee hebben dat er andere zaken worden getoetst dan beheersing van wiskunde. De uitzondering is Sieb Kemme, die harde noten kraakt over onzin-contexten in examenopgaven. Het nummer opent met de bijdrage van Johan Leurgans. Zijn inleiding schetst belangrijke problemen met de huidige wiskunde-examens, ook zien Leurgans en zijn collega's dat niet zo. "In de eindfase van mijn studie "

  Het examennummer van Euclides is weer uit—examens wiskunde. Ik heb het diagonaal doorgenomen, en schrik er toch wel weer van. Niet van de wiskunde—daarvoor ben ik niet bevoegd—maar wel van de ideeën over wat er allemaal gevraagd zou mogen worden in een examen wiskunde. Het enige lichtpuntje biedt Sieb Kemme: hij stelt de onzin-contexten in deze examens aan de kaak.

  ---

  
  

  ---

  Gerald L. Geison (Ed.) (1984). Professions and the French state, 1700-1900. University of Pennsylvania Press. isbn 0812279123 Veel verwijzingen naar de Agrégation.

  ---

  
  

  ---

  D. E. Bosselaar, B. Keulen, A. J. Luyt, G. Ras, & A. Sizoo (Red.) (1930). Gedenkboek ter gelegenheid van het honderdjarig bestaan van het genootschap van leeraren aan Nederlandsche gymnasiën 1830-1930. Amersfoort. pdf via Delpher, in Depher zelf: geheel online in Delpher

  ---

  Is best wel informatief, o.a. hoofdstuk specifiek over examens 142-147, die examens komen ook in de vak-hoofdstukken telkens terug, ook met info over KB's, wetten, etc.

  
  

  ---

  William J. Reese (1995). The origins of the American high school. New Haven and London: Yale University Press. isbn 0300063849

  https://yalebooks.yale.edu/book/9780300079432/origins-american-high-school

  ---

  Examens (admissions): Scaling Olympus, pp 142-161. #toelatingsexamens

  
  

  ---

  William E. Coffman (1971). Essay examinations. In R.L. Thorndike: Educational measurement. 271-302. The book is online available in archive.org>

  ---

  
  

  ---

  Ik wil het een week lang over examens hebben, onze eindexamens in het bijzonder. Ik ga ze van vele kanten aanvliegen, maar dus niet vanuit de positie van de leraar die leerlingen erop voorbereidt. Want ik ben geen leraar. Vul mij op dit punt aan, graag. draad https://threadreaderapp.com/thread/1666687795899842561.html

  ---

  
  

  ---

  Peter K. Bol (1992). This culture of ours. Intellectual transitions in T'ang and Sung China. Stanford University Press. isbn 0804723613 info

  ---

  Veel info over examens in die vroege tijden.

  
  

  ---

  Benjamin A. Elman (2000). A cultural history of civil examinations in late Imperial China. University of California Press isbn 9780520215092 info

  ---

  • "In this multidimensional analysis, Benjamin A. Elman uses over a thousand newly available examination records from the Yuan, Ming, and Ch'ing dynasties, 1315-1904, to explore the social, political, and cultural dimensions of the civil examination system, one of the most important institutions in Chinese history. For over five hundred years, the most important positions within the dynastic government were usually filled through these difficult examinations, and every other year some one to two million people from all levels of society attempted them."

  
  

  ---

  B. C. Koh (1989). Japan’s administrative elite. University of California Press. isbn 0520074092 online pdf ophalen

  ---

  Interessant hoofdstuk: Recruitment. Over post-war civil service examens. Een eerder hoofdstuk behandelt ook examens begin 20e eeuw.

  
  

  ---

  Knipsels, zie voor deze: Delpher

  
  

  ---

  88 Elly Salomé: Muziekexamen veelzijdig en lang niet eenvoudig

  88 Bob den Uyl: Voldoende stof voor hele nare dromen

  88 Anne Wolfson: Natuurkunde kostte niet te veel hoofdbrekens

  88 Han van Gessel, Anne Wolfson: Eerste dag levert geen grote problemen op

  88 Han van Gessel: Examen doen in pijlen, blokken balken en strepen

  94 Peter Giesen: Weinig koetjes en kalfjes in Engelse teksten

  94 Joris Lange: De hoogte van de laagstamboomgaarden

  94 Joris Lange: Mavo-Nederlands behandelt 'echt geinige' onderwerpen.

  ---

  ---

  
  

  ---

  Steven Bakker en Dolf Witte [beide: Cito] (mei 1993). Levensechte examens. Toetsing functionele vaardigheden in centrale examens voor exacte vakken. Didactief

  ---

  #contexten

  
  

  ---

  G. van Milligen (1893 3e). Beroepskeuze. Vraagbaak voor ouders en voogden. Wolters.

  ---

  Encyclopedisch boek, best wel bijzonder. Tjokvol details over examens voor van alles en nog wat en iedereen. online Delpher Google og editie van 1877

  ---

  
  

  ---

  Examenfraude bestraft met 25 miljoen dollar (50 000 per frauderende werknemer). Openhartig gesprek met nrc. Examens: belangrijker dan je denkt, haha. Boeiend vak heb ik toch. artikel tweet

  ---

  
  

  ---

  Bernard P. Veldkamp (2019). Het wiskundige fundament van toetsen en examens. pdf

  ---

  
  

  ---

  (APR 25, 2025) (Ed. by) Frank Landymore. California Admits AI Was Used to Write Bar Exam Plagued by Problems. open

  ---

  • "Casting additional scrutiny, Basick and Moran argued that the exam questions, which should take years to develop, were drafted far too quickly, while 50 practice questions re-released just weeks before the actual exam contained numerous errors, they wrote early this month, per the LA Times.

    What spurred the dubious measures sounds like a familiar tale of disastrous cost-cutting. Faced with a $22 million deficit last year, the State Bar ditched the commonly used National Conference of Bar Examiners' Multistate Bar Examination, and decided to transition to a hybrid model of in-person and remote testing. To create the new test, it inked a $8.25 million deal with Kaplan Exam Services, and contracted Meazure Learning to administer it.

    In a fittingly legal result, Meazure Learning is now being sued by some of the students who took the glitchy exams. The State Bar said it will ask the California Supreme Court to adjust test scores for those who took the test in February. Chan said that the Committee of Bar Examiners will meet on May 5 to discuss other remedies, but doubted that the State Bar would release the exam questions to the public or go back to the NCBE."

  
  

  ---

  Sammy Wright (2024). Exam Nation. Why our obsession with grades fails everyone and a better way to think about school. The Bodley Head. 9781847927521 info

  ---

  Wat ik van dit boek verwacht is dat het laat zien wat een doorgewinterde onderwijsman denkt over het toetsgebeuren, in het bijzonder wat betreft toetsen en examens die buiten de school om zijn ontworpen. Dat doet het ook wel, het lijkt me een uitstekende uiteenzetting.

  
  

  ---

  ---

  
  

  ---

  ---

  
  

  ---

  ---

  
  

  ---

  ---

  ---

  mei 2025 \ contact ben at at at benwilbrink.nl      

  ---

        http://www.benwilbrink.nl/literature/examens.htm http://goo.gl/9LEIVa

  ---