dgeworth Ben Wilbrink Documentatie numerus fixus en toelating

Hier vind je instructies over hoe je Javascript activeert in je web browser

illustratie: omslag van door Verloren in Hilversum uitgegeven studie over loterijen site. De auteurs laten zien hoe de wortels van de staatsloterij liggen in de oplossing van een verdelingsprobleem op de markt van Brugge: wie mag er een kraam plaatsen? Een numerus-fixus uit de middeleeuwen.

The illustration is the cover of a study on lotteries in the Netherlands site. Lotteries to collect money for the town or the country have their roots in a distribution problem regarding the market in Brugge (Flanders): how to allocate the small number of available places on this market among the merchants? A numerus clausus in the Middle Ages.

Documentatie van de numerus fixus en zijn toelatingsprocedures in het HO, i.h.b. loten — gewogen loten

NB: zie ook de afzonderlijke documentatie over (decentrale) selectie

On the weighted lottery in university admissions in the Netherlands, see my webpage in English here

Ben Wilbrink

doorlopend geactualiseerd

prealabel

Het materiaal bestaat uit parlementaire stukken, rapporten van commissies, publicaties van onderzoekers, adviezen, artikelen in de dag- en weekbladpers, krantenberichten, alles voorzover ook werkelijk in mijn archief aanwezig (tenzij anders aangegeven; van een enkel stuk weet ik van het bestaan, maar beschik ik er niet over). Het archief is wat stukken uit de dag- en weekbladpers betreft redelijk representatief, is mijn indruk. Parlementaire stukken zijn tot en met de opheffing van het COWO in 1986 ook tamelijk volledig, dankzij de zorg van de heer Overre van het Bureau Documentatie van de UvA. Het zou mij verbazen wanneer belangrijke rapporten niet in deze lijst voorkomen. Er zijn wederkerende publicaties zoals jaarverslagen en ook de verlenging van de Machtigingswet van jaar tot jaar, waar ik soms slechts over een enkel exemplaar beschik. Omdat het archief is opgebouwd in de COWO-jaren, ontbreken mogelijk belangrijke stukken en opvattingen uit het veld van het voorbereidend hoger onderwijs. Een kanttekening is ook nodig waar het het hbo betreft: tot voor kort waren hbo-instellingen vrij om de eigen toelating te regelen, waarvan een overzicht is te verkrijgen door de jaarlijkse publicatie over hbo-instellingen op dat punt te raadplegen (met per instelling de toelatingsprocedure, en vaak ook de verhouding tussen aantallen aanmeldingen en toegelatenen). Bovendien zijn er private instellingen en overheidsopleidingen die niet door OCenW worden bekostigd, die (nog steeds) eigen toelatingsregelingen kennen. Een voorbeeld van dat laatste is de zeer scherpe selectie voor de Nederlandse Politieacademie. Over deze sector staan mij weinig bronnen ter beschikking, maar ik ben wel zelf betrokken geweest bij een evaluatie-onderzoek over de selectie voor de NPA (html). Dan is er nog buitenlandse literatuur, waar niet stelselmatig naar is gezocht, maar voorzover aanwezig zijn titels genoemd in het chronologische bestand of in de toegevoegde literatuurlijst.

Veel bronnen zijn moeilijk of in het geheel niet publiek/online beschikbaar. Ik heb mij januari 2021 voorgenomen een goede poging te doen om over de gewogen loting een boek te schrijven, tenslotte ben ik in de unieke positie over heel veel kennis en bronnen te beschikken. Ik zal dat voorbereiden in een serie blogs, over een periode van naar schatting twee jaar. Tegelijk zal ik mijn wat chaotische archief ordenen, en moeilijk toegankelijke bronnen transcriberen en onbeschaamd op deze loten_nf pagina plaatsen. Niet alles is altijd even relevant, dus ik ga wel selectief te werk. Publicaties die ik niet onbeschaamd kan herpubliceren op deze pagina, zal ik samenvatten of er belangrijke citaten uit geven. Een belangrijk archief is Delpher, voor Nederlandse dagbladen tot circa 1990; het is publiek domein, is echt lastig om mee te werken, en dagbladen plegen gescand te zijn vanaf de leggers met als gevolg dat tekst-transcripties deels onbegrijpelijk zijn: van dat materiaal maak ik leesbare teksten aan de hand van mijn eigen knipselarchief of desnoods de scans zelf in Delpher.

Het materiaal is buitengewoon omvangrijk, maar ik moet er meteen de waarschuwing bij geven dat ik niet heb gestreefd naar volledigheid, want dat zou niet menselijk zijn. Alleen al de parlementaire behandeling heeft door de decennia heeft een Mount Everest aan verslagen en wetsteksten opgeleverd, veel daarvan is overigens met enige moeite online te vinden, een belangrijk verschil met het pre-internet tijdperk waarin je maar het geluk moest hebben van een Bureau Documentatie dat bestuurlijke stukken bijhield. Dat 'geluk' is merkbaar in de vele opinies waarvan de auteurs evident geen toegang hebben gehad of maar gezocht tot de relevante stukken.

Nogal wat stukken vallen in de categorie 'het kan toch niet waar zijn dat we niet beter kunnen doen dan gewogen loten, ik zal dat aantonen.' Dat is een ambitie van velen geweest, waaronder politici en bewindspersonen. Grondgedachte lijkt te zijn dat die selectiepsychologen die voor loten pleiten als het gaat om toelating tot numerus-fixusstudies wel heel dom moeten zijn (het 'domme' lot uitgebreid tot de personen die dat bepleiten). So far, so good. Ik zou ook zo beginnen. Maar vervolgens dan toch uitzoeken wat de argumenten zijn waarop die lui tot zo'n tegen-intuitief resultaat komen. In de hitte van het emotionele debat gebeurt evenwel niet dat laatste, maar worden pleitbezorgers voor loten (in deze bijzondere situatie) bestookt met argumenten waarom hun stelling wel dom moet zijn. Dat schiet niet op.

Bovendien is daar de rol van 'deskundigen' aan de orde, omdat in dit ondermaanse sommige deelnemers aan het maatschappelijke debat meer terzake deskundig zijn dan anderen. De minder deskundige deelnemers vinden dat heel vreemd, en accepteren zeker geen verwijten van ondeskundigheid. De aard van de problematiek zelf brengt dan met zich mee dat ook het debat zelf de minder deskundigen niet kan overtuigen van hun minder deskundige positie. Dat zou bij het schaakspel bepaald anders liggen: denken wel mee te kunnen doen op het niveau van de grootmeester, maar dat niet zijn, straft zichzelf onmiddellijk in het spel zelf af. In het debat over toelatingsprocedures is er niet een neutrale scheidsrechter in de vorm van de vooraf afgesproken regels van het spel. Dan kunnen er komische (of beschamende, net hoe men daar naar zit te kijken) situaties ontstaan, waarin een hoogleraar uit Delft een zaal met vooral ook veel selectiepsychologen gaat uitleggen dat hij ontdekt heeft dat de VS een instituut hebben, het ETS, dat perfect in staat is om selectietests voor het hoger onderwijs te maken en te marketen. Het gaat hier natuurlijk om de Duijker-lezing van selectiepsycholoog Pieter Drenth, in de Aula van de UvA, met een hoogleraar-ingenieur en een partijleider-politicus als opposanten (alles gepubliceerd in de NRC, 30-3-1995.). De beleefdheid wint het dan van het harde argument, precies waar een partij schaak geen gelegenheid toe zou geven. Zodoende krijgen bepaalde misvattingen het eeuwige leven, omdat er oppervlakkig gezien respectabele lieden achter staan, die alleen maar een respectabel verschil van mening zouden hebben met een—met alle respect—kleine kaste van zelfbenoemde deskundigen?

Moeten deskundigen het dan voor het zeggen hebben? Nee, natuurlijk niet, zij moeten in het publieke debat wel hun best blijven doen de politici en alle andere betrokkenen uit te leggen wat de belangrijke relaties en feiten zijn in dit dossier. Iedereen is vervolgens nog steeds vrij er een mening op na te houden die afwijkt van wat rationele en empirische analyse oplevert. Het zou voor iedereen heel wat prettiger zijn gewoon te kunnen zeggen dat de uitkomsten van rationele analyse gevoelsmatig niet lekker liggen, en dan het gevoel de doorslag te laten geven. Op zich levert dat ook weer een onderzoekbaar soort situatie op, voor een relevante analogie zie bijvoorbeeld Don A. Moore and Steven L. Blader (2007). Revisiting the Instrumentality of Voice: Having Voice in the Process Makes People Think They Will Get What They Want. paper. pdf. Zoals de titel al suggereert: ik weet rationeel wel dat een sollicitatiegesprek mij geen bijzonder voordeel zal geven boven mijn mededingers, maar het gevoel in beginsel wel invloed te kunnen hebben vind ik wel een erg prettig gevoel. Vandaar liever zo'n gesprek dan loten. Dat is OK, toch? Waar het dan mis gaat, is dat het emotionele argument niet als in zichzelf voldoende wordt beschouwd, dan komen er allerlei meer of minder leuk gevonden argumenten op tafel om het kracht bij te zetten op het rationele vlak. Maar daarmee wint niemand het van de selectiepsycholoog die resultaten van een eeuw van wetenschappelijk onderzoek van valkuilen en drogredenen in de bagage heeft.

Tot zover deze onbescheiden poging voor een kader voor het plaatsen van de literatuur en de knipsels. De problematiek zal altijd wel actueel blijven: deze pagina is, op die met genealogie na, een van de meest bezochte op mijn website.

BC The distribution of property by lot is traceable to ancient times

Encyclopaedia Britannica:

the practice of determining the distribution of property by lot is traceable to ancient times. Dozens of references can be found in the Bible to the practice. In one example from the Old Testament (Num. 26: 55-56), the Lord instructed Moses to take a census of the people of Israel and to divide the land among them by lot. (...) Modern lotteries of a similar type include those for military conscription, commercial promotions in which property is given away by a random procedure, and the selection of jury members from lists of regisered voters. Under the strict definition of a gambling type of lottery, however, payment of a consideration (property, work, or money) must be made for a chance of receiving the prize.

Stewart, R. (1998). Public office in early Rome. Ritual procedure & political practice. Ann Arbor: University of Michigan Press.

Introductory pages available in books.google
Er werd heel wat geloot in het oude Rome, niet in plaats van democratische verkiezingsprocedures, maar bij de toewijzing van functies etc. aan verkozenen. Welke oorlog ze moesten gaan voeren, welke provincie besturen.
God (Jupiter) dobbelde hier dus wel, het hele ritueel was evident ook godsdienstig gekleurd.
Dus hier ook een interessante beschouwing over de etymologie van het woord.
N. Rosenstein (1995). Sorting out the lot in Republican Rome. American Journal of Philology, 116,43-75.jstor

1627 'A fair method of division'

Thomas Gataker (1627) (2008 ed. Conall Boyle). The nature and use of lotteries.. Imprint Academic site.

“Thomas Gataker was a disputatious Puritan divine. His The Nature and Uses of Lotteries (1627) was the first systematic exposition of a modern view of lotteries, not just as a form of gambling, but as a fair method of division. Gataker approved of these uses, but condemned divination and sorcery using random signs or spells. This important treatise is often referred to, but is generally inaccessible due to its rarity and old-style of language. The text of this edition has been fully modernised, with notes on important sources used by Gataker and includes a new introduction and index.”

1629 Vernoeming bij lot

C. D. Andriesse (1993/2007). Titan kan niet slapen. Een biografie van Christiaan Huygens. Olympus.

Bij de geboorte van Christiaan (p. 38): "Ook over de naam van dit kind werd geloot, want nu stonden de Van Baerles, bij monde van Jacomina, op de vernoeming van de andere grootvader, Jan, terwijl de Huygensen, bij monde van Suzanna Hoefnagel, opnieuw de vernoeming van Christiaan verlangden. Het werd dus Christiaan."
Christiaan Huygens was called Christiaan, not Jan, as the outcome of a lottery procedure to solve the conflict of interests between the two parental families involved, just as had happened in the case of his older brother Constantijn.

18e eeuw Beroeping bij lot

Sassen, F. (1970). Studenten van de Illustre School te 's-Hertogenbosch 1636-1810. Ter reconstructie van het Album Studiosorum. Amsterdam: Noord-Hollandsche.

Geeft leuke biografieën. '94. Geen informatie over beoordelen. p. 47, Abraham Jellico (1717-1797), predikant, bij loting beroepen naar Schipluiden, 27 februari 1752.

Dowlen, Oliver Dowlen (2008). The political potential of sortition. A study of the random selection of citizens for public office. Imprint Academic. isbn 9781845401795 — 264 pp paperback. Table of contents — Introduction — Plates [look this up!]

1854 Ex aequo de beste gymnasiasten? Dan loten

Het Gymnasium te Amsterdam. Verslag cursus 1853-1854. (Bezit van bibliotheek POW).

Hierin een Uittreksel uit het Huishoudelijk Reglement voor het Stedelijk Gymnasium te Amsterdam. Over het toekennen van strafpunten en van prijzen, over kennelijk bij gelijk eindigen loten tussen prijskandidaten. art. 13: In bijzondere gevallen kunnen buitegewone prijzen en getuigschriften worden gegeven. Zoodanig getuigschrift wordt altijd verleend aan hem, die bij loting den prijs heeft verloren.

1862 Geschiedenis van de stads- en staatsloterij

Fokker, G.A. (1862). Geschiedenis der loterijen in de Nederlanden. Amsterdam.

beschikbaar online
Bij nader inzien is dit boek niet relevant, want de vroegste geschiedenis van Vlaanderen komt er niet in voor.
Op blz. 13 een schampere opmerking over verloten van functies. Verwijst naar Italië waar bij wisselende magistratuur wel met loten werd gewerkt, zoals ook wel in Nederland voorkwam (Amersfoort bijv, p. ??).
p. ë: "Het woord loterij is afgeleid van lot, 't welk in alle nieuwere talen voorkomt en deel betekent (...)."
p. ë: "De verdeeling eener nalatenschap wordt dan ook in het oud-Fransch regt lotir genoemd; volgens de Coutumes d'Anjou werd de splitsing eener erfenis in deelen (lots) door den oudsten erfgenaam gedaan, terwijl de jongeren de keus hadden; in de overige landen, zoowel pays coutumiers, als pays de droit écrit, werd de verdeeling door eenen notaris of vrederechter gedaan, en door de erfgenamen om de deelen geloot. [Zie La Ferrière, Dict. de droit et de pratique, op het woord partage.] Van daar dat het word "lot" bij alle nieuwere volken niet slechts zeker deel van eene gegeven hoeveelheid, maar tevens kans, fortuin beteekent, omdat het aanduidt wat iemand, hetzij door regstreeksche toewijzing, hetzij door toevallige aanwijzing ten deel valt, wanneer deze laatste van het in den blinde kiezen afhankelijk wordt gesteld." Intusschen, ofschoon loterijen zoals wij die kennen bij de Romeinen onbekend waren, was het loten bij hen zeer in zwang. Zij gebruikten lotbriefjes (sortes) die in eene lotbus of vaas (sitella - urna) geworpen werden: om oorlogsbuit te verdeelen, - om den Aedilis aantewijzen wanneer de kerstemmen staakten, - om uittemaken welke centuria of tribus in de comitia het eerst zou stemmen, - om den Praefectus provinciae te benoemen, - om regters aan te wijzen, enz. (Zie be bewijsplaatsen in Scheller's Lexicon op het woord: sos.). Het loten was hun dus bekend, evenzeer als aan den Israëlieten, die het beloofde land onder elkander bij lot verdeelden, (Joshua XIV: 1 en 2); maar loterijen, wier hoofddoel is den ondernemer winst te verschaffen uit 't verlies 't welk de deelnemers aan dat spel in den regel lijden, kenden zij niet."
p. Vë: "De benoemingen tot openbare bedieningen geschiedden in de middeleeuwen, en nog alng daarna, vrij algemeen bij loting." Volgt een exposé over de verkiezing te Genua van de grooten raad.

1888 De toevalsfactor in examenuitslagen door de wetenschap uitgelegd

Francis Y. Edgeworth (1888). The statistics of examinations. Journal of the Royal Statistical Society, 51, 599-635. JSTOR read online free

An authorized summary of this and a second article is published in the little book by P. J. Hartog (1918). Examinations and their relation to culture and efficiency.. London: Constable. pdf
Een grondlegger (profile) van de statistiek (history of statisticslegt hier uit dat examens in behoorlijke mate toevallige uitkomsten geven, en hoe daar verstandig mee om te gaan.
Wat Edgeworth hier uitlegt is zo fundamenteel voor zowel de thematiek van decentrale selectie als die van loten bij selectie, dat hetzelfde extract ook op de complementaire pagina over decentrale selectie staat.
p. 626: "Even when we have abolished the order of merit within the honour class, there remains an inevitable injustice in excluding those who are just below the boundary line of that class. Can nothing be done to mitigate this hardship? Ought not the excluded candidates to have at least a chance of entering within the pale, corresponding to the probability that they really deserve to be there? Might it not be permitted to those who are in the neighbourhood of the boundary to ballot for a certain number of places? In this lottery the chances should not be equal for all, but graduated according to the probability above determined that each candidate ought by rights to be in the honours class. The Calculus affords a neat expression for this probability. (...) The probability thus measured ranges from 1/2, an even chance, to zero, which represents the certainty that candidates at a certain distance from the Honour line are placed in the right category. It would be easy to contrive a composite sort of ballot box, by means of which the examiners, met in solemn conclave, should settle the position of the candidates about whom there might be any doubt. This elegant piece of mechanism may have attractions for the admirers of educational machinery. But on reflection it will be found that this additional wheel is superfluous. The candidates have already had their chance. [note 39: ... In urging the need of some such remedy Mr. Elliott dwelt on the anomaly that, at many of the Civil Service Examinations, a serious difference in the income and position of the candidates turns upon differences in the aggregate of marks which, according to the reasoning in this paper, must be regarded as largely or altogether accidental. ] A public examination is already a sort of lottery of the graduated species which I have been describing: one in which the chances are not equal, but are better for the more deserving; increasing with the real merit of the candidates up to a degree of probability which amounts to certainty. It is a species of sortition infinitely preferable to the ancient method of casting lots for honours and offices." (wat me onmiddellijk nieuwsgierig maakt naar die oude methode en wanneer en waar die werd gebruikt, maar daar zwijgt Edgeworth over). Zie ook (opvragen UB UvA) 'The element of chance in competitive examinations', Journal of the Royal Statistical Society, 53, (1890), pp. 460-75, 644-63.

Edgeworth, F. V. (1890) The element of chance in competitive examinations. Journal of the Royal Statistical Society, vol. LëI (1890), pp. 460-75 JSTOR read online free, 644-63 JSTOR read online free

1936 De toekomst der academisch gegradueerden

de Commissie Limburg (1936). De toekomst der academisch gegradueerden. Rapport van de commissie ter bestudeering van de toenemende bevolking van universiteiten en hoogescholen en de werkgelegenheid voor academisch gevormden Wolters. Rapport van de commissie ter bestudering van de toenemende bevolking van universiteiten en hogescholen en de werkgelegenheid voor academisch gevormden. — 630 blz., geen klein bier! Oa bijdrage van Kohnstamm blz. 605-610 over mogelijkheid voor testen op geschiktheid voor vhmo en universiteit. #NF Het rapport is geheel online beschikbaar in Delpher

1951 De ethiek van verdeling bij schaarste

John Rawls (1951). Outline of a decision procedure for ethics. Philosophical Review, 60, 177-197. Reprinted in Samuel Freeman (Ed.) (1999). John Rawls. Collected papers (pp. 1-19). Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. pdf

p. 12: "Thus we may think of a claim as articulating an interest before a forum wherein its merits are to be weighed." Een aanmelding voor een numerus-fixusstudie is zo'n claim, gebaseerd op een belang. Rawls spreekt hier over de verdienste van de claim, niet van de indiener van de claim, een interessante nuance!
p. 193: "(vi)(a)Claims shall be ordered according to their strength. (b) The strength of a claim depends directly and proportionately on the presence in the bearer of the claim of that characteristic which is relevant for the distribution, or the exercise, of the good. (c) Relevant characteristics are those specifiable needs, wants, and likings which the good thing or activity has a discernible capacity to satisfy under ascertainable conditions. Comment: This principle is designed to order a set of claims for a share in a particular good; and it asserts that relevantc haracteristicsa re those needs,w ants, or likings whose satisfaction is ordinarily understood to be the purpose of appropriating or exercising a good. Thus, if the competing claims are for a share in a certain amount of food, then the relevant characteristic is the need for food. A test thereof should be devised, and the claims ordered accordingly. A nonrelevant characteristic for claims of this type would be the number of letters in the bearer's last name."
p. 193: "(vii) (a) Given a set of equal claims, as determined by their strength, all shall be satisfied equally, if that is possible. (b) Given a set of equal claims, if it is not possible to satisfy all of them, at least to some extent, then an impartially arbitrary method of choosing those to be satisfied shall be adopted. (c) Given a set of unequal claims, with subsets of equal claims which have been ordered according to (vi), then the claims shall be satisfied in that order; and, within subsets, (vii) (a) shall apply, if that is possible, otherwise (vii) (b). Comment: The term "impartially arbitrary" may be clarified as follows: Imagine a good of such a nature that it is impractical or impossible to divide it, and yet each of a number of persons has an equally strong claim on its possession or exercise. In such a case we would be directed to select one claim as meriting satisfaction by an impartially arbitrary method, e.g., by seeing who draws the highest card. This method is arbitrary because the characteristic of having drawn the highest card is not a relevant characteristic by (vi) (c). Yet the method is impartial because prior to the drawing of the cards each person has an equal chance to acquire in his person the characteristic arbitrarily taken to be relevant."

1955 Loterijversjes bij een dorpsloterij

J. J. Woldendorp (1955). Een bloemlezing uit loterijversjes te Zegwaart. In Leids Jaarboekje 1955 Jaarboekje voor geschiedenis en oudheidkunde van Leiden en omstreken zeven en veertigste deel. (p. 134-136)

Zegwaart had grote schulden opgebouwd, de enige mogelijkheid om daar nog vanaf te komen was een loterij te houden. De schulden konden zo inderdaad worden afgelost, er bleef zelfs nog 160 gulden over. Deelnemers moesten ook een versje inleveren. o.a.: Die wil hebben al, die krijgt niemendal - De onnosele zal 't gelag betalen - 't Zijn doorgaans de grootste gekken, die de beste pryzen trekken - Als niet komt tot iet, dan is 't allemans verdriet

1958 wat/wie is 'geschikt'?

A.D. de Groot (mei 1958). Een inleiding over de geschiktheid voor de universitaire studie gehouden door prof. dr. A.D.de Groot, hoogleraar aan de universiteit van Amsterdam. Universitair Contactorgaan. [mijn exemplaar is een fotokopie van Bureau Documentatie van de UvA, bw] transcriptie en annotatie

Statistiek van het hoger onderwijs. Studierendement van de kandidaatsstudie van enige na-oorlogse generaties (1948-1950). Centraal Bureau voor de Statistiek. Uitgeversmaatschappij De Haan, Zeist, 1958. https://historisch.cbs.nl/detail.php?id=394884162

Interessante grafieken midden in het rapport.

1960 Loten voor geneeskunde in Hamburg

Voor toelating tot geneeskunde in Hamburg wordt een lotingsprocedure gebruikt. Zie Thelen (1975).

Tandartsstudenten moeten loten voor universiteit De Waarheid, 7-4-1960. delpher.nl

"Aan de universiteiten van Utrecht en Groningen kunnen zich dit jaar slechts 175 eerstejalarsstudenten in de tandheelkunde laten inschrijven. Zijn, er meer gegadigden, dan zal door loting moeten worden beslist. Dit heeft prof. dr H. Scheffer, hoogleraar in de sociale tandheelkunde, voor de radio gezegd. Hij noemde deze 'numerus fixus' een noodmaatregel."

1961 We weten al dat selectie-aan-de-poort niet zinvol mogelijk is in Nederland

Wanneer zijn selectiepsychologen eigenlijk begonnen met proberen politici duidelijk te maken dat selectie-aan-de-poort niet zo'n goed idee is? Mogelijk 1961: Prof. Jhr Dr. D. J. van Lennep: 'De selektie van de student'. Universiteit & Hogeschool, 8, 82-96.

Dat U&H staat niet online (Google weet echt niet alles). Ik had een paar oude nummers opgeduikeld op een rommelmarkt, of zoiets. Maar dat artikel van Van Lennep had ik nog niet gelezen, en dus niet kunnen gebruiken in al mijn schrijverij sinds 1972 over de numerus-fixus. Jammer.

Van Lennep was hoogleraar clinische en industriële psychologie in Utrecht (het ICIP). (Kent u zijn vier-platen-test?) Personeelsselectie dus. Samen met o.a. De Groot en Snijders had hij in de 50er jaren uitgebreid de studieuitval in Delft onderzocht [Bakker (Red.) (1959) Mislukking en vertraging van de studie. Verslag van een onderzoek verricht aan de Technische Hogeschool te Delft 1953-1957]

Dit artikel is dus vrijwel onvindbaar, ik zal er een paar saillante uitspraken uit citeren. Afgezien van het taalgebruik van die tijd, zouden ze zomaar uit een recent stuk van bijvoorbeeld Pieter Drenth geplukt kunnen zijn https://pieterdrenth.wordpress.com/2013/09/23/loting-in-de-geneeskunde/#more-57.

"Het [eindexamen, bw] onderscheidt volgens wettelijke afspraken alleen tussen toelating of niet, maar zegt niets over de geschiktheid voor de Universiteit. Het is zelfs in hoge mate onwaarschijnlijk, dat het eindexamen ... een bijzonder valide selectiemiddel zou blijken te zijn."

"Ofschoon niemand een eindeloze studievertraging toejuicht, weet iedereen, dat de studieduur door zovele factoren bepaald wordt, dat geen zinnig mens er serieus aan denken zal, om te zeggen dat zij die de studie in een bepaalde tijd volbrengen de meest geschikte studenten zijn."

"Op dit ogenblik echter bestaan er voor de leeftijdsgroep waarom het hier gaat, geen betrouwbare, objectief toetsbrae, psychologische hulpmiddelen om met het oog op deze doelstellingen ['algemeen mentaal niveau', bw.] te selecteren. Het I.Q., een maatstaf die op deze leeftijd van weinig waare isvoor predictie der studieresultaten en dieweinig of niets zegt omtrent de waarschijnlijkheid, dat de candidaat zich in wetenschappelijke zin zal vormen, is op zichzelf genomen een te povere basis voor gerechtvaardigde beslissingen. We moeten niet vergeten, dat naarmate iemands ontwikkeling voortschrijdt, minder waarde gehecht kan worden aan antwoorden op vragen die gebouwd zijn volgens principes van relatief eenvoudige logische relaties, zoals dit het geval is bij onze intelligentietests.

Misschien zulen er stemmen opgaan om bij het zoeken van de criteria ook rekening te houden met de latere beroepsgeschiktheid. Mijns inziens is dit een geheel onbegonnen werk, afgezien nog van het feit, dat de latere beroepsgeschiktheid criteria zou opleveren, die bepaald vreemd zijn en misschien vreemd behoren te blijven aan geschiktheidsnormen voor de universitaire studie zelf. Het is m.i. een dwaling, dat de Universiteit tot taak heeft, latere beroeps-uitoefenaren af te leveren, die voldoen aan het criterium van het maatschappelijk succes. Het slagen of falen in de maatschappij is vooral van factoren afhankelijk, die weinig of niets met het genote onderwijs te maken hebben, of waarop dit onderwijs slechts een zeer geringe invoed kan uitoefenen."

"Er is bepaald geen evidentie aanwezig voor de juistheid van de vooronderstelling, dat er een hoge correlatie bestaat tussen de geslaagdheid in het maatschappelijk leven en het succes in de akademische studie en dit hoeft ons niet te verbazen. Het zou vreemd zijn indien het anders ware, en dit zal ook zo blijven zolang tenminste de voorstanders van het idee om van de universiteiten valscholen te maken niet de overhand krijgen."

"Misschien kan de inspanning [voor het ontwikkelen en uitvoeren van wetenschappelijk verantwoorde selectie, bw] beter worden besteed aan een didaktische ordening en verbeterig van het akademisch onderwijs zelf en aan pogingen en maatregelen om het potentiële maar nog niet benutte intellect, dat in bree lagen van one bevolking nog aanwezig moet zijn, de weg naar de universiteit mogelijk te maken." [NB: voor Van Lennep is ]intellect' bepaald iets anders dan de beperkte intelligentie zoals in intelligentietests geoperationaliseerd]

Hoe Van Lennep denkt over intelligentie is een afzonderlijke blog waard, zeker in contrast met de geharnaste positie van iemand als Luning Prak (IQ tests zijn overal voor geschikt, verschillen in IQ zijn vooral ook erfelijk bepaald, zoiets).

1962 Nederland nog een klassen- en standen-samenleving

B. C. J. Lievegoed (vz) (1962). De selectie en ontwikkeling der meer begaafden. Een goede doorstroming van begaafdheden naar intellect, technisch vermogen en karakter, een eis van de moderne democratie. Rapport van de 12de studieconferentie, november 1962. Stichting Werkcomité voor Opvoeding tot Democratie. 142 pp. brochure

(oa. Van Heek, Het begaafdheidsprobleem als opgave voor de democratie. 41-52; Rutten, Het nationale aspect voor Nederland, 61-72; de Coster, Het nationale aspect voor België, 73-88)

1963 Tijdelijke beperking toelating?

Nationaal Archief 203-205 Totstandkoming van het wetsontwerp inzake tijdelijke beperking van toelating van eerstejaarsstudenten aan de faculteit geneeskunde. 1963-1966 3 pakken In de datering is geen nadere cesuur aan te geven. 203 1963-1965 1963-1965 204 1965-1966 1965-1966 205 1966 1966 webpagina [Dit zijn stukken die in het NA raadpleegbaar zijn, dus niet online beschikbaar]

1965 Geen nf, maar een extra medische faculteit in Rotterdam

DuBois, P.H. (1965). A test-dominated society: China 1115 B.C. - 1905 A.D. Proceedings of the 1964 Invitational Conference on Testing Problems. Princeton.

Dubois geeft een 3 bladzijden lang citaat uit de beschrijving door William A. P. Martin (1870) Competitive examinatons in China. North American Review, 11, 62-77. In die beschrijving (p. 7): "... the office upon which he immediately enters is one of respectability, and it may be of profit. It is generally that of a mayor or sub-mayor of a district city, or sub-chancellor in the district examinations, - the vacant posts being distributed by lot, and therefore impartially, among those who have proved thenselves to be "ready for office." Een fantastisch voorbeeld van een combinatie van loten met het meest vergaande vergelijkende examen ter wereld!

Voor een artikel over toelating tot nf-studies is een stukje geschiedenis onmisbaar. Let er dan op dat in 1965 of 1966 een numerus fixus voor geneeskunde in de kamer aan de orde is geweest, en verworpen. Voor het departement betekende dat dat er een nieuwe faculteit bij moest komen om al die studenten op te vangen, dat werd Rotterdam.

Nationaal Archief 476 Behandeling van aangelegenheden met betrekking tot de voorbereiding voor de vestiging van de achtste medische faculteit. 1965-1969 1 pak pagina [opvraagbaar, maar dus niet online]

495 Behandeling van aangelegenheden met betrekking tot de oprichting van de RU. 1959-1970 1 pakpagina [opvraagbaar, maar dus niet online]

  496 Totstandkoming en wijziging van de wet van 15 juni 1966, Stb. 267, houdende voorzieningen van tijdelijke aard met betrekking tot de vestiging te Rotterdam van een rijksinstelling voor wetenschappelijk onderwijs omvattende de faculteit der geneeskunde alsmede het besluit van 3 januari 1967, Stb. 3, tot uitvoering van deze wet. 1965-1972 1 pakpagina [opvraagbaar, maar dus niet online]

  497 Behandeling van aangelegenheden met betrekking tot de overname van het Dijkzigt ziekenhuis van de gemeente Rotterdam ten behoeve van de medische faculteit. 1966-1971 1 pak pagina [opvraagbaar, maar dus niet online]

J. W. Foppen (1989). Gistend beleid. Veertig jaar universitaire onderwijspolitiek. Proefschrift Erasmus Universiteit Rotterdam. isbn 9052500517

"Begin 1965 werd aan de middelbare scholen meegedeeld dat in het vervolg iedereen een studietoelage zou krijgen, afhankelijk van de financiële situatie en ongeacht de eindscore op het diploma." Kijk, dat wist ik niet (ik ben van de lichting 1962). Maar het is zeker van belang bij de vraag of eindexamencijfers in ons onderwijsstelsel een rol zouden moeten spelen bij de toelating tot hoger onderwijs, ihb. numerus fixusstudies. Het antwoord: nee dus, want discriminerend. Huh? In ieder geval op sexe. Dat was ook het belangrijkste argument destijds van staats Ger Klein voor integraal loten: het zou meisjes discrimineren. Ondertussen is de wereld veranderd, en discrimieert het jongens. Klein moest in 1975 het compromis 'gewogen loten' accepteren.

1966 Een eerste wetsontwerp

In Nederland stelt minister Diepenhorst in 1966 de mogelijkheid van een numerus fixus voor, maar de Tweede kamer wees het wetsvoorstel af omdat zij het in strijd vond met de vrijheid van studiekeuze.

A, Postma (1995), Handboek van het Nederlandse onderwijsrecht (p. 367). Tjeenk Willink.

Nationaal Archief, Den Haag, Afdelingen Hoger Onderwijs, Hoger Onderwijs en Wetenschappen en het Directoraat-Generaal voor de Wetenschappen van het Ministerie van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen, (1911) 1918 - 1975, nummer toegang 2.14.58 inventarisnummer 203-205. Totstandkoming van het wetsontwerp inzake tijdelijke beperking van toelating van eerstejaarsstudenten aan de faculteit geneeskunde. archiefplaats (geen scans beschikbaar)

Ik heb nog geen aanleiding gehad om deze stukken eens door te nemen, maar het Nationaal Archief is er voor om zoiets te kunnen doen, mocht dat moment aanbreken. Ik zou wel willen weten op welke manier de toelating dan geëffectueerd zou worden, maar dat is waarschijnlijk ook wel in Universiteit en Hogeschool te vinden. Of in de Handelingen:
Handelingen TK 6 en 7 juli 1966 pdf resp. pdf. Zie p. 2278 ev, resp. 2312 en volgende.

1968 Het revolutiejaar: studenten gaan eisen stellen

Rolf Neuhaus (Hrsg.) (1968). Dokumente zur Gründung neuer Hochschulen. Anregungen des Wissenschatsrates, Empfehlungen und Denkschriften, auf Veranlassung von Ländern in der Bundesrepublik Deutschland in den jahren 1960-1966. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag.

ao.: Numerus Clausus 24, 50, 150, 151, 194, 307, 383, 603, 606, 1449, 1501, 1561 - Ausbildungskapazität 6 50 51 119 128 150 194 196 197 200 231 260 261 277 284-305 307-309 317 320 321 339 34 348 349 392 607 903 905 915 928 947 -9 967 968 995 1034 1035 1044 1145 1323 1336 1449 1470 1487 1559 1566 1569-71 1574 1576 1584 1559 1566 1569-71 1574 1576 1584 1612 1627 1638 1801 1809 1836 - Hochschulreife 825 - Hochschule Überfüllung51 97 98 113 123 131 136 198 249 280 286 306 307 311 314 317 319 322 323 326 338 339 579 607 836 1145 1331 1487 1561 1564 1566 1586 1670 - Zulassung 857, 1419, 1448-1451, 1802) (Bielefeld, Bochum, Bremen, Dortmund, Hannover, Konstanz, Medizinische Akademie Lübeck, Regensburg, Ulm

Numerus fixus in Leiden? Nee, zegt de rechter
“ .... vonnis van de President van de Rechtbank te ’s-Gravenhage, gewezen op 28 november 1968 met betrekking tot de invoering van een numerus fixus door de faculteit der geneeskunde te Leiden, in de vorm van een vergelijkend propaedeutisch examen. Voor de details zie men het vonnis zelf, N.J. 1968, no. 444 [Nederlands Juristenblad?]. In dit vonnis beval de President de vertegenwoordigers van genoemde faculteit de betreffende regeling in te trekken. Zeer summier gesteld heeft de President dit standpunt ingenomen: wie het propaedeutisch examen aflegt, heeft het recht de verdere universitaire opleiding te volgen.” Bron: Z. Szirmai, Nederlands Juristenblad, 4 september 1971, afl. 30.

1969 In Groningen is selectie 'hot'

Kongresboek '69 Aktie Demokratisering Subfaculteit Psychologie R.U. Groningen.

Hierin van W. Hofstee een stuk over selectie, met commentaar van van Strien en van Wijnen. Hofstee onderscheidt selectie bij beperkt aantal plaatsen van selectie op basis van normen."Zo wordt in de praktijk vaak op de ene overweging de nadruk gelegd om de andere te verhullen: proefwerken en examens dienen in theorie om de norm te garanderen; in feite echter blijkt die norm te schuiven terwijl eerder het afvalpercentage constant is. Blijkbaar is beperking überhaupt (weinigen zijn uitverkoren) hier het verborgen motief. Anderzijds: wie in de discussies over numerus fixus lotingsprocedures voorstelt, krijgt te horen dat hij de kern van de zaak niet goed begrepen heeft. En inderdaad, er zijn allerlei bezwaren tegen loting aan te voeren. Ze komen echter alle op hetzelfde neer: de norm moet worden gehandhaafd, liefst verhoogd. Schaarste aan plaatsen was kennelijk niet de enige overweging. Dit complot van norm en schaarste wordt op slag inzichtelijk als men zich realiseert, dat alleen die combinatie de zuivere concurrentie garandeert. Immers, als er vaste normen waren zou ieder voor zich daaraan moeten trachten te voldoen, en de vergelijking tussen zijn prestatie en die van anderen zou op de uitkomst geen enkele invloed hebben. Wel kan degene die slaagt daaraan nog gevoel van superioriteit en status ontlenen, zolang tenminste niet iedereen aan die norm voldoet, maar dat is iets anders dan uitverkoren zijn. Wanneer er anderzijds alleen gebrek aan plaatsen, en geen norm, zou zijn -- d.w. z dat de plaatsen dus door loting gevuld zouden moeten worden -- dan zou er geen enkele aanspraak aan het concurrentiemotief worden gedaan. Slechts de combinatie van norm en beperking garandeert concurrentie in reincultuur, zoals aan de medische faculteiten dan ook wel gebleken is.

Hofstee, W. K. B. (1969). Selektie. Inaugurele rede. Groningen: Rijksuniversiteit Groningen.

Tinbergen, J. (1969). Onderwijsplan en numerus fixus. Universiteit en Hogeschool, 16 (3), 189-193. [hardcopy; niet online]

"In een algemeen maatschappelijk ontwikkelingsplan wordt voor elk toekomstig jaar een bepaalde grootte en samenstelling van de produktie gekozen als de beste. Daarmee corresponderen de aantallen personen, in alle mogelijke functies, die elk jaar nodig zijn om deze produktie te verwezenlijken. Het woord produktie is daarbij zo breed mogelijk bedoeld; het omvat ook kunstenaarsactiviteiten, onderwijsactiviteiten, de bezigheden van de huisvrouwen enzovoort. Tegenover deze vraag naar mensen staat het aanbod van mensen van allerlei opleiding. Dit is het resultaat van de zeer vele opleidings- en vormingsprocessen, die dan vaak met een wat te eng woord het onderwijs worden genoemd. De onderwijsplanning moet ervoor zorgen dat zo goed mogelijk vraag en aanbood met elkaar overeenstemmen. Dat is moeilijk in verband met de lange duur van een aantal vormingsprocessen, maar er zijn zekere aanpassingen mogelijk. Men kan ten dele met mensen werken die niet officieel 'bevoegd' zijn; men kan mensen ertoe brengen ander werk te doen dan zij zich aanvankelijk hadden voorgesteld en men kan de vraag enigszins beïnvloeden door de relatieve beloning te veranderen. Twee elementen die daarbij intussen ook voorkomen zijn te verwerpen.
Aan de ene kant het vormen van monopolies voor bepaalde groepen die hun posities beschermen, door het aantal dergenen te beperken dat tot hun positie wordt opgeleid of toegelaten.
Aan de andere kant is het verwerpelijk dat sociale vooroordelen een rol spelen in de keuze van degenen die als de meest geschikte in elk beroep worden aangesteld of zelfs ook al tot de opleiding daartoe worden toegelaten.
over een numerus fixus, p. 191; De opvatting wordt, althans in ons land, verdedigd dat een dergelijke beperking volstrekt ongeoorloofd is. Deze opvatting is vermoedelijk ontstaan als een reactie op belemmeringen die bepaalde groepen van onze jeugd in het verleden hebben ondervonden ook nu nog ondervinden, om de opleiding te ontvangen die bij hun aanleg past.
Er is inderdaad wat sommigen [P. de Wolff, Mogelijkheden tot het vaststellen van begaafdheidsreserves, Weekblad van het Genootschap van leraren aan Nederlandse gymnasia en lycea en de RLV, 57 (1963) blz. 327] een talentreserve, anderen [F. van Heek, Het verborgen talent, Meppel, 1968] latent talent hebben genoemd; d.w.z. een grote groep van jongeren die naar bepaalde maatstaven voor studie in aanmerking komen, doch in feite vroegtijdig stranden [J. H. N. Grandia, Uitdaging en antwoord, diss. Utrecht, 1968].
Dit is een belangrijk vraagstuk waarvan meer en meer blijkt dat het niet in hoofdzaak van financiële aard is, doch eerder van culturele aard: de betrokkenen 'krijgen' uit hun milieu 'niet genoeg mee' om met succes het onderwijs te volgen waartoe zij op grond van andere maatstaven in staat zouden zijn.
De oplossing zal tijd kosten en ten dele ook de uitschakeling van zekere sociale vooroordelen vereisen, doch de precieze weg is nog door niemand uitgestippeld.

Altijd een grens.

Wat ik echter hier beklemtonen wil is dat, hoe men ook de zaak bekijkt, het aantal personen dat een gegeven opleiding moet volgen toch altijd een grens zal hebben. Wanneer wij de plananing van de maatschappelijke ontwikkeling als juist aanvaarden, volgt daaruit dat een zeker aantal leerlingen, studenten en afgestudeerden optimaal is en het daarbovenuitgaan sub-optimaal, dus minder goed, is.
In de best denkbare maatschappelijke ontwikkeling is het afwijzen van die meerderen daarom een onvermijdelijk element.
Men kan dus niet betogen dat een willekeurig aantal dat zich voor een bepaalde studie zou aanmelden altijd moet worden aanvaard. In die zin is een numerus fixus een noodzakelijk element van elk zo goed mogelijke geplande ontwikkeling. Dit is eveneens betoogd door Ph. J. Idenburg [Vereniging voor staathuishoudkunde, verslag van de algemene vergadering gehouden te Utrecht op zaterdag 30 november 1968, Den Haag, 1969, blz. 17].
Men kan de noodzakelijke beperkingen nog verdelen in twee categorieën. Er kunnen korte-termijnbeperkingen nodig zijn, omdat op een gegeven moment de onderwijsmiddelen (b.v. laboratoriumplaatsen) gegeven zijn en pas na verdere investeringen groter kunnen worden.
Er kunnen lange-termijn- (dus meer duurzame) beperkingen nodig zijn omdat de maatschappij niet meer mensen van een bepaalde opleiding nodig heeft en daartegenover wel andere.
In beide gevallen is het instrument van een vergelijkend examen het aangwezen insrument om op de beschikbare plaatsen de besten te krijgen. Het is moeilijk het anders te zien en niet met zichzelf in tegenspraak te komen. (...)
Welke criteria men echter ook zal aanvaarden, de beperktheid van het aantal personen dat bepaalde opleidingen volgt blijft een noodzakelijk element ook van de ideale ontwikkeling, ook wanneer men in acht neemt dat een zeker aantal studenten boven het uiteindelijk nodige kan worden toegelaten om een correctie op de, nooit volmaakte, selectiemethoden mogelijk te blijven maken. Een te grote reserve is echter juist voor de betrokkenen helemaal niet aantrekkelijk want degenen die op een bepaald ogenblik afvallen moeten zich omschakelen.
Om de hierboven uiteengezette redenen meen ik dan ook te mogen concluderen dat een strijd zonder nadere toelichting tegen elke vorm van numerus fixus niet kan worden verdedigd. Het is een verkeerd gekozen leuze."
Wat moet je hier nu van zeggen. Vriendelijke demagogie doortrekt het stuk, maar ook een extreem planmatig denken waarin geen ruimte is voor zichzelf-corrigerende marktmechanismen (zie de laatste passage over opgeleiden die misschien overschieten). Natuurlijk schrijft Tinbergen eind zestiger jaren, waarin ook Posthumus schermde met spookbeelden van de hele Nederlandse begroting die uiteindelijk door onderwijs opgeslokt dreigt te worden. Het woord loten komt in het verhaal niet voor, zie daarvoor de Groningse psychologen (Aktiecongres).

W. K. B. Hofstee (z.d., ws 1969). Individuele verschillen, en averechtse toepassing. (stencil, 8 blz.) Gepubliceerd in Nederlands Tijdschrift v.d. Psychologie. 24 (1969): 482-493. Herdrukt in P. J. van Strien (Red.) (1976). Personeelsselectie in discussie. Meppel: Boom. isbn 9060092201 121-140

“Alvast zij opgemerkt, dat hier niet een diskwalificatie van de selektiegerichte, beoordelende, dienstverlenende diagnostiek wordt beoogd, slechts de vormgeving van een alternatief.”
“In veruit de meeste selektiesituaties moet worden gekozen tussen een aantal verdedigbare kriteria, waarvan bovendien de onderlinge samenhang praktisch nihil zal zijn, zodat het wel degelijk uitmaakt waartegen men selekteert. De keuze van een bepaald kriterium is, hoewel verdedigbaar, betrekkelijk willekeurig. Uit dien hoofde alleen al zou kunnen worden verwacht, dat een lotingsprocedure vaker zou worden aangewend.”

Voorzieningen van tijdelijke aard inzake de regeling van de toelating tot het bijwonen van het onderwijs in de faculteiten der geneeskunde van de universiteiten. Gedrukte Stukken, 1969-1970, br. 10327, 1-12. [niet in mijn bezit, nog niet online opgezocht]

10327 nr. 12 10 juni 1971 BRIEF VAN DE MINISTER VAN ONDERWIJS EN WETENSCHAPPEN pdf
Hierbij doe ik u ter kennisneming van de leden - in het bijzonder de leden van de vaste Commissie voor Onderwijs en Wetenschappen - toekomen 20 exemplaren van het advies van de Capaciteitscommissie met betrekking tot de opleidingscapaciteit van de faculteiten der geneeskunde van de Nederlandse universiteiten 1 ). Mijn voornemen is het aantal studenten aan wie in het studiejaar 1971 - 1972 gelegenheid kan worden geboden de praktische oefeningen en het overige onderwijs van het tweede cursusjaar volledig te volgen, conform het advies van de commissie vast te stellen. Gaarne ben ik bereid, in overeenstemming met mijn toezegging bij de behandeling van het ontwerp van de Wet, houdende voorzieningen van tijdelijke aard inzake de regeling van de toelating tot het bijwonen van het onderwijs in de faculteiten der geneeskunde van de universiteiten (Handelingen II 1969 - 1970, blz. 3216, rechterkolom), indien de wens daartoe bestaat, met u over mijn voorlopig standpunt in discussie te treden

Voorzieningen van tijdelijke aard inzake de regeling van de toelating tot het bijwonen van het onderwijs in de faculteiten der geneeskunde van de universiteiten (10 327). Hand. ë 1969-1970, blz. 3108-3125, 3126-3137, 3216-3221, 3261-3262. [niet in mijn bezit, nog niet online opgezocht]

Voorzieningen van tijdelijke aard inzake de regeling van de toelating tot het bijwonen van het onderwijs in de faculteiten der geneeskunde van de universiteiten (10 327). Hand. I 1969-1970, blz. 999-1009. (Aangenomen) [niet in mijn bezit, nog niet online opgezocht]

1970 De Wub, en toelating tot geneeskunde

De links naar resources van de KB zijn dood. In plaats daarvan staan de stukken nu op repository.overheid.nl, dat moet ik nog inwerken. 10327 1969-1970 Voorzieningen van tijdelijke aard inzake de regeling van de toelating tot het bijwonen van het onderwijs in de faculteiten der geneeskunde van de universiteiten; pdf

NB: alleen de eerste pagina, helaas.

10327 Nr. 5 4-2-1970 Memorie van antwoord. pdf

Bij de tandheelkunde dreigde met name ontwrichting in het studiejaar 1968-1969, toen zich ten opzichte van voorafgaande jaren een uitzonderlijk hoog aantal (538) gegadigden voor de studie aanmeldde. Van hen werd, na afval om diverse redenen, een aantal van 399 geplaatst, hetwelk naar bekend mede mogelijk werd door de in allerijl opgerichte subfaculteit bij de Vrije Universiteit te Amsterdam. Voor het studiejaar 1969-1970 is het aantal, dat zich aanmeldde, gedaald tot 495, waarvan er na afval 316 zijn geplaatst, bij een totale opleidingscapaciteit. na volgroeiing van de nieuw opgerichte subfaculteit aan de Vrije Universiteit, van 445 eerstejaarsstudenten. (.....)

In antwoord op de vraag, of is overwogen de plaatsing op wachtlijsten te doen geschieden na het kandidaatsexamen wijst de ondergetekende erop. dat hij in § 3 van de nota uitvoerig heeft uiteengezet, dat en waarom hij met name het oriënterend propedeutisch examen een geschikt selectiemoment acht. Daarbij komt de praktische overweging dat beperking bij voorkeur dient plaats te vinden daar waar de knelpunten zich het eerste bij de studie voordoen. Dit is onder de gegeven omstandigheden het eerst het geval bij de praktische oefeningen en het overige onderwijs van het tweede cursusjaar. De commissieVerdam constateerde dat in deze pre-kandidaatsfase in enkele gevallen knelpunten optreden, die als zwakste schakels de kracht van de gehele opleidingsketen kunnen bepalen.
Naar aanleiding van het verzoek te willen verduidelijken wat bedoeld wordt met ,,de laatste beschikbare plaatsen" in artikel 5, lid 1, welke bij loting over geslaagden met gelijke examenresultaten kunnen worden verdeeld, merkt de ondergetekende het volgende op. Men zou zich kunnen voorstellen dat een regeling wordt getroffen waarbij, indien het totaal aantal voor het propedeutisch examen aan een bepaalde subfaculteit geslaagden dat der plaatsen in het tweede studiejaar aan die faculteit overtreft, de beschikbare plaatsen groepsgewijze worden toegewezen aan de geslaagden met het hoogste cijfergemiddeldc, daarna aan die met het op één na hoogste cijfergemiddelde enz. tot een groep is bereikt welke in omvang het nog beschikbare aantal plaatsen overtreft. Om de overblijvende plaatsen zal dan worden geloot tussen alle nog niet geplaatste geslaagden. De grens tussen onmiddellijke plaatsing in het tweede jaar en loten zal afhankelijk van de mogelijkheid tot beoordeiingsdifferentiatie zo laag mogelijk getrokken moelen worden teneinde de lotingsgroep klein te houden. (....)

In aansluiting op deze beschouwingen zou hij er op willen wijzen, dat het hier bedoeld onderscheid tussen het normale en het op getalsbasis selecterende vergelijkende propedeutische examen slechts van belang is voor het examen en de uitslag daarvan, wanneer dat examen en die uitslag op zich zelf worden beschouwd, los van de vraag van de gevolgen in de zin van al dan niet vertraagde voortzetting van de studie. De noodzaak van beperking van het aantal studenten, die de praktika van het tweede en de volgende jaren volgen, is immers een gegeven feit en het gaat dus voor wat de toelating tot het tweede jaar betreft alleen maar om de methode van de beperking. Meer in het bijzonder komt daarbij de vraag aan de orde of die beperking al dan niet reeds aanstonds bij de bepaling van de uitslag van het examen zal worden aangebracht door het aantal van degenen die voor dat examen slagen, te beperken - dan wel afzonderlijk in het daarop volgende stadium. De in de nota en in de memorie van toelichting aangehaalde rechterlijke uitspraak in kort geding betekende dat de medische faculteiten volgens de rechter onregelmatig zouden handelen wanneer zij de eisen bij het examineren opzettelijk zouden opvoeren met de bedoeling het aantal geslaagden te beperken met het oog op de ontoereikende opleidingscapaciteit in het tweede cursusjaar en volgende jaren van de medische studie. De rechter heeft in de overwegingen van zijn vonnis echter duidelijk te verstaan gegeven dat het naar zijn oordeel gaat om de objectieve vaststelling van de geschiktheid voor de voortzetting van de geneeskundige studie en dat de faculteiten in beginsel wèl het recht hebben onder bepaalde omstandigheden noodmaatregelen van andere aard te nemen ter beperking van het aantal studenten in verband met ontoereikende opleidingscapaciteit, waarbij hij uitdrukkelijk op de mogelijkheid van invoering van wachtlijsten heeft gewezen.

10327 Nr. 6. 17-4-1970 Eindverslag pdf

pdf

10327 Nr. 130 (TK) Eerste Kamer Gewijzigd ontwerp van wet. pdf

Artikel 5. 1. Indien het aantal van de studenten, die in enig jaar het propedeutisch examen met goed gevolg hebben afgelegd, het in artikel 3 bedoelde, voor dat jaar en voor de desbetreffende faculteit vastgestelde, aantal overtreft, bepaalt die faculteit aan de hand van de in cijfers uitgedrukte resultaten, die ieder van deze studenten bij het propedeutisch examen heeft behaald, wie van hen in de gelegenheid worden gesteld de praktische oefeningen en het overige onderwijs van het tweede cursusjaar in het eerstvolgende studiejaar volledig te volgen. Bij de plaatsing van studenten in het tweede cursusjaar wordt voorrang verleend aan de studenten die het propedeutisch examen met goed gevolg hebben afgelegd en hun eerste oefening als dienstplichtige in de Nederlandse krijgsmacht hebben volbracht. Voor zover nodig kan over de toewijzing van de laatste beschikbare plaatsen aan geslaagden met gelijke examenresultaten door loting worden beslist.
2. Diegenen van de in het eerste lid bedoelde studenten, die niet in de gelegenheid kunnen worden gesteld het onderwijs van het tweede cursusjaar in het eerstvolgende studiejaar volledig te volgen, worden, indien zij de wens daartoe vóór een door Onze Minister te bepalen tijdstip te kennen geven, in de gelegenheid gesteld dat onderwijs in het daarop volgende studiejaar alsnog te volgen.

10327 Nr. 130a 12-6-1970 Eerste Kamer. Eindverslag pdf

Vele leden gaven als hun mening te kennen, dat het systeem van het vergelijkend examen en het verwijzen van de op hun in cijfers uitgedrukte resultaten niet-geslecteerde studenten naar de wachtlijst in de volgende jaren tot een accumulatie van niet optimaal gekwalificeerde studenten zal leiden. Loting zou dit nadeel ondervangen, om welke reden dit systeem alsnog nadere overweging verdient. Gaarne zouden deze leden hier- omtrent nader het oordeel van de Minister vernemen. (....)

Dezelfde leden hadden er begrip voor, dat de noodzaak om tot een betere organisatie van de studie in de geneeskunde te komen, het nemen van noodmaatregelen kan rechtvaardigen.
Zij wezen erop, dat dit ontwerp een nieuw element bevat, nl. dat naast een verkregen recht op grond van een met goed gevolg afgelegd examen de opleidingscapaciteit de mogelijkheid van directe voortzetting der studie bepaalt.
De aan het woord zijnde leden zagen in de selectie, zoals die in dit ontwerp wordt voorgesteld, een mogelijkheid tot aanpassing van het aantal studenten aan de opleidingscapaciteit derhalve als een compromis tussen studievrijheid en numerus fixus.
De behoefte is niet ter sprake gekomen, aangezien hierom-trent geen nauwkeurige gegevens bestaan. Niettemin zal, aldus deze leden, zodra de opleidingscapaciteit verruimd is en ten aanzien van de behoefte exacter prognoses bekend zijn, de Regering te eniger tijd voor de vraag gesteld worden om de opleidingscapaciteit aan te passen; hetzij aan het aanbod van studenten, hetzij aan de behoefte aan artsen.

10327 Nr. 160. 6-7-1970 Eerste Kamer BRIEF VAN DE MINISTER VAN ONDERWIJS EN WETENSCHAPPEN Onderwerp: Toezending Projectenlijst i.v.m. wachttijd pdf

Ingevolge mijn toezegging gedaan tijdens de mondelinge behandeling in uw Kamer van het ontwerp van wet, houdende "Voorzieningen van tijdelijke aard inzake de regeling van de toelating tot het bijwonen van het onderwijs in de faculteiten der geneeskunde van de universiteiten" op 30 juni jl., moge ik u hierbij doen toekomen de vorig jaar door de faculteit der geneeskunde van de rijksuniversiteit Groningen opgestelde lijst van projecten, die geschikt werden gevonden voor een zinvolle besteding van de wachttijd. U treft daarbij tevens aan een kopie van de brief DGW 190.858, die ik ter zake op 18 februari 1970 heb toegezonden aan de besturen van de instellingen van wetenschappelijk onderwijs.
+ de proectenlijst, 4 bladzijden.

Wet van 1 juli 1970, houdende voorzieningen van tijdelijke aard inzake de regeling van de toelating tot het bijwonen van het onderwijs in de faculteiten der geneeskunde van de universiteiten. Stb. 1970, nr. 348.

Nationaal Archief (zie boven) NL-HaNA, OKW / Hoger Onderwijs, 2.14.58, inv.nr. 212. Totstandkoming van de wet van 1 juli 1970, Stb. 348, houdende voorzieningen van tijdelijke aard inzake de regeling van de toelating tot het bijwonen van het onderwijs in de faculteiten der geneeskunde van de universiteiten. archiefplaats

wachtlijsten
“Voor de medische faculteiten is de kwestie van wachtlijsten geregeld (voor een periode die eindigt uiterlijk op 31 augustus 1974) bij de wet van 1 juli 1979. Stb. 348.” Bron: Z. Szirmai, Nederlands Juristenblad, 4 september 1971, afl. 30.

Nota medisch wetenschappelijk onderwijs. Zitting 1969-1970, kamerstuk 10 309 nr 2. pdf

“Onder I-a geeft de commissie-Verdam het advies, de fa-culteiten in overweging te geven bij het K - I examen 1969 te examineren zonder verscherping van normen. De ziens- wijze van de commissie in deze kwestie verschilt van de zienswijze van die medische faculteiten, welke menen dat een oplossing uit de huidige moeilijkheden slechts kan worden verkregen door het propedeutisch examen het karakter van een vergelijkend examen op getalsbasis te verlenen. Ik heb mij tegen een ontwikkeling in deze richting verzet. Ik breng in herinnering, dat zo'n vergelijkend examen op de grondslag van de thans geldende wettelijke bepalingen, blijkens een uitspraak van de president van de arrondissementsrechtbank te 's-Gravenhage van 28 november 1968, rechtdoende in kort geding, de toets der rechterlijke kritiek niet heeft kunnen doorstaan. De mogelijkheid, de uitslag van het examen te koppelen aan het getal van de plaatsen die in het volgende cursusjaar beschikbaar zullen zijn, was hiermede uitgesloten. De instelling van een vergelijkend propedeutisch examen zou steeds mogelijk zijn op grond van een wettelijke regeling. Een analyse van deze kwestie wordt gegeven in § 5.
( .. )
Met volledig besef van de tekortkomingen in examens en examenmethoden, ga ik er van uit, dat in het algemeen onderwijzers, leraren en hoogleraren, wanneer zij als examinatoren optreden, hun normen afstemmen op de voortgangskansen, dat wil zeggen op het belang van de leerlingen, en niet op de mogelijkheden die door roosters en lokalen worden geboden.”
De minister meldt dat Groningen via loting 36 studenten voor het tweede studiejaar op een wachtlijst heeft geplaatst; zij kunnen een soort studentschappen gaan doen om deze tijd te overbruggen.<“§ 5. De toetsing en de studie-inrichting
Onder IH-a beveelt de commissie-Verdam aan, een even- tueel nodig geachte selectie op basis van het eindexamen af te wijzen.
Ik kan de gronden die de commissie voor dit advies in § 11 van haar rapport geeft, goeddeels onderschrijven. Aan de be-vordering van een wettelijke regeling in deze zin zou ik dan ook vooralsnog niet wensen mee te werken.
Ook de instelling van een afzonderlijk toelatingsexamen voor de studierichting der geneeskunde komt mij in de huidige situatie niet aantrekkelijk voor. Zonder de toevoeging van vakken aan het examenprogramma zou bij deze gelegenheid de reeds bij het eindexamen onderzochte kennis opnieuw worden getoetst. Voor de toevoeging van extra test-onderdelen ontbreekt voorshands de grondslag. Op dit punt kan niet worden meegegaan met hen, die ter vergelijking buitenlandse voorbeelden aanhalen zonder daarin de verschillen te betrekken, die het onderwijsstelsel in die andere landen ken-merken ten opzichte van het hier te lande bestaande stelsel.
( .. )
Uit het vorenstaande kan blijken dat ik op dit punt het advies van het Interfacultair Overleg Geneeskunde, dat een beperking van het aantal studenten voor het begin van de studie essentieel acht, voorshands niet kan volgen. Ik overweeg hierbij mede, dat een aanzienlijk percentage van hen die zou den worden afgewezen bij selectie op basis van de uitkomsten van het eindexamen of van een toelatingsexamen bij eerste inschrijving toch voor de medische studie geschikt zou kunnen zijn. Zij zouden dan niet in staat worden gesteld deze geschiktheid in de praktijk van de propedeutische studie te bewijzen. Tevens betrek ik in mijn overwegingen dat het eindexamen een onderwerp vormt van intensieve discussie, die wellicht aanleiding zal geven tot min of meer ingrijpende ver- anderingen.
( .. )
Ook in het parlement zijn telkens stemmen opgegaan om de totstandkoming van selectieve propedeuse-programma's te bevorderen. Laatstelijk is dit gebleken bij de behandeling van het wetsontwerp 8508, houdende voorzieningen inzake de mogelijkheid van tijdelijke beperking van de toelating tot het bijwonen van het onderwijs in de faculteiten der geneeskunde, tijdens het zittingsjaar 1965-1966. De toelatingsbeperking vóór de aanvang van de studie, die in dat wetsontwerp werd voorgesteld, ontmoette niet alleen als zodanig van vele zijden bezwaar, daartegenover werd de selectie tijdens de studie als alternatieve mogelijkheid onderstreept.
Ik heb er reeds in paragraaf 3 geen twijfel over laten be- staan, dat ik mij voeg bij hen, die het ori&tuml;nterend propedeu- tisch examen bestempelen als een geschikt selectiemoment.
Ik wil er uitdrukkelijk op wijzen, dat ik bij het gebruik van de term ‘selectie’ de positieve betekenis daarvan op het oog heb. De selectie moet vooral het belang van de student dienen en moet hem inzicht verschaffen in de mate van geschiktheid die hij voor het volgen van de gekozen studierichting bezit. Er zal zoveel mogelijk worden moeten geselecteerd aan de hand van geijkte criteria, waarover bij de studenten tevoren inzicht bestaat. ”
Dan volgt een uitvoerige beschouwing over diverse mogelijkheden om een getalsbeperking van studenten te realiseren: wachtlijsten, vergelijkende selectie, enzovoort.

Voorzieningen van tijdelijke aard inzake de regeling van de toelating tot het bijwonen van het onderwijs in de faculteiten der geneeskunde van de universiteiten. Kamerstuk 10 327.

nr 1, 2. Ontwerp van wet. pdf
nr 3. Memorie van toelichting. pdf
nr 4 Voorlopig verslag. pdf
nr 5. Memorie van antwoord. pdf
nr 10. Nota van wijzigingen. pdf [beperkt de geldigheidsduur tot 31 augustus 1974]

Nota naar aanleiding van het eindverslag van de vaste Commissie voor Onderwijs en Wetenschappen omtrent het ontwerp van wet houdende voorzieningen van tijdelijke aard inzake de regeling van de toelating tot het bijwonen van het onderwijs in de faculteiten der geneeskunde van de universiteiten (Ingezonden 24 juni 1970). Gedrukte stukken, Eerste Kamer, 1969-1970, nr. 130b (nr 10.327 Tweede Kamer). [Niet in mijn bezit, nog niet online gezocht.]

Bergenhenegouwen, G. J. (1970). De Nota Posthumus in discussie. Een analyse van standpunten. SISWO Sector Onderzoek Wetenschappelijk Onderwijs & OTO Overlegcommissie Tertiair Onderwijs.

Maurits de Vroede, (1970). Van schoolmeester tot onderwijzer. De opleiding van de leerkrachten in België en Luxemburg, van het eind van de 18de eeuw tot omstreeks 1842. Leuven: Universiteitsbibliotheek.

p. 44-45: In de 18e eeuw kregen kandidaat-schoolmeesters wat hun kennis 'buiten die van de catechismus' betreft een summier onderzoekje: "Het werd afgenomen door de wereldlijke of geestelijke autoriteit, door beide samen, of door de inwoners." Het lijkt erop, maar De Vroede zegt dat niet met zoveel woorden, dat dergelijke examens meestal een enkele kandidaat betroffen. Werd die afgewezen, dan moest een nieuwe kandidaat worden gezocht. "Boden verscheidene kandidaten zich voor één plaats aan, dan liet men het lot beslissen [zoals te Hasselt in 1720: cfr. De Baere, dl I. blz. 40] of hield men een vergelijkend examen." [De V. geeft er enkele vindplaatsen voor, kennelijk was zo'n vergelijkend examen niet algemeen gebruikelijk] Dat vergelijkend examen stelde niet veel voor: "Bovendien heeft favoritisme zich hier laten gelden, terwijl de voorkeur van de pastoor, die het in de dorpen voor 't zeggen had, uitging naar de man die het orgel kon bespelen."

1971 Wachtlijsten en loterijen? Nee, universiteiten moeten gewoon onderwijs geven

Wachtlijsten tweedejaarsstudenten in de geneeskunde, Stcrt. 1971, 237.

Nationaal Archief 500 Totstandkoming van de wet van 17 januari 1973, Stb. 8, houdende voorzieningen met betrekking tot de vestiging van een RU te Rotterdam, alsmede de besluiten tot uitvoering van deze wet (Wet Rijksuniversiteit Rotterdam). 1971-1973 1 pak pagina [opvraagbaar, maar dus niet online]

  Voorzieningen van tijdelijke aard met betrekking tot de inschrijving van studenten aan de Nederlandse universiteitene en hogescholen. (Machtigingswet inschrijving studenten). Gedrukte stukken, 1971-1972, nr 11 830, 1-25. [Niet in mijn bezit, nog niet online opgezocht]

Voorzieningen van tijdelijke aard met betrekking tot de inschrijving van studenten aan de Nederlandse universiteitene en hogescholen. (Machtigingswet inschrijving studenten). (11 830). Hand. I, 1971-1972, blz. 1142-1146;1159-1163; 1167-1168. (Zonder hoofdelijke stemming aangenomen) [Niet in mijn bezit, nog niet online opgezocht]

Voorzieningen van tijdelijke aard met betrekking tot de inschrijving van studenten aan de Nederlandse universiteitene en hogescholen. (Machtigingswet inschrijving studenten). (11 830). Hand. ë, 1971-1972, blz. 3840-3863; 3914-3930. (Aangenomen) [Niet in mijn bezit, nog niet online opgezocht]

Verslag van een mondeling overleg tussen de vaste Commissie voor Wetenschapsbeleid en Wetenschappelijk Onderwijs en de Minister zonder Portefeuille, belast met het Wetenschapsbeleid en Wetenschappelijk Onderwijs, over de beperkende maatregelen, die aan verschillende universiteiten zijn genomen ten aanzien van de aantallen eerstejaarsstudenten. Gedrukte stukken, 1971-1972, nr. 11.592, 1. [Heb ik zelf dit stuk?]

Wetenchappelijk onderwijs. Toestroming van studenten indammen. Beperking aantal leerstoelen en specialisaties. (Betreft herwaardering overheidsuitgaven). Niet in het regeerakkoord vastgelegde afspraken. Gedrukte stukken, 1971-1972, nr. 11 745, 1, blz. 2. [niet in mijn bezit, nog niet online opgezocht]. Zitting 1971-1972 - 11 592 nr 1 (1 november 1971) statengeneraaldigitaal.nl pdf

“ Rijksuniversiteit Leiden. Bij de faculteit van de sociale wetenschappen in de subfaculteit der psychologie zijn er geen beperkende maatregelen meer ten aanzien van de eerstejaars-studenten. Aanvankelijk vond loting plaats. Een deel van diegenen die uitgeloot waren, heeft zich teruggetrokken, waardoor de wachtlijst zo klein werd dat een beperking niet meer te handhaven was. Bij de subfaculteit der andragogie zijn 90 mensen via een loting toegelaten en staan er 25 op een wachtlijst. ”
“ ”
“ Rijksuniversiteit Utrecht. (..) Van de subfaculteit der pedagogische en andragogische wetenschappen is bekend, dat er een loting heeft plaatsgevonden en dat er een wachtlijst bestaat. Nadere gegevens kon de Minister hierover niet verstrekken. Hij wees erop, dat de belangstelling voor andragogie dit jaar verrassend groot was.”
“De Universiteit van Amsterdam. (..) Bij de subfaculteit van de pedagogische en andragogische wetenschappen valt de zogenaamde “restgroep” mee. Er heeft een loting plaatsgevonden. ”
“Over het loten zelf zei de Minister dat er voor de faculteiten vaak geen andere mogelijkheden waren, omdat er geen alternatieven waren. Hij zei dat de vorige Ministers van Onderwijs en Wetenschappen de Kamer op de komende moeilijkheden hadden gewezen en achtte de Kamer daarom mede verantwoordelijk.

Aad Hazewinkel (28 oktober 1971). Selektie van studenten. rapport Afdeling Onderwijs-Research, Medische Faculteit Rotterdam, mei 1971 (2e versie) [zie ook transcriptie van het voorwoord, hierbeneden] Een uitgebreidere versie in Jos de Mulder Red.) (1974). 'Selektie van studenten' p. 176-191. (met reactie van Begeer, p. 192-197). volledige transcriptie (zonder de reactie van Begeer).

In zijn geheel ook geblogd als https://benwilbrink.wordpress.com/2021/03/01/alle-geslaagden-zijn-geschikt-hazewinkel-legt-het-uit-in-1974/
Enkele annotaties bij de blog. T.z.t. moet ik dieper ingaan op de diverse punten uit het artikel van Hazewinkel, want de problemen komen in de loop der decennia telkens terug.

De oerversie van dit artikel is een rapport van het onderwijsresearchbureau van de Erasmus Universiteit, waar Hazewinkel hoofd van was. Het presenteert een lijn van modelleren van selektie zoals in de internationale literatuur gebruikelijk, en ook in 2021 nog steeds gebruikelijk is. Zie bijvoorbeeld de testpsychologie van Don Mellenbergh en Wulfert van den Brink. Of de testpsychologie van Pieter Drenth. Maar er zijn andere manieren van modelleren die mogelijk meer recht doen aan selektiesituaties.
Het model van Hazewinkel berust op de aanname dat de groep kandidaten/studenten na selektie is te verdelen in zij die terecht zijn toegelaten of afgewezen, en zij die ten onrechte zijn toegelaten of afgewezen. Hoe kunnen we dat weten? Dat kunnen we alleen weten na een volledig onderzoek naar de voorspellende validiteit: laat iedereen toe, en turf dan wie uiteindelijk ook afstudeert, en wie dat niet doet, en zoek uit of er mogelijk een samenhang is met 'voorspellers' zoals eindexamencijfers, leeftijd, persoonlijkheid, whatever. Komt dat over als een technocratische benadering? Dat is het ook. Het abstraheert van diepe kwesties van wat eerlijk is, wie op basis van wat bepaalde rechten kan hebben, wat maatschappelijke kosten en opbrengsten zijn. En dus ook van de wettelijke, maatschappelijke en sociale kenmerken van de specifiek Nederlandse situatie.
Wie vertrouwd is met besliskundige benaderingen zal opmerken dat dit model waar Hazewinkel mee werkt een nogal primitief onderscheid (drempelnut) maakt tussen onderscheiden deelgroepen, en dat die onderscheidingen een rare mix vormen van wat platonisch is (wat terecht of onterecht zal blijken te zijn, dat kunnen we niet weten op het moment van selektie) en wat operationeel gedefinieerd is (wie behaalt het diploma, en wie niet).
Wie selektie wil begrijpen, zal linksom of rechtsom zich een model willen/moeten vormen. Het is helemaal niet slecht om daarmee te eginnen zoals Hazewinkel hier doet, en zoals in mainstream psychometrie gebruikelijk is. Daarna is het meteen een stuk makkelijker om de tekorten van het model te signaleren, en voorzichtig te zijn met trekken van conclusies. Ik geef een voorbeeld: bij selektie op basis van eindexamencijfers trekt de selekteur ergens een grens, laten we zeggen bij 7,5, waarboven directe toelating wordt gegeven, waarbeneden er wordt geloot (de toelating in het eerste jaar van de numerus fixus bij geneeskunde, was dat niet '72-'73?). Een fractie verschil, bij 7,4, en die directe toelating gaat niet door. Maar zo'n ingrijpend andere beslissing bij zo'n minimaal verschil in 'verdienste' is niet valide, volgens iedere code die in de testpsychologie actueel is. We kunnen het wel met elkaar afspreken dat het zo moet, maar dat heeft niets met validiteit te maken, het is louter een spelregel. En die kan dan ook als heel oneerlijk worden ervaren. Afijn, ik laat mijn introductie hierbij, u hebt nu een klein beetje een theoretisch kader waar de presentatie van Hazewinkel in past.
Sta me nog een opmerking toe. Wat Hazewinkel hier al redenerend probeert aan te tonen, is decennia later ook nog eens aangetoond door een commissie die zich boog over het voornemen van het CvB van de universiteit Leiden om aan selektie aan de poort te gaan doen (ongeveer ten tijde van staatssecretaris Nijs). De commissie, vz. Wim van der Linden, begeleidde onderzoeken bij enkele studierichtingen naar de voor- en nadelen van een dergelijke selectie. Het liep erop uit dat het CvB erkende dat in deze Nederlandse situatie selektie-aan-de-poort geen win-win-situatie kan opleveren: het was gedaan met dat dappere voornemen. [Rapportages van het ICLON, Dato de Gruijter, online beschikbaar, bijv. https://scholarlypublications.universiteitleiden.nl/handle/1887/7811 ]
Voorwoord [1e versie]

Over selectie voor universitair onderwijs en meer in het bijzonder medisch onderwijs wordt de laatste tijd zeer veel gezegd en geschreven. De hier volgende nota heeft weinig pretenties. Zij is bedoeld als een hulpmiddel ter ordening van de discussie over dit belangrijke onderwerp. Daartoe wordt in paragraaf 1 een poging gedaan tot verheldering van de motieven voor selectie terwijl in paragraaf 2 geattendeerd wordt op enkele gevaren van selectief onderwijs. In paragraaf 3 worden enkele algemene problemen van selectie van meer technisch standpunt uit bezien. Deze beschouwingen zijn enerzijds bedoeld om de lezer enkele begrippen te verschaffen die voor een zakelijk denken over deze problematiek absoluut noodzakelijk zijn, anderzijds worden enkele conclusies getrokken die van direct belang zijn voor een keuze tussen selectie vooraf of na een jaar en voor zulke procedures als de judicium abeundi-regeling in Rotterdam, In paragraaf 4 worden enkele conclusies getrokken, terwijl In een slotparagraaf gepoogd is om de essentie van de nota zo kernachtig mogelijk samen te vatten.

Voorwoord tot de tweede, enigszins herziene, versie.
De vraag naar dit pretentieloze, als interne nota bedoelde, stuk bleek vooral ook buiten de MFR groter te zijn dan verwacht werd. De verklaring daarvoor moet mijns inziens gezocht worden in de grote belangstelling voor het probleem van selectie van studenten voor het hoger onderwijs. Enkele waardevolle kritische opmerkingen op deze nota van de kant van mijn collega Crombag is de voornaamste aanleiding geweest tot de beslissing om voor deze herdruk enkele wijzigingen in de oorspronkelijke versie aan te brengen.

A. Hazewinkel, Rotterdam, mei 1971.

Beperkende maatregelen, die aan verschillende universiteiten zijn genomen ten aanzien van de aantallen eerstejaarsstudenten. Zitting 1971-1972 - 11 592 nr 1 (1 november 1971) [De Brauw stuurt verslagen van plaatsingscommissies. Nedergelegd in de bibliotheek, ter inzage voor de leden van de Kamer] pdf

DeWitt, Laurence B. (1971). A lottery system for higher education. Notes on the Future of Education, volume 2 issue 3, summer 1971, 9-12. A publication of the Educational policy Research Center at Syracuse.

Opvallende titel voor een artikel dat niet over loten gaat, maar wel over mobiliteit en eerlijke kansen. Een curiosum vanwege zijn titel, dus. [hardcopy niet bewaard] Dezelfde tekst is beschikbaar in ERIC

Volkskrant (9 september 1971). Studentenstop is onwettig. Minister waarschuwt alle universiteiten. Delpher en mijn aantekeningen, ook als blog

De deelname aan het wetenschappelijk onderwijs groeit en groeit, de universiteiten kunnen het niet meer aan en nemen ieder zo hun eigen maatregelen: wachtlijsten, lotingen en kennelijk ook nog andere methoden. Dat levert een situatie op die lijkt op die voor het hoger beroepsonderwijs, met dit verschil dat voor het WO al die beperkende maatregelen onwettig zijn. De minster moet dus in actie komen, en niet alleen door universiteiten te verbieden met wachtlijsten etc. te werken, want hoe men het in Den Haag waarneemt is dat die grote toestroom van studenten een blijvend probleem op gaat leveren. Er moet dus nieuwe wetgeving komen. Dit alles speelt zich af nog voordat er een rechterlijke uitspraak komt met een verbod op wachtlijsten, in dit geval bij studies geneeskunde. Het rommelde natuurlijk al langer: Diepenhorst had in 1966 af een poging gedaan om tot een numerus fixus te komen, maar daar was de Kamer nog niet rijp voor. Ook in buitenlanden deed dezelfde problematiek zich voor.
Groeiende deelname aan hoger onderwijs is geen nieuw probleem, en het zou inderdaad een blijvend probleem blijken. Ik schreef er met Jaap Dronkers een studie over, in 1993:
- Ben Wilbrink en Jaap Dronkers (1993). Dilemma's bij groeiende deelname aan hoger onderwijs. Een verkennende studie. Nr. 17 in de reeks Achtergrondstudies Hoger onderwijs en Wetenschappelijk onderzoek van het Ministerie van Onderwijs en Wetenschappen, september 1993. ISBN 90 346 2869 8. zie hier Op die webpagina is ook recent onderzoek op dit groei-thema vermeld.
Opvallend is dat er wordt gesproken over toegang tot universiteiten en hogescholen, niet over toegang tot slechts bepaalde studies. De machtigingswetten in latere jaren hebben betrekking op specifieke studies die een door de overheid gesanctioneerde numerus fixus hebben. Maar nog vele jaren zal in de publieke discussie gesproken worden over de toegang tot 'de universiteit' die voor veel studenten afgesneden zou worden. Ten onrechte dus. Hoewel in dit artikel een opsomming wordt gegeven van studies in Utrecht en Amsterdam die capaciteitsproblemen hebben, waaruit de indruk kan ontstaan dat de hele universiteit aan het overkoken is. Niet dus.

Groenman, Sj. (28 september 1971). Overmacht rechtvaardigt studierem. Utrechts rector magnificus prof. Groenman antwoordt prof. Szirmai. NRC Handelsblad. Delpher, belangrijke citaten, samen met die uit artikel van Szirmai, zie hier; ook als blog

Hierbij aantekeningen en cruciale passages uit twee artikelen. Het eerste is een samenvatting van een artikel in het Juristenblad door Szirmai, het tweede een reactie daarop van de rector van de RU Utrecht. Wat voor mij cruciaal is: informatie over wat er speelt bij de beperking van toelating tot practica en/of studies. Szirmai is het daarbij te doen om wat de wet zegt. Groenman geeft aan dat de men bij sommige studies echt met de rug tegen de muur staat en dus maatregelen als wachtlijsten of loten moet nemen. Loten bij de toelating tot universitaire studies komt in 1971 op beperkte schaal locaal voor. Het is inzoverre niet iets bijzonders, dat loten bij de toelating tot opleidingen in het hbo een gebruikelijke vorm van aantalsbeperking is, naast andere vormen van selectie. Over geitenpaadjes in de wet die uitgelote studenten zouden kunnen benutten om toelating af te dwingen: bestuursjurist Peter Nicolai stond studenten in 1974 hierin bij, ASVA, als ik mij goed herinner

Rosenblatt, J. R., & Filliben, J. J. (1971). Randomization and the draft lottery. Science, 111, 306-308..

Szirmai, Z. (september 1971). Wachtlijsten. Nederlands Juristenblad, 4-9-1971. Een samenvatting hiervan verscheen op 15 september in NRC Handelsblad Delpher, belangrijke citaten, samen met die uit artikel van Groenman, zie hier; ook als blog

aantekeningen: zie bij artikel Groenman 28 september NRC, of natuurlijk bij de online samenvatting.

Sies Wiegersma (9 november 1971). Studentenstudentenstop per noodgeval verwijst naar achterdeuren. NRC Handelsblad. Delpher en transcriptie en annotatie van de drie artikelen, en blog

Sies Wiegersma (15 november 1971). Studentenstop vraagt ander studieverloop. Alleen voordeur dicht doen helpt niet. NRC Handelsblad 15-11-1991. Delpher
Sies Wiegersma (16 november1971). Studiebeperking gaat niet samen met studievrijheid. Capaciteit structureel probleem van het hele tertiaire onderwijs. NRC Handelsblad 16-11-1971. Delpher

Wilbrink, B. (1971). Levert selectie in het hoger onderwijs iets op? COWO UvA november 1971. [geen digitale versie beschikbaar, althans nog niet]

p. 45: Dan is er nog een mogelijkheid van geheel andere orde, al van ouds bekend als selektiemiddel voor een ander netelig probleem waarin kwesties van sociale rechtvaardigheid een rol spelen, namelijk het oproepen van dienstplichtigen voor het leger. Het klinkt belachelijk om in alle ernst voor te stellen te gaan loten voor een plaatsje in het hoger onderwijs. Maar laten we ons zelf niet voor de gek houden, immers een selektie-procedure op basis van gegevens met een slechts geringe voorspellende geldigheid komt goeddeels op hetzelfde neer. En ook wanneer de voorspellende geldigheid groot is, kunnen er bezwaren tegen geuit worden door personen of groepen die zich systematisch ten achter gesteld voelen in de gehanteerde examen-methoden. Het valt mij zwaar andere modellen van lotings-procedures te bedenken dan de juist genoemde schijn van belachelijkheid die aan het voorstel kleeft [kennelijk 'bezwaren' bedoeld ipv 'modellen', b.w. 23-3-'97]. De lijst van voordelen is echter erg lang, en misschien vinden velen hun bezwaren in de hier gepresenteerde lijst van voordelen terug. Te bedenken is dan dat de bespreking van de lotingsprocedure zeer bewust uitgesteld is tot het allerlaatst, omdat voor een nuchtere afweging van de voor en nadelen inderdaad al het voorgaande nauwelijks gemist kan worden. Daar gaan we dan
- Loten is op zich een goedkope procedure, het kost de maatschappij geen geld en de student geen tijd.
- Loten heeft geen negatieve invloed op voorafgaand onderwijs, niemand kan zich er op voorbereiden (tenzij men op bepaalde wijze gekwalificeerd moet zijn om aan de loting mee te mogen doen, dit is echter geen problematische kant van de lotingsprocedure want de moeilijkheden liggen in dat geval in de selectieve situaties in voorafgaand onderwijs).
- Loten is een zeer onthullende aangelegenheid, en wel het meest voor degenen die uitgeloot worden.De politieke beslissing die ten grondslag ligt aan de noodzaak slechts een deel van de gegadigden tot het onderwijs toe te kunne laten, wordt niet ingekleed in allerlei versluierende procedures. De slachtoffers weten waar ze moeten protesteren (en dat ze kunnen protesteren, een examenresultaat daarentegen heeft iets "onaantastbaars' (ten onrechte overigens, zoals we hebben gezien).
- Uiteraard is loten een procedure die aan het onderwijs voorafgaat, het is niet zinvol haar pas na enige tijd - een jaar bijvoorbeeld - te houden. Selektie door loting impliceert dan ook een daaropvolgend onderwijs dat in belangrijke mate selektievrij kan zijn.
- Bij loten kan niet het bezwaar gemaakt worden dat ongelijke monniken gelijke kappen opgezet worden: dat zou het geval zijn bij selektieve toetsing. Bij selektie door toetsing hebben we te maken met voor iedereen dezelfde procedure, waaruit gelijkertijd ongelijke kansen volgen, omdat er vrij grote persoonlijke verschillen zijn in mate en aard van voorbereiding, specifieke belangstellingen en begaafdheden, ingespeeld zijn op de toetsingssituatie zelf, etc. bij loting zijn de kansen strikt gelijk.
- Degenen die door loting afgewezen worden, krijgen niet het odium op zich geladen ergens voor "mislukt" te zijn, een kneusje te zijn. Hun kansen om elders aan de slag te komen of onderwijs te krijgen zijn niet ongunstig beUinvloed door slechte examenresultaten.
- De kosten en opbrengsten van een lotingsprocedure moeten vergeleken worden met de kosten en opbrengsten van andere mogelijke vormen van selektie.
Het gehele voorgaande betoog heeft geresulteerd in de constatering dat van selektieve examens al met al geen gunstig rendement kan worden verwacht, dat de er aan verbonden kosten - financieel, mankracht, verlies aan kwaliteit v.h.onderwijs, persoonlijk welzijn v.d. student - dat deze kosten hoog, erg hoog zijn. Loten verdient dan een zekere voorkeur."

Wijziging van de Wet op het wetenschappelijk onderwijs in verband met de hervorming van het wetenschappelijk onderwijs (Wet herstructurering wetenschappelijk onderwijs). Ontwerp van wet Zitting 1970-1971 - 11 281 Nr. 2. [hier zoeken: https://zoek.officielebekendmakingen.nl/uitgebreidzoeken/historisch Alle? documenten onder dossier 11 281 zie hier: https://tinyurl.com/ae39shjp

Ben Wilbrink (1971). Levert selectie in het hoger onderwijs iets op? Discussiepaper Helvoirt CRWO-congres. COWO UvA november 1971.

Zie decentraleselectie.htm#Wilbrink.1971. Online versie met aantekeningen uit 2021: html

1972 Een wettelijke studentenstop met loting

Wet van 6 juli 1972, houdende voorzieningen van tijdelijke aard met betrekking tot de inschrijving van studenten aan de Nederlandse universiteiten en hogescholen. (Machtigingswet inschrijving studenten). Stb. 1972, 355. [niet in mijn bezit, nog niet online opgezocht]

Wetsontwerp machtigingswet regeling inschrijving studenten. Stcrt. 1972, 100. (Kamerstuk 11 830). [niet in mijn bezit, nog niet online opgezocht]

Totstandkoming en uitvoering van de wet van 6 juli 1972, Stb. 355, houdende voorzieningen van tijdelijke aard met betrekking tot de inschrijving van studenten aan Nederlandse universiteiten en hogescholen (Machtigingswet Inschrijving Studenten). 1971-1974 1 pak

Nationaal Archief, Den Haag, Afdelingen Hoger Onderwijs, Hoger Onderwijs en Wetenschappen en het Directoraat-Generaal voor de Wetenschappen van het Ministerie van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen, (1911) 1918 - 1975, nummer toegang 2.14.58, inventarisnummer 221
archiefplaats

Verslag van de Centrale Commissie Aanmelding en Plaatsing a.s. eerstejaarsstudenten cursusjaar 1972-1973 pdf

“ .Na een overzicht te hebben gegeven van de oorzaken welke tot het instellen van een Centrale Vooraanmelding en het indienen van de Machtigingswet inschrijving studenten hebben geleid, heeft de heer Piekaar medegedeeld, dat de selectie van hen, die zich voor een studierichting met numerus fixus aanmelden als volgt dient plaats te vinden:
- zij, die een 7i of hoger als gemiddeld eindexamen-cijfer behaalden verkrijgen directe toelating. Abituriënten van een instelling van hoger beroepsonderwijs met aansluitende opleiding en van een Europese school kunnen hiervoor eveneens in aanmerking komen;
- zij, die hun militaire dienstplicht vervuld hebben verkrijgen directe toelating;
- zij, die de studie aanvangen op basis van een beurs, verleend door een lands- of eiiandsregering van Suriname of de Nederlandse Antillen en waaraan een verplichte terugkeer is verbonden, verkrijgen directe toelating;
- zij, die op basis van een contract met de overheid een studie aanvangen, verkrijgen directe toelating;
- de overigen nemen deel aan een loting, welke door een notaris zal worden gehouden.
”

Voorzieningen van tijdelijke aard met betrekking tot de inschrijving van studenten aan de Nederlandse universiteiten en hogescholen (Machtigingswet inschrijving studenten). Zitting 1971-1972. Kamerstuk 11 830 Nr. 1, 2 Ontwerp van wet statengeneraaldigitaal.nl pdf

“ .”

Idem, Nr. 3 Memorie van toelichting statengeneraaldigitaal.nl pdf

“ Ook de ondergetekenden zijn van oordeel dat de toelating zal moeten geschieden op grond van een beoordeling van eindexamencijfers, gecombineerd met loting. In hoeverre deze mogelijkheid behalve ten aanzien van de V.W.O.-eind- examencijfers zal kunnen worden toegepast, is nog in studie. Evenzo of en, zo ja, in welke gevallen bij inadequate voor- opleiding selectie op grond van eindexamencijfers toch mogelijk zou kunnen blijken.”

Idem, Nr. 5 Voorlopig verslag pdf

“ Voor de tot de fractie van de V.V.D. behorende leden was een beperking van het aantal studenten, voor welke studie- richting dan ook, een uiterste middel. Zij vonden dat het ge- stelde in de rechterkolom van blz. 4 van de memorie van toe- lichting onvoldoende rechtvaardigt dat deze maatregel wel zou passen in het Nederlandse onderwijssysteem en zouden dan ook gaarne nadere uiteenzettingen hieromtrent tegemoetzien.
Deze leden waren van oordeel dat de onstuimige groei van het aantal studenten aan onze universiteiten en hogescholen, een groei die alle prognoses en verwachtingen te boven ging, in feite te wijten is aan de al jaren bestaande numerus fixus bij het hoger beroepsonderwijs. Vele jonge mensen, wier eerste keus na het eindexamen van het voortgezet onderwijs een korte beroepsgerichte opleiding zou zijn, vinden de deuren van deze hogere beroepsscholen gesloten en melden zich dan aan voor een wetenschappelijke opleiding.
Eigenlijk, zo vonden deze leden, zou beperking van het aantal studenten voor wetenschappelijke opleidingen vergezeld moeten gaan van duidelijke beleidsvoornemens en concrete plannen tot uitbreiding van het h.b.o. Zij hadden dergelijke uiteenzettingen echter gemist en vroegen de minister dit ver- zuim in zijn memorie van antwoord goed te willen maken.”
“ Het minst onbillijk en discriminerend zou naar de voorlopige mening van genoemde leden in het kader van de voorgestelde, tijdelijke en incidenteel te hanteren regeling werken: een louter kwantitatief selectiecriterium dat gebaseerd is op het blinde lot. Een dergelijk selectiemechanisme voorkomt bovendien — zoals deze leden al eerder in dit verslag hebben aangegeven - dat in de regeling elementen van elite-kweek en dergelijke worden ge- introduceerd die daaraan vreemd behoren te zijn.
Hierbij zij overigens aangetekend dat een aantal leden van de P .v.d.A.-fractie voorshands overwegende bezwaren heeft tegen elke vorm van loting als selectiecriterium.” [par. 5.a. Selectie]
“ De tot de fractie van D'66 behorende leden herinnerden er- aan dat de bewindslieden in hun memorie van toelichting stel- len dat, wanneer een beperking wordt aangebracht in het aantal toe te laten studenten, het beginsel moet zijn “dat elke gegadigde, die gekwalificeerd is tot het volgen van het onderwijs en het afleggen van examens, in die studierichting dezelfde kans krijgt zich daadwerkelijk te laten inschrijven”.
Willen de ministers uitleggen, zo vroegen deze leden, hoe zij enig ander systeem dan loting kunnen kiezen als zij vasthouden aan het geven van “dezelfde kans”?” [par. 5.a. Selectie]

Idem, Nr. 6 Memorie van Antwoord pdf

“Het vorenstaande in aanmerking genomen zijn de ondergetekenden van mening dat voor het studiejaar 1972-1973 zoveel mogelijk de hand moet worden gehouden aan het beginsel dat elke gegadigde, die gekwalificeerd is tot het volgen van het on- derwijs en het afleggen van examens in een studierichting de- zelfde kans krijgt zich daadwerkelijk te laten inschrijven. Dit uitgangspunt houdt in dat doelstelling van de selectie moet zijn een beperkt aantal geschikten toe te laten. De logische metho- de zou dan ook zijn onder alle geschikten te loten. Teneinde het vorengenoemde bezwaar tegen loting niet geheel terzijde te schuiven zijn de ondergetekenden van oordeel dat het te rechtvaardigen is voor een klein aantal gegadigden een recht- streekse toelating dus zonder selectie mogelijk te maken, en daarbij als grens te stellen een hoog cijfer als gemiddelde van de eindexamencijfers, waarbij een gemiddelde van 1\ als mi- nimum ware aan te houden.”
Voor die cijferbepaling geeft de MvA de precieze uitvoering.

Idem, Nr. 7 Bijlage statengeneraaldigitaal.nl pdf

“ .”

Idem, Nr. 9 Eindverslag Brief ARstatengeneraaldigitaal.nl pdf

“ .”

Idem, Nr. 10 Nota n.a.v. het eindverslag statengeneraaldigitaal.nl pdf

“ .”

Idem, Nr. 11 [brief Onderwijsraad] pdf

“ .”

Idem, Nr. 12 [brief Onderwijsraad] pdf

“ .”

VRAGEN van de heren Laban (P.v.d.A.) en Masman (P.v.d.A.) betreffende het toelatingsbe- leid bij het h.b.o. (Ingezonden 29 mei 1972.) Aanhangsel tot het Verslag van de Handelingen der Tweede Kamer 3671 pdf

“ 4. Wil hij voorts bevorderen dat de scholen voor h.b.o. bij hun toelatingsbeleid geen onderscheid maken tussen h.a.v.o.- en h.b.s.-diplomabezitters?.”
Antwoord: “ .4. Hoewel gesteld kan worden dat in beginsel bij de toe- lating tot het hoger beroepsonderwijs geen onderscheid wordt gemaakt tussen kandidaten, die in het bezit zijn van een h.b.s.-, dan wel een h.a.v.o.-diploma, zal ik er aandacht aan blijven schenken, dat dit onderscheid bij de toelating van gegadigden achterwege blijft.
In dit verband kan ik, met betrekking tot de toelating tot het hoger technisch onderwijs, nog verwijzen naar de antwoorden op de vragen van mevrouw Smit-Kroes en de heer Van Dijk (Tweede Kamer, nr. 1041) en de heer Franssen (Eerste Ka- mer, nr. 149).”

Handelingen Eerste Kamer 4 juli 1972 over de Machtigingswet 11 830

Van Hulten (PPR): “ Een praktisch bezwaar tegen de beperkte toelating tot univer-siteiten is het ontstaan van een intern universitair mechanisme, dat erop gericht is degenen, die eenmaal tot het eerste jaar zijn toegelaten ook te laten doorstromen tot en met het diploma van het doctoraal examen. Als de Minister wat had rondgekeken in universiteiten in landen met een numerus fixus, had hij dit kun-nen weten. Hoe werkt dit mechanisme? Het werkt als volgt. De ambtenaren en hoogleraren, belast met de opleiding in de lagere jaren, hebben er belang bij, dat hun studenten in deze jaren naar volgende jaren doorschuiven, omdat anders voor nieuwe lichtin-gen plaatsen geblokkeerd raken. De ambtenaren en hoogleraren in de hogere studiejaren hebben hetzelfde belang bij een con-stante aanvoer, omdat zij anders met lege lokalen, enz. kunnen komen te zitten, hetgeen in extreme gevallen zelfs tot werkloos-heid kan leiden; daarvan zijn zij in hun positie uiteraard geen voorstander. In feite betekent de numerus fixus dat. als men maar eenmaal tot een universiteit is toegelaten, de bul van het doctoraal reeds in de zak zit. Loten voor het verkrijgen van een plaats in een universiteit of een hogeschool is ons inziens voor alle of voor een deel der plaatsen absoluut onaanvaardbaar, al was dit alleen maar, omdat dit opnieuw de financieel bevoorrechten in onze maatschappij meer kansen geeft dan anderen. Deze kunnen het zich immers permitteren hun kinderen gedurende meerdere jaren te laten meeloten en ze, als zij niet inloten, dit jaar aan een buitenlandse universiteit te laten overbruggen. Bij een lotingsysteem onthou-den wij deze kans zeer bewust aan al degenen, die financieel niet zo bevoorrecht zijn. ”
Draijer (D66) “ Nu zijn wij van mening, mijnheer de Voorzitter, dat bij selectie van zich aanmeldende studenten in de eerste plaats het rechtsge-voel van de aanmelders dient te worden gerespecteerd. Dat wijst op loting, ondanks de bezwaren van de heer Van Hulten. Op de TH Twente is daarmede gedurende een aantal jaren ervaring op-gedaan; niets wijst erop dat dit in strijd was met het rechtsgevoel van de aspirant-studenten. .”
Minister De Braauw “ Het is bekend, dat volgens de huidige inzichten over selectie van studenten met elke vorm van selectie de grootst mogelijke voorzichtigheid dient te worden betracht. Daarin is dan ook de reden gelegen, dat on-der de huidige omstandigheden in hoofdzaak loting zal plaatsvin-den. Ik meen echter ook dat niet geheel terzijde kan worden ge-schoven, dat aan loting het grote bezwaar is verbonden, dat ge-gadigden met een grotere kans op een succesvol verloop van de studie uitgeloot kunnen worden. Vandaar de gemaakte uitzonde-ring, waarbij ik er wel op wijs, dat voor de rechtstreekse toela-ting een hoog gemiddelde der examencijfers is gesteld, namelijk 7.5. Men kan ook verdedigen - ik zal het niet doen - dat juist het onbekend zijn met dit selectiestelsel, althans wat de cijfers boven de 7,5 betreft, de zaak zuiverder houdt dan wanneer men tevoren bij het toekennen van cijfers rekening zou hebben kunnen houden met deze selectie. (..)
Het ligt in de bedoeling, voor de volgende jaren een beter selectiesysteem te ontwerpen, waarvoor het advies van prof. De Groot de aanzet zal kunnen zijn. Naar aanleiding .”
“ .”
“ .”
“ .”

Machtigingswet inschrijving studenten. Staatsblad, 1972 nr 355.

Bastian, H. P. (1972). Zulassungsbeschränkungen zum Studium an wissenschaftlichen Hochschulen. Eine Verfassungsrechtlichen Untersuchung. Diss Heidelberg. Groningen, Utrecht, Nijmegen, CC Den Haag. Niet opgevraagd.

De Tijd, 11 augustus 1972. Studenten loten bij de notaris. Micro-secties en staartnummers. [Een verslag van de eerste keer dat er een landelijke loting wordt gehouden] Delpher MICRO-SECTIES EN STAARTNUMMERS Studenten loten bij de notaris 25 augustus bericht of men mag studeren. Van onze onderwijs redacteur AMSTERDAM. 11 aug. -

Notariskantoor Santen/Lubbers/Dgk/ v. Erk, gevestigd in een ruim grachtenhuis. In een kamer die uitkijkt op een fraaie tuin, heeft prof. P. L. Dyk plaats genomen in een forse stoel, zijn notarisambt waardig. Kandidaat mr. C. van Rietschoten houdt aan het dik eiken tafelblad het oog op een bakje met klepdeksel, waarin tien papiertjes.

De notaris trekt voor diergeneeskunde achtereenvolgens de nummers 9 - 6 - 4 - 0 - 8 - 0 - 1 - 7 - 3 - 2. Merkwaardig dat de vijfde keus iedere keer een 8 is, merkt prof. dr. H. M. J. Scheffer op - maar vlak daarna komt voor de sociale aardrijkskunde het cijfer 8 als eerste uit de bus. Dit is het dan. Eind juni kwam de Machttigingswet Inschrijving studenten door de Tweede Kamer en begin juli door de Eerste. Nu gaat de studentenstop werken. Hoe? Geslaagden die op hun eindexamenlijst gemiddeld 7½ of hoger hadden, mensen die hun militaire dienst hebben vervuld en studenten met een beurs van Suriname of de Nederlandse Antillen, kunnen zó worden toegelaten. Voor de overige gegadigden valt bij vijf studierichtingen aan loting niet te ontkomen.

Het lijkt simpel, maar het blijkt weer eens ingewikkeld te moeten. Eerst tellen om hoeveel mensen het eigenlijk gaat. Van 674 gegadigden voor de tandheelkunde moeten er 435 gaan loten. Het aantal beschikbare plaatsen bij deze studie Is 330. Maar bij de 674 aanmeldingen dienen nog verlate inschrijvingen te worden opgeteld. Dan zal men op rond 700 komen en daarvan moet worden afgetrokken het aantal van degenen die zich uit eigen beweging terugtrekken en aanmelders met een "inadequate vooropleiding" (geen gymnasium of hbs/ atheneum).

Zo blijft er bij de sociale aardrijkskunde uit een groep van rond 650 een lichting van 410 lotelingen over. Beschikbare aantal plaatsen 520; hiervoor komen eerst de mensen met voorrang aan bod en dan de lotelingen. Biologie: ruim 800 aanmeldingen, van wie er 564 gaan loten: beschikbare aantal plaatsen 640. Medicijnen: ruim 3000 gegadigden; 2260 lotelingen; 1690 plaatsen. Diergeneeskunde: rond 275 aanmeldingen; 201 lotelingen; 170 plaatsen.

Het is donderdagochtend. Notaris Van Dijk laat aan de tweede fase van de trekking een verhandeling over lotingssystemen vooraf gaan. Op het Centraal bureau aanmelding en plaatsing eerstejaarsstudenten, vertegenwoordigd door de heer A. Burggraaf, zijn voor de verschillende studies alfabetische lijsten van de gegadigden samengesteld, waar de computer een indeling in 999 "microsecties" bij heeft gemaakt. Daags tevoren is voor elk van de studies die onder de stop vallen, een letter getrokken. Het begin van het proces-verbaal voor een der vijf studierichtingen is hierbij afgedrukt. [weggelaten, want voegt geen essentiële informatie toe, BW]

Willekeurig

Bedoeling van de lettertrekking: de lijst op een willekeurig punt laten beginnen. Voor de sociale geografie werd het E. diergeneeskunde S, biologie X, medicijnen B, tandheelkunde K. Dat betekende, om het laatste geval als voorbeeld te nemen, dat aspirant-student Van Kanten nu als nr. 1 op de lijst kwam en aspirant-student Jutten die één regel hoger stond, het laatste nummer, 435, kreeg.

De tuin ligt in de zon. Van een bouwwerk in de buurt klinkt een drilboor. De heren aan weerszijden van de tafel kijken met een gezicht waaruit zorg voor een nette begrafenis spreekt. Er is gekozen voor een loting, overeenkomend met het systeem dat hypotheekbanken bij pandbrieven toepassen. Het draait om de staartnummers. Na de eerste rangschikking "zal de definitieve lijst van plaatsing worden samengesteld door loting in dier voege, dat achtereenvolgens tien cijfers (nul tot en met negen) worden getrokken". Is het eerste staartnummer een 7 en het tweede een 3, dan begint de definitieve lijst met de namen bij de nummers 7, 17, 27 enz. en daarna 3, 13, 23 enz.

De gehele opzet heeft ten doel tot een willekeurig samengestelde lijst te komen, die men van bovenaf kan doorwerken. Als iemand die zich voor een studie had opgegeven, het laat afweten, komt automatisch zijn a-select gevonden opvolger aan bod.

Correct

Nadat Scheffer, voorzitter van de plaatsingscommissie, de benaming "faculteit" bij de tandheelkunde veranderd heeft gekregen in "subfaculteit" en Burggraaf erop gewezen heeft dat men verwarring van trekkingsbriefjes met een 6 en een 9 kan vermijden door een streep onder de cijfers te zetten, begint om 11.28 u de loting. "Na de kaartjes behoorlijk te hebben dooreengemengd, wordt door mij, notaris, getrokken :7 - l - 0 - 9 - 8 - 2- 5 - 4 - 3 - 6". "Op grond van deze trekking ... "

Daar gaat kandidaat X, met een examenlijst die misschien wat tegenviel, maar echt niet onaardig was. Tandarts wilde hij worden, want er was toch zo'n tekort aan tandartsen. Maar het draait voor hem op een niet uit, want hij zal net op een punt van de lijst terecht komen waar hij dit jaar geen kans meer heeft op toelating. Zo niet kandidaat Y die boven verwachting zowaar z'n einddiploma te pakken kreeg; hij zit door de greep in het bakje juist wel goed: hij mag gaan studeren. "Larmoyant gemeier, want ieder weet dat eindexamencijfers weinig zeggen over het verdere studieverloop. "Na van mijn ambtsstempel te zijn voorzien ...," zegt de notaris. De loting verloopt zo correct als 't maar kan. En bij andere vormen van onderwijs was het allang zo dat de een wel werd toegelaten en de ander niet. Jawel, jawel. Het is alleen even wennen dat dit nu de vertaling moet zijn van wat in de mooie beleidsplannen "optimale ontwikkeling van ieders talenten," en wat al niet meer, heet, 1 - 0 - 6 - 4 - 8 enz. voor de biologie; 8 - 3 - 1 enz. voor de sociale geografie.

Als de vijf studies-met-een-numerus op deze wijze zijn afgehandeld, raken de heren in een zorgelijke discussie over de vraag wanneer de officiële lijst uitgetypt zal kunnen zijn. Omvangrijke taak, luistert erg precies, meer werk voor secretaressen dan voor typistes en uitzendkrachten zijn ook niet meer wat ze geweest zijn. Jhr. Beelaerts van het departement klaagt over een zwaar onderbezette typekamer. De bedoeling is dat op 25 augustus alle belanghebbenden bericht hebben over hoe of wat. In de afwijzingsbrieven zal meegedeeld worden dat de universiteit van Amsterdam buiten de numerus valt. Men heeft daar alleen voor de medicijnen aan de stop willen meedoen. Wie elders, voor zeg biologie, verkeerd loot, kan zich dus nog in Amsterdam melden. "Dat moet er wel bij verteld worden," wordt droog geconstateerd.

"De teerling is geworpen. Toch wel een sneue zaak", zegt de notaris als men uit elkaar gaat.

Adriaan D. de Groot (1972). Selectie voor en in het hoger onderwijs, een probleemanalyse. 's-Gravenhage: Staatsuitgeverij, 1972. Samenvattingen zijn elders wel verschenen: in A. D. de Groot (1982). Academie en forum. Over hoger onderwijs en wetenschap p. 36-48. Meppel: Boom. In Jos de Mulder (1974). Selektie van studenten, achtergronden/effekten OTO. p. 1-29.

Ben Wilbrink (1974). Tegenspraken in het selectievoorstel - De Groot. In Jos de Mulder en Egbert Visscher (redactie) Selektie van studenten, achtergronden/effekten. OTO Hoger Onderwijs Cahiers 13 166-176. digitaal
Dit uitvoerige rapport gaan weliswaar niet over toelating bij een numerus fixus, maar het speelt in de discussie daarover in de 70-er jaren wel een rol. Het kwam uit op het moment dat er voor het eerst in de geschiedenis een numerus fixus voor (o.a.) geneeskunde was ingesteld, waarvoor geloot werd. De Groot had met zijn controversiële rapport al heel wat pennen in beweging gebracht (o.a. van mij), en zo werd de discussie over selektie meteen maar voortgezet, over hoe dat nu toch verder moest met dat loten.

W. K. B. Hofstee (2 oktober 1972). De Groot komt met beperkte maatregelen, niet met een creatief beleid. Selektie en hoger onderwijs: een contra-expertise. De Groene [niet online beschikbaar; voor een volledige transcriptie, mail mij, want dit is wel een sleutelpublicatie, hoewel van Hofstee meerdere stukken en interviews uit deze curciale periode bekend zijn] transcriptie (citaten), ook als blog.

Selectie voor numerus fixusstudies is een subthema van de veel bredere thematiek van selectie voor en in het oger onderwijs. Welnu, onder die laatste titel bracht A. D. de Groot in 1972 een uitvoerig rapport uit dat tot nogal wat tumult in het land leidde. Inhoudelijk gaat het dus over zaken die ook direct van belang zijn voor selectie in bijzondere gevallen, zoals selectie voor numerus fixusstudies. Daar komt bij dat we het jaar 1972 schrijven, het rumoer over de beste methode om schaarse studieplaatsen te verdelen zwelt aan, want de rechter heeft een onmiddellijke numerus fixus voor geneeskunde noodzakelijk gemaakt. In de volgende decennia-lange discussie over die selectie wordt maar zelden teruggegrepen op het bredere kader van selectie voor het hoger onderwijs, wat toch wel een ernstige omissie is in de bijdragen van vooral de ondeskundige hoogleraren (dat zijn influencers die onder hun professorale parafernalia zich in de discussie mengen, terwijl hun leeropdracht niet raakt aan de problematiek van selectie voor het hoger onderwijs. Prof. dr. K. Bakker bioloog te Leiden is daar het prototype van).
Het artikel van Hofstee geeft goed inzicht in wat De Groot zoal adviseert, en geeft daar lof zowel als kritiek op. Ik vind dat dit een sleutelpublicatie is in de geschiedenis van de numerus fixus, en de tekst moet publiekelijk beschikbaar zijn. Bij deze dus de transcriptie. Of Hofstee er blij mee is, dat weet ik niet, ik zal het hem nog wel eens vragen. Of De Groene er bezwaar tegen heeft, dat ga ik niet vragen, dat hoor ik eventueel wel.
Een speciaal onderwerp in het rapport van De Groot is wat hij schrijft over intelligentie, en de mate waarin verschillen in intelligentie erfelijk bepaald zijn. Daar stak in Nederland een storm van verontwaardiging over op. Uiteraard heeft Hofstee daar ook commentaar op. Het is een beetje een zijpad in de discussie over de numerus fixus, maar raakt toch wel direct aan het vraagstuk van wie bij voorkeur toegang verdient wanneer het aantal plaatsen beperkt is. Is het intelligenter zijn dan anderen een verdienste die behoort te worden beloond?
Dit artikel kan wel enige annotatie gebruiken, maar dat ga ik toch niet doen. Wel een voorbeeld: er is bij voortduring sprake van herstructurering van het universitair onderwijs, het voorstel van rijkscommissaris Posthumus, Dat was destijds wel een dingetje hoor, hele universiteiten die een paar dagen over zijn eerste voorstel gingen discussiëren. Dat viel bovendien samen met de democratiseringsbeweging (waarin Hofstee zelf in de 60er jaren actief was in Groningen). Al die democratisering is in de 90er jaren zowel uitgeblust geraakt, als door het kabinet teruggedraaid (MUB vervangt WUB). Het raakt niet echt aan de selectieproblematiek, dat wil ik maar zeggen.

Landelijk Overleg van Mediese Aktiegroepen (1972). Zwartboek Studentenstop Medicijnen. [niet in mijn bezit]

Machtigingswet inschrijving studenten. Wet van 6 juli 1972, Stb. 355, houdende de voorzieningen van tijdelijke aard met betrekking tot de inschrijving van studenten aan de nederlandse universiteiten en hogescholen. Stb. 406 (1975), Stb 59 (1985). Voor opsomming van wijzigingen en van de behandeling in de Staten Generaal, zie bv. Schuurman & Jordens' editie Nederlandse Staatswetten, Wetgeving hoger onderwijs. Zwolle; Tjeenk Willink.

Rawls, John (1972). A theory of justice. Oxford University Press.

Trouw 19-10-1972. Apart brugjaar voor uitgelote studenten. Brief aan 1500 studenten.

1973 Blijven we loten?

Historische kamerstukken zijn tegenwoordig online beschikbaar en te vinden op http://www.statengeneraaldigitaal.nl/.

Rapport ministeriële werkgroep selektie. (1973? of 1974?). Bij de memorie van toelichting op het voorontwerp van wet houdende verlenging en wijziging van de machtigingswet inschrijving studenten. Ook afgedrukt: blz. 209-225 in Jos de Mulder (Red.) 'selektie van studenten achtergronden / effekten' hoger onderwijs cahiers nr. 13.

Brief Zitting 1972-1973 12274 nr 1 Selectie-procedure machtigingswet inschrijving studenten cursusjaar 1973-1974 (22 februari 1973) dode link [opnieuw zoeken op https://www.archiefweb.eu/?] pdf

iteen zullen lopen en in welke studierichtingen kan thans nog niet worden overzien. Wel is zeker dat als gevolg van de omzetting van de vijfjarige h.b.s. in het zesjarig atheneum volgens de Wet op het Voortgezet Onderwijs het aantal eindexaminandi geringer zal zijn dan normaal. Maar welke verschuivingen er in de studievoorkeur van de zich aanmeldende eerstejaarsstudenten zullen optreden is onzeker. Tevens heeft een enquête onder hen die het vorig jaar zijn uitgeloot voor de studierichtingen der geneeskunde, tandheelkunde en diergeneeskunde uitgewezen, dat vermoedelijk ongeveer 80 pet. zich opnieuw voor dezelfde studierichting zal aanmelden. (....)

Om mij van advies te dienen over de te volgen selectieprocedure heb ik een beroep gedaan op een werkgroep van enkele deskundigen onder voorzitterschap van prof. dr. S. Wiegcrsma. Deze werkgroep heeft mij op 3 januari 1973 haar rapport aangeboden (....)

Ik ben voornemens mij bij deze adviezen aan te sluiten en ook voor het cursusjaar 1973-1974 hen die een gemiddeld cijfer van 7i of hoger hebben voor alle vakken waarin eindexamen is gedaan rechtstreeks tot de gekozen studierichting toe te laten. (....)

Door de werkgroep-Wiegersma is gepleit voor het geven van een extra mogelijkheid voor rechtstreeks toelating, in de vorm van een speciale toets in een of twee vakken die voor het numeriek rendement in de betrokken studie worden geacht een bijzondere voorspellende waarde te hebben. H (....) Een speciale toets zou een nieuw element in de overgang van het v.w.o. naar het w.o. introduceren, hetwelk ik in strijd acht met het beleid dat gericht is op ruime overgangsmogelijkheden. (....)
Door de Centrale Commissie Aanmelding en Plaatsing a.s. Eerstejaarsstudenten is aanbevolen allen, die in 1972 zijn uitgeloot en die zich opnieuw voor dezelfde studie aanmelden, rechtstreeks toe te laten. Deze aanbeveling is door de Academische Raad en de Onderwijsraad overgenomen. Hiervoor worden twee argumenten aangevoerd, namelijk dat de studenten in 1972 betrekkelijk onverwacht zijn geconfronteerd met de realiteit, dat zij niet in de gekozen studierichting konden worden geplaatst. Een toelating van deze groep in het cursusjaar 1973-1974 wordt daarom redelijk geacht. Ten tweede wordt verwacht dat deze toelating zonder al te veel moeilijkheden zal kunnen geschieden, omdat het aantal nieuwe aanmeldingen voor het komende cursusjaar vermoedelijk iets lager zal zijn.
De werkgroep-Wiegersma heeft zich tegen het verlenen van voorrang aan uitgeslotenen verzet, omdat zij het toepassen van een wachtlijstensysteem principieel onjuist vindt. Deze maatregel gaat ten koste van de nieuwe jaargang van eindexaminandi en zal, gezien het toenemende aantal aanmeldingen, op korte termijn tot ernstige verstoringen leiden.
Hoewel ik geheel instem met mijn ambtsvoorganger die zich bij de mondelinge behandeling van het ontwerp-Machtigingswet Inschrijving Studenten in uw Kamer {Handelingen Tweede Kamer, zitting 1971-1972, blz. 3878 linker kolom) gekeerd heeft tegen een systeem van wachtlijsten, meen ik mij toch bij het advies van de Academische Raad en de Onderwijsraad te moeten aansluiten en ben ik bereid de het vorig jaar uitgeslotenen voor het cursusjaar 1973-1974 voorrang te verlenen. Deze groep verkeert in een bijzondere positie en vraagt op grond daarvan een tegemoetkoming. Tevens verwacht ook ik dat de numerieke consequenties van deze maatregel voor het komende cursusjaar niet ernstig zullen zijn. Anderzijds deel ik de principiële bezwaren van de werkgroep-Wiegersma tegen deze voorrang, zodat voor het volgende cursusjaar op een tegemoetkoming van deze aard niet meer ware te rekenen.

Bijlagen (22-2-1973) Zitting 1972-1973 12274 nr 2 Aanbevelingen van de Centrale Commissie Aanmelding en Plaatsing a.s. eerstejaarsstudenten met betrekking tot het te voeren beleid voor het cursusjaar 1973-1974 en volgende jaren. Bijlagen Brief Zitting 1972-1973 12 274 nr 2 (22 februari 1973) pdf

“B. Ten aanzien van het dit jaar toegepaste selectiecriterium van een gemiddeld eindexamencijfer van 71 zijn de volgende bezwaren aan te voeren:
1. Het staat niet vast, dat een gemiddeld cijfer een valide predictor voor de studie of de beroepsuitoefening geacht moet worden.
2. Een aanzet tot een bovenmatige prestatiedrift verdient geen aanbeveling.
3. Het eventueel majoreren van eindexamencijfers wordt mogelijkerwijs bevorderd.
4. De in te voeren selectieve propaedeuse als onderdeel van de herstructurering van het wetenschappelijk onderwijs zal een selectie vooraf overbodig maken. >
5. Het onderwijskundig streven is er heden ten dage op ge-richt tot een geheel andere waardebepaling van door de leer-lingen verworven inzichten te komen.
Tevens wordt de opzet der procedure ondoorzichtiger en de administratieve verwerking ingewikkelder. ”
De Commissie beveelt aan om uitgelotenen het erop volgende jaar bij voorrang te plaatsen. Of anders na twee keer uitloten bij voorrang te plaatsen. Dit geluid komt overigens ook van andere adviseurs. Is het een bewuste strategie om de kop nog even in het zand te steken?

Werkgroep Selectie in verband met de Machtigingswet Inschrijving Studenten. Bijlagen Brief Zitting 1972-1973 12274 nr 2. Bijlage ë blz. 5 en volgende (22 februari 1973) dezelfde pdf p. 5-8

“De werkgroep selectie in verband met de machtigingswet in-schrijving studenten biedt hierbij haar eerste rapport aan, daarbij verwijzend naar de brief van de Minister van On-derwijs en Wetenschappen van 6 november 1972, DGW/AZW 228.720.
De werkgroep is als volgt samengesteld:
prof. dr. S. Wiegersma, voorzitter;
drs. J. de Bruyn;
prof. dr. A. D. de Groot;
prof. dr. R. A. de Moor;
mr. C. H. van Norden;
prof. dr. H. M. J. Scheffer;
drs. B. J. Westerhof;
dr. H. W. te Winkel, secretaris.
Dit rapport doet aanbevelingen inzake de selectie-criteria die in 1973 kunnen worden toegepast voor die studierich-tingen, waarvoor het aantal toe te laten eerstejaarsstudenten moet worden beperkt. ”
In dit eerste rapport van de Werkgroep staan enkele interessante tabellen met rendementsstatistieken. Zie de pdf.

Academische Raad. 21-2-1973. Bijlagen Brief Zitting 1972-1973 12274 nr 2 (22 februari 1973), Bijlage 3, blz. 9 dezelfde pdf blz. 9

“De raad heeft deze aangelegenheid behandeld in zijn verga-dering van 3 februari jl. Bij deze behandeling bleek de raad van mening dat voor het studiejaar 1973-1974 in het algemeen dezelfde selectie-cri-teria zullen moeten gelden als die welke zijn vastgesteld voor het studiejaar 1972-1973, namelijk: rechtstreekse toelating tot een studierichting waarvoor numerus fixus geldt bij een gemid-deld eindexamencijfer van 7,5 of hoger en loting voor de overige abituriënten die zich aanmelden voor de betreffende studierichtingen. ”

Onderwijsraad. Bijlagen Brief Zitting 1972-1973 12274 nr 2 (22 februari 1973), Bijlage 4, blz. 10 dezelfde pdf blz 10

“In antwoord op uw hierboven vermeld schrijven heeft de Eerste Afdeling van de Onderwijsraad de eer Uwe Excellentie te berichten, dat zij in het algemeen geporteerd is voor een continuering van de voor het cursusjaar 1972-1973 gehan-teerde selectieprocedure.
Een meerderheid van de afdeling zou zich ook kunnen ver-enigen met een toelating op grond van een gewogen gemid-delde waarbij aan de voor noodzakelijk geachte vakken be-paalde cijfers een grotere betekenis wordt toegekend dan aan andere. Wel moet dan duidelijk vaststaan, welke vakken voor iedere studierichting in dit opzicht als belangrijkste zullen gelden.
( . . . )
Tegen de door de werkgroep voorgestelde speciale toets heeft zij zeer ernstige bezwaren, aangezien dit zou neerkomen op een verkapt soort verlengd eindexamen en derhalve zou leiden tot een devaluatie van het einddiploma.”

Nationaal Archief 472 Totstandkoming van het KB van 15 juni 1973, no. 7, betreffende vernietiging van het besluit van de universiteitsraad van 16 april 1973, nr. 104 I, inzake het voor geen enkele studierichting aanvragen van een numerus fixus. 1973 1 omslag webpagina toegang [raadpleegbaar, maar dus niet online]

Nationaal Archief 478 Totstandkoming van het wetsontwerp houdende voorzieningen met betrekking tot de stichting van een RU en een academisch ziekenhuis te Maastricht (Wet Rijksuniversiteit Limburg). 1973-1975 1 pak webpagina toegang [raadpleegbaar, maar dus niet online]

K. L. Poll (23-2-1973). Na eindexamen loten voor universiteit. Selectie door de notaris. delpher.nl [Een omvangrijk artikel, vooral ook over het selectierapport van De Groot, die kennelijk door K.L.Poll is ondervraagd]

Wilbrink, B. (1 februari 1973). Kommentaar op de aanbevelingen van de werkgroep Wiegersma. COWO UvA 1 februari 1973. [Advisering tbv de afvaardiging van de UvA naar de Academische Raad.]

Stuk van 1 A4, vooral over de 'speciale toets op vrijwillige basis' die de wg Wiegersma voorstelde.
loting Het is niet mogelijk om voor een selektieve toelating tot universitair onderwijs (in het kader van de machtigingswet) een procedure te volgen (of binnen voldoende korte termijn te ontwerpen) met een bevredigende prognostische waarde. Is men toch gebwongen een selektie van kandidaten uit te voeren, dan behoort een lotingsprocedure in de een of andere vorm zeker tot de mogelijkheden die op billijke gronden acceptabel kunnen zijn. Een onderwijskundige of psychologische verantwoording voor een bepaalde lotingsvorm is echter nauwelijks te geven; dit betekent bijv. dat men keuzen als tussen een 7 of 7 1/2 gemiddeld als grens waarboven men zonder meer geplaatst wordt, vnl. op andere dan onderwijskundige gronden moet nemen.

speciale toets op vrijwillige basis. (voor de bio-medische vakken).
- Ook van een speciale toets, als bedoeld door de werkgroep Wiegersma, valt niet te verwachten dat zij een bevredigende prognostische waarde zal hebben; althans de werkgroep geeft niet aan op grond waarvan zij verwacht dat een dergelijke toets een voldoende grotere prognostische waarde heeft [dan het] hem. eindexamen cijfer, of gem. schei- en natuurkunde cijfer om het gebruik van een dergelijke toets te rechtvaardigen.
- Niet-deelnemen aan een dergelijke toets vermindert de kans op plaatsing, reden waarom het etiket 'vrijwillig' een halve waarheid is.
- Hoewel verwacht kan worden dat op deze toets geplaatste studenten de eerste jaren iets betere studieresultaten kunnen behalen dan anderen, is het nog een geheel open vraag of men studenten, toekomstige artsen, op dergelijke eenzijdige criteria zou willen selecteren.
- Deelname aan deze toets is in hoge mate 'ondoorzichtig', d.w.z. dat dat [sic] de kandidaten geen goed inzicht kunnen krijgen in de eisen waaraan hun kennis moet voldoen om op grond van deze toets resultaten geplaatstte kunnen worden: of men slaagt hangt er van af of men beter scoort dan een x aantal andere kandidaten. Een procedure die w&eaciute;l doorzichtig is vereist dat van te voren bekend is aan welke maatstaf men moet voldoen, zodat het voor de kandidaten mogelijk is een rationele studiestrategie te volgen bij de voorbereiding op een dergelijke toets.
- Deelname aan deze toets vereist een degelijke voorbereiding, waarbij het boven geschetste competitieve karakter van de toets makkelijk tot excessen in dee voorbereiding kan leiden. Men moet zich, naast het bovenstaande, dan ook de vraag stellen of deze studie-activiteiten voldoende ten goede komen aan het medisch onderwijs dat er op volgt om ze te kunnen rechtvaardigen.
Overwegend dat toevoeging van een speciale toets aan de lotings-procedure zoals omschreven door de werkgroep Wiegersma, de prognostische waarde van de plaatsingsprocedure slechts in geringe mate zou kunnen verhogen, en dat deze margiale verbetering afgewogen moet worden tegen o.a. de boven genoemde bezwaren van eenzijdigheid van de gronden waarop men selekteert, groetere ondoorzichtigheid dan zónder deze toets het geval is, grotere onbillijkheid door ongelijkheid van kansen die ontstaat door het halfslachtige 'vrijwillige' karakter van de toets, naast andere bezwaren die op deze korte termijn niet uitgewerkt of gerapporteerd kunnen worden, moet geconsludeerd worden dat toevoeging van een dergelijke toets de plaatsings procedure bezwaarlijker maakt dan zij 'in haar oude vorm' is, reden om niet tot gebruik van deze toets te adviseren.

De minister stuurt 22 februari 1973 een brief naar de Tweede Kamer, vergezeld van vier bijlagen (Commissie Aanmelding; Werkgroep Selectie; Academische Raad; Onderwijsraad), online beschikbaar (zie hierbeneden). De discussie gaat over de wijze van toelaten voor het tweede jaar dat er een numerus fixus regeling is. Er zijn een paar bijzondere omstandigheden die in de discussie spelen; degenen die in 1972 zijn uitgeloot zijn zwaar getroffen omdat zij pas op het laatst met de numerus fixus werden geconfronteerd, zij zouden in 1973 voorrang verdienen; die voorrang zou eenmalig gegeven kunnen worden, omdat door de overgang van de 5-jarige HBS naar het 6-jarige atheneum er minder toestroom tot het universitair onderwijs zal zijn. In de Werkgroep selectie zitten o.a. Wiegersma, De Groot en De Moor. De opstelling van de werkgroep ligt in lijn met wat Wiegersma in 1971 in de NRC schreef, dat selectie op cijfers weinig oplevert, en dat zolang er geen verantwoorde selectieprocedure is ontwikkeld een gemengd systeem van toelating van degenen met de hoogste cijfers en loten voor de overigen, de voorkeur verdient. "Daarom pleiten wij er voor om evenals in 1972 'goede leerlingen' tot de studie toe te laten zonder loting. Onder deze categorie verstaan wij degenen die een 'goede eindexamenlijst' hebben. Daarbij sluiten wij aan bij een algemeen gevoelen dat zij die zeer goede prestaties in het v.w.o. hebben geleverd in elke geval de gelegenheid moeten hebben de studie voort te zetten." De werkgroep problematiseert dit meritocratische gevoelen niet, zoals de commissie Drenth dat in 1997 evenmin doet. "9. Een gemiddeld eindexamencijfer dat rechtstreeks toelating tot de studie biedt kan tevoren worden vastgesteld, maar ook achteraf met als uitgangspunt het percentage aanmeldingen, dat men rechtsreeks wil toelaten. Aan de laatste manier zijn enkele praktische bezwaren verbonden, namelijk: a. de ervaring leert dat er over de jaren schommelingen voorkomen; b. een dergelijk systeem mist de noodzakelijke dooraichtigheid voor de betrokkenen. Het tevoren vaststellen van een cijfer verdient dan ook de voorkeur." Zo komt de ene werkgroep via een oppervlakkige redenering tot de ene opstelling, en de andere commissie (Drenth, 1997) tot de andere: 50% van de plaatsen voor directe toelating. De werkgroep doet hier ook het voorstel voor een toelatingstoets, om de 25% met de beste scores (nu wel een procentueel criterium!) direct toe te laten.Academische Raad, wil dezelfde selectiecriteria als in 1972 ook in het vervolg blijven hanteren; "Voor de goede orde zij hierbij vermeld dat het o.a. door de 'Commissie Algemene Vraagstukken Verhouding v.w.o.-w.o.' ingediende voorstel om integrale loting te adviseren voor de abituriënten, die zich in het komend studiejaar voor de eerste keer aanmelden, door de raad is verworpen."De eerste Afdeling van de Onderwijsraad wil continuering van de in 1972 gehanteerde procedure, en heeft geen bezwaar tegen eenmalig rechtstreeks toelaten van eerder uitgelotenen.

Academische Raad (27-10-1973). (66e vergadering, agendapunt 5). Selectie-procedure bij toepassing Machtigingswet inschrijving studenten. Met rapportage 4-10-1973 van de commissie v.w.o.-w.o. over Selectiemethode bij de toepassing van een numerus fixus voor 1974. Met brief van staatssecretaris Klein van 28-9-1973 met verzoek om bij advisering tevens een voorstel van dr. Pompen te betrekken, gedaan in De Tijd van 13 augustus 1973. [ zie ook Bijlage I, Academische Raad 16-11-1973, in kamerstuk 12929 nr 4 [fotokopie] pdf]

Bruyne, Henk de-: Selectie op grond van examencijfers: een fictie. 1973, Onderzoek van Onderwijs jaargang 2, no. 1.

H. C. D. de Bruyne en Don Mellenbergh (1973). Selectie of aanpassing. Kritische kanttekeningen bij het rapport ‘’ van Prof. Dr. A.D. de Groot. Universiteit en Hogeschool, 20, 111-132 volledige transcriptie . [hardcopy, ook: Jan C. C. Rupp (1973). Enige politieke implicaties van het rapport van prof. dr. A. D. de Groot over de selectieproblematiek voor en in het hoger onderwijs. U & H , 133-153]

Een teleurstellende analyse, in de zi dat ik er bijna een halve eeuw later niet veel zinnigs mee kan doen. Afijn, ik heb wel een volledige transcriptie gemaakt en beschikbaar gesteld, dus ik heb mijn best gedaan. Zij maken gebrui vaneen interessante publicatie van Finney, zie de literatuurlijst in het artikel, waar ik een llnk geef naar een pdf.

H. C. D. de Bruyne, & G. J. (Don) Mellenbergh (1974). Selektie geen 'barre noodzaak': adaptief onderwijs biedt meer mogelijkheden. datum en medium onbekend. In Jos de Mulder (Red.) (1974) Selektie van studenten achtergrond / effekten. 96-112. [Dit is in een voorpublicatie in U&H 1973, zie hierboven, in gewijzigde vorm verschenen] [Dat 'in gewijzigde vorm' slaat misschien op een paar punten en komma's, zo te zien is het vrijwel identiek aan de publicatie in U & H 1973, waarvan ik een volledige transcriptie beschikbaar heb gemaakt]

Aktiegroep Medicijnen Nijmegen (1973). Gezondheidszorg in Nederland. Nijmegen: SUN.

Planning van medies onderwijs, numerus fixus en artsendichtheid, 39-55 [niet online beschikbaar, ik heb een hardcopy]

Asche, H., Lüthje, J., & Schott, E. (1973). Der numerus clausus oder Wer darf studieren? Hamburg: Rowohlt.

Holger Asche: Der numerus clausus und das Dilemma staatlicher Planung im Kapitalismus. 11-56.
Erich Schott: Das Abiturzeugnis sagt wenig aus. Psychologische und pädagogische überlegungen zur Zulassungs-Ausleseproblematik. 57-84.
Jürgen Lüthje: Abbau der Ausbildungsfreiheit? 85-116.

Rotter, Hartmut (1973). Numerus clausus nach neuen Recht. Bad Honnef. PICA maar geen plaats. Niet opgevraagd.

Werkgroep Selectie (voorzitter S. Wiegersma). Brief aan de minister 12 juni 1973, bijlage nr. V bij de memorie van toelichting op het wetsontwerp machtigingswet (kamerstuk 12929) pdf" target="_blank">pdf blz. 6-13 .

Wilbrink, B. (1-2-1973). Commentaar op de aanbevelingen van de werkgroep Wiegersma. jpg

Ik ben kwijt wat er precies met dit stuk is gebeurd. Ik meen dat het op de een of andere manier, mogelijk via het CvB, door de universiteitsraad van de UvA is meegenomen in beraadslagingen over de inbreng van de UvA bij de Academische Raad. Bij herlezen in 2011 was ik verbaasd over de datering, en de scherpte van de argumenten. In een veel later stuk van de aansluitingscommissie van de AR, ws. 1980, n.a.v. de toelatingstoets die door het Cito werd voorbereid, zag ik een aantal van deze argumenten opnieuw voorbijkomen.

Wynand Wijnen (31 januari 1973). Wie mag in 1973 naar de universiteit? Universiteits Krant Groningen transcriptie en eveneens: blog

[Voorzover mij bekend, is dit de eerste keer dat het idee van een gewogen loting als compromis is geopperd. Mocht ik dit verkeerd hebben, laat mij weten wie met dit idee eerder op de proppen is gekomen (indruk, er is ongetwijfeld in Groningen eerder over gesproken, in diverse wandelgangen). BW] Verder geeft dit uitvoerige artikel informatie over het gepieker van diverse commissies en van onderwijsminister Van Veen, hoe een vervolg te geven aan het eerste jaar van de machtigingswet, met directe toelating van de 7½-plussers en loten voor de overigen.
Zie ook Wijnen in 'Onderwijs in de maak' (1973) 192-204

W. H. F. W. Wijnen (1973). Problemen bij een selectieve propedeuse blz. 192-204 in W. M. van Woerden, T. M. Chang & L. J. M. van Geuns-Wiegman: 'Onderwijs in de maak' Utrecht: Het Spectrum (Aula 508). isbn 9027452547 transcriptie Wijnen. In Van Woerden e.a. ook: H. M. van Strien: Doorstroming, selectie en adaptief onderwijs 303-317

Cie Duparc (maart 1973) "Een nieuwe weg van secundair naar hoger onderwijs". Het enige dat ik erover heb is een soort verslag van een discussiebijeenkomst op 31 maart 1974 in de Uithof.(Uitleg 10-2-'74, via de knipselkrnt van Overre vermoed ik). Ik doe dit knipsel weg. (gaat over voorbereidend academish onderwijs, vao, een alternatieve route, zonder eindexamen; 2 jaar secundair onderwijs, 1 jaar hoger onderwijs. Een soort maatwerkonderwijs voor leerlingen. De commissie ziet allerlei voordelen. Maar ja, wat zijn de nadelen? Zolang ik het commissie-rapport zelf niet heb, is dit van geen belang, want het lijkt geen enkele opvolging te hebben gekregen. Grappig is wel dat dit een voorstel is om het zonder eindexamens te doen. Ook geen ceremonieel eindexamen.

1974 Loting houdt het schandaal (van de numerus fixus) in leven

Historische kamerstukken zijn tegenwoordig online beschikbaar en te vinden op http://www.statengeneraaldigitaal.nl/.

Verlenging en wijziging van de machtigingswet inschrijving studenten. Tweede kamer der Staten-Generaal, zitting 1973-1974, 12929, 15 mei 1974

Nr 1 pdf
Nr. 2: Ontwerp van wet. pdf
Nr. 3: Memorie van Toelichting.pdf
Nr. 4: Bijlagen bij de Memorie van Toelichting pdf
- Bijlage 1. Academische Raad aan de Staatssecretaris van Onderwijs en Wetenschappen, 16 november 1973.
- Bijlage ë Onderwijsraad aan de staatssecretaris van onderwijs en wetenschappen.
- Bijlage ëI Uit het maandelijks informatieblad "Overzicht van internationale universitaire samenwerking, uitgaande van de universitaire bureaus-buitenland en de Nuffic van oktober 1973".
- Bijlage IV Minister van Veen aan de Voorzitter van de Academische Raad (6 november 1972).
- Bijlage V Werkgroep selectie aan de minister van Onderwijs en Wetenschappen (12 juni 1973)) blz. 6-13 (vz Wiegersma).
- Bijlage VI Ministerie van Onderwijs en Wetenschappen aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal (29 januari 1974).
- Bijlage Vë Ministerie van Onderwijs en Wetenschappen aan de Minister avn Landbouw en Visserij en aan meerdere instellingen (14 november 1973)
nr 5, Voorlopig verslag, vastgesteld 10-12-1974 pdf

Annemarie Gelderblom (4 mei 1974). "Biologische nivellering betekent verlaging studieniveau" Prof. dr. J. Vreeken contra numerus fixus. Elsevier transcriptie

Vreeken levert bepaald geen bijdrage aan de inhoudelijkediscussie, maar drukt waarschijnijk wel prima het gevoelen uit van veel hoogleraren in geneeskundige faculteiten. Daarom hecht ik wel aan dit artikel, omdat het ook laat zien hoe hoogleraren er niet voor terugdeinzen om volop drogredenen te gebruiken en bewindspersonen de les te lezen en belachelijk te maken.
Misschien is het goed om bij het lezen van dit interview met een echte professor in gedachten te houden dat universiteiten zich intensief hebben bezonnen op de problemen rond de numerus fixus, en via de Academische Raad de staatssecretaris daarover van advies hebben gediend. Het isdus niet zo dat Vreeken zich terecht kan beklagen over gebrek aan inspraak. Afijn, lees en geniet van deze ode op de bolleboos. O ja, bollebozen vind je natuurlijk niet in het kabinet, die hebben wel betere dingen te doen. Toch? Een journalist mag je woorden wel eens anders opschrijven dan ze uit je mond kwamen, maar daar lijkt me in dit gevalletje-smaad geen sprake van.

Op dezelfde deun een ingezonden brief in het Het Parool 17 april 1974. Vreeken heeft de tussenliggende tijd niet benut om zijn inzichten iets subtielerte formuleren. Ik geef hier niet de transcriptie, zie daarvoor Delpher
Meijler, F., & Vreeken, J. (1975) Numerus fixus: selectie of loting? Elsevier, 1 maart 1975. belangrijkste passages, ook als blogblog
- Rustige uiteenzetting over de noodzaak van een numerus fixus voor geneeskunde is hier afgewisseld met opgewonden uitspraken over loting. Die opwinding over loten interesseert me, die passages citeer ik letterlijk om misverstanden te voorkomen. Wie mijn 'Alle geslaagden zijn geschikt' queeste een beetje heeft gevolgd, kan de uitspraken in dit Elsevier-artikel zelf wel plaatsen. Ik zie in dit geval maar af van de voor de hand liggende commentaar. Eén waarschuwing moet ik toch wel geven: de herhaalde claim van deze auteurs dat er voor loten geen argumenten zijn gegeven, is feitelijk onjuist; zo heeft bijvoorbeeld staatssecretaris Ger Klein in zijn Memorie van Antwoord en elders uitvoerig zijn voorstel om iedereen te laten loten onderbouwd.
  Ik kan het niet laten een paar accenten te zetten in vette letters. Zoals: Op Tijl Uilenspiegel kunt u zelf wel googelen, mocht u die schertsfiguur niet al kennen.
  Maar ik zal dit materiaal zeker nog gebruiken in toekomstige analyses.
Prof. dr. J. Vreeken (13 mei 1974). Nivellering of selectie. Ingezonden brief NRC Handelsblad

Trouw (5 juni 1974). Onzekere toekomst voor universiteit en student. Aan beperkingen valt niet te ontkomen. Delpher

-Van onze onderwijsredactie

AMSTERDAM - De einexamens zitten er op, maar voor hen die studieren willen is de strijd allerniinst beslist. Hun toekomst ligt in de schoot der computers verborgen. Om te beginnen moeten de kandidaten wachten op de uitslag van het centraal toetsinstituut in Arnhem. Die worden op 6 of 7 juni naar de scholen versttuurd en dan duurt het nog een paar dagen voomdat de scholieren het resultaat vernemen. Maar dan weten velen nog niet waar ze aan toe zijn.

. nVoor een tiental studierichtingen zal waarschijnlijk een studentenstop gelden. In die gevallen beslist het lot of ze al dan niet toegelaten worden. En de uitslag van die zifting wordt pas na de zomervakantie bekend. Bij deze loting zullen dit jaar een paar duizend slachtoffers vallen. Zij zullen niet toegelaten worden tot de studierichting van hun eerste, misschien zelfs niet die van hun tweede keus. Vooral gegadigden voor de medische studie moeten door het oog van een naald: volgens het advies van de academische raad aan de minister is de capaciteit van de gezamenlijk medische faculteiten in het eerste studiejaar niet groter dan 1745 plaatsen. Reeds op 22 april waren 4215 liefhebbers geregistreerd. Behalve bij medicijnen zal waarschijnlijk ook een stop gelden voor biologie, diergeneeskunde, tandheelkunde, engels, sociale geografie, geschiedenis, nederlands, lichamelijke opvoeding en farmacie.
Het is voor een scholier een hard gelag, wanneer hij per post krijgt aangezegd dat er geen plaats voor hem is in de studierichting van zijn keus. Het is dan een schrale troost, wanneer je weet dat het in andere landen nog erger is dan hier. In West-Duitsland b.v. met een vier maal zo grote bevolking boden de gezamenlijke medische faculteiten nauwelijks meer piaats aan eerstejaars dan in Nederland. Het helpt ook niet te weten dat aan vele instellingen van hoger beroepsonderwijs al jarenlang scherp wordt geselecteerd. Je zou kunnen zeggen dat het eigenlijk aan de universiteiten nogal meevalt: niet iedereen kan precies datgene studeren waarop hij zijn zinnen heeft gezet, maar is er nog genoeg plaats in talloze andere studierichtingen.

Recht?

Maar de uitgelote artsenzoon die zijn leven lang niet beter geweten heeft of hij zou ook arts worden schiet daar weinig mee op. Hij heeft (niet geheel ten onrechte) het idee dat in Nederland zoiets als recht op toelating tot de universiteit bestaat voor elke bezitter van een diploma gymnasium, h.b.s. of atheneum. Hoe zit het dan met het recht op onderwijs?
Het is een gekke situatie: aan de ene kant wordt iedereen aangemoedigd verder te leren en hogerop te klimmen, maar wie dan de drempel van het hoger onderwijs bereikt wordt geconfronteerd met een stop. Ministers en staatssecretarissen hebben de mond vol over het ombouwen van elitair hoger onderwijs tot massaal hoger onderwijs, maar tegelijkertijd verkondigen zij links en rechts dat niet te ontkomen valt aan beperkende maatregelen. En dat terwijl het percentage jongeren boven 18 jaar dat aan het hoger onderwijs deelneemt in Nederland in vergelijking met andere landen zeer laag is.
Toch zijn er klemmende redenen om althans in bijzondere gevallen een studentenstop af te kondigen. Wanneer zich in een jaar plotseling twee maal zoveel gegadigden voor een bepaalde studie aanmelden (zulke modegrillen komen voor), dan kun je van de universiteit niet verwachten dat ze in een paar maanden voldoende docenten uit de grond kunnen stampen. Wanneer zich zoveel aspirant-medici aanmelden, dat zij later alleen voldoende werk zouden vinden wanneer Nederland continu door zware epidemieën geteisterd zou worden, dan zal iedereen inzien dat het bijna onverantwoord is al die 4200 jongens en meisjes toe te laten. Wanneer die studie nu niks kostte en er docenten genoeg waren, zou je zoiets misschien nog kunnen overwegen. Maar nu de staat in elke medische student driehonderdduizend gulden moet investeren, is dat niet vol te houden. Eén generatie van vierduizend medische studenten zou dan ƒ 1.2 miljard kosten. Op die manier zou er voor andere studierichtingen geen cent over blijven. Het is begrijpelijk dat minister Van Kemenade en staatssecretaris Klein de aanvankelijk als noodmaatregel bedoelde stop dan meer en meer gaan zien als een reguleringsmechanisme om enerzijds, al te modieuze pieken af te zwakken en anderzijds om te voorkomen dat we als gemeenschap ongehoorde bedragen verspillen aan de opleiding van toekomstige werkloze artsen.

Al te makkelijk

Werkloze academici, het is een verschrikbeeld dat ook te gemakkelijk kan worden opgeroepen om de studentenstop te rechtvaardigen. De behoefte aan academici laat zich moeilijk voorspellen. In het verleden zijn hiermee grandioze vergissingen gemaakt. Bovendien is het bij veel studies niet zo erg als er een (tijdelijk) overschot is. Veel afgestudeerden komen terecht in andere beroepen dan waarvoor ze opgeleid zijn en op zichzelf is dat niet erg.
Er zijn nu evenveel biologen in opleiding als er biologen werkzaam zijn. Dat hoeft niet perse verontrustend te zijn. Grotere aandacht voor het milieu waarin de mens leeft kan nog steeds geen kwaad. Maar dan moet die biologiestudent er na zijn studie niet vanuit gaan dat hij meteen leraar of onderzoeker tegen een riant salaris kan worden, maar ook bereid zijn misschien iets minder te verdienen in een andere, zo mogelijk verwante sector.

Hoe berekend?

Wanneer de toelating tot het hoger onderwijs moeilijk afgestemd kan worden op de maatschappelijke behoefte doet zich wel de vraag voor waarop de huidige berekening van de capaciteit van de universiteit dan moet berusten. In het verleden was het zo dat de studenten die capaciteit bepaalden. Zij kozen in volkomen vrijheid hun studierichting en in de jaren zestig honoreerde de overheid die vrije keus met royale investeringen in elke groeiende studierichting. Maar inmiddels is die financiële bevoorrechting van de universiteit omgeslagen in zijn tegendeel. Andere onderwijssectoren (werkende jongeren bijvoorbeeld) krijgen voorrang en de universiteit moet vaak met dezelfde mankracht grotere aantallen student ten verwerken. Dat valt natuurlijk hard tegen, vandaar dat de universiteiten, eerst schoorvoetend, maar al gauw met een nieuw soort werkelijkheidszin de studentenstop als onontkoombaar kwaad aanvaard hebben.
Toch blijft de vraag naar hoger onderwijs en dus de druk op de universiteit toenemen. De universiteit moet dan maar uitmaken hoe ruim het oog van de naald kan zijn zonder afbreuk te doen aan minimale eisen voor onderwijs en onderzoek. Overal zijn rekenaars aan het werk geslagen om op vernuftige wijze de capaciteit te berekenen. Het college van bestuur van de Vrije Universiteit trok er onlangs een hele middag voor uit om de verzamelde journalisten eens haarfijn uit te leggen op welk een discrete wijze dat gebeurt.
Eerst wordt van de betrokken studierichting gevraagd om een opgave van het onderwijsprogramma. Daarin zijn de (sub)faculteiten vrij en een universiteitsbestuur (of zelfs een minister) heeft geen been om op te staan, wanneer zij daar kritiek op hebben. Als een subfaculteit zegt dat een bepaald practicum nodig is, dan is dat zo. Daarna wordt per onderwijsaktiviteit vastgesteld hoeveel docentenuren daarvoor nodig zijn. Een hoorcollege is dan natuurlijk het zuinigst. De docent heeft enige voorbereidingsuren nodig (hoeveel precies is een zaak waar soms over getwist wordt), maar als je een grote zaal hebt waar je een paar honderd studenten met papier en balpen in stopt kun je goedkoop onderwijs geven. Het gebeurt nogal eens dat faculteiten onder druk beslissen wat minder werkgroepen te maken en wat meer hoorcolleges in te voeren. Zo wordt dan aan de hand van het aantal benodigde docentenuren (elke docent wordt1 geacht tenminste de helft van zijn tijd, dat is duizend uur, aan onderwijs en voorbereiding te besteden) vastgesteld hoe groot de capaciteit is. Daar komt dan voor studierichting X uit: honderd eerstejaars. Dan begint het touwtrekken. Het universiteitsbestuur zegt bijvoorbeeld: kunnen het er geen 130 worden? Want we moeten toch proberen zoveel mogelijk studenten op te vangen. Uiteindelijk stelt de universiteit het maximum van bijvoorbeeld op 120. Per studierichting worden die maxima van alle universiteiten opgeteld en dan adviseert de academische raad de minister het landelijke maximum vast te stellen op de som van deze cijfers.

Onwrikbaar?

Die cijfers zien er onwrikbaar uit. Toch blijft het mogelijk de universiteit lastige vragen te stellen en de heiligheid van die cijfers in twijfel te trekken. Die vragen gelden zowel de universiteiten als het ministerie:
- - Is het juist er vanuit te gaan dat elk lid van de wetenschappelijke staf gemiddeld minimaal duizend uur aan onderwijs besteedt; kan die norm niet hoger? In hoeverre wordt de rest van de beschikbare tijd zinvol besteed aan onderzoek? Is het niet beter het universitaire onderzoek apart te financieren?
- - Hoeveel stafleden zijn er teveel in minder volle studierichtingen (wis- en natuurkunde bijvoorbeeld?)
- - In hoeverre kun je formatieplaatsen van minder snel groeiende universiteiten overhevelen naar snel groeiende universiteiten (zoals de VU, Groningen en Utrecht?)
- - Heeft een verkorting van de cursusduur van vijf à zes jaar tot vier à vijf jaar werkelijk zo weinig effect op de capaciteit als de universiteiten beweren?
- - Hoe zijn de grote verschillen te verklaren tussen de capaciteitsberekening van vergelijkbare studierichtingen aan verschillende universiteiten?
- - Wordt het niet tijd dat er, net zoals in de rest van het onderwijs, van overheidswege nauwkeuriger bepaald wordt aan welke eisen een studie moet voldoen?
- - En tenslotte een heel pijnlijke detailvraag: is de voor volgend jaar aangekondigde start van de geldverslindende medische faculteit in Maastricht werkelijk nodig?
Het is makkelijker zulke vragen te stellen dan ze te beantwoorden. Maar het is wel duidelijk dat het parlement om zulke vragen niet heen kan wanneer het straks besluit de studentenstop te aanvaarden als een min of meer permanent reguleringsmechanisme. De ontsluiting van de universiteit voor al die jongeren die vroeger niet aan bod kwamen vergt waarschijnlijk pijnlijke ingrepen.

Minder vrijheid

De universiteit zal daarbij een stuk vrijheid moeten prijs geven. In ruil daarvoor zou zij dan wel meer financiële zekerheid mogen hebben.
Terwijl de rest van het onderwijs kan rekenen op een vast bedrag per leerling, is de universiteit bijna geheel afhankelijk van de grillen van een al of niet beknibbelende regering. Zelfs een financieel meerjarenplan ontbreekt op dit moment. Door een vast bedrag per student en per studierichting vast te stellen, kan het parlement dan zelf beslissen hoe groot de capaciteit van de universiteit moet zijn.

C. W. Rietdijk (7 juni 1974). Selectie of loting. (brieven, NRC Handelsblad Delpher.

In de categorie 'grappig'. Zeker voor wie nog weet wie C. W. Rietdijk was. Geloof het of anders lees de brief: Rietdijk gaat in op de suggestie van prof. dr. K. Bakker uit Leiden om eens uit te zoeken waar toch de motivatie van de voorstanders van loten vandaan komt. Dan volgt me toch een zootje kostelijke nonsens. Ik geef een transcriptie van de eerste kolom, want die is in Delpher moeilijk leesbaar. "In zijn artikel Selectie of loting (NRC Handelsblad, 31-5-'74) merkt. prof. K. Bakker op dat het hoog tijd wordt dat een gekwalificeerdi team van sociologen en psychologen eens de werkelijke motieven gaat onderzoeken waarop de voorstanders van loting voor toelating tot de universiteit door VWO-abituriënten hun irrationele voorkeur baseren.
Het lijkt mij zinvol in deze een aantal suggesties te doen welke als nader te toetsen werkhypothesen voor zulk een team zouden kunnen fungeren.
Allereerst rnoet worden opgemerkt dat de voorkeur voor het loten niet op zichzelf staat, maar deel uitmaakt van een. complex opvattingen dat o.m. wordt gekenmerkt door:
a) verzet tegen wat wordt ge-noemd "de eenzijdige nadruk op het intellectuele en kennisoverdracht bij het onderwijs" en tegen een hoge waardering voor en selectie naar prestatie;
b) het primair stellen, met name ook in het onderwijs, van wat wordt genoemd "het sociale", werken in groepsverband, het spontane en "het creatieve".
Ter verklaring van de opkomst van deze ogvattingen, die ook verwantschap vertonen ;net de zg. "maatschappijkritische", zou ik drie samenwerkende factoren willen noemen.
De eerste is grotendeels ontleend aan Riesman, die stelt: "Men kan dus gevoeglijk zeggen dat het door anderen bepaalde (other-directed) kind op school geleerd wordt zijn plaats in te nemen in een maatschappij waarin de groep minder belang stelt in zijn prestaties dan in zijn onderlinge verhoudinge.n, ofwel zijn "moreeI"." (David" [verder 2e kolom, in Delpher]

Ruud Hollenkamp (7 juni 1974) Selectie of loting (2). (NRC Handelsblad) Op dezelfde pagina waarop ook de brief van Rietdijk. Delpher.

Hollenkamp geeft argumenten voor loten die hout snijden. Zou hij Onderzoek van Onderwijs hebben gelezen? Goed stuk dus.

Bijzondere voorziening met betrekking tot tijdelijke verlenging van de Machtigingswet inschrijving studenten. Tweede Kamer der Staten-Generaal, zitting 1973-1974, 12 958

nr 1-2, 14 juni 1974. Ontwerp van Wet pdf
nr 3. Memorie van Toelichting pdf
- “De bedoeling van het genoemde wetsontwerp is de werkings- duur van de Machtigingswet inschrijving studenten die op 31 augustus 1974 vervalt, te verlengen tot 31 augustus 1977. Tevens is van de gelegenheid gebruik gemaakt de wet op enkele punten te wijzigen ten einde enige aanvullende voor- zieningen te treffen.”
nr 4. Verslag. pdf
nr 5. Nota n.a.v. het Verslag. pdf
nr 6. Brief van de staatssecretaris. pdf

Staatssecretaris Klein (26 juni 1974). Loting met een voor ‘herhalers’ grotere kans om in te loten. Bijlage bij de brief op kamerstuk 12958 nr 6. pdf

Dit is een handig stuk omdat het in detail de hele lotingsprocedure beschrijft. Klein neemt er ook de variant bij van een grotere inlotingskans voor eerer uitgelotenen, waar de kamer bij motie om heeft gevraagd, maar waar die vraag nog nader geconcretiseerd moet worden. Op 14 juni 1974 is nog niet bekend wat de kamer er dan precies mee gaat doen.

K. Bakker: Selectie of loting. Onderzoek naar relatie tussen schoolcijfers en studieresultaten. NRC Handelsblad, Cultureel Supplement, 31-5-74. Delpher Nog aan te maken: digitaal

Echt oude jaargangen zijn Delpher-documenten, met transcripties die erg veel problemen bevatten. Ik heb elf die teksten wel kloppend gemaakt, aan de hand vanmijn eigen hard copies van de artikelen zelf

In maart 1973 had staatssecretaris Ger Klein op een spreekbeurt aangekondigd dat wat hem betreft bij de toelating tot numerus fixusstudies iedereen zou moeten loten, dus ook de kandidaten met hoge eindexamencijfers. Ik moet nog eens goed nakijken hoe dit precies in het nieuws is gekomen. Pal daarna verscheen het aprilnummer van Onderzoek van Onderwijs waarin de gezamenlijke onderwijsresearch centra van de universiteiten een standpunt over loten bekend maakten (Wilbrink & Van der Vleugel, 'Bij beperkte toelating beslist alleen het lot digitaal. Een en ander leidde tot een storm van protesten, waaronder het protest van Bakker een wel heel prominente plaats kreeg in het Cultureel Supplement van redacteur K.L. Poll (NRC Handelsblad). Hieronder zijn artikel; en in een afzonderlijke blog zijn samenvatting van honderden reacties die meteen al bij de krant binnenkwamen digitaal [nog even geduld].

Primaire reacties op zo'n voorstel om de bevoorrechte positie van kandidaten met hoge eindexamencijfers te beëindigen zijn absoluut begrijpelijk. Maar wie de moeite neemt om de aard van het probleem toch maar iets verder te verkennen, moet kunnen inzien dat de positie voor integraal loten verdedigbaar is, ook al is dat niet voor iedereen overtuigend. Die bescheidenheid mist in de bijdrage van Bakker, die als hoogleraar reageert, maar evident niet op basis van zijn leeropdracht. Waarom zeg ik dat: Bakker is zo gretig om aan te tonen dat selectie op eindexamencijfers toch echt beter voor iedereen en voor het land is dan loten, dat hij vergeet dat dat het geen universiteits-breed probleem is, maar zich vooral beperkt tot geneeskundige opleidingen. Niemand wordt er een universitaire opleiding door ontzegd. Geen enkel talent hoeft erdoor in de knop te worden gebroken. Schrap ook de grote woorden die Bakker gebruikt.
Wat bij Bakker mist, evenals vele andere hoogleraren die op dit onderwerp in de pen zijn geklommen, is de nodige distantie tot tot de problemen die een numerus fixus stelt. Maatregelen om de schaarse plaatsen te verdelen, moeten passen binnen de systematiek van ons onderwijstelsel, binnen het recht, en binnen doelmatigheidsoverwegingen. De onderwijsresearchbureaus (CRWO) zijn op deze punten beter toegerust, het is immers hun vak. Het is dus ook hun taak om, zoals in het gepubliceerde standpunt, de relevante informatie te verschaffen die vervolgens door politici gewogen kan worden om bij hun beleid te betrekken, en door burgers benut om een eigen positie bepalen ten opzichte van wat de politiek aan oplossingen uitwerkt.

Ten overvloede: natuurlijk zijn er correlaties tussen eindexamencijfers en studieresultaten, niemand heeft dat ontkend. De tabellen van Bakker zijn ook in Mededelingen van het CBS te vinden, bv. een half jaar later: No. 76.15 januari 1975, en 7619, februari 1975. De betekenis van die cijfers is nog weer een verhaal apart, maar daar komen we wel uit. (bv. over het overschatte probleem van utval en vertraging: hier)
Ik geef toch een voorbeeld. De universiteit moet geen ziekenhuis worden dat bij voorkeur de meest gezonde patiënten voor behandeling mag selecteren, al was het alleen maar omdat de grootste winst in gezonde levensjaren valt te behalen door de minder gezonde patiënten te prioriteren voor behandeling (de analogie dank ik aan Alexander Astin, bij uitstek de deskundige over toelating voor colleges en universiteiten in het selectieland-bij-uistek: de Verenigde Staten.

Bakker, K.: Selectie of loting. De mythe van de brave bleke bolleboos. NRC Handelsblad, Cultureel Supplement, 28-6-74. nrc archief of Delpher transcriptie en annotatie: digitaal, ook als blog

Dit is anderhalve pagina NRC (klassiek formaat) door Bakker samengesteld uit enkele honderden reacties die op zijn eerdere bijdrage binnenkwamen bij NRC Delpher. Uiteindelijk zouden er zo'n duizend reacties binnenkomen. Tromp en Zwart maakten er een overzicht van (H. Tromp en H. de Zwart: Brieven aan Bakker; standpunten en argumenten van voorstanders van selectie, C. O. M. T., Hooigracht 15, Leiden, 1983 30 pp. ), mogelijk heb ik dat rapport ergens in mijn archief, want Tromp had mijn numerus fixus archief geleend voor zijn onderzoek.
Bakker is erin geslaagd een goed beeld te geven van hoe NRC-lezers denken over het voornemen van staatssecretaris Ger Klein om voor toelating tot numerus fixusstudies iedereen te laten loten, zonder de uitzondering bij hoge eindexamencijfers, de 7½-regeling overboord.
Ook bijna een halve eeuw later is het nog steeds een boeiend stuk. Het lijkt me wel handig om een paar opmerkingen vooraf te maken.
- Het onrechtvaardige zit hem in de numerus fixus zelf, een politiek besluit waar best goede alternatieven voor waren, zoals Bakker ook wel beseft. Dus roepen dat loten onrechtvaardig is, is wel een tikje kort door de bocht.
- Waarden zijn niet zo vanzelfsprekend als ze hier wel gepresenteerd worden: bij verdeling van een schaars goed voorrang geven aan wie de hoogste examencijfers kan presenteren schreeuwt om nadere beschouwing, maar Bakker geeft niet thuis. Bij hoge eindexamencijfers voorrang verlenen breekt bovendien met de systematiek van ons onderwijsstelsel, en is daarom niet vanzelfsprekend.
- Tenslotte is onderwijs een publiek goed, en is het in die zin van ons allemaal. Het idee dat je een recht erop kunt 'verdienen' verdient wel enige argwaan. Voor dergelijk meritocratisch gedachtegoed zie Michael Sandel mijn blog. Sandel legt juist de nadruk op de categorie die Bakker een beetje wegfrommelt: de kandidaten die geen voorkeurspositie hebben 'verdiend'.
- In dit verband wijs ik erop dat in de 70er jaren meisjes minder hoge studieresutaten boekten dan jongens, daar ga je al. In latere decennnia verkeerde die relatie in zijn tegendeel.
- Hier en daar wordt gesteld dat door loten sommigen de toelating tot de universiteit wordt ontzegd, wat flagrant onjuist is (de meeste universitaire studies zijn gewoon vrij toegankelijk), maar door Bakker niet gecorrigeerd.
- Een enkele afgewezen kandidaat zal een jaartje gaan zeezeilen, maar de meesten kiezen een andere universitaire studie, wel of geen parkeerstudie. Maar dat ondergraaft de talrijke argumenten dat loting talent verloren zou doen gaan: welnee, dat talent gaat elders in de universiteit aan de slag.
- Wat we ons anno 2021 mogelijk niet meer realiseren: voordat de numerus fixus voor geneeskundige opleidingen werd ingesteld, werden deze studies typisch niet door de meest briljante leerlingen gekozen (CBS-cijfers leren ons dat). Het bizarre van iedere andere regeling dan integraal loten is dat die verhouding op zijn kopwordt gezet: hoge cijfers geven grotere kans op en zelfs directe toegang tot geneeskundige studies. Een ernstige marktverstoring, zouden economen onder ons opmerken.
- Dit speelt anno 1974, het idee van gewogen loting was al wel geopperd door Wynand Wijnen, maar zeker niet algemeen bekend. Gewogen loting was het compromis dat in 1975 kamerbreed werd gesteund. In de maatschappelijke discussie van 1974 had het zeker de scherpste kantjes weg kunnen slijpen.
  
  Opmerkelijke brievenschrijvers: Van Heek (ja, van 'Verborgen talent') en Begeer (promoveerde op het onderwerp 'selectie', maar benaderde dat op idiosyncratische wijze, ofwel: met voorbijgaan aan de internationale literatuur) Ook De Bruyne en Mellenbergh, maar zij waren geen briefschrijvers - Bakker verwijst naar hun rapport dat de selektievoorstellen van A.D. de Groot van kritische commentaar voorziet.

Academische Raad, Commissie Algemene Vraagstukken VWO-WO (voorz. H. J. A. Duparc) (1974). Selectie-procedure bij de hantering van een numerus fixus. Advies aan de Academische Raad met betrekking tot een wenselijke selectie-procedure bij de toepassing van de machtigingswet inschrijving studenten. november 1974

Deze commissie stelt gewogen loting voor, en heeft een mogelijke uitwerking van dat voorstel in zijn advies opgenomen.
De uitgewerkte gewogen loting is complex: een rol spelen naast elkaar: gemiddeld eindexamencijfer, gemiddeld rapportcijfer van 5 naar 6, schoolvertraging in jaren, gemiddeld cijfer voor relevant geachte vakken, aantal keren eerder meegedaan aan de loting. Daar wordt een soort van gemiddelde van genomen, die de lotingsklasse bepaalt: drie lotingsklassen naast directe toelating.

Bakker, K. (december 1974). Tegen loting. Universiteit en Hogeschool, 21 #3, 104-118.

Jaargang 21, nummer 3 TEGEN LOTING door Prof. dr. K. Bakker, hoogleraar in de dierlijke oecologie aan de Rijksuniversiteit te Leiden „Wat drijft die lui?" vragen de Haagse Post medewerkers Tom de Greef en Martin Schouten zich af, daarbij doelend op de tegenstanders van het voorstel van staatssecretaris Klein om volgend jaar de toelating van stu-denten tot studierichtingen waarvoor - helaas - een numerus fixus geldt, geheel door loting te doen beslissen. Deze vraag heb ik mezelf - als één van die „lui" - gedurende de laatste maanden waarin ik mij intensief met het probleem heb beziggehouden na-tuurlijk ook herhaaldelijk gesteld. In dit artikel wil ik proberen mijn ziens-wijze weer te geven zoals deze zich mede door de vele discussies in dag-en weekbladen, brieven en gesprekken heeft ontwikkeld. Dat ik het voorstel als een bedreiging ervaar - zoals de Haagse Post ver-moedt - is zeker juist; of dit gevoel van bedreiging „irrationeel" is laat ik graag aan de lezer over. De hele problematiek rond de toelatingsprocedure kan eigenlijk niet wor-den losgemaakt van die rond de numerus fixus zelf, en, in nog wijder ver-band, rond die van de toekomst van ons tertiair onderwijs. Wanneer ik mij in dit artikel toch grotendeels beperk tot de vraag „selectie of loting" is dit alleen omdat wij in onze huidige universitaire structuur worden ge-confronteerd met een numerus fixus, en er beslissingen moeten worden genomen ten aanzien van de toelating. Helaas lijkt de discussie over de problematiek rondom de toekomst van ons tertiair onderwijs nu verdrongen te worden door de discussie over de toelatingsprocedure. Het lijkt me echter een omkering van de zaak wanneer men hier de universiteiten een verwijt maakt, zoals in het hoofdartikel van NRC-Handelsblad van 22 oktober wordt gedaan. Het voorstel is niet van de universiteiten afkomstig. Men mag terecht van de universiteiten eisen dat zij een belangrijke bijdrage leveren aan een fundamentele bezin-ning over de functie van de universiteit in de huidige samenleving, maar 104 men kan moeilijk verwachten dat mensen die de slopers op de stoep van hun huis zien staan rustig en ontspannen gaan denken en met een architect gaan praten over een nieuwe woning. 1. Het belangrijkste argument tegen loting is voor mij de fundamentele breuk met een ideaal van onze westerse beschaving waarin getracht werd en wordt ieder mens, ongeacht zijn of haar geslacht, ras, geloof, politieke overtuiging of sociaal-economisch milieu een plaats te doen bereiken in onze maatschappij die overeenkomt met zijn of haar bekwaamheden en motivatie, een plaats waar hij of zij kan functioneren en zich kan ont-plooien, in zijn werk en/of in zijn vrije tijd, maar liefst in beide. We hoeven niet de illusie te koesteren dat we dit ideaal ooit bereiken om toch te proberen hieraan te werken. Wat nu de toelating tot de universiteit betreft: in de afgelopen eeuwen zijn langzamerhand steeds meer niet ter zake doende hinderpalen voor de academische studie weggenomen. In ons land worden bij de intrede in de universiteit aan mensen geen be-lemmeringen in de weg gelegd op grond van sexe, ras, geloof of politieke overtuiging, en wij hebben door een redelijk beurzenstelsel ook al vorde-ringen gemaakt bij het wegruimen van sociaal-economische barrières. Wat dit laatste betreft heb ik altijd begrepen dat de belangrijkste drempel ligt bij de overgang van het Lager Onderwijs naar het VWO. Hieraan zal nog veel moeten worden gedaan. Nochtans kunnen we wel stellen dat voor de toelating tot de universiteit allerlei voor de studie irrelevante verschillen tussen de mensen steeds minder belangrijk worden. Voorstanders van loting verwijzen dikwijls naar het ideaal van de „gelijke kansen" dat door loting zou worden gediend. Wanneer wij iedereen gelijke kansen willen bieden moeten we wel duidelijk afspreken wat we hieronder willen verstaan. Naar mijn mening gaat het hier niet om een gelijke kans op toelating tot de universiteit, maar om de kans die aan mensen moet worden geboden om te laten zien wat ze kunnen - déze kans moet voor een ieder gelijk zijn. Doordat nu niet ter zake doende verschillen tus-sen mensen wat betreft de toelating tot de academische studie steeds meer wegvallen, worden de „kansen" steeds meer „gelijk" om de enige wèl relevante verschillen te laten beslissen: de verschillen in begaafdheid en motivatie voor een bepaalde studierichting. Een „loterij" betekent het terugdraaien van de klok. Waar vroeger een „biologische loterij" (sexe, ras) of een „sociaal-economische loterij" (ge-loof, politieke overtuiging, welstand) bepaalde of iemand kon gaan stu-deren gaat, als de staatssecretaris zijn voornemen realiseert, nu een „staatsloterij" beslissen. 105 Voor de volledigheid nog even dit: waarschijnlijk zijn verschillen in be-gaafdheid en motivatie óók voor een deel bepaald door biologische en so-ciologische „toevalligheden", maar ze zijn tenminste relevant. Wanneer men wil bevorderen dat socio-economische toevalligheden steeds minder een belemmering vormen voor de academische studie moet worden ge-werkt aan de verlaging van de „drempel" tussen LO en VWO, niet door een verlaging van de norme::, maar door aanpassing van de onderwijsme-thoden aan de belevingswereld van kinderen uit de lagere sociale millieus. „Loting" voor de toelating tot de universiteit is in dit verband niets meer dan geknutsel in de marge. In het genoemde artikel in de Haagse Post zegt Hofstee dat een selectie op eindexamencijfers de mensen uit hogere milieus bevoordeelt boven die uit lagere, omdat, naar hij zegt, er een verband is tussen sociale status en onderwijsresultaten. Als dit waar is, volgt hieruit nog niet dat deze vorm van discriminatie kan worden tegen-gegaan door loting. De discriminatie zit veel dieper en loting is dan alleen een vorm van symptoombestrijding die in wezen niets oplost. Overigens geven de beschikbare statistische gegevens geen enkele aan-leiding voor de aanname dat studenten uit lagere sociale milieus slechtere studieresultaten boeken dan die uit hogere. Uit de door het CBS verstrekte cijfers (over een periode toen er nog geen sprake was van een numerus fixus!) blijkt juist de sociale afkomst van de studenten nauwelijks een rol te spelen, noch bij het percentage dat de studie met succes afsluit, noch bij het percentage dat de universiteit of hogeschool verlaat zonder enig examen te hebben afgelegd (CBS, 1971, deel 3, tabellen 4, 5 en 10). Ter illustratie van dit punt zijn de gegevens voor enkele faculteiten weer-gegeven in Tabel 1 ((Helaas is uit deze gegevens niet te zien hoe lang de studenten over hun studie hebben gedaan). Ook de verdeling van de eindexamencijfers was in die periode dezelfde bij leerlingen uit de verschillende sociale milieus. (C.B.S., 1962: Eind-examencijfers en studiekeuze der mannelijke abitiuriënten V.H.M.O. 1954-1955, tabel 7). 106 Tabel 1. Verband tussen sociaal milieu en studieresultaten bij enkele faculteiten voor mannelijke studenten. ------------------------------------------------------------------------------------ sociaal milieu hoog midden laag Letteren aantal studenten 330 587 139 % afsluitend examen 62 66 63 % vertrek zonder enig examen 17 16 20 Wiskunde en Natuurwetensch. aantal studenten 877 1149 297 % afsluitend examen 62 64 63 % vertrek zonder enig examen 13 19 18 Technische Wetenschappen aantal studenten 1404 1799 404 % afsluitend examen 66 71 69 % vertrek zonder enig examen 16 17 16 Economische Wetenschappen (Hogescholen) aantal studenten 419 644 134 % afsluitend examen 49 51 51 % vertrek zonder enig examen 24 23 21 2. Een groot nadeel van loting is dat er, afgezien van het feit dat de lotelingen allen een einddiploma VWO hebben behaald, geen enkele relatie bestaat tussen de capaciteiten van de adspirant-studenten en de toelating tot het Hoger Onderwijs. Door de voorgestelde vorm van „staats-loterij" wordt op volstrekt willekeurige wijze uitgemaakt wie wèl en wie niet de kans krijgt zijn of haar vermoedelijke geschiktheid voor een bepaalde zelf-gekozen studie te bewijzen. Tijdens zijn groei naar geestelijke volwassenheid moet elk mens leren aanvaarden wat zijn mogelijkheden en beperkingen zijn. Alleen dan kan een mens gelukkig worden. Een voorwaarde hiervoor is dat die mogelijk-heden hem dan wel moeten worden geboden - en daar ontbreekt nog erg 107 veel aan. Als nu echter door de overheid een „domme" loting wordt in-gesteld verbetert aan deze ongelukkige toestand niets, integendeel: loting zal alleen verzet en frustratie oproepen. De mensen die worden uitge-loot zijn volkomen weerloos tegen de onverbiddelijkheid en onredelijkheid van „hun" lot. Hun mogelijke capaciteiten voor de toekomstige studie zowel als hun reeds gebleken prestaties in het verleden blijken ineens ge-heel niet meer van belang voor hun toekomst. Natuurlijk is het ook voor leerlingen die hard hebben gewerkt en voor het eindexamen zijn geslaagd bijzonder teleurstellend als zij door een of ander selectiesysteem toch nog niet het vak van hun voorkeur kunnen studeren. Maar de beslissing is dan tenminste niet volstrekt willekeurig. (Overi-gens is het nu gehanteerde „gemengde" systeem met een algemene loting voor allen die een lager gemiddeld cijfer dan 7 1/2 hebben ook erg onbevredigend - een gedifferentieerd systeem met een inlotingskans gekoppeld aan het gemiddelde eindexamencijfer zou dan nog te prefereren zijn.) Op grond van deze overwegingen zou „loting" te allen tijde moeten worden afgewezen bij een zo fundamentele beslissing over iemand levens-loop als de toelating tot een bepaalde studierichting. Tot voor enkele jaren was het dan ook gelukkig mogelijk iedereen tot de studie toe te laten die hiertoe de wens te kennen gaf en er het recht toe had krachtens het bezit van een VWO-diploma. 3. Nu er echter plaatsgebrek bestaat bij bepaalde studierichtingen van het Hoger Onderwijs kán dit recht niet worden gehonoreerd, hoe graag men dit ook zou willen. Een numerus fixus is fundamenteel géén onderwijskundig probleem, maar in wezen een politieke keuze van prioriteiten, een keuze die langs democratische weg tot stand is gekomen en waarbij een vergroting van de onderwijscapaciteit van het wetenschappelijk onderwijs in een aantal studierichtingen minder opportuun werd geacht dan andere zaken. Dat kunnen we betreuren, en we kunnen ons inspannen om regering en volksvertegenwoordiging ervan te overtuigen dat een andere keuze zou moeten worden gemaakt, maar het ontslaat ons niet van de plicht er rekening mee te houden. Natuurlijk moet aan de onderwijskundige kant alles worden gedaan om de ongewenste gevolgen van deze keuze te minimaliseren, met name door een zodanige verandering in het curriculum aan te brengen dat de opname-capaciteit zo groot mogelijk wordt zonder dat de kwaliteit van het onderwijs eronder lijdt. Het is heel onwaarschijnlijk dat door dergelijke maatregelen - die immers grotendeels al genomen zijn - de numerus fixus in de huidige universitaire structuur kan worden opgeheven. 108 4. Het is onder dergelijke omstandigheden redelijk te trachten om een zodanige selectie van de adspirant-studenten toe te passen dat er zo min mogelijk studenten worden uitgesloten van de studie die in staat zullen zijn deze studie te volbrengen. Bij de selectie behoort men ook de mate van geschiktheid te betrekken: een student die een zes voor een tentamen of examen behaalt is niet „even geschikt" als een student die een acht behaalt. Helaas moet men constateren dat een feilloos selectiesysteem niet bestaat. Dit neemt niet weg dat er wel bruikbare selectiemethoden zijn. Men zou, bij een beperkt aantal plaatsen, in elk geval diegenen moeten toelaten die een grote kans hebben om de studie van hun keuze met succes te volbrengen. 5. Studiesucces hangt af van een groot aantal eigenschappen, zoals intelligentie, belangstelling, kritische zin, zelfstandigheid, creativiteit, ijver en doorzettingsvermogen. Tijdens de VWO-opleiding zullen ettelijke van deze eigenschappen zeker ook een belangrijke rol spelen voor het uitein-delijke resultaat: de vorming van de leerling, het einddiploma en de op het examen behaalde cijfers. Natuurlijk vormen de eindexamencijfers geen afspiegeling van ál deze eigenschappen: de leerlingen hebben zelden belangstelling voor alle vakken. Zij bevinden zich bovendien in een moeilijke periode van hun leven. Ook wordt bij het VWO op sommige eigenschappen minder een beroep gedaan dan op andere. Van belang is dus welke voorspellende waarde de eindexamencijfers hebben voor het studiesucces. Uit verscheidene onderzoekingen is gebleken dat er een duidelijke positieve correlatie bestaat tussen het gemiddeld eindexamencijfer en het studiesucces (zie b.v. de publicaties van het C.B.S.: Statistiek van het Wetenschappelijk Onderwijs, 1967. Studieloopbaan der generaties 1954-1957, Deel 2: Geneeskunde; Deel 3: Technische Wetenschappelijk en Wiskunde + Natuurwetenschappen). In het algemeen kan men constateren dat in de genoemde studierichtingen van studenten met lage gemiddelde eindexamencijfers een groter percentage de studie voortijdig staakt (of „omzwaait") of er langer over doet dan van studenten met hoge gemiddelde eindexamencijfers. Ter illustratie hiervan wordt in Tabel 2 een overzicht gegeven van het studierendement naar „prestatietype" van studenten in de geneeskunde (naar tabel 11 uit de C.B.S. gegevens). 109 Tabel 2. Studieresultaten na 6 jaar van 1570 mannelijke studenten in de geneeskunde, generaties 1954-1957 (in procenten van het aantal studenten bij de eerste inschrijving) afhankelijk van „prestatietypen" op het V.H.M.O. ------------------------------------------------------------------------------------ Prestatietypen P5 + P4 P3 + P2 P1 521 stud. 864 stud. 185 stud. geen examen afgelegd a. nog ingeschreven 1 7 10 b. studie gestaakt 5 10 13 c. „omgezwaaid" 4 7 18 wel examens afgelegd a. alleen kandidaatsex. 35 40 43 b. doctoraalexamen 54 36 16 —— —— —— 89 76 59 (De prestatietypen 4 en 5 zijn samengesteld uit studenten die op hun eindexamen een gemiddeld cijfer voor wiskunde, natuurkunde en scheikunde een 7 of meer behaalden; de prestatietypen 2 en 3 een gemiddeld cijfer voor deze vakken tussen 6 en 7; prestatietype 1 had voor deze vakken een 6 of minder.) In het licht van deze gegevens is het dan ook paradoxaal dat vanuit het Ministerie zeer sterk wordt aangedrongen op een verkorting van de inschrijvingsduur en een verhoging van het rendement van het w.o., en van-uit hetzelfde Ministerie nu een voorstel komt dat aan een verbetering van de huidige toestand niets bijdraagt. Immers, door loting blijft de kwalitatieve samenstelling van de studentenpopulatie gelijk. Naast het gemiddeld eindexamencijfer blijkt ook de leeftijd van de studenten bij de aanvang van de studie een duidelijke correlatie met het studiesucces te vertonen: de jongere studenten doen het aanmerkelijk beter. Wanneer men ervan uitgaat dat men in elk geval de evident begaafde adspirant-studenten wil toelaten, lijkt vooralsnog toelating op grond van de eindexamencijfers van deze groep een redelijke procedure. Men zou hierbij eventueel nog kunnen denken aan een differentiëring naar studierichting, en aan cijfers voor bepaalde vakken bij de beslissing méér 110 gewicht kunnen toekennen dan aan andere. Gezien echter het feit dat het „vakkenpakket" van de VWO-leerlingen toch al beperkt is en afgesteld zal zijn op het gekozen studievak, en bovendien een beoordeling door een zo groot mogelijk aantal docenten bepaald wel als wenselijk moet worden beschouwd, is zulk een differentiëring minder zinvol dan in de oude situatie. Bij het mede gebruiken van de eindexamencijfers voor de beslissing om-trent toelating wordt ook tegemoet gekomen aan het verwijt dat door de verschillende universitaire studierichtingen wel eisen zijn gesteld aan de samenstelling van het „vakkenpakket" van de VWO-leerlingen, maar dat de prestaties van de leerlingen in deze vakken, zolang deze maar boven het minimum uitkomen, geen rol meer spelen voor hun mogelijkheden tot verdere ontplooiing. 6. Tegen het gebruik van eindexamencijfers als selectiemiddel voor integrale toelating van evident-begaafde leerlingen wordt wel ingebracht dat door de toegenomen „autonomie" van de scholen voor VWO de cijfers niet of nauwelijks meer vergelijkbaar zijn en dat er waarschijnlijk cijfer-inflatie zal optreden. Het lijkt alleszins redelijk om, wanneer aan de verschillende scholen voor VWO zo veel eigen inbreng wordt toegekend bij de bepaling van de kwaliteit van de adspirant-studenten die zij afleveren, de Universiteiten en Hogescholen evenzeer voor een deel zelf te laten bepalen wie zij opnemen op grond van voor de studie relevante factoren. Deze redenering leidt tot het voorstel een universitair toelatingsexamen of een universitair „brugjaar" in te stellen, waartoe alle adspirant-studen-ten kunnen worden toegelaten * [* Dit fungeert dan als selectieve propaedeuse.]. Voor de studierichtingen waarvoor nu een numerus fixus geldt moet dan het eerstejaarscurriculum zodanig worden aangepast dat alle adspiranten kunnen worden opgenomen. Veelal zal dit al zijn gebeurd. Voor studierichtingen met veel practica die niet naar latere studiejaren zijn te verplaatsen is dit niet te verwezenlijken. Tegen een universitair toelatingsexamen kan terecht worden ingebracht dat het niet erg redelijk lijkt jonge mensen die net een jaar vol met school-toetsen en eindexamens hebben doorstaan, en die het einddiploma hebben gehaald nog eens weer te belasten met een eenmalig toelatingsexamen. Invoering van zulk een examen zal een gedegen voorbereiding vergen en daardoor zeker niet snel kunnen worden verwezenlijkt. 7. Algemene loting zal zeker de positie van het VWO ondermijnen. Im-mers, de resultaten die de docenten met hun leerlingen hebben behaald 111 worden hierdoor als irrelevant opzij gezet en van generlei waarde geacht voor het hoger onderwijs. Het enige wat overblijft is de twee-deling „geslaagd" of „gezakt". Men kan natuurlijk opmerken dat eindexamencijfers nooit een rol hebben gespeeld bij de toelating: het bezit van een einddiploma was voldoende. Echter, nu de opname-capaciteit van de Universiteit voor een aantal studierichtingen kleiner is dan het aantal adspirant-studenten is het redelijker om - hoe ongaarne ook - de grens voor toelating te verleggen dan om hele-maal geen rekening te houden met de eindexamencijfers. Men kan dit laatste alleen verdedigen door aan deze cijfers geen enkele andere waarde toe te kennen dan dat ze tesamen bepalen of iemand slaagt of niet. Principieel kan men moeilijk onderscheid maken tussen een grens bij de 6 en één bij 7, 7 1/2 of 8. Absolute grenzen hebben altijd absurde aspecten, maar loting is geheel en al absurd. Het is maar al te goed bekend dat prestaties en normen elkaar beïnvloeden (de „Wet van Posthumus"). Normen veranderen in de tijd, en wanneer nu aan de grens „geslaagd-gezakt" te-recht zwaar wordt getild, zou in de toekomst misschien op dezelfde wijze moeten worden gewikt en gewogen aan een nieuwe „grens". Het doet mij wat vreemd aan als Hofstee in het interview in de Haagse Post zo sterk de nadruk legt op het feit dat de 6 als „drempel" wordt beschouwd en dat we aan deze maatschappelijke conventie niet maar zo eventjes kunnen gaan tornen. Er wordt immers voortdurend en terecht aan allerlei conventies getornd. Belangrijk zou zijn te weten in hoeverre een verhoging van de normen stimulerend dan wei ontmoedigend op de leerlingen zou werken. Beide effecten zijn te verwachten, afhankelijk van de capaciteiten van de leerlin-gen. Wanneer selectie alleen maar in negatieve zin wordt gehanteerd door slechts „af te wijzen" en niet te „verwijzen" is een niet jaren tevoren aangekondigde normverhoging onaanvaardbaar. Bij de nu geldende re-geling is er voor degenen die onder de 7 1/2 grens zitten nog een kans op toelating tot de studierichting van hun eerste voorkeur. De „normverhoging" heeft (nog) niet het karakter van een absolute drempel, noch voor het vak van de eerste keus, noch voor de universitaire studies waarvoor geen numerus fixus geldt. We zullen moeten erkennen dat door de numerus fixus het VWO-diploma in feite is gedevalueerd. Het bezit ervan betekent in geval van loting biJ de toelating niets meer dan het recht om mee te mogen loten. Er bestaat voor de loteling verder geen verband tussen de resultaten die hij heeft behaald, en de kans die hij krijgt zich verder te kunnen bekwamen. Aangezien nu deze resultaten behalve aan aanleg toch zeker voor een groot deel 112 te danken zijn aan belangstelling en inspanning, zal uitloting door de betrokkenen als onredelijk en onrechtvaardig worden beschouwd. Hoe kunnen de leraren hun leerlingen op geloofwaardige wijze opleiden en vormen als hen de grond onder de voeten wordt weggeslagen door een volstrekt irrationele toelatingsprocedure? Dat veel leraren dit zo ervaren wordt gesteund door het grote aantal spontane adhaesiebetuigingen uit het VWO-Havo die ik bij mijn verzet tegen de loting ontvangen heb. 8. Door voorstanders van loting wordt nogal eens het argument gehanteerd dat iemand die uitloot géén etiket „ongeschikt" krijgt opgeplakt. Hij hoeft zichzelf niets te verwijten. Dit wordt dan als een gunstiger situatie beschouwd dan wanneer iemand door een selectiesysteem uitvalt die mis-schien wel zou slagen als hij was toegelaten. Ook dit is een kwestie van beoordeling. Volgens mij zal iemand eerder aanvaarden dat hij ergens niet toegelaten wordt wanneer hem duidelijk wordt gemaakt dat de beperkte beschikbare plaatsen toegekend zijn aan mensen met betere kansen, dan wanneer hij op volstrekt willekeurige wijze buiten de deur wordt gehou-den. Zolang de afgewezen kandidaat niet geheel in de kou komt te staan is selectie een veel redelijker procedure. Als er al van een etiket sprake is, luidt dit niet „ongeschikt", maar hoogstens „waarschijnlijk minder geschikt voor deze studie dan anderen". 9. Voorstanders van algemene loting wijzen erop dat het „numeriek rendement" van de studie maar weinig hoger wordt als men in plaats van een algemene loting een gemengd systeem toepast, waarbij men adspirant-studenten met een hoog gemiddeld eindexamencijfer direct toelaat, en de overgebleven plaatsen onder de rest van de gegadigden verloot. (De Bruyne, Onderzoek van Onderwijs 2, 1973; Wilbrink en Van der Vleugel, Onderzoek van Onderwijs 3, 1974). Ik heb dit zelf eens nagerekend. Als grens heb ik een gemiddeld eindexa-mencijfer 8 gekozen. Het voorbeeld berust op het gevonden verband tussen de studieresultaten van 1037 eerstejaars studenten uit de jaren 1968 tot 1972 in de scheikunde, geologie, biologie en farmacie aan de Rijksuniversiteit te Leiden, en het door hen behaalde gemiddelde eind-examencijfer voor de vakken wiskunde, natuurkunde, scheikunde en biologie. Voor het gemak zijn de cijfers omgerekend op 1000 gegadigden, en ik heb aangenomen dat er voor hen maar 500 plaatsen beschikbaar waren (Tabel 3). De eerste kolom geeft de gemiddelde eindexamencijfers, de tweede het aantal gegadigden met die cijfers. In de derde kolom staat het percentage studenten dat binnen één jaar de z.g. eerstejaarsverklaring heeft gehaald en in de vierde het percentage studiestakers. 113 Tabel 3. Verband tussen gemiddelde eindexamencijfers voor wiskunde natuurkunde, scheikunde en biologie en de studieresultaten na' 1 jaar van 1037 studenten in de scheikunde, geologie, biologie en farmacie aan de R.U. Leiden (omgerekend op 1000). Vergelijking tussen de samenstelling van de groep geslaagden bij algemene loting en bij een gemengd systeem. ------------------------------------------------------------------------------------ werkelijk gevonden algem. loting gemengd syst. 5-6 66 25.0 30.9 33 8 26 7 6-7 366 34.2 32.6 183 62 144 49 7-8 394 58.7 19.8 197 116 156 92 8-10 174 78.3 13.3 87 68 174 136 ———— ——— ——— ——— ——— 1000 500 254 500 284 kolom 1 gemiddeld eindexamencijfer kolom 2 aantal studenten kolom 3 % geslaagd kolom 4 % gestaakt kolom 5 aantal toegelaten kolom 6 aantal geslaagd kolom 7 aantal toegelaten kolom 8 aantal geslaagd Op grond van deze werkelijke gegevens is vervolgens berekend hoeveel studenten uit elke categorie zouden worden toegelaten, en hoeveel er zouden slagen bij een algemene loting, en bij een gemengd systeem zoals boven beschreven. Het verschil in „numeriek rendement" tussen beide systemen is 284 - 254 = 30. Dit is dus 6% méér geslaagden bij het ge-mengde systeem (30 van de 500), en een verbetering van ca. 12% ten opzichte van algemene loting (30 van de 254). Het belangrijkste punt is echter niet dat een bepaald percentage van de studenten het eerste jaar haalt, maar wat de kwaliteit is van de geslaagden. Wanneer we in de tabel de kolommen 6 en 8 vergelijken zien we duidelijk dat bij het „gemengde systeem" van de 284 na 1 jaar geslaagde studenten er 136 tot de „topgroep" behoren (eindexamencijfer > 8), en bij „algemene loting" van de 254 geslaagden maar 68. Dit betekent dus dat bij een gemengd systeem het numeriek rendement weliswaar „maar" met 30 geslaagden stijgt, maar dat dit nog relatief redelijk lijkende re-sultaat wordt bereikt door een verschuiving van de samenstelling van de groep geslaagden, ten gunste van studenten met lagere eindexamenresultaten. De „topgroep" wordt sterk gereduceerd. Bij algemene loting behoort 27% van de groep geslaagden tot de „topgroep", bij het gemengde systeem 48%. Men kan natuurlijk terecht opmerken dat 114 in een situatie zonder numerus fixus ook maar 27% tot de topgroep behoort - door loting wordt immers de samenstelling van de studen-tenpopulatie kwalitatief niet veranderd. Toch lijkt me dit een drogreden in de argumentatie voor loting: we hebben immers te maken met een absoluut verlies aan mensen met een hoog niveau aan onze universiteiten. De genoemde voorstanders van loting tillen hier niet zwaar aan: voor hen zijn alle „geslaagden" even „geschikt". Wanneer men de toelating geheel op de gemiddelde eindexamencijfers zou baseren zou ongeveer 67% na één jaar slagen voor de propaedeuse. De vermelding van deze resultaten is niet bedoeld als een pleidooi voor selectie terwille van het „rendement", maar alleen om te laten zien dat het beweerde geringe verschil tussen het gemengde systeem en algemene loting op een misvatting berust. 10. Voorstanders van algemene loting wijzen erop dat in Angelsaksisch onderzoek is vastgesteld dat de persoonlijkheids-eigenschappen die iemand een goede „examen-aflegger" maken niet dezelfde zijn als die welke iemand maken tot een onafhankelijke kritische denker. Deze vaststelling lijkt mij moeilijk te bestrijden, maar ook nauwelijks relevant. Belangrijk is, wat de aard is van de examens waarover hier wordt gesproken: toetsen die alleen kennis, of ook kritisch inzicht en inventiviteit, enz.? Voorstanders van algemene loting concluderen uit dit gegeven evenwel dat de categorie van scholieren met goede eindexamenresultaten derhalve wel eens (te) dociel zou kunnen zijn en tekort zou kunnen schieten in creatieve begaafdheden. Ook halen zij Amerikaans onderzoek aan waarin zelfs een significant negatief verband werd gevonden tussen „schoolprestaties" (undergraduate Grade Point Average) en „succes in studie en beroep". Ik vraag me af of juist bij de eindexamenvakken waarmee de studieresultaten in de wiskunde en natuurwetenschappen, de technische weten-schappen en de geneeskunde het best te voorspellen zijn (te weten wiskunde, natuurkunde en scheikunde!), „dociliteit" de leerlingen ook maar iets kan helpen bij het behalen van goede cijfers. 11. Voorstanders van algemene loting achten een verband tussen eindexamencijfers en studieresultaten in het eerste jaar van de studie van weinig belang - althans vanuit selectiestandpunt. Hiermee krijgt niet alleen de beoordeling van de adspirant-studenten door het VWO een veeg uit de pan, maar óók het team dat op Universiteit of Hogeschool de eerstejaars inwijdt in de studie. Hiermee wordt bovendien impliciet het „universitaire/propaedeutische brugjaar" veroordeeld, waarin met behulp van een consciëntieus opgezet studieprogramma studenten en docenten inzicht moeten 115 krijgen in de capaciteiten van de studenten, zodat selectie daarna slechts in uitzonderlijke gevallen zal optreden - met alle voordelen hiervan, zoals het voorkomen van mislukkingen na vier of vijf jaar, of nog later. Voorstanders van loting wijzen erop dat het voor de hand ligt dat studieresultaten in het eerste jaar sterker samenhangen met eindexamengegevens dan resultaten in de studie als geheel. Belangrijk is, aan te geven wat de oorzaak is van deze betere samenhang. Zij is zeker voor een deel terug te voeren op het feit dat juist uit de categorie van studenten met lage eindexamencijfers een groot aantal de studie staakt tijdens of na het eerste jaar. Wanneer men dus de studieresultaten bij het kandidaats- of doctoraalexamen vergelijkt met de eindexamenresultaten van die studenten, heeft men niet meer met dezelfde groep studenten te maken als bij de vergelijking na één jaar. Omdat juist uit de categorie met de laagste eindexamencijfers zoveel studenten verdwijnen zal de samenhang met de studieresultaten later in de studie natuurlijk minder duidelijk worden. Men mag immers aannemen dat veel van de studenten die uit deze groep verdwenen zijn minder geschikt waren voor de studie. Maar zelfs als men alleen kijkt naar de „overblijvers" - de studenten die de propaedeuse halen - dan blijkt toch nog dat de studenten met lage eindexamencijfers langer over hun studie voor het kandidaats- en doctoraalexamen doen en lagere cijfers behalen. 12. Er is op gewezen dat goede eindexamencijfers of studieresultaten geen waarborg zijn voor goede beroepsprestaties. Dit is natuurlijk waar, maar onder de huidige omstandigheden ook niet anders te verwachten. In de tegenwoordige universitaire structuur zijn de meeste universitaire studierichtingen geen specifieke beroepsopleidingen; afgestudeerden komen veelal in zeer verschillende beroepen terecht en moeten zich daar opnieuw bewijzen. Wanneer door de herstructurering van het hoger onder-wijs een duidelijke differentiatie naar beroepsgroepen zal zijn verwezenlijkt, zullen mensen met verschillende begaafdheid en motivatie voor bepaalde beroepen veel gemakkelijker kunnen worden opgevangen en begeleid. Nu kan de universiteit er alleen voor zorgen dat de afgestudeerden aan zekere normen van vakkennis voldoen. 13. Voorstanders van algemene loting stellen dat selectie op eindexamen-cijfers een ongewenste concentratie op de eindexamenvakken bij het VWO met zich mee zal brengen. Dit zou namelijk afbreuk doen aan belang-rijke (vormende) doelstellingen van het VWO. In de Memorie van Toe-lichting wordt gesproken over „leerlingen met een brede belangstelling 116 die zich niet alleen op de eindexamenvakken hebben geconcentreerd en daardoor wellicht wat lagere resultaten hebben bereikt... (en die)... „gestraft" worden voor hun bredere belangstelling." (Dit gaat niet op voor de kleine groep briljante leerlingen die naast hun schoolwerk nog veel aan sport, muziek, etc. doen en toch goede cijfers weten te behalen.) De „verschraling van de vorming" op het VWO, waarover de Memorie van Toelichting spreekt, is al begonnen met de invoering van de Mammoet. Het lijkt mij daarom onredelijk dit nu aan te voeren als argument. Vele leerlingen zullen inderdaad een tijd hard moeten werken om goede resultaten te bereiken, en in die periode niet veel tijd hebben voor allerlei andere zaken. De vraag is of dat nu zo erg is: om iets te bereiken moet men offers brengen. Als een leerling daar niet toe bereid is moet hij de consequenties aanvaarden. De offers die een leerling brengt in de vorm van een tijdelijk opgeven van waardevolle vrijetijdsbestedingen zeggen wel iets over de motivatie voor de studie. Een te „zachte" school maakt de overgang naar de „harde" maatschappij erg moeilijk. 14. Tenslotte: een werkelijke oplossing voor de besproken problematiek is eerst mogelijk bij een herziening van ons tertiair onderwijs, waarin een differentiatie van het onderwijs op verschillende niveaus wordt verwezenlijkt. Mensen moeten hierin na verschillende studieperioden en op verschillende niveaus kunnen afstuderen. De ideeën hierover, zoals die o.m. door De Bruyne en Mellenbergh zijn weergegeven in Universiteit en Hogeschool van december 1973 spreken mij erg aan. Ik vind het echter onverstandig om een pleidooi voor een toekomstige structuur van de universiteit te koppelen aan een pleidooi voor loting als toelatingsprocedure voor de huidige universiteit. Als een toelating van alle gegadigden tot een universitair brugjaar niet mogelijk blijkt, geef ik de voorkeur aan een selectie op eindexamencijfers. Welke bezwaren er ook aan dit meetinstrument kleven - en dat zijn er vele - het is beter dan niets. Wanneer men het enige instrument dat men heeft overboord gooit, is er ook geen enkele drang meer het te verbeteren of aan te vullen. Vooralsnog is niet aangetoond dat er een duidelijke positieve dan wel negatieve correlatie bestaat tussen de eigenschappen waardoor iemand hoge cijfers haalt voor vakken die goede voorspellers zijn voor het studiesucces en andere eigenschappen die belangrijk zijn voor de studie. Alleen wanneer er negatieve correlaties worden gevonden, is er aanleiding om het gebruik van eindexamencijfers nog eens kritisch te bezien. Positieve 117 correlaties kunnen worden gebruikt om de voorspelling te verbeteren. Selectie zal er altijd blijven: zowel op de school als op de universiteit en in de maatschappij. Iedere poging om de noodzaak van selectie te verhullen is een poging om te verhullen dat mensen niet gelijk zijn in begaafdheden. Naar mijn mening wordt hierdoor ons zicht op de werkelijkhed benomen, waardoor we onze taak nooit kúnnen herkennen. We moeten bevorderen dat ieder mens zijn eigen unieke waarde leert ontdekken en zo terechtkomt op een plaats die overeenkomt met zijn aanleg en belangstelling, en waar hij zich zo goed mogelijk kan ontplooien. De huidige universiteit blijkt ook voor de bezitters van een VWO-diploma hiervoor niet het ideale instituut. Moet de vraag „wat drijft die lui?" niet teruggespeeld worden naar de voorstanders van loting? Hofstee erkent dat het „natuurlijk volstrekt krankzinnig is om door middel van een dobbelsteen over iemands toekomst te beslissen". Nochtans is hij vóór loting, als een voortdurende pijnijke herinnering aan het feit dat we opgescheept zitten met een capaciteitsgebrek. Hij wijst erop dat in Amerika 60% van de leeftijdsgroep betrokken is bij het tertiair onderwijs, terwijl dat bij ons maar 20-25% is. De Universiteiten in Amerika zijn totaal verschillend van de onze, en verschillen bovendien onderling sterk. Op de vraag van de Haagse Post medewerkers aan Hofstee: ,,Wat maakt die mensen nou zo woest?" antwoordt deze: „Omdat het een stukje van de grondslagen waarop ze leven bedreigt: het rendements- of produktiviteits- of efficiencystreven." Ik hoop dat ik in het voorgaande heb duidelijk gemaakt dat de tweede hellft van dit antwoord onjuist is. Bakker, K. (28 juni 1974). artikel in NRC.

Bakker, K. (26-09-1974). Selectie of loting. Acta et Agenda jaargang 7 nr 7. [fotokopie; niet online gevonden]

De voorlaatste uitspraak karakteriseert het wel, en de laatste rondt het af:
Wanneer de psychologische technieken nog niet zover ontwikkeld zijn dat een 'geschiktheidsonderzoek' uitvoerbaar is, mag niet in wanhoop de toevlucht worden genomen tot een volstrekt irrationele toelatin=gsprocedure als er selectiemiddelen zijn, die, hoe gebrekkig misschien, toch een redelijke voorspelling blijken te geven van het studiesucces, zeker voor de topgroep.

Uw adhesie of kritiek wordt op hoge prijs gesteld.

Bakker, K. (11-10-1974) in NRC/Hbld Cultureel Suplement, 11-10-'74 delpher.

Wilbrink. Ik heb geen publieke dupliek geschreven, wel een reactie in 7 kantjes aan de heer Bakker persoonlijk, gedateerd 30-9-1974 (dat is geen foutje, ik reageer op zijn bijdrage van drie maanden eerder.). Ik heb er alleen een doorslag van, die laat zich niet met OCR transcriberen. Een aantal passages kan ik wel overnemen: "ad 2e alinea. Het persoonlijk levensgeluk van de adspirant studenten wordt door het feit van de numerus fixus in de waagschaal gesteld, niet door het hanteren van de ene of de andere selectiemethode." "ad 2e alinea (2). De kwaliteit van de afgestudeerden is niet in het geding. Niemand maakt er een fuss over dat er meer en minder 'geschikte' studenten zijn." Nou, ik hier niet mee door, het is een zee om leeg te drinken. Het is een behoorlijk geërriteerd stuk, en dat dus nog voordat de reacties vanLeppink, Veldkamp en Bakker van 11 oktober binnen waren.

Jan Blom / Mieke van Dijk (WSO bestuur) (4 november 1974). Toelating tot de universiteiten: Loting of een rechtvaardiger systeem? Resp. Loting of zwaardere ingangsselektie? Belhamel nr. 17 blz. 8 (LH Wageningen) transcriptie

Felle reacties op een eerder stuk van enkele Wageninge hoogleraren die zich voor de kar van Bakker lieten spannen. Met goede argumenten, dat doet me deugd.

Bochnik, Donike & Pittrich (1974). Numerus clausus in der Medizin. Entwicklung, Analyse, Prognose. Frankfurt/M: Akademische Verlagsgesellschaft. [niet gezien]

Zie ook Der Spiegel, 3-3-1975 html

transcriptie en annotatie-->, ook als blog

Crombag reageert scherp op de commentaar van hoogleraren Leppink en Veldkamp (nrc) en sluit dat als volgt af: "Terzijde zij opgemerkt, dat De Groot meent dat deze twee wiskundigen Wilbrink's argumenten hebben weerlegd. En daaruit blijkt dan dat ook De Groot bereid is heel wat onzin te slikken als het hem te pas komt."
Crombag is door de redactie van Universiteit en Hogeschool gevraagd 'een verbindende tekst ' tussen de 'duidelijk persoonlijk getinte' bijdragen in dit speciale nummer te schrijven. Dat zijn bijrage ook persoonlijk getint is laat zich wel voelen. Gelukkig maar.
Crombag laat merken dat de ene discussiebijdrage waardevoller is dan de andere, zonder daar nu al te diep op in te gaan. Er zijn bijdragen, zoals bij Hofstee hopelijk evident is, die berusten op expertise in een relevante wetenschappelijke discipline. En er zijn bijdragen, zoals van Bakker, en Leppink en Veldkamp, waar de auteurs zich laten voorstaan op hun professoraat, maar in feite met amateuristische analyses komen. O ja, juist waar een expert-bijdrage verwacht zou mogen worden, zoals van A.D. de Groot, en de Werkgroep-selektie, worden eigen opvattingen uitvergroot, opvattingen die weinig of niets met de eigen discipline hebben te maken. Geen wonder dat dit maatschappelijk debat moeilijk is te volgen voor wie niet in de gelegenheid is er dieper in te duiken. Een weerspiegeling daarvan is te zien in het parlementaire debat, vooral in 1975, over de verlenging van de machtigingswet voor de numerus fixus: twee kampen tegenover elkaar, loten versus selectie, aan het eind van de dag met elkaar verzoend dankzij een amendement van Vermaat om het met eengewogen loting te doen. Hofstee heeft in latere jaren over dergelijke compromismodellen gepubliceerd. Waar een klein land groot in kan zijn.

I. A. Diepenhorst (23 maart 1974). Prof. Diepenhorst: Studentenloterij verlaagt het peil. Algemeen Dagblad Delpher, ook als transcriptie en als 'alle geslaagden zijn geschikt' blog

Een oud-minister van onderwijs die zich zo kritisch met het beleid van staatssecretaris Ger Klein bemoeit, dat is wel uitzonderlijk. Maar is het ook terecht? Ik zie het niet. Diepenhorst trekt nogal stevig van het morele leer, heeft het over een plaats 'verdienen' door mooie examencijfers. Dat kan, natuurlijk, maar iedere beschouwing die deze positie zou kunnen onderbouwen, ontbreekt. Diepenhorst moet donderd goed weten dat voor de wet iedereen toelaatbaar is die een eindexamen vwo heeft behaald. Dat zou toch een trigger moeten zijn om te beginnen met nadenken over de het aanroepen van het meritocratisch gedachtegoed. Maar zelfs die eerst stap wordt niet gezet. Afijn. Twee artikelen van Diepenhorst.

Pikant is dat Diepenhorst in 1966 voorstelde om met een numerus fixus de toeloop van studenten in het wo te beperken; de Tweede Kamer voelde er niets voor, dus het ging destijds niet door. Ik geef wat informatie aan het slot van deze blog, maar heb er zelf verder nog geen onderzoek naar gedaan. Wat online beschikbaar is: dagbladen in 1966 zijn op Delpher te raadplegen; ook zijn de Handelingen van de Tweede Kamer digitaal beschikbaar.

I. A. Diepenhorst (24 mei 1974). Vrouwe fortuna en de staatssecretaris. Elsevier, 24-5-1974. als transcriptie en als 'alle geslaagden zijn geschikt' blog

Dijk, M. van (1974) (WSO-bestuur). Loting of zwaardere ingangsselektie? Belhamel nr. 17 blz. 8 (LH Wageningen) 4-11-1974

Doornbos, R., & Maurice, M. A. (1974). Toelating eerstejaarsstudenten wiskunde door loting? Universiteit en Hogeschool, 21 (3, dec),, 136-139.

Grappig is dat begin zeventiger jaren zelfs een numerus fixus voor wiskunde tot de mogelijkheden werd gerekend; "De sectie Wiskunde van de Academische raad heeft zich afgevraagd, hoe in dat geval de toelating van eerstejaarsstudenten op de meest juiste wijze zou kunnen worden geregeld." Ook grappig is dat de analyse gebeurt in termen van overschrijdingskansen, met zelfs een tabel van gevonden overschrijdingskansen. Dat zal trouwens wel wijzen op correlaties van 0,4 of 0,5, maar onduidelijk blijft wat als criterium is gebruikt (geslaagd zijn, behaalde cijfers?).

Greef, T. de (1974). Loting of selectie: de misverstanden tussen twee kampen. Folia Civitatis, 7 december 1974, 8-9. [origineel] transcriptie

Tom de Greef & Martin Schouten (5 oktober 1974). Psycholoog prof. Willem Hofstee over de selectie voor de universiteit: 'Loting houdt 't schandaal in leven.' Haagse Post transcriptie ook als blog

Dit is een interview, lees het met de flow mee. En lees het dan nog een keer, om na te gaan wat Hofstee precies heeft gezegd en geclaimed. Achterveel van zijn stellige uitspraken zit de wereld van persoonlijke verschillen - differentiële psychologie. Want over persoonlijke verschillen gaat het voortdurend wanneer selektie het onderwerp van gesprek is: wie wel, wie niet, en wat is het verschil dan, en maakt dat ook werkelijk verschil? Het is bovendien de wereld van sociale wetenschappen, van onzekerheden dus, en van met ontwikkelingen in de samenleving ook verschuivende waarden. In tegenstelling tot de zekerheden van de natuurwetenschappen (die ene kat daargelaten), en al helemaal de stelligheid van de logica en de wiskunde. De basis waar de sociale wetenschapper op staat is de empirische evidentie. Of de weddenschap daarop, Hofstee roept die in dit interview ook een keer in. In zijn verdere academische loopbaan zou die weddenschaps-idee telkens terugkeren. Zie het zo: met dit interview zette Hofstee zijn reputatie op het spel, in de zin dat de voorspellingen die hij doet natuurlijk wel uit moeten komen als iemand de proef op de som gaat nemen. Bijvoorbeeld over de sociaal-economische achtergrond en eindexamenresultaten.
Een aantal van de aangesneden onderwepen komen ook terug in de bijdrage van Hofstee aan de bundel van De Mulder en Visscher over selektie van studenten, zie deze blog

Tom de Greef (1974). Loting of selectie: de misverstanden tussen twee kampen. Folia Civitatis, 7 december 1974, 8-9. [niet online, origineel in mijn bezit] transcriptie (citaten), ook als blog

Tom de Greef probeert de landelijke mediadiscussie te vangen in een informatief artikel waarin hij kijkt naar bijdragen van amateurende hoogleraren, van de onderwijsresearchcentra aan de universiteiten, en hoogleraar Willem Hofstee die selectie in zijn leeropdracht heeft (ook getuige de titel van zijn inaugurele rede 1969). De Greef is daar uitstekend in geslaagd, al zal de lezer misschien even de wenkbrauwen fronsen bij de citaten van Vreeken, maar ja, dat heeft hij echt zo geschreven.

A. D. de Groot (december 1974). Integraal loten is onaanvaardbaar. Universiteit en Hogeschool, 21 (3, dec),, 125-131.

"Het voorstel van Staatssecretaris Klein dan behoort mijns inziens door het parlement zo duidelijk mogelijk te worden afgewezen." Is dit alleen maar slordig formuleren, of werkelijk hoogmoed? p. 129: "Op de argumenten van Wilbrink (NRC/Hbld 27-9-'74) behoeven wij niet in te gaan; de belangrijkste ervan zijn wel weerlegd door de reacties van de professoren Leppink en Veldkamp, en Bakker (NRC/Hbld, 11-10-'74 delpher)." Nou ja.. De 'argumenten van Wilbrink' hebben een rol gespeeld in de standpuntbepaling van de UvA en de Academische Raad, clubs waarin 'professoren' ook ruimschoots aan de discussie hebben deelgenomen. Ook in een persoonlijke briefwisseling wilde De Groot niet op de argumenten ingaan, met het excuus dat het betreffende artikel niet meer voorhanden was, en er geen behoefte aan bestond het opnieuw te lezen.
A. D. de Groot had in 1972 voor de nodige opschudding in onderwijsland gezorgd met de publicatie van 'Selektie voor en in het hoger onderwijs'. Het debat liep naadloos over in dat over de toelating tot de onverwacht ingestelde numerus fixus voor o.a. geneeskunde. De 'Werkgroep selektie', waarin o.a. De Groot, Wiegersma (vz) en De Moor, adviseerde de minister erover in 1973, en wederom in 1978. Het advies in 1978 lag in lijn met dat van 1973, met bovendien een toelatingstoets die door het Cito gemaakt zou worden, en het maakte een storm van protest los. Minister Pais maakte er gebruik van voor een voorontwerp van wet, maar diende uiteindelijk geen ontwerp van wet in. Die toets was wel gemaakt, maar hij kwam er niet: minister Van Kemenade trok de opdracht aan het Cito in. De Groot was een 'influencer' van formaat, maar te veel in de professorale stijl van denken van voor de Maagdenhuisbezetting, zeg maar.

De overtuiging van De Groot, in dit artikel, is dat hoge eindexamenresultaten een persoonlijke verdienste zijn, die behoort te worden beloond, althans niet genegeerd. Het meritocratisch gedachtegoed. De Groot doet voorkomen alsof dit gedachtegoed superieur is en algemeen gedeeld, maar daar is geen sprake van. Het had hem gesierd om te erkennen dat succes niet hetzelfde is als persoonlijke verdienste. Dat had het mogelijk gemaakt om vervolgens ook in te zien dat het leed van uitloten of uitgeselecteerd worden niet per se samenhangt met de hoogte van eindexamenresultaten. Zie over meritocratie het recente boek van Michael Sandel.

De Groot doet of loten 'slecht' is. Dan heeft hij nooit de geblinddoekte Vrouwe Justitia gezien, of een voetbalwedstrijd waar het lot beslist wie welke kant op gaat spelen? En heeft hij nooit gehoord hoe bestuurders in de klassieke oudheid bij loting werden aangewezen? (Kleroterians site)
De Groot begint met een stroman op te richten: voorstanders van loten, zoals de staatssecretaris, claimen helemaal niet dat loten meer rendement oplevert dan selectie.
Laat ik meteen op een belangrijk manco wijzen: De Groot argumenteert op meerdere plaatsen alsof de numerus fixus voor geneeskunde een numerus fixus voor heel het wo is; alsof rendementswinst door selectie bij geneeskunde ook winst is in absolute zin. Maar dat is natuurlijk niet zo, tegenover eventuele winst voor geneeskunde staat verlies bij andere opleidingen, die minder van die 'knappe koppen' binnen de poort krijgen.
O ja, over de argumenten van Wilbrink in de NRC van september 1974 zegt De Groot dat die wel weerlegd zijn door een aantal professoren in diezelfde NRC een week later. Nou vraag ik u. Twee dingen daarover. 1) Ik zal mijn correspondentie met deze hoogleraren ook nog publiceren in deze reeks. 2) In hetzelfde nummer U & H neemt Hans Crombag het voor mij op. Ook zijn artikel zal ik nog als transcriptie in deze reeks opnemen.

Op een aantal punten in het artikel van De Groot zou ik eigenlijk aanvullende informatie moeten geven, omdat niet alles wat De Groot schrijft vanzelfsprekend is voor de lezer een halve eeuw later. Bijvoorbeeld wat de voorstellen van Posthumus inhielden. Of dat de directe aanleiding voor de noodgreep naar een machtigingswet was gegeven door een rechterlijke uitspraak die het werken met wachtlijsten (een implicatie van de Posthumus-voorstellen) blokkeerde.
Op vele punten in dit artikel laat De Groot steken vallen in zijn redenering, zoals ook de lezer zelf zal kunnen constateren. Ik laat detail-reacties hier achterwege.
Ik ben het hier hartgrondig oneens met De Groot, maar dat wil niet zeggen dat ik met De Groot geen goede relatie heb gehad. Over het ontwerpen van toetsvragen. Over cijfergeven, en de geschiedenis daarvan. Hij was een bijzondere wetenschapper. En schaker.

Aad Hazewinkel (1974). Selektie van studenten. In Jos de Mulder Red.) (1974). 'Selektie van studenten' p. 176-191. (met reactie van Begeer, p. 192-197). Dit is een uitgebreidere versie van het oorspronkelijke rapport hierboven, zie daar ook voor mijn annotaties bij Hazewinkel. volledige transcriptie (zonder de reactie van Begeer).

In zijn geheel ook geblogd als https://benwilbrink.wordpress.com/2021/03/01/alle-geslaagden-zijn-geschikt-hazewinkel-legt-het-uit-in-1974/

Hentig, Hartmut von Hentig (1974). Numerus Clausus, Abitur und Alternatieven Massnahmen zur rettung von Massnahmen statt Lösung der Probleme. Merkur, Heft 317, 318. Herdrukt in Hartmut von Hentig (1981). Aufwachsen in Vernunft. Kommentare zur Dialektik der Bildungsreform. (145-186) Klett-Cotta.

Willem Frederik Hermans (1974). Van Age Bijkaart, uit Parijs. Een nieuwe rechtvaardigheid. - Alleen het noodlot is rechtvaardig. - Klein. - Een nieuwe Hitler? 21 september 1974. PS? DelpherMijn aantekeningen en parafrase: aantekeningen en parafrase, ook als blog.

Hofstee, W. K. B. (1974). De keuze voor loting. Universiteit en Hogeschool, 21 (3, dec), 119-124. transcriptie, ook als blog

In 1974 was de numerus fixus voor (o.a.) geneeskunde zo'n twee jaar oud, en werd de getalsreductie gedaan door directe toelating bij een eindexamengemiddelde van 7½ of hoger, en loting tussen de overige kandidaten. Een en ander was slechts provisorisch geregeld met een machtigingswet, een wet die vernieuwd moest worden, waarvoor staatssecretaris Ger Klein (PvdA) al had laten weten dat wat hem (het Kabinet) betreft iedereen dan zou moeten loten. Heftige discussie dus in het land. Aan de zijde van de deskundigen (psychologen) was er al evenzeer onderlinge discussie, die zich glashelder laat afbakenen als die van een jonge garde (Hofstee, Kolthoff, Wijnen, Hazewinkel, Wilbrink, Warries) tegen een gevestigde orde (A.D. de Groot, Sies Wiegersma, De Moor, verenigd in de 'Werkgroep selectie' die door voorgaande zowel als latere latere bewindslieden om raad werd gevraagd). Van gewogen loting was nog geen sprake, al was het idee al wel bekend uit een artikel van Wijnen in de Groningse universiteitskrant. De gewogen loting, een kamerbreed compromis uit 1975, nam het bezwaar van een scherpe scheiding bij 7½ weg, maar selecteerde dus wel op basis van eindexamencijfers. In latere voorstellen kwam zo'n scherpe grens telkens weer terug, en na het advies van de Cie-Drenth in 1997 kwam er een Ritzen-drempel van 8 gemiddeld. Met andere woorden: wat Hofstee hier schrijft in 1974 is eigenlijk altijd actueel gebleven, en zeker ook bij de decentrale selectie die er met stoom en komend water, mede vanuit de PvdA! (Tichelaar, Van Dam, Bussemaker), in de 21e eeuw is doorgedrukt.
Let in het bijzonder ook op paragraaf 2 Impliciete selectie, ofwel de discriminerende werking die selectie op eindexamencijffers onvermijdelijk ook heeft. Enkele jaren later zou onderwijsminister Pais een onhandig voorstel doen voor positieve discriminatie van vrouwen - onhandig, want destijds behaalden vrouwen lagere eindexamencijfers dan mannen, en werden dus stevig gediscrimineerd volgens het mechanisme dat Hofstee aanduidt. In latere decennia zouden vrouwen de mannen achter zich laten wat eindexamenresultaten betreft: de mannen het slachtoffer.
Het artikel van Hofstee (het leest lekker weg) lijkt vooral een opiniestuk, maar vergis u niet. Het verschil met opiniestukken zoals die van hoogleraar biologie K. Bakker uit Leiden is dat de argumenten van Hofstee overeind blijven bij kritische analyse vanuit selectiepsychologie en onderwijsresearch, waar de argumenten van Bakker eenvoudig zijn te weerleggen. Wat overigens niet wegneemt dat in het democratisch proces juist ook de bijdragen van de Bakkers van deze wereld waardevol zijn: ze laten zien dat onderwijsonderzoekers nog een hoop zendingswerk hebben te verrichten. Hofstee en Bakker zouden elkaar later ontmoeten in de Cie. Warries die voor staatssecretaris Ger Klein op zoek ging naar een alternatief voor gewogen loting.

Kirp, D. L., & Yndof, M. G. (1974). Educational policy and the law. Cases and materials. Berkeley: McCutchan. p. 477 e.v. DeFunis v. Odegaard [82 Wash 2d 11, 507 P2d 1169 (1973)]

Chief Justice Hale (dissenting) "Are there methods by which a state-owned and operated law school may be fairly and constitutionally administered so as to comport with the constitution? Although the courts have neither the power nor the aptitude to operate a university and should be without the inclination to do so, several possible methods come to mind which prima facie, at least, meet the fairness and euqal protection standards of the constitutions. (...) Another possible solution - in case the faculty believes that high prelaw grades shpuld not be the main criterion - prescribe a sound but not extraordinarily high prelaw grade standard and make a random selection by lot and chance of the 275 applicants to be admitted from among those qualifying. (...)."

Klein, G. (1974). Loting met een voor 'herhalers' grotere kans om in te loten. Kamerstuk 12958, nr 6, Brief van de staatssecretaris 26 juni 1994.

Klein, G. (1975). Aanmeldings- en plaatsingsgegevens bij het h.b.o. Antwoord op kamervragen van K. Kolthoff, 8-11-1974. Herdrukt in Tertiair, maart 1975, 33-36.

Leppink, G. J., en F. D. Veldkamp. Reactie op mijn ‘Selectie is irrationeel’ (niet mijn titel) in NRC Handelsblad van 11-10-1974 delpher. Zie hier voor details en opmerkingen

'Loot, P. J. M. van der (1974). Nivellering of selectie? NRC Handelsblad 5-6-1974 (Brieven). auteur is onderwijsdekaan faculteit der geneeskunde Erasmus Universiteit Rotterdam.

Ministerie van Onderwijs en Wetenschappen (23-9-1974). Literatuurlijst 665b (Aanvulling op literatuurlijst nr. 665a d.d. 1-10-1971, niet in mijn bezit). Enige literatuur betreffende selectie en numerus clausus/numerus fixus bij het wetenschappelijk onderwijs. [origineel, 26 blz.]

NRC (17 mei 1974) Futurum fixum. (hoofdredactioneel commentaar) Delpher

NRC: selectie op bsis van geschiktheid. O ja, en keuevrijheid voor de student. Hm, gaat niet echt fijn samen. Toch?
VOLGENS MINISTER Van Kemenade moeten wij de studentenstops voor een aantal studierichtingen niet langer zien als tijdelijk verschijnsel, maar als blijvend element in de toelatingsregeling voor het universitaire onderwijs. Als voorbeelden noemde hij geneeskunde, diergeneeskunde, biologie en landbouwwetenschappen (voor deze laatste richting bestaat overigens nog geen numerus fixus en is er ook voor het komende jaar geen aangevraagd). Naar zijn mening zal het toelatingsbeleid voor studierichtingen, die voor een bepaald beroep opleiden, niet langer afgestemd moeten worden op de vraag en daarmee op de vrije keuze van studenten, ook niet op de onderwijscapaciteit van de instellingen, maar op de toekomstige behoefte aan afgestudeerden.
Dit is een eenzijdige gedachtengang waar weinig mensen vrede mee zullen hebben. In de eerste plaats valt over die toekomstige behoefte, zoals in het verleden herhaaldelijk is gebleken, weinig met zekerheid te zeggen. Wij kunnen nu wel decreteren, dat de samenleving over tien of twintig [sic] genoegen moet nemen met x duizend artsen en y duizend landbouwkundigen, maar het kan best dat de mensen daar tegen die tijd heel anders over denken, omdat de ontwikkeling van de economie of van de opvattingen over volksgezondheid tot andere conclusies leidt.
In de tweede plaats is het de vraag of men bijvoorbeeld bij landbouwwetenschap en biologie van opleiding voor een bepaald beroep mag spreken. De beroepen waar deze studierichtingen naar toe leiden zijn velerlei, en het is heel goed mogelijk dat zich in de toekomst voor die richtingen nog andere beroepsmogelijkheden zullen voordoen, die wij nu niet kunnen voorzien. Het lijkt dan ook eerder zaak het studieprogramma aan te passen aan de veranderende behoefte, dan om jaren van tevoren zowel de aard als de grootte van de toekomstige behoefte te fixeren.
In de derde plaats moet men bedenken, dat het totale aantal studenten de laatste drie jaren waarschijnlijk eerder is gedaald dan gestegen (volgens schattingen; nauwkeurige cijfers zijn door de boycot van de collegegeldregeling niet beschikbaar). Ook in andere landen ziet het er naar uit dat de groei van het aantal studenten op zijn eind loopt. Het zou kunnen dat we over een paar jaar al spijt krijgen van het afwerende studentenbeleid, dat nu gevoerd wordt.

EEN ANDER PUNT IS dat niet tot het permanent maken van studentenstops besloten zou moeten worden voordat een betere regeling voor de selectie is gevonden. Enerzijds de toelating overlaten aan het lot en anderzijds de toekomst op rigoureuze wijze in eigen hand nemen lijkt een weinig consequente combinatie. Wanneer er blijvend geselecteerd moet worden - en dan liefst op basis van drie grootheden, namelijk studentenaanbod, onderwijscapaciteit en twijfelachtige toekomstige behoefte -, dan ligt het voor de hand bij de overgang van middelbaar naar hoger onderwijs vast te houden aan het criterium dat ook alle andere overgangen binnen ons onderwijssysteem bepaalt: selectie op basis van geschiktheid, zoals die blijkt uit geleverde prestaties.
Wat minister Van Kemenade wil komt neer op een dubbele fixatie: fixatie van de aantallen studenten en fixatie van de toekomst. Het zou verstandig zijn bij de beperking van het aantal eerstejaars - gesteld dat daaraan, althans voorlopig, voor sommige richtingen niet te ontkomen valt - wat minder vertrouwen op het lot en bij het doen van prognoses over de toekomstige behoefte wat minder te vertrouwen op de eigen onfeilbaarheid. En wat meer op de keuzevrijheid voor de aankomende student, die ten slotte niet de minst belanghebbende is bij het wegen van haar of zijn eigen toekomstkansen.

Jos de Mulder & Egbert Visscher (Red.) (1974). Selektie van studenten: achtergrond / effekten. OTO Hoger Onderwijs Cahiers, 3, nr 13. [van diverse bijdragen een transcriptie gemaakt]

NRC Handelsblad hoofdredactioneel. Loten. 22-10-1974

Onderzoek van Onderwijs, 1974, 3, september. Selecteren of loten. Themanummer. De heftige reacties op het CRWO-standpunt in het eerste nummer van deze jaargang, maakten het themanummer opportuun. De reacties verschenen vooral in NRC/Handelsblad, getriggered door hoogleraar biologie Bakker uit Leiden.

Ongedateerde stellingen (1974?). Hofstee, W. K. B. Selekteren of loten. De Groot, A. D. Integraal loten onverdedigbaar. [paper] [Mogelijk een seminar in Haren, waar ik bij aanwezig was] [Het zijn inderdaad alleen stellingen, best aardig, maar onderbouwing/verdediging/aanval ontbreken hier (behalve dat De Groot in zijn stellingen wel reageert op die van Hofstee)]

K. L. Poll (1974). Universiteit als slachtbank. NRC Handelsblad 17-5-1974. ('loting is een onding') Delpher

K. L. Poll was redacteur van het fameuze Cultureel Supplement van de NRC. Hij had kennelijk grote belangstelling opgevat voor de thematiek van vrije toegang tot het universitair onderwijs, getuige niet alleen dit zeer uitvoerige artikel, maar ook de ruimte die hij verderop in dit jaar zou geven aan het maatschappelijk debat over wel of niet loten voor de toegang tot numerus fixusstudies.

Enkele opvallende zaken. Het verbaast mij toch wel hoe terloops Poll een meritocratisch standpunt inneemt alsof dat de meest vanzelfsprekende zaak van de wereld is. Wat het niet is. Quod non, zou de gymnasiast zeggen. Zie hoe hij het formuleert:
- Als het voor sommige studierichtingen noodzakelijk is tot beperking over te gaan - nadat eerst alle mogelijkheden zijn onderzocht om het wetenschappelijk personeel tot een grotere en meer effectieve onderwijsinspanning te brengen - , ligt het voor de hand te selecteren op geschiktheid, zoals dat ook in andere landen gebeurt.
Als dat de bril is waardoor hij naar statistische data over rendement of studiestaken kijkt, dan ziet hij daarin veel te snel bevestiging van de juistheid van die ideologie. Net als zeer vele anderen kijkt hij oppervlakkig naar de percentages studiestakers en trekt daar onjuiste conclusies uit.
Ik ben in latere jaren een aantal keren aan het stoeien geweest met uitvalcijfers:
- in 1980 in Uitval en vertraging in het wo: een overschat probleem transcriptie,
- in 1987 in: Studielast, rendement en functies propedeuse. Relaties tussen wetgeving, theorie en empirie. Deelrapport 2: Evaluatie-onderzoek Wet Twee-fasenstructuur. SCO Kohnstamm Instituut rapport,
- in 1992 het casus propedeuse rechten UvA: Modelling the connection between individual behaviour and macro-level outputs paper
- en in 1994 het spookstudentenonderzoek: No-show en low-show in het wetenschappelijk onderwijs. Hoe beurs-, tempo- en keuzeproblemen leiden tot schijnbare afwezigheid. SCO Kohnstamm Instituut rapport.

De les uit dat empirisch onderzoek: data over studiestaken zijn enorm vervuild, en wat bijna stelselmatig ontbreekt is onderzoek naar wat er met die studiestakers aan de hand is, en hoe zij verder zijn gegaan in het leven. Het blijkt dat slechts een klein percentage de studie niet met een einddiploma afsluit. Uit onderzoek van Joop Hartog is bekend dat ook een gedeeltelijk gevolgde studie persoonlijk en maatschappelijk rendement oplevert, er is dus al evenmin sprake van grote verliezen, en al helemaal niet van het verloren gaan van de totale studiekosten zoals Poll beweert.
Een anecdote dan tot slot: met mijn partner samen kom ik tot twee afgeronde universitaire studies, en drie gestaakte studies.
Poll heeft een rijk stuk geschreven, ik moet het zeker nog eens in detail bestuderen, maar daar is nog alle gelegenheid toe. Juist door zijn oppervlakkige analyse geeft hij bloot hoe veel mensen denken over de problemen van de aanzwellende stroom universitaire studenten, en hoe die te beheersen.

Poll, K.L. (Red.) (11 oktober 1974). Alle geslaagden zijn geschikt, maar sommige geslaagden zijn meer geschikt dan andere. NRC Handelsblad, Cultureel Supplement, 11-10-1974. Met bijdragen van 1). G.J. Leppink, hoogleraar mathematische statistiek, Utrecht en F. D. Veldkamp, hoogleraar zuivere wiskunde, Utrecht, en 2). K. Bakker, hoogleraar dierenoecologie, Leiden. Zie elders. Over Leppink en Veldkamp schreef ik een blog. Smolders, C. A. (1974). Selectie of loting? Er is een tussenoplossing. Universiteit en Hogeschool, 21 (3 dec), 132-135.

Varianten voor gewogen loting. "Loting is onbillijk voor gegadigden met hoog gemiddelde, in geval van zelfs beperkte voorspelbaarheid van studiesucces." Dat is een interessante omkering van waarden. De onbillijkheid zou toch allereerst de selecterende instantie moeten betreffen, die wordt immers 'benadeeld'? Of het zou het meritocratische argument moeten zijn, maar dan valt niet in te zien waarom in een dergelijk geval selectie op 'verdienste' beter zou zijn dan loten: de historische ontwikkeling is immers dat meritocratische selektie een 'verbetering' was t.o.v. de vigerende selektie op basis van wie men een zoon was?

J. van Spaandonk (7 oktober 1974). Overproduktie onderwijs doorgedraaid. NRC Handelsblad. Delpher, als enkele belangrijke passages, ook als blog

Suggereert dat de dit jaar meer dan tienduizend uitgelotenen 'op straat blijft staan zonder te weten waar naar toe.' Een thema dat in bijna al zijn stukken terugkeert, en dus een protest tegen de numerus fixus als zodanig is. Van Spaandonk doet het voorkomen alsof uitloten voor een numerus fixusstudie gelijk staat aan uitloten voor een universitaire studie, welke dan ook. Dat is een drogreden, tenzij het zo is dat uitgelotenen redelijkerwijs echt nergens anders terecht kunnen, maar Van Spaandonk toont dat niet aan met cijfers. Hoe zit het dan precies met die uitgelote gegadigden, wat zijn zij gaan doen? Waar vind ik daar informatie over? Het CBS?

Twee punten nog. Allereerst: Spaandonk analyseert oppervlakkig: het is niet onwarschijnlijk dat de samenleving op de korte termijn de sterke aanwas van hoger opgeleiden niet goed kan verwerken, zodat er linksom of rechtsom selektie gaat plaatsvinden; als het niet op de arbeidsmarkt zelf is (wat in de 80er jaren wel degelijk het geval bleek), dan toch aan de poorten van het hbo en wo. Met andere woorden: tegenover selekteren aan de poorten van het wo hoeft niet een selectievrij alternatief te staan. Er valt meer over te zeggen, bijv. of het de taak van het onderwijs is om die maatschappelijke selectie te voltrekken, maar hier laat ik het even bij.
Ten tweede: mijn collega's en ik zijn er bij mijn weten altijd van uitgegaan dat er voor uitgelote kandidaten voldoende alternatieven in het wo voorhanden waren. Als ik dat niet had mogen veronderstellen, dan zou er een argument tegen de 7½-regeling bij komen: deze intelligente leerlingen zijn, maatschappelijk gezien, beter op hun plaats in bêta-richtingen, en dan blijven er meer plaatsen beschikbaar voor andere kandidaten. Overigens is dit argument in de maatschappelijke discussie gedurende een halve eeuw meermalen geopperd, in verband met, zeg maar, de aanzuigende werking die het voorrang verlenen aan hoogvliegers, op die hoogvliegers kan hebben. Hofstee heeft dat in krachtige woorden nog eens uidelijk gemaakt, ik meen in Folia, mogelijk in 1978. Maar ik zelf ook CBS-cijfers gegeven in een bijdrage in het OvO-nummer dat in dit artiekl van Van Spaandonk figureert. Alle bijdragen in dat OvO nummer van september 1974 zijn via te lezen/downloaden.
Ten derde, bedenk ik alsnog: De problematiek zou echt anders zijn geweest wanneer wij in Nederland niet de scherpe selectie in het voortgezet onderwijs zouden hebben die wij nu eenmaal hebben, en waarvan we maar geen afscheid kunnen nemen. We hebben in Nederland nog steeds een voortgezet onderwijs dat sterke trekken vertoont van het klassenonderwijs zoals dat in de negentiende eeuw in ons land zich heeft ontwikkeld (remember: de HBS, de Hogere Burger School, hoeveel meer 'stand' wil je in een schoolsoort hebben?). Zonder die permanente selectie in het voortraject, zou er bij de poorten van de universiteit wel degelijk geselecteerd moeten worden, omdat de zelfselectie van kandidaten naar moeilijke (Delft) resp. makkelijke (rechten, pedagogiek) studies, maar ook naar hbo of wo, dan waarschijnlijk wel bijgestuurd moet worden.
De tekst in Delpher is beroerd leesbaar, reden te meer om een goede transcriptie hier beschikbaar te stellen. Bij deze.

Thelen, W. (1974). Numerus clausus und Ärtzeschaft. Zur Kritik der ärztlichen Interessenpolitik. Giessen: Verlag Andreas Achenbach.

Met uitvoerige tabellen over de bevolkingsgroei, groei in aantallen universitaire studenten, en de ontwikkeling in aantallen aankomende geneeskundestudenten. Aantal inwoners per arts in internationale vergelijking. Etcetera. In Duitsland (BRD) is er al in 1962 sprake van numerus clausus voor geneeskunde, in meerdere Länder, om in 1964 algemeen te worden. Thelen geeft een scherpe analyse van de belangen van de professionele organisaties en van de universitaire docenten. De laatsten werden bijv. tot ca 1960 betaald naar het aantal studenten in hun colleges, daarna was er sprake van een bezoldiging waarin dat aantal geen rol meer speelde. In de aanvangsjaren was er sprake van een versterkt doorzetten van wat daarvoor waarschijnlijk ook al gebeurde; selektie tijdens de rit, met nadruk op het vaknatuurkunde.Dat wordt dan vervangen door ingansselektie op cijfers voor de Abitur. p. 183: Nur 4 Hochschulen legen bei ihrer Selektion im SS 1963 auf Abiturnoten kein entscheidenden Wert. In Hamburg wird nach dem Losverfahren zugelassen, in Saarbruucken werden die Bewerbungen in der Reihenfolge des Eintreffens berücksichtigt. In Kiel und Erlangen wird neben dem Abiturzeugnis vor allem auch die persönliche Eignung, festgestellt in ausführlichen Lebensläufen und Einzelinterviews mit Hochschullehrern, bewertet.p. 185; In 1966 gebruiken 3 van 17 instellen een lotingsprocedure. p. 196: de tweede weg, om via een studie natuurkunde met betere kansen te worden toegelaten. Heeft tot gevolgen: een spiraal omhoog wat gemiddelde cijfer betreft dat directe toelating geeft, en bovendien een numerus clausus voor natuurkunde! Prachtig. Logenstraft alle sussende praat in Nederland over indirecte effecten van voorgestelde maatregelen. Thelen gaat tenslotte ook nog uitvoerig in op de gevolgen van de scherpe selectie op cijfers voor natuurkunde voor de medische stand als zodanig.

Thung, P. J. (1974). Waarom 'Selectie versus loting' een loze discussie is, of hoe zelfs de Wet Herstructurering uitkomst kan brengen. Universiteit en Hogeschool, 21 (3, dec),, 140-152.

Natuurlijk als prikkelende stelling bedoeld. Thung gaat in op het onderscheid tussen een algemeen vormend wo waarvoor geen toelatingsbeperking zou moeten gelden, en beroepsopleidingen, waarvoor dat wel mogelijk zou moeten zijn. Dat lost natuurlijk het selectie-probleem niet op.

Timmers, S. (1974). Loting versus selectie. Medisch Contact, 29 (46), 1501-1502.

Timmers wijst erop dat het eindexamen in feite de toelatinsselectie tot de universiteit is, en dat er tot nu toe geen problemen zijn gerezen dat deze selectie niet adequat zou werken. “Simplificerend gezegd: ik zie niet in dat je, om me tot de medische faculteit te beperken, ineens een grotere mate van ‘knapheid’ moet hebben om dokter te worden omdat de universiteit te klein is. Om dan nog maar te zwijgen van de onbillijkheid tegenover de faculteiten waarvoor geen studentenstop geldt.”
Reageert op een artikel van F. L. Meyler in hetzelfde tijdschrift, p. 1359, ‘Hazardspel met de toekomst der geneeskunde.’ De inhoud hiervan laat zich raden, maar ik heb de tekst van dit artikel niet. [oude nummers staan waarschijnlijk online, maar op mijn Mac ontbreekt de juiste plugin voor de download . . . ]

Ton Elias (24 april 1974). Meevaller. De tijd: dagblad voor Nederland Delpher en als transcriptieblog

Aandacht voor de afstuderene havisten die niet alleen worden geconfronteerd met een hoger beroepsonderwijs waar bij alle opleiding een numerus fixus hebben, maar waar bovendien een deel van de uitgelote vwo-ers onderdak probeert te krijgen

J. S. Cramer 25-6-74 brief NRC/Handelsblad. 'Nivellering of selectie'. Delpher. Reageert op eerdere bijdragen 'Nivellering of selectie' van Van der Lugt. [mijn briefwisseling met Cramer, in archief_brieven]

P. J. M. van der Lugt (3-5-74) NRC Handelsblad Delpher
Nivellering of selectie?
Blijft alleen de vraag hoe scherp men kan en moet selecteren. Welke voorspellende waarde hebben eindexamencijfers, hoge zowel als lage, als iemand reeds voor dat eindexamen geslaagd is? Blijkbaar heeft staatssecretaris Klein voldoende inzicht in de relatieve waarde van deze cijfers en hun voorspellende waarde om te concluderen dat loting rechtvaardiger is.
DR. P. J. M. VAN DER LUGT, ONDERWIJSDECAAN FACULTEIT DER GENEESKUNDE, ERASMUS UNIVERSITEIT Rotterdam
J. Vreeken (13-5-74) NRC Handelsblad Delpher
Ik zou liever een wetenschappelijke aanpak willen adviseren, Dat zou betrekkelijk eenvoudig kunnen met behulp van de Nederlandse universiteiten. Immers we hebben nu studenten in de geneeskunde die toegelaten zijn op grond van een 7½ of meer bij het eindexamen en studenten die "ingeloot" zijn. Laten wij met dit systeem een aantal jaren doorgaan en een nauwkeurige inter-universitaire "follow-up" uitwerken. Als na 7 jaar zou blijken dat het "inzicht" van de staatssecretaris juist is en dat eindexamencijfers geen enkele voorspellende waarde hebben en dat men net zo goed kan loten, beloof ik van mijn kant dat ik ruiterlijk zal erkennen "Klein had dit inzicht 7 jaar geleden al". Nog belangrijker zou zo'n onderzoek kunnen worden als men het nog langer dan 7 jaar volhield en naging op welke plaats in ons maatschappelijk leven bepaalde mensen te terechtkomen. Wij mogen nl. niet missen een bepaald klein gedeelte van de kromme van Gauss: de topmensen. die ons verder helpen, die, grensverleggend onderzoek doen,die voor een hele piramide van functionerende artsen toonaangevend zijn. Wij moeten weten, op welke wijze wij hen al vroeg kunnen herkennen. PROF. DR. J. VREEKEN,_ Amsterdam.
B. T. F. O. Breitberth (21-5-74) NRC Handelsblad Delpher Nivellering of selectie 2 Immers, de gemeenschap investeert een niet gering bedrag in iedere student. Iedere mislukte studiepoging kost geld en blokkeert een beschikbare plaats voor een andere kandidaat. En prestatie en competitie zijn in bepaalde gelederen van de PvdA van staatssecretaris Klein taboe. Ook dat is echter een staaltje van surrealistisch denken. Want zowel prestatie als competitie liggen diep verankerd in het wezen van de mens. Door het niet toepassen van een tweede selectie op grond van prestatie, ontstaat dus wel degelijk nivellering. B. T. F. O. BREITBARTH, Capelle a.d. IJsseL

Tromp, J. (22 november 1974). De studentenstop lost niets op. De Tijd. transcriptie, ook als blog.

Ik weet niet wat Jan Tromp nu precies probeert te betogen. Hij is het kennelijk in grote lijnen eens met het standpunt van de CRWO (in de jaargang 1974 van Onderzoek van Onderwijs, onder woorden gebracht door mij en Hans van der Vleugel, en los daarvan ook door de redactie, en Wynand Wijnen). Dat vind ik toch wel verrassend, want ik ben gewend dat de argumenten voor loten in plaats van nog eens examineren, vooral belachelijk worden gemaakt, door hoogleraren voorop ook nog. Afijn, lees het uitvoerige artikel van Tromp. De rode lijn is: breid de capaciteit uit zodat er geen numerus fixus nodig is. Ik denk niet dat dat in de 70er jaren voor geneeskunde een realistische optie was, tenzij in de Belgische variant: iedereen toelaten, maar in het eerste jaar selecteren op het gewenste aantal. Dat zou voor de gek houderij zijn.
Een argument dat ik mis bij Jan Tromp: het gaat bij de geneeskundige opleidingen om beroepsopleidingen, opleidingen bovendien voor een arbeidsmarkt waar uitsluitend artsen toegang toe hebben. Het is niet vol te houden dat bij aanzwellende aantallen studenten de toegangssluizen gewoon open zouden kunnen blijven staan. Maar wat zouden dan steekhoudende argumenten zijn, waar bijvoorbeeld het parlement zich in redelijkheid achter zou kunnen scharen? Maar goed, die discussie is voorzover ik weet nooit grondig gevoerd.

Interessante vermelding van idee van mr. Peter Nicolai dat ingeschreven zijn toegang geeft tot alle onderwijsvoorzieningen - ALLE; de ASVA voerde daar actie op.

Utrechts Universiteitsblad (1 november 1974). Loting / niet de stops / nu breed in discussie. + Meijler: loting dom en onmenselijk. transcriptie

De auteur van dit artikel, een redacteur van het Universiteitsblad, behandelt uitvoerig de thematiek van de toelaatbaarheid die geschonden wordt door de machtigingswet. Zinvol, maar niet echt spannend. Voor mij zit er de aansporing in om naar de wetsgeschiedenis voor het wetenschappelijk onderwijs te gaan kijken. En misschien Peter Nicolai (tegenwoordig lid van de Eerste Kamer) er een paar vragen over te stellen. We zullen zien, ik moet eerst nog een behoorlijke stapel knipsels doorwerken. [Ik heb een moeilijk leesbare fotokopie. Toch maar geprobeerd een transcriptie te maken]

Volkskrant 9 oktober 1974. Dr Wijnen over universiteiten: Loten redelijke oplossing.

Dit is geen interview met Wijnen, maar een uitvoerige weergave 'van onze verslaggever' van de inhoud van zijn artikel in Onderzoek van Onderwijs. Dit kan ik dus van mijn lijstje schrappen.

NRC Handelsblad, hoofdredactioneel (22 oktober 1974).

Ik zie niet wat deze commentaar bijdraagt aan de discussie. Maar lees het vooral zelf. Mogelijk is Van Spaandonk de schrijver.
HET GEVAAR WORDT steeds groter, dat het parlementaire debat over de verlenging van de machtigingswet tot invoering van studentenstops alleen maar zal gaan over loten of niet-loten. Elk publiciteitsmedium, of het nu een aetualiteitenrubriek van radio of TV of een periodiek is, heeft de hoogleraren maar voor het oprapen, die meer door emotionaliteit gedreven dan door deskundigheid, bereid zijn om aan te tonen, dat Nederland intellectuele zelfmoord pleegt als het de toelating tot het wetenschappelijk onderwijs aan het lot zou overlaten.
Wat ons betreft mogen zij gelijk hebben, dat selectie door loting onzin is. Maar met al dat gedaas om die loting wordt dan wel de eigenlijke zelfmoord op het voorradige intellect weggekletst.
Het is natuurlijk onzin, dat door loting mogelijk knappe koppen, die we straks hard nodig hebben, niet mogen gaan studeren en anderen, die voor die studie niet het meest geschikt zijn, wèl worden toegelaten. Maar al die lotelingen, die een einddiploma atheneum of gymnasium of zelfs havo op zak hebben, hebben bewezen geschikt te zijn voor verdere studie en om straks een bijdrage te kunnen leveren aan de nationaal hoognodige hoger geschoolde mankracht. Tevens hebben zij met dat einddiploma het recht verworven op alle kansen om hun capaciteiten te ontplooien.

MET DE INSTELLING van een numerus fixus voor het wetenschappelijk onderwijs en een bestaande beperkte toelating voor het hoger beroepsonderwijs wordt hun dat recht ontnomen en gooien wij waardevolle mensen op de schroothoop na hen zes jaar lang voor het hoger onderwijs te hebben opgeleid.
Staatssecretaris Klein heeft gelijk als hij zegt, dat in de gegeven situatie door loting alleen de totale groep wordt verkleind doch binnen die verkleinde groep de verhouding zeer-knappen, knappen, minder knappen, gelijk blijft. Als je door loting beslist welke kroppen sla moeten worden doorgedraaid dan heb je verhoudingsgewijs aan beide kanten evenveel gave, matige en rotte.
Het probleem echter is dat er vorig en dit jaar ettelijke duizenden jongelui met bewezen capaciteiten zijn doorgedraaid, heel erg of minder knap. Dat zullen er steeds meer worden als er bij de verlenging van de machtigingswet alleen maar over dat loten wordt doorgezaagd. En niet over het feit, dat er in het systeem van hoger onderwijs een heleboel fundamenteel fout zit en dat daar snel en grondig iets aan moet worden gedaan. Laten de parlementariërs het daar maar eens over hebben, als de universiteiten het te druk hebben om tegen dat loten te ageren.

Wetsontwerp Verlenging en wijziging van de machtigingswet inschrijving studenten, 15 mei 1974, kamerstuk 12929, met memorie van toelichting en bijlagen. Zie direct onder de kop ‘1974’ voor links naar de pdfs.

Onderzoek van Onderwijs september 1974, redactioneel

OF LOT I NG De redactie van O.v.O. eist niet voor zich de eer op staatssecretaris dr. G. Klein aan de beslissing te hebben geholpen om te beginnen volgend jaar de toelating tot studierichtingen met een numerus fixus volledig aan het lot over te laten en geen voorrang meer te geven aan een gemiddeld eindexamencijfer van 7,5 of meer. De onderwijsonderzoekers in het algemeen en de medewerkers aan O.v.O in het bijzonder krijgen echter wel een flinke veeg uit de pan van een groep hooggeleerden, die de staatssecretaris die beslissing beslist niet in dank afnemen.
Die onderwijs-research-bureaus hebben ook in O.v.O. geen enkele twijfel gelaten, dat de numerus fixus zoals die nu is ingevoerd voor hen alleen maar aanvaardbaar is als een noodzakelijk kwaad of een eerste hulp bij ongelukken maar dan wel op straffe van het onverwijld nemen van zodanige onderwijskundig en sociaal verantwoorde maatregelen, dat die domme guillotine van die numerus fixus zo snel mogelijk in het rariteitenkabinet kan worden bijgezet.
Evenmin hebben zij er twijfel aan laten bestaan de toelating op gemiddeld 7,5 en daar beneden door loting als een volstrekte sinecure te zien. Om in de terminologie van de uitvinder daarvan, jhr. mr. M. de Brauw, te blijven: die procedure is nergens degelijk 'onderbouwd'. Tevens hebben zij geconstateerd dat er meer dan onvoldoende empirische zekerheid is welke selectieprocedure, als die nodig is, de beste garanties biedt.

Dat alles gegeven hebben zij heel voorzichtig de vraag gesteld of het in deze situatie niet het beste zou zijn om voor de meest willekeurige procedure te kiezen en dat is loting. Daarom worden zij nu afgeschilderd als de boze geesten aan het linker oor van de staatsecretaris en wordt het parlement tegen hen gewaarschuwd om niet mee te gaan op die heilloze weg. De redactie van O.v.O. meent dat niet op zich te mogen laten zitten. Daarom is dit hele nummer aan dit probleem gewijd. Niet omdat zij er zo'n behoefte aan heeft om met de 7,5-ridders in het krijt te treden. Zij heeft zelfs niet de moeite genomen om uit te vinden of die ridders misschien dezelfden zijn, die zo gelukkig zijn met de numerus fixus en er maar niet genoeg van kunnen krijgen. De bedoeling van de redactie is meer van academische aard. Zij wil in het algemeen en bij de leden van het parlement in het bijzonder constructieve twijfels oproepen: of bij gelegenheid van de behandeling van de verlenging van de machtigingswet in de Kamer er niet vooral zou moeten worden aangedrongen op structurele maatregelen om zo'n genadeloze numerus fixus op korte termijn onmogelijk te maken of in de gegeven situatie het kansspel van het lot misschien niet de minst onrechtvaardige procedure is of loting juist vanwege haar absolute willekeur niet als stok achter de deur zal gaan fungeren tegen de numerus fixus

W. H. F. W. Wijnen frist het geheugen nog eens op hoe we aan die numerus fixus zijn gekomen, hoe gauw men daarmee vertrouwd is geraakt, zodat er alleen nog maar gepraat wordt over de selectiemethode om die uit te voeren. Hij ziet het nog gebeuren dat de hele verantwoordelijkheid voor deze jaarlijkse operatie wordt doorgeschoven naar de slachtoffers er van, de eindexamenkandidaten, die over hun eigen lot beslissen door de gestelde selectiegrens wel of niet te halen

Blz. 3 Numerus fixus vlot geslikt en nu de Zwarte Piet nog kwijt

Dezelfde Wijnen legt prof. dr. K. Bakker en zijn bijvallers, die graag en gemakkelijk instemming betuigen met diens even bevooroordeeld als oppervlakkig pleidooi voor selectie op eindexamengemiddelden in NRC Handelsblad, een reeks essentiële vragen, twijfels en mogelijke consequenties voor, waaraan deze dravers-élite misschien wat al te gemakkelijk voorbijholt.

Blz. 15 Dravers voor de 7,5-selectie zien hindernissen over 't hoofd.

Ben Wilbrink en Hans van der Vleugel gaan uitvoerig in op de beschuldiging te hebben gekozen voor loting uit behoefte om zich alternatief op te stellen of op andere verzwegen motieven. Met een intensief beroep op gezaghebbende auteurs tonen zij met klem van redenen aan dat het bij hen niet gaat om de keuze tussen loten en selecteren op eindexamencijfers. Als zo'n betreurenswaardige selectie onvermijdelijk is, gaat het er om de beste voorspellers voor later studie- en beroepssucces te gebruiken. Behalve dat dat latere succes van heel wat meer factoren afhankelijk is dan van het goed kunnen leren alleen zijn de eindexamencijfers zelfs voor dat goed kunnen leren niet de enige voorspellers en misschien zelfs niet eens de beste.

Blz. 8 Loten heeft slechts voorkeur bij gebrek aan beter

Ter ondersteuning van bovenstaande is op de achterpagina een indrukwekkende litteratuurlijst afgedrukt, waar de schrijvers naar verwijzen: zij ver-schaffen voor zich sprekende cijferge-gevens. Ook 'Cijfers, die tegenspreken' die ons werden aangereikt door een Leidse faculteit, die het met de schrijvers niet eens is gaan daaraan vooraf.

W. H. F. W. Wijnen (1974). En nu de zwarte Piet nog kwijt. Onderzoek van Onderwijs, 1974, 3, september, 3-5. [niet digitaal] ]

De discussies over de beperking van de toelating tot het wetenschappelijk onderwijs dreigen zich te verengen tot de hoe-vraag, terwijl de of-vraag als een vanzelfsprekendheid wordt verondersteld. Het is nog niet zo lang geleden, dat er heftig gepolemiseerd werd over de vraag, of er wel iemand het recht had de toelating tot het wetenschappelijk onderwijs te beperken. Na een beperkte ervaring met een machtigingswet is deze vraag volledig in de coulissen verdwenen en gaat het nu alleen nog maar over de vraag, hoe de beperking in de praktijk moet worden geregeld. Toch is het nuttig nog even na te gaan met welk probleem we in feite worden geconfronteerd en op welke wijze deze probleem-situatie in feite is ontstaan.

De probleem-situatie kan als volgt worden getypeerd: omstreeks juni-juli van ieder jaar krijgt een niet gering aantal jongeren - bij gelegenheid van de uitreiking van de einddiploma's - de mededeling, dat zij geschikt bevonden zijn tot het volgen van een opleiding in het wetenschappelijk onderwijs. Omstreeks augus-tus-september van datzelfde jaar wordt aan een niet gering percentage van datzelfde aantal jongeren medegedeeld, dat ze de mededeling van juni-juli vooral niet serieus moeten nemen. Ze blijven weliswaar geschikt voor het volgen van een opleiding in het wetenschappelijk onderwijs, maar omdat daar - om welke reden dan ook - te weinig plaatsen beschikbaar zijn, moet men genoegen n-men met een geschiktheid, die eigenlijk niets voorstelt.
Een en ander is geregeld in een machtigingswet, die binnenkort opnieuw in het parlement ter sprake zal komen. Machtigingswetten worden immers veelal gepresenteerd met een ingebouwde tijdsduur en met de hardop verkondigde intentie, dat er even een adempauze nodig is in een niet-bedoelde noodsituatie.
Het eerste signaal, dat in feite heeft geleid tot een beperking van de toelating, werd uitgezonden door de universiteiten. Het was niet meteen een verzoek tot een beperking van de toelating. Het was de mededeling, dat de beschikbare stafleden de bestaande onderwijsprogramma's voor de aan-tallen aankomende studenten onmogelijk op een verantwoorde wijze konden uitvoeren. De mededeling hield in een aantal gevallen zelfs de suggestie in, dat het beschikbaar stellen van een groter aantal stafleden een voor de hand liggende oplossing zou kunnen zijn voor het gerezen probleem.
De bevoegde instanties kwamen echter tot de conclusie, dat het niet mogelijk was meer stafleden beschikbaar te stellen. Voor een deel was deze conclusie gebaseerd op landelijk vastgestelde prioriteiten, terwijl twijfels over de rationele inrichting van bestaande onderwijsprogramma's in een aantal gevallen mede in het geding waren. Dit laatste kan worden geconcludeerd uit het fervente zoe-ken naar knelpunten en het suggereren van oplossingen daarvoor. Het verder rationaliseren van de onderwijsprogramma's leek in dit verband een voor de hand liggende suggestie van de kant van de bevoegde instanties.
Tot op dit punt waren er uitsluitend oplossingen in discussie, die feitelijk een beperking van de toelating zouden moeten voorkomen, enerzijds het verruimen van de beschikbaar te stellen middelen, anderzijds het verder rationaliseren van de onderwijsprogramma's. Men zou kunnen zeggen, dat in deze periode de Zwarte Piet circuleerde tussen de universiteiten en het departement.

De vraag, of het uitbreiden van middelen dan wel het rationaliseren van onderwijsprogramma's de belangrijkste factor is bij het voorkomen van studentenstops werd overigens niet beantwoord. Men vond elkaar in het over en weer accepteren van een beperking van de toelating, vooralsnog onder bescherming van een als tijdelijk aangekondigde machtigingswet. De vraag, of de bevoegde instanties dan wel de universiteiten verantwoordelijk waren voor de feitelijke beperking, was daarmee eigenlijk van de baan.

Loten of kappen

Eerst op dit moment kwam de beperkingsprocedure in het vizier. Opnieuw waren er twee lijnrecht tegenover elkaar staande oplossingen: de eerste suggestie hield in, dat de beperkte plaatsen toegewezen zouden moeten worden aan de beste leerlingen, de tweede suggestie hield in, dat ieder met een einddiploma vwo gelijke kansen moet krijgen en de beperkte plaatsen verdeeld zouden moeten worden door het lot. De huidige regeling, die studenten met een gemiddeld eindexamencijfer van 7,5 of meer rechtstreeks toelaat en de overigen laat deelnemen aan een loterij, draagt nog alle kenmerken van een compromis. Het is geen selectie op basis van geleverde prestaties en het is ook geen loting met gelijke kansen voor iedereen. De bezwaren, die tegen dit compromis kunnen worden ingebracht zijn elders in dit nummer uitvoeriger beschreven.

Kan ook anders

Terloops moet worden opgemerkt, dat de direct belanghebbenden - de aankomende studenten - niet in het spel werden betrokken. Aan hen werd niet gevraagd, of zij - gegeven een beperkte toelating van tijdelijke aard - onderling zouden kunnen komen tot een voor henzelf aanvaardbare procedure, die zou moeten leiden tot het bezette van de beperkt beschikbare plaatsen. Zou dit wel gebeurd zijn, dan waren er misschien andere oplossingen aan de hierboven genoemde toegevoegd. Mogelijkheden daarbij zouden kunnen zijn:- het onderbrengen van belangrijke gedeelten van het onderwijsprogramma op literatuur-lijsten en deze literatuur bestuderen buiten de gegeven onderwijscapaciteit om
- het genoegen nemen met een minder intensieve begeleiding door docenten, waar het de knelpunten van de onderwijsprogramma's betreft,
- het overhevelen van gedeelten van de opleiding naar de feitelijke beroepssituatie,
- het op vrijwillige basis afstand doen van specifieke bevoegdheden, die nu nog door de opleiding worden gegeven,
- het zich onderwerpen aan een voor iedereen gelijke leertaak, die vervolgens op een voor iedereen identieke wijze wordt getoetst. Deze leertaak zou studierichting-specifiek kunnen zijn, zou kunnen bestaan uit het bestuderen van een niet te grote hoeveelheid literatuur, zou niet per se hoeven aan te sluiten bij het vwo-programma, zou landelijk georganiseerd kunnen worden en komt in feite tegemoet aan vrij veel bezwaren, die tegen het gebruik van eindexamencijfers ingebracht kunnen worden,
- enz.

Profetische cijfers
Het verengen van de discussie tot de tegenstelling eindexamencijfers versus loting heeft er inmiddels wel toe geleid, dat er empirische gegevens werden verzameld zij het in alle ge-vallen gegevens, die slechts een beperkt gedeelte van de bestaande regeling onder de loupe nemen. Het gaat ofwel over een beperkt aantal studierichtingen, ofwel over een beperkt aantal eindexamenvakken, ofwel over klasse-grenzen, waarin het kritische punt 7,5 niet voorkomt, ofwel over slechts één van de bestaande universiteiten.
Kernpunt bij de empirische studie is bijna zonder uitzondering de voorspellende waarde van eindexamen-cijfers. Het centraal stellen van de voorspellende waarde van eindexamencijfers heeft overigens meer betekenis voor de onderwijsinstellingen en voor de maatschappij dan voor het individu. Een hoge voorspellende waarde van eindexamencijfers kan hooguit leiden tot de conclusie, dat een onderwijsinstelling, gegeven de beperktheid van middelen, een maximaal aantal afgestudeerden heeft afgeleverd. Een overtuigend argument oor de student, die niet wordt toegelaten tot de universiteit, kan aan een hoge voorspellende waarde van eindexamencijfers niet worden ontleend. De niet-toegelaten student zal er altijd op kunnen wijzen, dat hij - ondanks de hoge voorspellende waarde - een redelijke kans zou hebben om van ;geschikte' tot 'afgestudeerde' uit te groeien.

Individu telt niet

Deze constatering zou erop kunnen wijzen, dat in de discussies over een beperking van de toelating de belangen van de maatschappij en de onderwijsinstellingen beter worden bewaakt dan de belangen van het individu. Het feit, dat de maatschappelijke behoefte aan een bepaald type afgestudeerde meer en meer in het geding wordt gebracht, wijst in eenzelfde richting.
Zou men aan het veilig stellen van de belangen van de maatschappij de voorkeur geven boven het veilig stellen van de belangen van het individu, dan nog kan men zich afvragen, of een toelatingsbeperking gebaseerd op eindexamencijfers daarvoor de meest redelijke oplossing is.
Indien de geschiktheid tot het volgen van een opleiding in het wetenschappelijk onderwijs gekoppeld blijft aan het behalen van een einddiploma aan een instelling voor voorbereidend wetenschappelijk onderwijs - en tot nu toe is dat het geval - dan leidt een toelatingsbeperking in ieder geval tot de vorming van een groep medeburgers, die hun leven lang moeten leren leven met de gedachte, dat ook zij in principe de betere baan van hun klas-genoot-met-het-betere-inkomen hadden kunnen bereiken.
Een alternatief, dat alle gegadigden de feitelijke beperkingen zo eerlijk mogelijk laat verdelen, lijkt in dit licht minstens zo aantrekkelijk. Het lijkt bovendien meer aanvaardbaar voor de individuele student.
Dit leidt dan tot de vaststelling, dat noch een loting met gelijke kansen voor iedereen noch een selectie op basis van eindexamencijfers kunnen leiden tot een oplossing, die redelijk is. In beide gevallen wordt immers een oplossing gerealiseerd, waardoor aan sommige candidaten een volledige opleiding wordt geboden, terwijl anderen niet worden toegelaten.

Ontkoppelen

Een oplossing, die wel beantwoordt aan de eis van een eerlijke verdeling zou alle gegadigden in feite moeten toelaten om vervolgens op basis van de beperkte capaciteit te constateren, dat minder kan worden aangeboden dan eigenlijk in de bedoeling lag. Een verschuiving van een deel van de opleiding naar de beroepssituatie zal hiervan dan waarschijnlijk hetgevolg zijn. ook deze oplossing is uiteraard niet nieuw. De onlangs gecreëerde opleiding tot huisarts en het bij die gelegenheid geïntroduceerde begrip basisarts kan daarvoor als voorbeeld worden genoemd.
Een andere mogelijkheid — overigens meer ingrijpend van aard — zou bestaan uit het ontkoppelen van de geschiktheid tot het volgen van een opleiding in het wetenschappelijk onderwijs en het behalen van een einddiploma aan een instelling voor voorbereidend wetenschappelijk onderwijs.
Zolang de koppeling blijft bestaan kan een doorgaan met het uitbenen van de tegenstelling eindexamencijfers versus loting er alleen maar toe leiden, dat de Zwarte Piet terecht komt op een plaats, waar hij eigenlijk niet thuishoort.
Zou een en ander leiden tot een loting met gelijke kansen voor iedereen, dan is dat een overwinning van het toeval op de rationaliteit met als enige voordeel, dat niemand — tenzij de computer — zich verantwoordelijk hoeft te voelen voor het niet toelaten van candidaten, van wie is vastgesteld, dat ze geschikt zijn.
Zou een en ander leiden tot een selectie op basis van eindexamencijfers, dan kan dat bij een van studierichting tot studierichting verschillende regeling tot een enigszins rationelere oplossing leiden, maar dat vraagt dan wel om een radicale herziening van de bestaande toelatingsregeling. Bovendien zou in dit geval de facto de koppeling van geschiktheid en einddiploma ongedaan zijn gemaakt.

Zelf uitmaken

Een extra nadeel van een selectie op eindexamencijfers is echter, dat de rekening van de beperkte onderwijscapaciteit wordt gepresenteerd aan diegenen, die daarvoor het minst verantwoordelijk zijn.
De startvraag was immers, of uitbreiding van middelen dan wel rationaliseren van onderwijsprogramma's de beste methode zou zijn om het beperken van de toelating te voorkomen. Het selecteren op eindexamencijfers zal er in zeer korte tijd toe leiden, dat we kunnen concluderen, dat er geen beperkte toelating meer bestaat. Selectiegrens en beschikbare capaciteit kunnen nauwkeurig op elkaar worden afgestemd en aan de aankomende studenten, die niet voldoen aan de gestelde criteria kan worden medegedeeld, dat zij zelf verantwoordelijk zijn voor het feit, dat ze niet tot de universiteit kunnen worden toegelaten. Het niet hard genoeg werken of het niet behalen van de vereiste resultaten worden in dat geval het argument om iemand, die eerst geschikt bevonden was, alsnog te suggereren, dat die geschiktheid er feitelijk niet is.

Niet de bevoegde instanties noch de universiteiten zijn dan verantwoordelijk voor het beperken van de toelating, maar de studenten en hun prestaties.

J. C. Leyte (18 januari 1974). Cijfers spreken tegen. Onderzoek van Onderwijs, 3, nr. 3, 6. Ingezonden brief n.a.v. Wilbrink en Van der Vleugel (1974) 'Bij beperkte toelating beslist het lot.'

Standpunt van de faculteitsraad wis- en natuurkunde, R.U. Leiden, dat "het toelaten op basis van loting van studenten tot één der richtingen van de faculteit der Wiskunde en natuurwetenschappen, een verwerpelijke oplossing is." Onder andere geeft Leyte, schrijvend namens het Faculteitsbestuur, de verhouding geslaagden (eerste jaar) / studiestakers (na 3 jaar) als 1:1 voor studenten met gem. eindexamencijfer lager dan 7 (n=465), 3:1 iden tussen 7 en 8 (n=586), en 7:1 idem hoger dan 8 (n=567). Opmerking: Leyte toont weer eens aan waar geen strijd over bestaat, het is niet het punt in de argumentatie voor (gewogen) loting, b.w.
de volledige tekst:
Naar aanleiding van het artikel 'Bij beperkte toelating beslist het lot', van de hand van Ben Wilbrink en Hans van der Vleugel (Onderzoek van Onderwijs, april 1974, jaargang 3, nr. 1) waarin een pleidooi wordt gehouden voor selektie enkel en alleen op basis van loting, zou het Bestuur van de fa-
```
----------------------------------------------------------
Fac. W&N      1e jaarsverkl. nog studerend   studie   To-
                                             gestaakt taal
Gem. eindexamen-   resp.     voor 1e jeers-
cijfer voor de     kand.     verklaring,
4 exacte vakken    gehaald   resp. kandidaats
nog studerendo-taal 
  
----------------------------------------------------------
                      %             %            %
hoger dan 8       364 78.3      48 10.3     53 11.4   465 
tussen 7 en 8     335 57.2     126 21.5    125 21.3   586 
lager dan 7       190 33.5     189 33.3    188 33.2   567 
----------------------------------------------------------
```
culteit der Wiskunde en Natuurwetenschappen van de Rijks Universiteit te Leiden graag het volgende onder Uw aandacht willen brengen, met het verzoek een en ander, voor zover mogelijk, te plaatsen in een van de volgende afleveringen van Onderzoek van Onderwijs.
Naar aanleiding van de discussie over selektie op basis van loting en/of eindexamencijfers en tevens naar aanleiding van het standpunt hieromtrent van de Staatssekretaris van Onderwijs en Wetenschappen Dr. G. Klein, heeft de Onderwijscommissie van de Faculteit onderzocht of aantoonbare samenhang bestaat tussen de eindexamencijfers voor de exacte vakken (wiskunde, natuurkunde, scheikunde en biologie) en het met gunstig gevolg afsluiten van de eerstejaarsstudie (respectievelijk van de studie tot het kandidaatsexamen).
In het bevestigende geval is er namelijk alle aanleiding selektie van het aantal studenten tot een studie in de Faculteit der Wiskunde en Natuurwetenschappen, niet door middel van loting, maar door schifting op basis van de bovengenoemde eindexamencijfers, te doen plaatsvinden.
Na 1 jaar respectievelijk 3 jaar is bekeken hoeveel mensen van een jaarklasse de eerstejaarsverklaring respectievelijk het kandidaatsexamen heeft behaald, nog studeert of de studie gestaakt heeft.
Samengevat wijzen de gegevens van de 7 studierichtingen van de faculteiten over de laatste jaren het volgende uit.
Wanneer men de verhouding geslaagden/studiestakers in beschouwing neemt, krijgt men de volgende verhoudingen:
```
Gem. eind-       Verhouding 
examencijfer     geslaagden/ 
                 studiestakers 
lager dan 7      1:1 
tussen 7 en 8    3:1 
hoger dan 8      7:1 
```
Tevens kan men opmerken dat ook het rendement daalt naarmate het gemiddeld eindexamencijfer lager is. De faculteitsraad meent dat op grond van deze gegevens het toelaten op basis van loting van studenten tot de studie in een der richtingen van de Faculteit der Wiskunde en Natuurwetenschappen, een verwerpelijke oplossing is. Selektie op grond van eindexamencijfers, gezien de duidelijke samenhang tussen de eindexamencijfers en het studiesucces, verdient verre de voorkeur.

Namens het Faculteitsbestuur, Dr. J. C. Leyte, ply. decaan

Uit het vele documentatiemateriaal aan de brief toegevoegd alleen onder-staande staat

SF Biologie

Overzicht van de samenhang tussen behaalde eindexamenresultaten en het studieverloop in het eerste jaar.
```
——————————————————————————————————————————————
                        Eerstejaarsverklaring
Gemiddelde              --------------------------- studie      to-
eindexamencijfer        na één jaar   niet in één   gestaakt    taal
                        gehaald       jaar gehaald
—————————————————————————————————————————————————————————————————————
9 of hoger                 9 (90 %)     0            1 (10 %)    10 
8 of hoger, lager dan 9   59 (85,5 %)   6  (8,7 %)   4  (5,8 %)  69 
7 of hoger, lager dan 8  122 (69,7 %)  17  (9,7 %)  36 (20,6 %) 175
6 of hoger, lager dan 7   74 (51,4 %)  25 (17,3 %)  45 (31,3 %) 144
5 of hoger, lager dan 6    9 (32,1 %)   9 (32,1 %)  10 (35,7 %) 28
—————————————————————————————————————————————————————————————————————
Dit overzicht betreft de biologie-studenten, aangekomen in één der jaren 1968, 1969, 1970, 1971, 1972. 
```
Leiden, 18 januari 1974.

Redactie (1974) Hooggeleerde duim in dijk. Onderzoek van Onderwijs

De aankondiging van de regering, dat bij gebruikmaking van de machtigingswet tot invoering van beperkte toelating tot bepaalde studierichtingen de selectie voortaan voor alle gegadigden door loting zal geschieden en geen absolute voorrang meer zal worden gegeven aan een eindexamengemiddelde van 7,5 of meer, zal er wel niet vreemd aan zijn, dat een eerder artikel van Wilbrink en Van der Vleugel in O.v.O. april 1974 zoveel kritische belangstelling heeft los gemaakt. Men doet het min of meer voorkomen of zij de loopplank voor deze beslissing van de Staatssecretaris hebben uitgelegd door selectie op een gemiddeld eindexamencijfer aan te vechten en gegeven de situatie loting te prefereren. Het leek ons daarom nuttig de schrijvers de gelegenheid te geven nog weer eens uitvoerig en nog meer genuanceerd op dit probleem in te gaan, omdat de voorvechters van selectie op eindexamencijfers in hun kritische ijver wel een paar prealabele stellingen blijken te hebben verwaarloosd.
Allereerst dient dan te worden aangemerkt, dat onze schrijvers er van uitgaan, dat een numerus fixus in zoverre altijd ongewenst is, dat welk selectiesysteem men ook toepast, altijd mensen niet worden toegelaten, die de wettelijk vereiste bewijzen hebben geleverd geschikt te zijn voor een wetenschappelijke studie, en dat bij de bepaling van meerdere of mindere geschiktheid in ieder systeem fouten worden gemaakt.
Het gaat er dus om een selectiesysteem met de minste risico's te kiezen of te ontwikkelen. Een cesuur op het gemiddelde cijfer 7,5 is niet als zodanig te prefereren, omdat empirisch geenszins vaststaat dat 7,5 of meer betere garanties biedt voor later studie- en heroepssucces. Bovendien krijgt zo'n absoluut selectiecijfer onherroepelijk een magische en nadelige zo niet fatale werking doordat men het als doelstelling gaat hanteren in het vwo. Belangrijk is dan niet meer wat en waarom men leert maar dat men dat cijfer haalt. De tegenwerping dat dit nu toch ook zo is steunt alleen maar de mening, dat men daar beslist niet mee door mag gaan. Met dit cijfer als norm te hanteren ontkracht men ook nog de waarde van dat cijfer zelf, omdat automatisch steeds meer leerlingen dat cijfer zullen gaan halen, zodat bij een gegeven numerus fixus de grens telkens hoger zal moeten worden gelegd of de criteria voor het behalen van 7,5 verhoogd. Hier is de wet-Posthumus zichtbaar dat cijferwaarderingen nooit een eigen con-stante waarde hebben.
Om het verwoed verdedigde misverstand uit de weg te ruimen, dat die keuze voor het gemiddelde cijfer-systeem bij selectie op aantallen onder geschikten van oudsher een uitgemaakte zaak zou zijn, waar een paar onderwijskundige nieuwlichters zo nodig aan moeten dokteren, hebben de schrijvers van navolgend artikel een uitputtende litteratuurlijst toegevoegd, waar zij bij iedere stap in hun betoog naar verwijzen. Voor wat die litteratuurlijst betreft had de redactie gemeend bij het eerdere artikel be-perkingen te moeten opleggen. Gegeven de brede discussie menen wij de lezers van O.v.O. die lange lijst nu niet meer te mogen onthouden al was het alleen maar om door een globaal zicht op de veelheid van publikaties een indruk to krijgen van hoe intensief men overal met dit probleem bezig is. Wij hebben er de hele achter-pagina mee opgesierd.
Tenslotte zij nog vermeld, dat de artikelen van prof. dr. K. Bakker in NRC/Handelsblad over loten of selectie, waarin de medewerkers van O.V.O. nogal demagogisch worden opzij geschoven, misschien wel aanleiding waren om zo uitvoerig op deze problematiek terug te komen maar beslist niet de enige reden daarvoor zijn. Niemand kan nog ontkennen dat de vloed van steeds meer studenten de instellingen van wetenschappelijk onderwijs bedreigt en dat alle zeilen moeten worden bijgezet om die vloed te keren. De legende doet nog altijd opgeld dat Hollanders met een duim in het gat een dijkdoorbraak kunnen voorkomen. Het is echter wel een legende. Jammer voor prof. Bakker c.s. als hij meent met zijn 7,5-duim de vloed te kunnen keren en achter zijn academische dijk veilig te zijn. Hij voelt nattigheid maar wil in de polder waar hij geboren en getogen is hoe dan ook blijven. Bij watersnoden zijn al heel wat mensen op die manier verdronken.

Redactie

Wilbrink, B., & H. van der Vleugel (september 1974). Bij gebrek aan beter. Onderzoek van Onderwijs jaargang 3, nr. 3, 8-14 (inclusief Cijfers weersproken, en de Literatuurlijst). geheel online, ook met de twee redactionele pagina's.

W. H. F. W. Wijnen (september 1974). Dravers voor 7½-selektie zien hindernissen over 't hoofd. Onderzoek van Onderwijs, 1974, jaargang 3, 15-18. digitaal

Wynand Wijnen stelt hier toch teleur. Hij dient Bakker van repliek door te laten zien dat zijn redeneertrant tot tegenstrijdigheden leidt, en door uitvoerig in te gaan op de open deur dat het ene gemiddelde eindexamencijfer het andere niet is. Met dat laatste wekt Wijnen juist de indruk dat die eindexamencijfers belangrijke voorspellers zouden zijn, als vergelijkbaarheid te bereiken zou zijn. Ik mis de principiële stelllingname, wil ik maar zeggen.
Wijnen doet hier wederom het voorstel voor een vorm van gewogen loting, maar tot mijn verbazing schrijft hij dat gewogen loting niet echt verschil maakt met de 7½-regeling. Had Wijnen zich de moeite getroost om wat berekeningen te maken, dan zou hij anders hebben moeten concluderen.

Wilbrink, B., & H. van der Vleugel. Bij beperkte toelating beslist alleen het lot. Onderzoek van Onderwijs, 1974, 3, april, 3-5. geheel online htlm [een aantal reacties op dit artikel zijn in dit bestand te vinden. Een persoonlijke brief brief 20-7-74 van Willem Hofstee aan Hans en mij is van belang [archief_brieven]]

Wilbrink, B. (1974). Selectie voor numerus fixus is irrationeel. NRC/Handelsblad Cultureel Supplement, 27 september 1974 nrc paywalled/abonnees en/of delpher en/of geheel online op mijn website

De titel van dit artikel komt voor rekening van de redacteur van het Cultureel Supplement.
Dit artikel is geschreven bij wijze van reactie op een enkele maanden eerder in NRC Handelsblad gepubliceerde reactie van hoogleraar biologie Bakker, op zijn beurt in reactie op de opstelling van CRWO over de mogelijkheden van selectie voor toelting tot numerus fixusstudies. En ja, daar was ik samen met Hans van der Vleugel de boodschapper van, in Onderzoek van Onderwijs, april 1974. Bakker veroorzaakte een sensatie. Ik was daar geheel onkundig van, tot maanden later, en moest tot een waardige reactie zien te komen. Dat is dit artikel geworden, waarin ik op een heel andere manier dan in de OvO-publicatie uitleg dat de mogelijkheden voor selectie in deze bijzondere situatie beperkt zijn, ook uitgaande van een zekere, zij het beperkte, voorspelbaarheid van studiesucces. Want dat is tot op de dag van vandaag het grote misverstand: dat loten onmiddellijk gestaakt zou kunnen en moeten worden als aantoonbaar is dat studiesucces in enige mate voorspelbaar is. Dat is niet het geval, en zo is dat bijvoorbeeld door de Commissie Drenth nog in 1997 overwogen. Ik heb aan de tekst een verslag van de daarna nog volgende gebeurtenissen toegevoegd.

Van K.L/ Poll, 11-10-74, kreeg ik kopieën van een zestal reacties op mijn artikel. Ik moest zelf maar zien of ik rechtstreeks op brieven zou willen reageren. Ik heb geen reacties geschreven, als ik mij goed herinner.

Paul Witteman (22 juni 1974). Uitgelote studenten aan hun 'lot' overgelaten. De slachtoffers van de numerus fixus. Elsevier.

Witteman fulmineert vooral tegen de numerus fixus zelf, dus nu eens niet een stuk over loten versus selecteren. Maar hoe oppervlakkig blijft dit verhaal. Jawel, hij geeft een tabel van de uitgelote gegadigden voor elf studierichtingen (4468 van de 9995 gegadigden). Maar ookWitteman weet niet wat deze uitgelote gegadigden zijn/zullen gaan doen. Toch moppert hij een eind weg over het trieste lot van deze jonge mensen. Kom op, Witteman.
Omdat Witteman niet ingaat op de vraag 'selecteren of loten', mist hij het inzicht dat ook bij een selectie op basis van eindexamencijfers er 4468 afgewezen gegadigden zouden zijn.
Maar goed, een pleidooi om meer te investeren in de capaciteit van die studies waar de studenten in drommen op afstormen is zeker wel op zijn plaats, hoewel het voor geneeskunde het probleem niet kan oplossen.
Al met al een teleurstellend artikel. Ik maak er geen transcriptie van,het voegt niets toe aan wat overigens al in de discussie is ingebracht, of in latere stukken in 1974 nog zal worden geopperd.

Paul Witteman (14 september 1974). Staatssecretaris Klein over uitgelote studenten: 'Jongens die in de fabriek moeten werken sturen mij nooit verdrietige brieven.' Elseviers Magazine. transcriptie en ook als blog

Het interview is wat het is: professionele interviewer ondervraagt een staatssecretaris met een coherente vsie op de problematiek van de numerus fixus en hoe dan die schaarse plaatsen te verdelen. Die visie wordt niet door iedereen gedeeld, om het mild uit te drukken, maar bij dit ernstige probleem is ook niet te verwachten dat de politiek met oplossingen komt waarbij iedereen kan staan juichen. Uiteindelijk zou blijken dat voor en tegenstanders in de Tweede Kamer zich konden verenigen in de gewogen loting, dat was al heel geweldig. Dat heette nog wel een loting, maar had evengoed een gewogen eindexamenresultaat kunnen heten. Hoe een woord het beeld kan bepalen.

S. E. M. Everwijn, F. Koopmans & A. G. Vroon (december 1974). Rendement van een toelatingsselectie. Mededeling nr. 22, Onderzoek en Ontwikkeling van Onderwijs, Rijksuniversiteit Utrecht. [65 blz. rapport. Voor een aantal lichtingen en meerdere studierichtingen de samenhang tussen examenresultaat en studieresultaat in de propedeuse. Geeft concrete cijfers voor iets dat velen zo graag willen weten: hoe groot is die samenhang. Auteurs wijzen er gelukkig wel op dat dit materiaal op zich niets zegt over wat er gebeurt wanneer er wordt geselecteerd, dan hebben we immers een totaal andere situatie: het is allemaal a posteriori, achteraf kijken we de koe in de kont.] Verkort ook in Tertiair 14-15-16 maart 1975.

Bochnik, Donike, & Pittrich (1974). Numerus Clausus in der Medizin. Frankfurt a/M: Akad. Verlagsges. [niet online, waar beschikbaar?] [zoek ook op numerus clausus in annas-archive.org]

1975 De 'definitieve' machtigingswet - met gewogen loting

NB: de links naar http://resourcessgd.kb.nl/zijn dood als een pier. Helaas.

Historische kamerstukken zijn tegenwoordig online beschikbaar en te vinden op http://www.statengeneraaldigitaal.nl/ of ook op https://zoek.officielebekendmakingen.nl/ .

pdf

jpg/12929-8.jpg Verlenging en wijziging van de machtigingswet inschrijving studenten. Tweede kamer der Staten-Generaal, zitting 1974-1975, 12929,

28-1-1975, nr 6 Verslag van een mondeling overleg pdf
nr 7 Memorie van antwoord. https://zoek.officielebekendmakingen.nl/0000201399
- Een zeer uitvoerig stuk
nr 8 Bijlagen bij de memorie van antwoord.pdf
- Tekst van de Machtigingswet inschrijving studenten, zoals die met inbegrip van de voorstellen in het wetsontwerp 12 929 zou komen te luiden.
- Bijlage 2 Enkele kwantitatieve gevolgen bij verschillende toelatingsstelsels (zie bovenstaande figuur).
nr 9 Nota van wijzigingen 2-1975pdf
nr 10 Nota van verbeteringen pdf
nr 11 Verslag van een gehoor pdf
- De vaste commissie voor onderwijs en wetenschappen heeft, na kennisneming van de memorie van antwoord, in het kader van haar voorbereidend onderzoek van dit wetsontwerp op 19 februari 1975 zeven landelijke organisaties ontvangen die naar haar oordeel representatief zijn voor de bij het vraagstuk van de numerus fixus nauwst betrokken groeperingen. Deze zeven organisaties waren: de Academische Raad, de HBO-raad in oprichting, het Landelijk Beraad van Studentendecanen, het Landelijk Overleg van Grondraden, het Interuniversitair Studenten Overleg, de Algemene Vereniging van Schoolleiders bij het VWO en AVO, en de Nederlandse Vereniging van Schooldekanen.
nr 12 Eindverslag 27-2-1975 pdf
nr 13 Nota nav het eindverslag pdf
nr 14 10-3-1975 Tweede nota van wijzigingen pdf
- Over ontwikkelingen op de arbeidsmarkt als argument om een numerus fixus in te stellen
nr 15. Gewijzigd Ontwerp van Wet. pdf

CBS (januari 1975). No. 76.18 Statistiek van onderwijs en wetenschappen. Factoren, die de studieresultaten bij het wetenschappelijk onderwijs beïnvloeden, studentencohorten 1961/'62 en 1962/'63. https://historisch.cbs.nl/detail.php?id=394806168

CBS (februari 1975). No. 7619 Statistiek van onderwijs en wetenschappen. Factoren, die de studieresultaten bij het wetenschappelijk onderwijs beïnvloeden, studentencohorten 1961/'62 en 1962/'63 (vervolg).

Uitleg (16april 1975). Criterium motivatie mag geen rol spelen bij toelating tot w.o. Staatssecretaris Veerman, 18 maart 1975, antwoord aan de tweede Kamer tijdens behandeling van het wetsontwerp Verlenging en wijziging Machtigingswet inschrijving studenten. [kopie via Afdeling Documentatie UvA] (ik vind geen stuk waaruit dit samengevat kan zijn. Mogelijk een algemeen overleg? Beentwoording van kamervragen? Ik vind op 12929 op 18 maart alleen moties en amendementen.) Lead: "Omdat er geen betrouwbare methode bestaat om motivatie te meten, kan en mag van de v.w.o.-scholen niet gevraagd worden een uitspraak te doen over het al dan niet aanwezig zijn van voldoende motivatie om het tertiair onderwijs te volgen." Veerman heeft dit gezegd "in zijn antwoord" Ministerie (13 mei 1975). Toelatingscriteria numerus fixus-studierichtingen voor het studiejaar 1975-1976. Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal. [fotokopie, ik vind geen online bestand; met uitvoerige getallenvoorbeelden] [dit stuk is ook aan alle colleges van bestuur gezonden]

Gewijzigd Ontwerp van Wet houdende verlenging en wijziging van de Machtigingswet inschrijving studenten. Eerste kamer der Staten-Generaal, Zitting 1074-1975, 12 929 Nr. 87. Nr. 87a: Voorlopig verslag van de vaste commissies, 7-5-1975. Nr. 87b: Eindverslag vaste commissies 11-6-1975.

Handelingen Tweede Kamer der Staten-Generaal, 66e Vergadering, behandeling van het wetsontwerp Verlenging en wijziging van de Machtigingswet inschrijving studenten (12929). 13, 18 en 19 maart 1975. Online, gevonden via https://zoek.officielebekendmakingen.nl/uitgebreidzoeken/historisch. Drie bestanden:

pdf 13 maart start: p. 3486-3519.
pdf 18 maart Start: p. 3523-3572.
pdf 19 maart Start 3573-3588

zie ook hier

Kemenade, J. A. van, Van der Stee, A. P. J. M. M., & Klein, G. (1997). Aanbod en vraag van academici in een aantal studierichtingen. herdrukt uit de memorie van antwoord Kamerstuk 12929, in Tertiair, maart 1975, 52-56.

Klein, G. (1975). Aanmeldings- en plaatsingsgegevens bij het h.b.o. Antwoord op kamervragen van K. Kolthoff, 8-11-1974. Herdrukt in Tertiair, maart 1975, 33-36.

Machtigingswet inschrijving studenten. Staatsblad 1975 407. (29 juli 1975). Tekst van de Machtigingswet inschrijving studenten, zoals deze is gewijzigd bij de wetten van 3 juli 1974 (Stb. 432) en 4 juli 1975 (Stb. 406). [Ik heb een kopie, ik vind geen online versie]

Toelating van studenten tot het wetenschappelijk onderwijs (13 675 nr 2). Brief van de staatssecretaris van onderwijs en wetenschappen, 10 november 1975. (Ingestelde Adviescommissie toelatingscriteria w.o.)

Trouw (7 februari 1975) en De Telegraaf (8 februari 1975) hoofdredactioneel commentaar en berichtgeving naar aanleding van de memorie van antwoord van Ger Klein. transcripties transcripties

• Interessant contrast tussen twee landelijke dagbladen: Trouw legt de vinger op de zwakke plek, de studenstops zelf, terwijl De Telegraaf niet verder komt dat demagogiek over loten. Niet dat dagbladen de gevoelens in de samenleving goed weergeven, eerder is het zo dat ze die gevoelens helpen vormen. Dat wierp ik in 1962 de hoofdredacteur van de Telegraaf ook tegen, in een novitiaatsbijeenkomst van Unitas Utrecht. Ik was al vroeg wijs?
N.B. Ik voeg aan de commentaren ook het nieuws toe dat beide dagbladen brengen over de plannen van staatssecretaris Ger van Klein. Alle dagbladen besteden 7 of 8 februari aandacht aan de memorie van antwoord [pdf] over de studentenstops. Ook de NRC met weer meerdere pagina’s, maar die lijken mij niet echt van toegevoegde waarde. Ik laat het bij Trouw en De Telegraaf.
Trouw lijkt wel een foutje in de commentaar te maken: er is geen sprake van een jaarlijks aanbod van 4000 gegadigden voor geneeskunde, die 4000 is inclusief het stuwmeer van eerder uitgelote studenten. En Trouw (of baseert Trouw zich op dat advies aan Klein?) trekt dat dan ten onrechte door naar een verre toekomst: voordat het zo ver is, treedt de varkenscyclus in werking: als de samenleving is overspoeld met te veel artsen is de opleiding wel erg onaantrekkelijk geworden. In de 70er jaren was er voor scheikunde sprake van zo’n cyclus. Zoals in heel de geschiedenis van et universitair onderwijs trouwens, zie Hartmut Titze (1990). Der Akademiker-Zyklus. Historische Untersuchungen über die Wiederkehr von Überfüllung und Mangel in akademischen Karrieren. Vandenhoeck & Ruprecht.

Vermaat (18-3-1975). Amendement van het lid Vermaat. pdf

Cerych, L. (1975). Access and structure. OECD Committee for Higher Education and research (10-10-1975). Straatsburg.

Corsten, L. C. A. (1975). Verstandig of domweg loten. Belhamel nr. 4 blz. 5 (LH Wageningen). 6 maart 1975

Dijkstra, Edsger (1974). Verlos ons van de charlatans! Ingezonden brief NRC Handelsblad, niet geplaatst, in het Dijkstra-archief beschikbaar op internet translations and original. Edsger_Dijkstra_Heer_verlos_ons_van_de_charlatans"

Ik heb Dijkstra heel hoog, hij was in Eindhoven heel goed bezig om de informatica op de kaart te zetten maar is daar door zijn collega's weggetreiterd naar Amerika. Dat neemt niet weg dat hij geen idee heeft van de methodiek van psychologische selectie, het was niet verstandig van hem om deze bief te sturen. Zijn grove taalgebruik heeft waarschijnlijk plaatsing verhinderd. Een staaltje:
“Het is met grote tegenzin, dat ik de heer B.Wilbrink (NRC-Handelsblad van 27-9-1974, pag. CS3) van repliek dien, tegenzin, omdat het bijna altijd een heilloze onderneming is om met een warhoofd in discussie te treden.”
Hij tekent met prof. dr, alsof zijn leeropdracht iets met zijn argumentatie heeft te maken, quod non. Dijkstra was tegen loting, voor een vergelijkend examen.

Elias, T., Jr? (1975). Klein maakt numerus fixus structureel. NRC Handelsblad 7-2-1975.

Fischer, W., & Lundgreen, P. (1975). The recruitment of administrative personnel. In Tilly, C. (Ed.), The formation of national states in western Europe (p. 456-561). Princeton: Princeton University Press.

Haarlems Dagblad (8 februari 1975) Rectoren oordelen verschillend over loting voor universiteit. 8-2-1975. [Niet in Delpher gevonden] [Haarlems Dagblad redactioneel. Gelijke kansen. 8-2-1975, dit is een hoofdredactioneel commentaar.] transcriptie en ook als blog.

Best een aardige mix van opvattingen, ik wil er wel een transcriptie van maken. (want in Delpher niet beschikbaar?).
Ook hierom: Trouw, De Volkskrant, en vooral NRC Handelsblad domineren de meningsvorming in de media. Heel goed om dan uit de provincie ook te horen hoe men erover denkt. Een goed idee van het Haarlems Dagblad om de plaatselijke rectoren er eens over te gaan hoern. Ik ben er blij mee, want zij denken aanmerklijk genuanceerder over de problematiek dat de NRC ons wil doen geloven.

Hofstee, W. K. B. (1975). Loten of cijferen. Onderzoek naar mening scholieren over numerus fixus. Onderzoek van Onderwijs, 4 (1), 3-6. [hardcopy; niet online gevonden]

Hofstee, W. K. B. (januari 1975). Meningen van VWO-eindexaminandi over numerus fixus, selektie en loting. Heymans Bulletin Psychologische Instituten R.U. Groningen HB-75-172 EX. [fotokopie; niet online gevonden]

Samenvatting
Door het Psychologisch Instituut der R.U. Groningen werd een onderzoek verricht naar de meningen van vwo-eindexaminandi m.b.t. numerus fixus, selektie en loting. 535 VWO-errs te Groningen beantwoordden een korte vragenlijst. De voornaamste uitkomsten waren: bijna 80% van de VWO-ers is van plan naar de universiteit te gaan, en die keuze houdt geen verband met schoolcijfers. Indien ze zouden worden uitgeloot, zou slechts 1% geheel van hoger onderwijs afzien. 47% acht een geargumenteerde numerus fixus voor bepaalde studierichtingen te rechtvaardigen; die mening houdt geen verband met schoolprestaties. In geval van beperkte middelen gaat de voorkeur van de VWO-ers uit naar aantalsbeperking boven minder intensief onderwijs.
M.b.t. de eventuele selektiemethode spreekt 41% zich uit voor algehele loting, 40% voor glijdende lotingskans en slechts 13% voor de totnutoe gehanteerde 7,5-regel. Ook deze keuze houdt geen verband met schoolprestaties tot op dit moment. De eventueel benodigde cijfers wil men noch op basis van louter schoolonderzoek, noch op basis van louter landelijk examen opgesteld zien.
Bij de meeste vragen zijn er systematische verschillen in antwoord tussen de diverse scholen.
Zie ook Hofstee 1977 Methodologische notities open

Kommandeur, J. (1975). Kort bewijs. Tertiair, maart 1975, 16. Tertiair citeert de Universiteitskrant Groningen 14-2-75.

Volledige citaat: Er zijn twee mogelijkheden: a) Het eindeksamen stelt wèl iets voor b) Het eindeksamen stelt niet iets voor.Als 't wel iets voorstelt moet je de resultaten gebruiken: mensen toelaten op cijfers. Als het eksamen niets voorstelt is het een loting, dan moet je noet nòg eens loten, maar de resultaten van je loting gebruiken voor de toelating, en deze baseren op de cijfers. Vóór- en tegenstanders van loting kunnen zich dus beide baseren op de eindeksamencijfers, tot op de laatste decimaal. [getekend: prof. dr. J. Kommandeur).

Krüger, H. (1975). Die rechtliche Problematik der Verschärfung des Numerus clausus für Ausländer in zahlreichen europäischen Staaten. Die Deutsche Universitüats Zeitung, nr. 21, 786-788. Ook: Hochschulzugang - immer noch Problem Nr. 1. , 830-831. Karpen, U., Zulassungsbeschränkungen und Neuordnung des Hochschulzuganges. 823-826. [fotokopie]

NRC Handelsblad. Klein blijft bij studentenloting. 7-2-1975.

OECD Committee for Higher Education and research (31-7-1975). Admission to tertiary education "Alternative to numerus cluasus?" Economic theoretical experts suggest a marketing study model. Reproduction of an article in No. 1/1975 of 'Bildung und Wissenschaft', the Newsletter of the German Federal Ministry of Education and research. (model voorgestaan door Weizsäcker)

OECD Committee for Higher Education and research (14-8-1975). Admission to tertiary education. Reform of student selection in Finland. Report submitted by the Finnish Ministry of Education.

Opland. Nederland anno 1975. De Volkskrant 8-2-1995. Il;SG archief

Parool. Arbeidsmarkt zal rol spelen bij het aantal studenten. 6-2-1975.

Parool. Correctie. 6-2-1975.

In het interview met drs K. Kolthoff over de selectie van studenten, dat wij gisteren op deze pagina publiceerden, stond dat vier procent van 535 Groningse eindexamenkandidaten voor algehele loting bleek te zijn. Dit moet echter zijn: 41 procent. De uitslag van het onderzoekje in Groningen was dus: 41 procent voor algehele loting, 40 procent voor een glijdende loting en 13 procent voor de nu geldende regeling, waarbij gegadigden met 7 1/2 of meer niet meer hoeven te loten.

Schooldekanen. De Volkskrant 21 februari 1975, herdrukt in Tertiair, maart 1975, 20. Direct toelaten met 7 of hoger, loten onder de 7, of bij zeer veel gegadigden gewogen loten onder de 7.

Sheldrake (1975). How should we select? - a sociologists view.British Journal of Medical Education, 9, 91-97. https://doi.org/10.1111/j.1365-2923.1975.tb01901.x

p. 96: ... once minimal criteria are satisfied, random choice seems as fair as any method of selection, as a means of choosing among applicants.p. 94: this (quota) selection should be made randomly - and this is to be done on the grounds of fairness. Many of the unsuccessful applicants to medical schools are more than adequately qualified to be trained as doctors, and the 'problem' of selection is not to pick the best applicants - but to fairly reject from a large group of suitable people.

Michael A. Simpson (1975). Selection of medical students by lottery. Journal of Medical Education, 50, 417-418. free pdf

Verwijst naar eerdere artikelen van Rhoads et al. 'Motivation, medical school admissions, and student performance' Journal of Medical Education. 49(12):1119-27, December 1974. free pdf
van Funkenstein in juli 1970 in dit journal met voorstellen voor een systeem van loten (Current medical school admissions: The problems and a proposal. J.Med.Educ. 45:497-509 free pdf)
een eigen boek 'Medical education: a critical approach' (Butterworths, London & Toronto) met voorstellen voor loting (reviewed by E. Wilkes), en
een eigen artikel in Lancet (1973, pp. 706-7 en 941).

Spaandonk, J. van (1975). Wat ga je doen als je straks uitloot? NRC Handelsblad 8-2-1975. Delpher

"Wat ga je doen als je straks uitloot?" Het psychologisch instituut van de universiteit van Groningen heeft die vraag voorgelegd aan een kleine groep (535 eindexamenleerlingen van tien scholen) uit de duizenden scholieren die dit jaar eindexamen doen en als zij slagen wettelijk gerechtigd zijn met een studie aan universiteit of hogeschool te beginnen. Voor een aantal studierichtingen zullen ook dit jaar weer studentenstops gelden. Als staatssecretaris Klein zijn zin krijgt zal het lot de toelating tot die beperkte studierichtingen bepalen en niet meer een hoog gemiddelde bij het eindexamen. Na alles wat er op hoog wetenschappelijk en politiek niveau al over te doen is geweest of de beschikbare plaatsen door selectie dan wel door loting moeten worden verdeeld is het op zijn minst interessant te weten hoe de scholieren daar zelf over denken. Vooral op politiek niveau worden de ellende en het onrecht dat de geslaagde scholieren wordt aangedaan, breed uitgemeten als argument voor loting zolang er geen afdoende selectienormen zijn om te bepalen wie de beste garanties biedt de studie met het hoogst mogelijke succes te zullen voltooien. Het onderzoek was volgens prof. dr. W. K. B. Hofstee, die het heeft geleid, bedoeld om "de mening van de scholieren naar voren te laten komen en een einde te maken aan de situatie waarin allerlei mensen namens die groep menen te moeten spreken zonder dat zij die meningen kennen. Tot nu toe hebben zij zelf in de uitvoerige discussie niet meegepraat, omdat zij daartoe de kanalen missen".

Niet zwaar

Het onderzoek laat de indruk na dat de scholieren er over het algemeen niet zo zwaar aan tillen. Gemiddeld 41 procent van de onderzochte groep (in de ene school 95 procent, de andere 47 procent) is van plan zich in te laten schrijven voor een universitaire studie. Degenen die dat van plan zijn blijken het volste vertrouwen te hebben in de uitslag van het eindexamen, ook als zij met gemiddeld zes zijn overgegaan van de vijfde naar de zesde klas. Op de vraag wat zij gaan doen als zij uitloten, getuigen de antwoorden allerminst van paniek. Slechts één procent ziet definitief van verdere (studie af, 23 procent gaat een jaar wat anders doen (militaire dienst, baan, buitenland enz.) en meldt zich volgend jaar weer aan, 11 procent wil naar het hoger beroepsonderwijs, 31 procent begint (voorlopig) aan een andere studie zonder studentenstop en 34 procent meent dat de vraag op hen niet van toepassing is. Waarschijnlijk omdat zij een studie kiezen waar nog wel voldoende ruimte is, de technische hogescholen bijvoorbeeld. Samen met de uitkomsten van het Gronings onderzoek zullen in het eerstkomende nummer (maart) van het kwartaalschrift Onderzoek van Onderwijs ook de gegevens worden gepubliceerd van een onderzoek, dat in Nijmegen is verricht naar de ervaringen van degenen, die vorig jaar waren uitgeloot. Behoudens enkele schrijnende gevallen is de algemene indruk ook daar dat er van een paniektoestand geen sprake is en dat de meesten toch wel redelijk goed terecht zijn gekomen.

Meer geld

Opmerkelijk is de uitkomst van het Gronings onderzoek dat slechts 13 procent van de ondervraagde scholieren voor directe toelating is op een eindexamengemiddelde van 7,5 of hoger en daar beneden loten zoals het tot nu was. Maar liefst 41 procent was voor gewone loting en 40 procent voor een "glijdende" lotingskans, waarbij iemand met bijvoorbeeld een 8 gemiddeld een iets grotere kans krijgt dan die met gemiddeld 6. Professor Hofstee tekent hierbij aan dat de voorkeur voor loting beslist niet op rekening moet worden gezet van de scholieren die van zichzelf weten dat gemiddelde van 7,5 niet te zullen halen, al is er natuurlijk wel een tendens in die richting. Ook blijkt dat de scholieren het gebrek aan voldoende overheidsgelden en vooral de beperkte arbeidsmarkt voor academici voor 50 procent niet en voor 47 procent wel als afdoende argumenten aanvaarden om studentenstops te rechtvaardigen. Het alternatief van geen studentenstops maar op basis van de krappe middelen minder onderwijsvoorzieningen per student, afkalving van de kwaliteit van het onderwijs dus, sloeg maar bij 13 procent van de Groningse scholieren aan, terwijl 45 procent zei daar zo geen antwoord op te kunnen geven en 42 procent zich duidelijk uitsprak voor beperking van de studentenaantallen. Een groot aantal bleef echter wel van mening dat aan zo'n alternatief eigenlijk niet eens gedacht mag worden omdat "er gewoon meer geld moet komen" om iedereen de beste studievoorzieningen te geven. Pas als dat niet haalbaar is, gelden de uit het onderzoek nogal genuanceerd overkomende antwoorden. Dat blijkt ook uit de aanmeldingen, waarin nauwelijks iets te bespeuren valt van het vermijden van met studentenstops bedreigde studies. Volgens de 'laatste beschikbare gegevens zouden dat er voor medicijnen 4379 zijn (vorig jaar 4230 voor 1690 plaatsen), geschiedenis 1254 (v.j. 1153 voor 531 plaatsen), Engels 768 (v.j. 741 voor 389 plaatsen), biologie 909 (v.j. 754 voor 803 plaatsen). Uit deze wel beperkte maar op "onbevangen" wetenschappelijke" gronden uitgevoerde onderzoeken kunnen zowel de politieke verdedigers van de loting als de wetenschappelijk bezorgden voor de kwaliteit van het academisch onderwijs hun voordeel doen, zeker als zij de beperktheid en voorlopigheid van het onderzoek over het hoofd zien en welkome passages uit het verband van het geheel rukken. Het Salomonsoordeel is nog niet geveld en de eis voor grotere investeringen of efficiënter inrichting van het totale hoger onderwijs blijft recht overeind, ook bij de scholieren.

Strien, H. M. van (maart 1975). Toeval of prestatie? Nota, ten behoeve van een standpuntbepaling van de Vrije Universiteit over de selektieprocedure bij hantering van een numerus fixus, uitgebracht op verzoek van het College van Bestuur. Afdeling Onderwijsresearch van de Vrije universiteit Amsterdam. [13 blz. stencil]

Telegraaf cartoon. "Uw eindexamencijfers interesseren de universiteit niets, mijnheer Einstein! Uitgeloot is uitgeloot! 8-2-1975.

Telegraaf hoofdredactie. Loten. 8-2-1975.

Tertiar 14-15-16 (1975). De toelating tot het hoger onderwijs; een heet hangijzer. Utr echt: Onderwijspers (OTO).

o.a.
F.W.M. van der Ven: Schooloordeel en loting, een nieuw voorstel, 9-16 [waarschijnlijk een herdruk van de gelijknamige publicatie in Universiteit en Hogeschool, 1974-75, jaargang 21, nummer 5, 215-224];
Koopmans, F., Everwijn, S. E. M., & Vroon, A. G. Rendement van een toelatingsselektie, 17-20.
Onderwijskundige Dienst TH Delft: Selektiecriteria t.b.v. het technisch w.o?, 21-30
Wagemakers, J.: Uitgelote studenten: een samenvatting van een eerste onderzoeksmatige verkenning (normale gezonde jeugd, die uitgelote lui, ik kende dit onderzoekje niet), 31-32.
Klein, G.: Aanmeldings- en plaatsingsgegevens bij het h.b.o. (in antwoord op kamervragen van Kolthoff), 33-36.
Kemenade, J. A. van, Van der Stee, A. P. J. J. M., & Klein, G.: Aanbod en vraag van academici in een aantal studierichtingen.(Kamerstuk 12929 nr 7) 52-56.

Toelatingscriteria numerus-fixus studierichtingen voor het studiejaar 1975-1976. Zitting 1974-1975, 13 402. Brief van de Staatssecretaris van Onderwijs en Wetenschappen. Aan de Voorzitter van de Tweede kamer der Staten-Generaal. 13 mei 1975

Trouw Commentaar. Studentenstop. 7-2-1975.

Uitleg (1975). Staatssecretaris Veerman: Criterium motivatie mag geen rol spelen bij toelating tot w.o. 16-4-1975.

Ven, F. W. M. van der (1974/75). Schooloordeel en loting, een nieuw voorstel. Universiteit en Hogeschool, 21, 215-224.

Ven, F. W. M. van der (1975). Schooloordeel en loting, een nieuw voorstel. Tertiair, maart 1975, 9-16.

Volkskrant (?) (1975?). Minister gekant tegen eenmalige loting studenten. 'Als de utrechtse suggestie wordt overgenomen wordt toelating tot de studie waarvoor de student is uitgeloot definitief onmogelijk gemaakt. Van Kemenade acht een dergelijke inbreuk op het wettelijk geregelde toelatingsrecht tot de universiteit 'niet geoorloofd."'

Volkskrant Ten geleide. Loting. 7-2-1975.

Volkskrant. ISO-studenten vóór loting. 10-2-1975.

Vries, H. de (1975). Universiteit nu voor scholieren lot uit loterij. Goed eindexamencijfer niet meer van belang. Ptof. Vreeken: "rampzalige nivellering." De Telegraaf 7-2-1975.

Wagemakers, J. (april 1975). Een niet slaat pechvogels niet uit het lood. Onderzoek van Onderwijs, 4, april, 7-9. [hardcopy; niet online gevonden]

Onderzoekje onder uitgelote studenten wat ze er van vinden, en hoe het een jaar later met ze is. Loten is nog een nieuwtje voor scholieren die op een universitaire studie gericht zijn (het hoger beroepsonderwijs kende altijd al beperkingen bij de toelating tot populaire opleidingen). Gegadigden houden er nog niet echt rekening mee dat ze kunnen uitloten, en dan een alternatief moeten hebben.

Wagemakers, J. (1975). Uitgelote studenten: een samenvatting van een eerste onderzoeksmatige verkenning. Tertiair, maart 1975, 31-32.

Het IOWO heeft afgelopen zomer opvangdagen georganiseerd voor uitgelote studenten. 53 % was uitgeloot voor geneeskunde. Tijdens ie opvangdagen werden de uitgelotenen geënqueteerd. 85 % zegt het volgend jaar opnieuw te willen meeloten.

Weekblad voor Leraren, 7 nr. 20, 9-1-1975. Loting versus selectie / commentaren, opinies, oplossingen. (Winkelman, Meyler, De Klerk, Hettema, Bakker)

Ik heb dit nummer niet gezien.

G. van de Wetering (1975?). 'Studeren bij opbod' geen wondermiddel. NRC Handelsblad (?), 22 september 19??. Gesprek met Mr. M. J. Cohen. Delpher, en hier de transcriptie

Job Cohen heeft destijds - 1978 - een interessant voorstel gedaan voor het verdelen van schaarse studieplaatsen. Het lijkt mij onuitvoerbaar, maar zie het voorstel als gedachte-experiment dat verhelderend kan werken op wat er zoal op het spel staat bij een numerus fixus. Zeker in het geval van geneeskundige studies die opleiden voor een afgeschermde arbeidsmarkt. Er zijn waarschijnlijk varianten op te ontwerpen die wel degelijk politieke levensvatbaarheid kunnen hebben.
In de economische besliskunde is het niet ongewoon om met geldbedragen te werken om voorkeuren/nutsfuncties in complexe situaties te bepalen. Het ligt bijna voor de hand om eens een onderzoek te doen onder gegadigden voor bijvoorbeeld geneeskunde: hoeveel zou je ervoor over hebben om een plaats te krijgen? Stel dat je dat in competitie met anderen zou doen: de plaatsen gaan naar de hoogste bieders, wat is het je dan waard? Stel dat je geen geldbedrag, maar een percentage van je latere inkomen inzet (het voorstel-Cohen), wat zou je willen bieden?
Het is een situatie waarin gegadigden wat moeten opgeven; minder vreemd is het om voor een bepaalde beslissing (in het onderwijs gaan werken, bijvoorbeeld) wat te krijgen (percentage kwijtschelding van studieschuld, een maatregel die rond 1970 bestond in een situatie van ernstig tekort aan leerkrachten in po en vo).

75gif/75GewogenLotingCOWO.gif Wilbrink, Ben (1975). Gewogen loting. Amsterdam: COWO, 1975. html

Een oefening die achteraf een beetje overbodig bleek omdat Ger Klein zelf al het nodige had berekend of laten berekenen, en gerapporteerd aan de Kamer. Zie de diverse stukken, briefwisselingen, o.a. met Klein, en Vermaat, aangehangen aan de tekst van het rapport. Bovenstaande figuur vat enkele berekenngen uit het rapport samen. De overeenkomst met de eerdere figuur in kamerstuk 12929 nr 8 (zie hierboven) is opvallend. De onderliggende gegevens zijn natuurlijk ook vrijwel hetzelfde.

C. J. G. Bakker (november 1975). Selectie voor het hoger onderwijs. Samenhang tussen studieprestaties in de exacte vakken op de middelbare school en aan de universiteit. Stichting F.O.M. FOM-37826/1. [41 blz. Toch wel bijzonder hoor: er was behoefte aan een literatuuroverzicht over seelektieprocedures bij toelating tot het WO, en over 'de korrelatie tussen prestaties on de vooropleiding en die tijdens de latere studie'. (uit het ten geleide van C. le Pair). Met financiële steun van SoZaWe werd voor dit doel een medewerker aangetrokken. Die kon evident weinig anders dan in het koker-frame meegaan, met als resultaat een overbodig overzicht want nieuwe kennis levert dit niet op, en dat er een samenhang is werd door niemand bestreden. Hoog oplopende emoties bij Natuurkunde, zal ik maar zeggen]

1976 Spijt van die gewogen loting?

Verlenging van de Machtigingswet inschrijving studenten alsmede wijziging van enkele bepalingen van die wet. 14 260

nr 1-2. 22 november 1976 Ontwerp van wet. pdf,
nr 3 Memorie van Toelichting pdf
nr 4. Brief van de staatssecretaris pdf
nr 5. Voorlopig verslag pdf
nr 6. Memorie van Antwoord pdf
nr 7. Nota van wijzigingen pdf
nr 8. Eindverslag pdf
nr 9 Nota nav het eindverslag pdf
nr 12 Tweede nota van wijzigingen pdf

Adviescommissie Toelatingscriteria W.O. (voorz. E. Warries) (27-2-1976). Eerste advies. volledige transcriptie, ook als blog blog

Een zwak tussenadviess. De commissie schrijft onvoldoende tijd voor diepgaande discussie te hebben gehad. En dat is te zien. De commissie verwerpt een paar ingewikklde selectie-varianten, maar oppert er zelf dan toch ook enkele. Dat schiet niet op.
De samenstelling van de commissie duidt op een vechtcommissie: vertegenwoordigers van het vo (neem ik aan), enkele selectiedeskundigen (Meuwese, Hazewinkel, Hofstee), verklaard tegenstander van loten prof. dr. K. Bakker, bioloog, uit Leiden.
Dit tussenrapport is historisch toch wel van enig belang. Het eindrapport, een jaar later, en na een vragenlijstonderzoek onder leerlingen van twee scholen, wijkt namelijk markant af van dit tussenrapport (ook van dat rapport zal ik een transcriptie maken). Verder is van belang wat er juist niet in staat: Hofstee nam een principieel minderheidsstandpunt in, dat is toegelicht in een artikel over het tussenadvies van de Commissie Warries in Folia Civitatis zie deze blog. Hofstee had namelijk al wat langer nagedacht over selectie voor universitair onderwijs, zoals in zijn oratie in 1969.
De haastige wijze van werken heeft de Commissie verleid tot malle uitspraken zoals de volgende: "De commissie wil benadrukken, dat bij iedere vorm van selectie een herkansing dient te worden geboden aan diegenen, die bij de selectie zijn afgevallen." Als we dat als beginsel in heel het onderwijs zouden volgen, dan kunnen we nog wat meemaken. Nou ja.
Ik geef hier een volledige transcriptie van de tekst van het tussenadvies. Het is immers een stuk dat vrijwel onvindbaar is, ik maak het vindbaar.
Wie zijn er lid van deze commissie? Ik ken niet alle leden van deze commissie, en het eindrapport geeft geen persoonlijke details. Waarom Egbert Warries is gevraagd voorzitter te zijn, is een goede vraag; waarschijnlijk omdat hij tot dan geen publieke positie in het debat had ingenomen. Bakker, Hazewinkel en Hofstee zijn waarschijnlijk vanwege hun publieke inbreng gevraagd: Bakker tegen loting, Hazewinkel terughoudend wat betreft selectie als mogelijk middel, Hofstee, als hoogleraar werkzaam op het gebied van selectie met hulp van psychologische tests, als pleitbezorger van loting in deze bijzondere situatie van de numerus-fixus. Meuwese waarschijnlijk als vertegenwoordiger, met Hazewinkel, van CRWO. Bolhuis, Kuipers en Trommar kan ik niet plaatsen, waarschijnlijk uit het vwo en het hbo, maar niet bekend als uitgesproken op het punt van de methodiek van het effectueren van een numerus-fixus.
- prof. dr E. Warries, voorzitter. Hij is hoogleraar aan de nieuwe opleiding onderwijskunde van de Universiteit Twente
- prof. dr K. Bakker, hoogleraar biologie in Leiden, schrijver van een ingezonden reactie in de NRC op het standpunt van CRWO over loting zoals gepubliceerd in Onderzoek van Onderwijs april 1974 (Wilbrink en Van der Vleuten).
- dr A. Bolhuis
- prof. dr A. Hazewinkel, onderwijsresearch aan de Erasmus Universiteit, publiceerde over de voorspellende waarde van eindexamencijfers en wat dat betekent voor relatieve aantallen ten onrechte toegelaten en ten onrechte afgewezen studenten bij selectie op die cijfers; CRWO
- prof. dr W. K. B. Hofstee, hoogleraar persoonlijkheidsleer aan de Rijksuniversiteit van Groningen, nam eerder geprononceerde standpunten in over selectie, o.a. in de discussie n.a.v. het selectierapport van A. D. de Groot
- dr H. H. Kuipers
- prof. dr W. A. Th Meuwese, hoogleraar onderwijsresearch Universiteit Eindhoven, CRWO
- dr A. C. de Roon
- P. M. L. Trommar
- J. M. C. M. van Schoten, secretaris.
- Heeft deze commissie in dit eerste advies gesteld dat er geen relatie van eindexamencijfers met studiesucces zou zijn? Ik dacht het niet. Wat er wel is te vinden zijn twee passages op p. 6, en een op het eerste gezicht daarop lijkende stelling van Hofstee, die in feite over iets heel anders gaat. :
- p. 6: "Tenslotte wordt in het huidige systeem [gewogen loting, b.w.] waarde gehecht aan de hoogte van het behaalde gemiddelde eindexamencijfer. Een met succes afgelegd propedeutisch examen in een academische studie [dat zou in het voorlopige voorstel van de Cie Warries een hogere lotigsklassen opleveren bij herloting, de cie. heeft dit idee in haar eindadvies toch verworpen, b.w.] heeft wellicht een grotere voorspellende waarde voor het studiesucces in de studierichting van eerste keuze. Verwacht kan namelijk worden dat in veel gevallen betrokkenen zullen kiezen voor een aanverwante studierichting."
- p. 6: De commissie stelt voor kandidaten met hoge eindexamencijfers zonder loting toe te laten, zoals post-Drenth het geval is. "Het voorstel tot direkte toelating van de genoemde categorie baseert de commissie enerzijds op de positieve correlatie welke bestaat tussen de behaalde eindexamenresultaten en de studieresultaten in het wetenschappelijk onderwijs, anderzijds acht zij het van belang dat rekening wordt gehouden met gebleken kwaliteitsverschillen in de v.w.o.-periode."
- De commissie is natuurlijk niet in alles unaniem. Destijds betrok Willem Hofstee een minderheidsstandpunt, en zocht hij daarmee ook de publiciteit."
- "In de commissie Warries neemt prof. dr. W. K. B. Hofstee een minderheidsstandpunt in. De commissie gaat er volgens hem vanuit, dat het voor iemand met een acht gemiddeld erger is om niet bijv. medicijnen te mogen studeren dan voor iemand met een 6. Een argument dat hij meer een neerslag van 'gesundenes Volksempfinden' vindt, dan de vrucht van een dergelijke [degelijke] juridische analyse: "Het is jammer dat de commissie, in tegenstelling tot bij voorbeeld de Tweede Kamer, geen economen en juristen onder haar leden telt. Een van de centrale leeropstellingen van de economie is: de onmogelijkheid van interpersonale nutsvergelijking. Er is met andere woorden geen grond voor de uitspraak dat iets erger is voor Jan dan voor Piet."
  [Ik citeer over Hofstee uit Folia, 10 april 1976, zie voor de volledige tekst van het betreffende artikel hierbeneden Kortenray &Abrahamse, b.w.]
  Hofstee beweert hier niet dat de studieprognose voor Jan en voor Piet gelijk zou zijn, dat eindexamencijfers er niet toe zouden doen als het om voorspellen van studiesucces gaat. Dat heeft hij volgens mij nooit beweerd, ook niet in zijn inaugurele rede van 1969 die over selectie-aan-de-poort gaat.
- E. Warries (vz Adviescommissie Toelatingskriteria) (1976). De toelating tot het universitaire onderwijs. ORD, 14 april 1976. Voorlopige publicatie.

Fishburn, P. C. (1976). Acceptable social choice lotteries. In Gottinger, H. W., & Leinfellner, W. (Eds.): Decision theory and social ethics. Issues in social choice (p. 133-152). Dordrecht: Reidel. (133-152) abstract & preview

Hofstee, W. K. B., & Trommar, P. M. L. (1976). Selektie en loting: meningen van eindexaminandi. Groningen: Heymans Bulletins Psychologische Instituten HB-76-251-EX. Integraal opgenomen in het verslag van de Commissie Warries.

Hofstee, W.K.B., & Trommar, P.M.L. (1977) Selektie en loting: meningen van eindexaminandi. In E. Warries (Voorz.) Toelatingscriteria voor de numerus fixus-studierichtingen in het wetenschappelijk onderwijs. Advies van de Adviescommissie toelatingscriteria wetenschappelijk onderwijs. Zoetermeer: Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen.

Hofstee, Willem K.B., en Henk A.L. Kiers (3 oktober 1976). Een algemeen model voor loting en selectie bij numerus clausus. (Herziening van een notitie van augustus. Uit de aanbiedingsbrief: "Behalve weglatingen bevat de nieuwe versie een toevoeging: gesignaleerd wordt dat gewogen loting in meer gevallen kan neerkomen op rechtstreekse toelating.") [paper, gepubliceerd: Tijdschrift voor Onderwijsresearch, 22, 81-85. Zie hierbeneden.]

Johan Kortenray & Marien Abrahamse (10 april 1976). Selectiecommissie wil voor scholieren met acht of hoger rechtstreekse toelating. Commissielid prof. Hofstee pleit in minderheidsstandpunt voor handhaving loting. Folia 29 pagina 3 belangrijkste passages, ook als blog

Argumenten van 45 jaar geleden kunnen nog steeds actuele waarde hebben. Daarom dit artikel uit Folia maar eens uit de vergetelheid gerukt (nee, beste Andreas Schleicher, het internet weet echt niet alles. Maar ik werk er dagelijks aan om dat te verbeteren). Meteen na de kamerbreed aangenomen gewogen loting om schaarse plaatsen bij studentstops toch zo eerlijk mogelijk te verdelen, werd er al weer aan die loting gerammeld. Er kwam dus al snel een commissie, de Cie Warries. Met daarin o.a. (universitaire) onderwijsonderzoekers ( Warries, Meuwese, Hazewinkel), een psycholoog (Hofstee), een tegenstander van loten (Bakker, die zich altijd als prof. biologie Leiden afficheerde, en in 1974 in de NRC een storm van ingezonden brieven losmaakte met kritiek op Wilbrink & Van der Vleugel, verwoording van het standpunt van gezamenlijke onderwijsresearchbureaus CRWO waartoe ook Meuwese en Hazewinkel behoorden) en nog enkele leden die ik niet kan plaatsen, waarschijnlijk uit vwo en hbo afkomstig). In de Folia van 10 april 1976 staat een uitstekend verslag van een tussenadvies van de Cie Warries, en vooral van het minderheidsstandpunt dat Hofstee innam. De positie van Hofstee is interessant: hij kiest als expert ook een sterk politieke standpunt (door de koningin benoemd: als hoogleraar heb je een onafhankelijke positie). Prof. Bakker voerde ook politieke actie, maar zijn biologische expertise had daar niets mee te maken, daar vind ik dan wèl weer iets van. Oké. [De belangrijkste uitspraken. Het artikel is niet online beschikbaar. Voor volledige transcriptie: mail mij]

Schouten, M. (1976). De socialisten zijn in aantocht. De Nederlandse arbeidersbeweging in de negentiende eeuw. Amsterdam: van gennep.

p. 234; De woonblokken (Van Houweningenstraat te Amsterdam) werden gebouwd door de in 1868 opgerichte Bouwmaatschappij tot verkrijging van Eigen Woningen, de eerste arbeiddersbouwvereniging. De contributie van de leden fungeerde als stamkapitaal voor op te zetten projecten, de leden konden door loting in bezit komen van een woning. Later werd dit zo veranderd dat de leden door loting huurder konden worden. vgl. Coleman, J. S. (1988). Social capital in the creation of human capital. American Journal of Sociology, 94, S95-S120. onder soc. p. S102 A case that illustrates the value of the trustworthiness of the enironment is that of the rotating-credit associations of Southeast Asia and elsewhere. These associations are groups of friends and neighbors who typicall meet monthly, each person contributing to a central fund that is then given to one of the members (trough bidding or by lot), until, after a number of months, each of the n persons has made n contributions and received one payout. As Geertz (1962) points out, these associations serve as efficient institutions for amassing savings for small capital expenditures, an important aid to economic development.

G. van de Wetering (18 augustus1976). Uitgeloten gaan bij honderden in beroep. NRC Handelsblad ['in beroep' is: een beroep doen op de hardheidsclausule.Decaan in de commissie: "Ik ben er van overtuigd dat hele gezinnen in de ellende worden gestort". Nou ja, met deze sentimentaliteit komen we niet veel verder. Zou er selectie via toetsen zijn, dan zijn er evenzeer ongelukkigendie afvallen. Zoals er voor het hoger beroepsonderwijs altijd zeer veel afgewezen zijn voor schaars beschikbare plaatsen. Wie er behoefte aan heeft, kan dit artikel op Delpher lezen.

Toelatingscriteria numerus-fixus-studierichtingen voor het studiejaar 1977/1978. Tweede Kamer der Staten-Generaal, Zitting 1976-1977, 14271 nr.1 Brief van de staatssecretaris van onderwijs en wetenschappen. 30 november 1976. pdf

Tweede Kamer der Staten-Generaal, zitting 1975-1976, 13600 VII, nr. 64. Verslag van een mondeling overleg, vastgesteld 24 augustus 1976. [https://zoek.officielebekendmakingen.nl/] ~~

Peter C. Fishburn (1976). Acceptable social choice lotteries. In Hans W. Gottinger, and Werner Leinfellner (Eds) (1976). Decision theory and social ethics. Issues in social choice. Dordrecht: D. Reidel.

Warries, E. (1976). De toelating tot het universitaire onderwijs. Rede VOR, Groningen.

De rede heb ik wel in mijn archief, loten_nf of ex-sel.

1977 Tegenstanders van loten in cie Warries capituleren

Verlenging van de Machtigingswet inschrijving studenten alsmede wijziging van enkele bepalingen van die wet. 14 260 Eerste Kamer

nr 103 2 mei 1977 Gewijzigd ontwerp van wet. pdf
nr 103 a vastgesteld 3 mei 1977 Eindverslag pdf

Carnegie Council on Policy Studies in Higher Education (1977). Selective admissions in higher education. Public policy and academic policy. Manning, W. H.: The pursuit of fairness in admissions to higher education, p. 20-65. Breland, H. M., & associates: The status of selective admissions. p. 66-252.

CBS (1977). Factoren die de studieresultaten bij het wetenschappelijk onderwijs beïnvloeden. Cohorten 1961-1962. M3. 's-Gravenhage: Staatsuitgeverij.

Bevat zeldzame en opmerkelijke gegevens: een uitsplitsing van studiesucces voor groepen ondercheiden naar vooropleiding, examencijfers, zittenblijven, gekozen studrichting. Van deze gegevens is in mijn 1980-publicaties over kansrekeningen gebruik gemaakt.

Gegevens over examencijfers, gekozen studie, en rendement cohorten 1961 en 1962 waarover Klein ws kon beschikken, met dank aan het CBS voor de URLs: ‪https://historisch.cbs.nl/detail.php?id=394806168‬ en ‪https://historisch.cbs.nl/detail.php?id=394806177‬ Voor generaties 1948-50 vindt het CBS hopelijk ook nog online het rapport.

CBS (1983). Statistiek van het wetenschappelijk onderwijs. Studieresultaten van de studentencohorten 1961-1963 en 1970. https://historisch.cbs.nl/detail.php?nav_id=&index=&query=Factoren%20die%20de%20studieresultaten%20bij%20het%20wetenschappelijk%20onderwijs%20beïnvloeden.%20Cohorten%201961-1962&highlight=RmFjdG9yZW4gZGllIGRlIHN0dWRpZXJlc3VsdGF0ZW4gYmlqIGhldCB3ZXRlbnNjaGFwcGVsaWprIG9uZGVyd2lqcyBiZcOvbnZsb2VkZW4uIENvaG9ydGVuIDE5NjEtMTk2Mg==&id=394889705

Centrale Commissie Aanmelding en Plaatsing a.s. eerstejaarsstudenten studiejaar 1977-1978. Jaarverslag.

Coïni, L., J. Kamerbeek, en A. Will (1977). Selectie voor het hoger beroepsonderwijs. Culemborg: Schoolpers.

(Wie bewaart zoiets? Geeft voor iedere instelling details over de toelating: aantallen aangemeld en geplaatst, plaatsingsprocedure meerkeuze: in volgorde van aanmelding, persoonlijk gesprek, cijfergemiddelde, loting, psychologisch onderzoek, medisch onderzoek, onderzoek naar geschiktheid/aanleg, op grond van 'ideaal' vakkenpakket, inlichtingen schooldekaan. In Holland anything goes.)

Dronkers (20-6-1977). Een wetenschappelijke legitimering van een maatschappelijk compromis. Beleid en Samenleving, 4, 176-179. pdf ophalen [Jaap stuurde mij op 20-6-1977 een overdruk] [Over het advies van de Cie-Warries, een commissie van de minister, niet een wetenschappelijke commissie. Afijn. En Jaap Dronkers is socioloog, geen selectiepsycholoog. Moet kunnen, toch? "het [advies] legitimeert ten onrechte de numerus fixus en de gewogen loting met behulp van zgn. wetenschappelijke kennis". Wat Dronkers wel duidelijk maakt is dat de grenzen tussen wetenschap en politiek niet eenvoudig zijn te trekken op een onderwerp als het onderhavige. En ik meen dat Hofstee een minderheidsstandpunt had laten vastleggen, klopt dat? Ja, op het tussenrapport

Hofstee, W. K. B. (1977). Methodologische notities naar aanleiding van een enquete-onderzoek naar meningen van vwo-eindexaminandi over selektie en loting. Tijdschrift voor Onderwijsresearch, 2, 88-92. open

Kortmann, c. a. j. m. (1977). Numerus fixus is juridisch niet te bestrijden. Folia, 23 april 1977. (n.a.v. een uitspraak van het West-Duitse Bundesverfassungsgericht, en de Nederlandse berichtgeving daarover.) [niet online, ik heb het origineel] [zie over zijn argumenten ook Job Cohen, 1981, 'Studierechten' par 2.2.2. Is een numerus fixus naar Nederlands recht geoorloofd?]

Barbara Lerner (1977). Equal protection and external screening: Davis, De Funis, and Bakke. In Nathaniel H. Hartshorne (Ed.). Educational measurement & the law. Proceedings of the 1977 ETS invitational conference (3-28). Educational Testing Service.

[p. 19] “Use current tests like the LSAT to separate the qualified from the unqualified and then equalize the chances of every qualified applicant by selecting from among them on a random basis.
Randomization has a great many advantages over the present university selection system. I will very quickly list the more important ones and then conclude this presentation with some suggestions about how randomization can be coupled with other methods in ways that enable us to build on the Washington foundation in order to reduce our ignorance and increase the efficiency and fairness of our screening systems.
The main advantages of randoimization are these: First, it would maximize diversity, not just between racial groups but within them, and without using quotas and the insoluble problems inherent in their use in a society as heterogeneous as ours. Second, it would reduce the community's sense of injustice: No group could be accused of having an unfair advantage over anu other group. Third, it would curtail the spread of unwarranted feelings of inferiority: The luck of the draw rather than lack of ability would become an acknowledged basis for many rejections. Fourth, it would reduce destructive and pointless competition and hostility between individuals and groups. Fifth, and perhaps most important, it would focus everyone’s attention on the real problem: the fact that we have too many people and too few places.
In a discussion paper Ernest M. Bernal strongly argues against the randomization proposal. The counter argumentens are reminiscent of the public discussion in the Netherlands on the weighted lottery admissions procedure.

Der Spiegel (14-6-1976). Numerus Clausus: Ende des Unsinns? html

Einen "Rattenfänger" und einen "Traumtänzer" schimpften CDU-Sprecher den Bundeskanzler, und Franz Josef Strauss sprach von "Volksbetrug". Der Grund für den Zorn: Helmut Schmidt hat der Nation versprochen, den Numerus clausus (NC) abzuschaffen.

Warries, E. (Voorzitter) (1977). Toelatingscriteria voor de numerus fixus-studierichtingen in het wetenschappelijk onderwijs. Advies van de Adviescommissie toelatingscriteria wetenschappelijk onderwijs. Ministerie van Onderwijs en Wetenschappen. januari 1977. volledige transcriptie, ook als blog

zie ook hier
Dit is toch wel een indrukwekkend compleet advies over de lastige vraagstukken die een numerus fixus in de Nederlandse context met zich meebrengt. Een scherp contrast met de oppervlakkigheid van adviezen van de werkgroep-selectie (Wiegersma, De Groot, De Moor) enkele jaren eerder uitgebracht aan minister De Brauw.

Nu ik het weer eens helemaal gelezen heb dringen zich vragen op als 1) Wat heeft de werkgroep-selectie bezield om ruim een jaar later nog eens zijn advies uit 1973 te herhalen, dit keer op verzoek van minister Pais, zonder de argumenten van Warries c.s. te bespreken, en 2) Waarom heeft Pieter Drenth in 1997 de opdracht aan zijn commissie niet gewoon teruggegeven aan minister Ritzen, met meezenden van dit rapport van de commissie-Warries?

De commissie heeft een sterke afvaardiging van onderwijsonderzoekers, en daar reken ik Hofstee ook bij: Hazewinkel, Meuwese, Warries. De afvaardiging uit het v.o. is mij niet bekend. Prof. dr. K. Bakker, bioloog te Leiden, is de tegenstander van loting die dat Nederland ook heeft laten weten via tal van kanalen, de belangrijkste daarvan is wel het Cultureel Supplement van NRC Handelsblad. Ik had de eer zijn kop van jut te zijn. Hoe dat ook zij, het zullen pittige discussies zijn geweest in die commissie. Het advies bevat niets waar ik blijf haken en waar ik in dit vooraf over zou moeten spreken. Eén ding toch: bij 'kwalificerende selectie' denkt de commssie alleen aan doelmatigheid, zonder te wijzen op het controversiële van de idee dat leerlingen hun toelating zouden moeten kunnen verdienen (invloed op de eigen kans), ook al gaat het om een numerus fixus waar toelating van de ene kandidaat leidt tot uitsluiting van een andere. Herken hierin een meritocratisch trekje. Kan de 'verdiense' van een hoger eindexamencijfer rechten geven op hogere toelatingskansen?

Niet ieder thema in dit advies is even belangwekkend, sla dat dan gerust over. Geniet van de strakheid van de argumenen, zet ze af tegen hoe u zelf op voorhand uw menig had bepaald. Dit is veruit het meest overtuigende document uit de geschiedenis van de numerus fixus in de 70er jaren. Het rapport is moeilijk vindbaar, ik ben zo vrij om hier een volledige transcriptie te geven.

1978 Een nieuw jaar. Een nieuw advies van de werkgroep Wiegersma

15300 nr 10 NOTA NAAR AANLEIDING VAN HET VERSLAG Ontvangen 24 november 1978 Rijksbegroting voor het jaar 1979 Hoofdstuk VIII Departement van Onderwijs en Wetenschappen pdf

175. Voor het studiejaar 1977-1978 bleken erbij het w.o. vijf effectieve numerus fixus-studierichtingen te bestaan. Deze studierichtingen waren geneeskunde, tandheelkunde, diergeneeskunde, farmacie en biologie. Bij een totaal van 75 studierichtingen, waarvoor aanmelding bij het CBAP mogelijk was, is dit 6,7%. Naar uit de thans beschikbare gegevens is gebleken, was er voor het studiejaar 1978-1979 van de 11 studierichtingen, waarvoor voor dat jaar een toelatingsbeperking gold, alleen voor de studierichtingen geneeskunde, tandheelkunde en diergeneeskunde een effectieve numerus fixus. Dit is een percentage van 4%. Voor het h.b.o. geldt geen numerus fixus, maar berust de feitelijke toelating bij het bevoegd gezag der h.b.o."instellingen. Betreffende capaciteit en toelichting in het h.b.o. kan worden verwezen naar het overzicht bij het antwoord op kamervraag 174.

176. Aan het Centraal Instituut voor Toetsontwikkeling (CITO) is verzocht om de mogelijkheid tot ontwikkeling van landelijk vergelijkende studietoetsen, zoals voorgesteld in het rapport van de Werkgroep selectie in verband met de Machtigingswet inschrijving, nader te onderzoeken en hierover voor 1 januari 1979 rapport uitte brengen. De Regering is voornemens een standpunt te bepalen inzake het rapport van de Werkgroep selectie in verband met de Machtigingswet inschrijving studenten, na kennisneming van de resultaten van het door het CITO ingestelde onderzoek.

177. Zoals aangekondigd zal binnenkort de Tweede Kamer der Staten-Generaal een wetsontwerp, houdende verlenging van de Machtigingswet inschrijving studenten tot 1 september 1980 bereiken. De Regering zal de verlengingstermijn benutten voor het verder ontwerpen van een wetsontwerp, houdende verlenging en wijziging van de Machtigingswet inschrijving studenten. Er wordt naar gestreefd dit wetsontwerp uiterlijk 1 mei 1980 als wet in werking te doen treden.

178. Het is de eerste ondergetekende bekend, dat de h.b.o.-raad zich over deze problematiek beraadt en zich voorstelt hieromtrent binnen afzienbare tijd een standpunt te bepalen. De inhoud hiervan zal voor de verdere voortgang van dit project van zeer groot belang zijn. De aandacht gaat in eerste instantie uit naar de opleidingen die onder het Ministerie van Onderwijs en Wetenschappen ressorteren. Of daarbij ook nog andere opleidingen zullen (kunnen) worden betrokken valt thans niet te overzien.

Access policy and procedures and the law in U.S. higher education. New York: The International Council for Educational Development. 1978.

Bestaat uit: L. G. Simon: Access to higher education and the law; A. J. Irby: A review of U. S. admissions policies and practices. J. K. Britell & W. B. Schrader: College admissions testing in the United States. S. V. Keochakian: Nonintellectual factors in admissions. p. 42: procedural due process (beroepsrecht bij afwijzing of verwijdering). Gebundeld hiermee: Access to higher education: Two perspectives. A comparative study of the Federal Republic of Germany and the United States of America. Final report of the German-U.S. study group. 1978. p. 32: For fields in which there is a wide discrepancy between the numbers of applicants and study places, the new system of selection will assign a substantial proportion of places using a lottery weighted on the basis of Abitur grades.

Commentaar van de Universiteit van Amsterdam op het rapport van de Werkgroep Selectie in verband met de machtigingswet inschrijving studenten dd. 31 mei 1978.

Ben Wilbrink (16-6-1978). Concept reaktie op Rapport werkgroep Wiegersma. [Concept reaktie op Rapport werkgroep selectie ivm de machtigingswet inschrijving studenten.] Als webpagina html. Als blog: https://benwilbrink.wordpress.com/2021/06/15/alle-geslaagden-zijn-geschikt-maar-dus-niet-bij-wiegersma-de-groot-de-moor-1978/ (voorbereiding standpunt UvA, ook gebruikt als input voor de CRWO-notitie 'Loot om oud ijzer', 1979) [kopie, archief Loot om oud ijzer, inclusief bijlage met modelberekeningen concept-reaktie op Wiegersma] 20 blz. fotokopie

Bijzondere laatste paragraaf blz. 16-20 met modelberekeningen: Effekt van de toelatingstoets.

Bartlema, R. (1978). Werkelijke argumenten. Folia 17 juni 1978.

Piet Hagen (15 juli 1978). Wiegersma wil selectie veranderen 'Toelating universiteit alleen op grond van centraal schriftelijk examen' Trouw Delpher[NB:zoek in Delpher op 'oelating' en 'rond', niet op 'Toelating' en 'grond', dus: "oelating universiteit alleen op rond van centraal schriftelijk examen'" ]

Sies Wiegersma is een beminnelijk mens, maar in bestuurlijke zaken toch wel een tikje regentesk. In dit interview is er sprake van een mix van het bestuurlijke, het professionele (als hoogleraar psychologie) en het regenteske (eigen oordeel is ruimschoots voldoende).Ik selecteer een aantal opmerkelijke uitspraken uit dit interview:
- Nederland is een van de weinige landen ter wereld, zegt hij, waar de universiteiten zelf geen zeggenschap hebben over de toelating van studenten.
- "Het is principieel onjuist om twee verschillende functies aan het examen te verbinden. Daarom pleiten wij ervoor dat uit elkaar te halen. De school kan dan in het schoolonderzoek beoordelen of de leerling het onderwijs met vrucht heeft gevolgd. Maar de toelating voor de vervolgstudie wordt dan gebaseerd op de landelijk vergelijkbare cijfers van het schriftelijk examen."
- Als je toch moet selecteren, moet je zo objectief mogelijk te werk gaan, redeneert hij.
- Maar dat toelatingsexamen is vrijwillig en moet meer gezien worden als een extra kans op toelating, zegt Wiegersma.
- Hij is ervan overtuigd dat het mogelijk is toelatings-examens te ontwerpen die geen extra leerstof aan het programma toevoegen, maar die meer gericht zijn op het toetsen van inzicht en begrip. Hij noemt als voorbeeld de opgaven voor de wiskundeolympiade. Dat is een internationale wedstrijd, waarbij vooral het inzicht van leerlingen wordt gemeten, maar de vereiste kennis ligt niet hoger dan de ieefstof van de vijfde klas. Toch zijn het opgaven die menige wiskunde student nog hoofdbrekens kosten. Zo moeilijk hoeft het niet, maar het voorbeeld laat wel zien dat je op basis van dezelfde leerstof andere toetsen kunt maken.
- Allereerst moet talent en inspanning beloond worden, vandaar de toelating op grond van hoge gemiddelde examencijfers.
- Ook het verwachte studiesucces op universiteit speelt een rol, daarom is gedacht aan een toelatingsexamen in twee kernvakken.
- Inderdaad een compromis, maar Wiegersma vindt dit beter dan het compromis van de gewogen loting (meer kans naarmate de examencijfers hoger zijn) waarmee/we nu werken.
- Als men naar het verwachte studiesucces kijkt, zou het ook mogelijk zijn mannen voorrang te geven boven vrouwen, want het is bekend dat mannelijke studenten vaker hun studie af maken dan vrouwelijke studenten. Maar prof. Wiegersma vindt dit een ethisch onaanvaardbaar criterium. Je kunt er namelijk zelf niets aan doen of je man of vrouw bent, zegt hij.
'Toelatingsexamen voor alle studies aan universiteit' Van onze onderwijsredactie VOORTHUIZEN — Niet alleen voor studierichtingen waarvoor een studentenstop geldt, maar voor alle universitaire studies zou een toelatingsexamen moeten worden ingesteld. Dat is de mening van prof. dr. S. Wiegersma, voorzitter van de werkgroep die minister Pais heeft geadviseerd over het probleem van de selectie voor de universiteit. Vorige maand heeft de werkgroep voorgesteld om in 1980 een toelatingsexamen af te nemen voor die studierichtingen waar het aantal gegadigden het aantal beschikbare plaatsen overtreft. In een gesprek over dit voorstel blijkt dat prof. Wiegersma en de door hem voorgezeten werkgroep eigenlijk nog veel verder willen gaan. Op den duur wil hij alle scholieren die naar de universiteit willen aan een toelatingsexamen onderwerpen. • Een interview met prof. Wiegersma staat op pagina 9.
Delpher heeft de tekst wel, maar het kost veel moeite om deze leesbaar te krijgen. Die moeite heb ik dan maar genomen, geholpen door een knipselkrant van de heer Overre.
VOORTHUIZEN — Het diploma gymnasium of atheneum geeft nog altijd recht op toelating tot de universiteit, al is dat recht door de studentenstops wel enigszins ingeperkt. Er gaan nu echter stemmen op om het wettelijk toelatingsrecht helemaal af te schaffen. De universiteiten zouden dan via een toelatingsexamen kunnen selecteren wie zij willen binnen laten.

De gedachte aan een universitair toelatingsexamen dook vorige maand op in het advies dat de werkgroep-Wiegersma uitbracht aan de minister van onderwijs, dr A. Pais. Deze had de werkgroep gevraagd om voorstellen te doen voor een betere selectie voor studierichtingen met een studentenstop.

Suggesties
De werkgroep, onder voorzitterschap van de Amsterdamse hoogleraar S. Wiegersrna, kwam met de volgende suggesties. Eerst zou ongeveer een derde deel van de beschikbare plaatsen vergeven kunnen worden aan studenten met een hoog gemiddeld cijfer voor het centraal schriftelijk eindexamen. Vervolgens zou ongeveer een derde deel van de plaatsen toebedeeld worden aan degenen die bij een vergelijkend universitair toelatings-examen de hoogste score behalen. Tenslotte zou een derde deel van de plaatsen verloot worden.

Het universitaire toelatingsexamen is in deze opzet nog vrijwillig. Gegadigden die geen zeveneneenhalf gemiddeld op hun schriftelijk eindexamen halen, hoeven er niet aan deel te nemen. Zij kunnen ook rustig de derde ronde van de loting afwachten. Bovendien zou het toelatingsexamen alleen gelden voor studierichtingen met een studentenstop.
Maar in een gesprek met ons maakt prof. Wiegersma er geen geheim van dat hij en zijn commissie eigenlijk toe willen naar een toelatingsexamen voor alle studierichtingen. Het nu voorgestelde toelatingsexamen biedt dan de mogelijkheid alvast enige ervaring op te doen met deze nieuwe selectiemethode. In een later stadium zou het toelatingsexamen dan over de hele linie kunnen worden ingevoerd. Uiteraard moet dan het recht op toelating op grond van het diploma v.w.o. zoals nu is vastgelegd in de wet op het wetenschappelijk onderwijs vervallen.

Geen zeggenschap
In zijn woning te Voorthuizen licht prof. Wiegersma dit plan nader toe. Nederland is een van de weinige landen ter wereld, zegt hij, waar de universiteiten zelf geen zeggenschap hebben over de toelating van studenten. Vroeger (tot 1974) hadden de universiteiten nog wel een stem in het kapittel, doordat zij gecommitteerden leverden die de mondelinge eindexamens bijwoonden en meebeslisten over de eindcijfers per vak. Door de afschaffing van de gecommitteerden zijn de universiteiten meer afhankelijk geworden van de beoordeling van de toeleverende scholen.

Prof. Wiegersma behoort tot die groep universitaire docenten die meent dat het gemiddelde peil van de aankomende studenten de laatste tien, twintig jaar merkbaar is gedaald. Dat blijkt niet alleen uit het geringere aantal vakken dat verplicht is voor het eindexamen (zeven in plaats van elf), maar ook uit het niveau dat behaald wordt in de vakken die dan wel worden geëxamineerd.

Vrij
Weliswaar hebben de universiteiten via de leerplancommissie nog een belangrijke invloed op de examenprogramma's, maar prof. Wiegersma heeft toch de indruk dat veel scholen de gestelde normen erg vrij hanteren. Een vergelijking van de resultaten van het door de eigen leraren afgenomen schoolonderzoek met de cijfers van het landelijk schriftelijk examen leert dat bij dit schoolonderzoek erg mild wordt gecijferd. Ook bestaan er aanzienlijke verschillen tussen de resultaten van het schoolonderzoek op de ene en op de andere school. Voor de commissie-Wiegersma voldoende reden om in ieder geval de cijfers van het schoolonderzoek uit de selectieprocedure te lichten en alleen nog te kijken naar de cijfers van het landelijk examen.
Wiegersma: "Het is principieel onjuist om twee verschillende functies aan het examen te verbinden. Daarom pleiten wij ervoor dat uit elkaar te halen. De school kan dan in het schoolonderzoek beoordelen of de leerling het onderwijs met vrucht heeft gevolgd. Maar de toelating voor de vervolgstudie wordt dan gebaseerd op de landelijk vergelijkbare cijfers van het schriftelijk examen."
Drs F. J. Roefs. voorzitter van het Nederlands Genootschap van Leraren, heeft hieruit al de conclusie getrokken dat het schoolonderzoek dan misschien helemaal kan vervallen. Prof. Wiegersma deelt die mening vooralsnog niet. "Een deel van de scholieren is niet van plan naar de universiteit te gaan en heeft dus recht op een afsluitend oordeel van de school," zegt hij.

Eenzijdig
De Nederlandse Federatie van Onderwijsvakorganisaties heeft de voorstellen van de werkgroep-Wiegersma afgewezen, omdat het centraal schriftelijk eindexamen te eenzijdig zou zijn. Het schoolonderzoek zou capaciteiten toetsen die bij een centraal examen niet uit de verf komen. Prof. Wiegersma vindt deze kritiek niet steekhoudend. Als je toch moet selecteren, moet je zo objectief mogelijk te werk gaan, redeneert hij. Het schoolonderzoek is dan te subjectief en daarom onbillijk. Wiegersma is evenmin onder de indruk van het bezwaar dat een universitair toelatingsexamen de scholieren psychisch teveel belast. Je kunt zeggen dat het laatste schooljaar in een hordenloop ontaardt door de snelle opeenvolging van schoolonderzoek, centraal schriftelijk examen en toelatingsexamen. Maar dat toelatingsexamen is vrijwillig en moet meer gezien worden als een extra kans op toelating, zegt Wiegersma.
Hij is ervan overtuigd dat het mogelijk is toelatings-examens te ontwerpen die geen extra leerstof aan het programma toevoegen, maar die meer gericht zijn op het toetsen van inzicht en begrip. Hij noemt als voorbeeld de opgaven voor de wiskundeolympiade. Dat is een internationale wedstrijd, waarbij vooral het inzicht van leerlingen wordt gemeten, maar de vereiste kennis ligt niet hoger dan de ieefstof van de vijfde klas. Toch zijn het opgaven die menige wiskunde student nog hoofdbrekens kosten. Zo moeilijk hoeft het niet, maar het voorbeeld laat wel zien dat je op basis van dezelfde leerstof andere toetsen kunt maken.

Kernvakken
In het voorstel van de commissie- Wiegersma blijft het toelatingsexamen beperkt tot twee kernvakken per studie. Voorwaarde is dan wel dat ruim van tevoren (tweeëneenhalf jaar) bekend is voor welke studierichtingen een studentenstop verwacht wordt en welke kernvakken dan op het toelatingsexamen gevraagd worden. Anders zouden leerlingen daar in hun vakkenpakket geen rekening mee kunnen houden. Wiegersma en zijn collega's hebben geprobeerd een compromis te vinden tussen verschillende uitgangspunten. Allereerst moet talent en inspanning beloond worden, vandaar de toelating op grond van hoge gemiddelde examencijfers. Ook het verwachte studiesucces op universiteit speelt een rol, daarom is gedacht aan een toelatingsexamen in twee kernvakken. Tenslotte wordt in een derde ronde iedereen nog een kans gegund die de middelbare school heeft voltooid. Inderdaad een compromis, maar Wiegersma vindt dit beter dan het compromis van de gewogen loting (meer kans naarmate de examencijfers hoger zijn) waarmee/we nu werken.

Meer kans
Een belangrijke overweging is verder dat gegadigden met hoge examencijfers een betere kans van slagen hebben tijdens hun universitaire studie. Prof. Wiegersma geeft toe dat ook leeftijd soms een rol speelt: hoe jonger iemand is (minder blijven zitten), hoe meer kans op een succesvolle studie. Maar toch heeft de werkgroep de leeftijd of het aantal doublures in het voortgezet onderwijs niet in de selectie willen betrekken. Leeftijd is een dubieuze maatstaf, omdat er sowieso al een verschil van dertien maanden bestaat op grond van de ruime toelatingsgrenzen voor de lagere school. En het aantal doublures zou bij de vele verhuizingen van de ene school naar de andere moeilijk zijn na te gaan.
Als men naar het verwachte studiesucces kijkt, zou het ook mogelijk zijn mannen voorrang te geven boven vrouwen, want het is bekend dat mannelijke studenten vaker hun studie af maken dan vrouwelijke studenten. Maar prof. Wiegersma vindt dit een ethisch onaanvaardbaar criterium. Je kunt er namelijk zelf niets aan doen of je man of vrouw bent, zegt hij. Hij voegt er overigens aan toe dat zo'n oordeel tijdgebonden is. Een eeuw geleden zou men veel minder moeite hebben met de bevoorrechting van mannen boven vrouwen.
Als minister Pais straks besluit het advies van de werkgroep-Wiegersma te volgen, kan de nieuwe procedure op zn vroegst in 1980 in werking treden. Uiteraard is daarvoor een wijziging van de machtigingswet nodig waarin nu het systeem van gewogen loting is vastgelegd. En er moet voldoende tijd zijn om toelatingsexamens uit te denken.
Volgens prof. Weigersma is het. wel mogelijk om reeds in 1979 af te stappen van het schoolonderzoek als gegeven voor de selectie. Hij zou graag willen dat vanaf volgend jaar alleen gekeken wordt naar het gemiddelde cijfer voor het centraal schriftelijk eindexamen. Wie dan (bijvoorbeeld) een zeveneneenhalf haalt, zou meteen moeten worden toegelaten. De rest van de plaatsen zou verloot moeten worden.
Zou prof. Wiegersma op grond van zijn eigen examencijfers direct worden toegelaten? Nee. zegt hij, als ik al mijn examencijfers optel, kom ik net een halve punt tekort. Maar hij is er wel van overtuigd dat hij bij een toelatingsexamen voor twee kernvakken met vlag en wimpel zou zijn geslaagd.

Centrale Commissie Aamelding en Plaatsing a.s. eerstejaarsstudenten studiejaar 1977-1978. Jaarverslag.

Cohen-Schotanus J. (1978). Loting en rendement - studieresultaten van Groninger medische studenten sinds de numerus fixus. Groningen: Bureau Onderwijsontwikkeling Geneeskunde, RUG. [kopie]

Het is me niet helemaal duidelijk hoe Janke Cohen hier analyseert. De tabellen duiden erop dat ze alleen de direct geslaagden voor de examens in het 1e, 2e, 3e en 4e jaar analyseert, maar dan kan de concusie niet zijn zoals die in het rapport is geformuleerd, omat degenen die een jaar moeten overdoen dan buiten de analyse vallen??:
Uit de voorgaande gegevens blijkt dat het verwachte hogere studierendement niet gehaald wordt. Dit wordt veroorzaakt door de studieresultaten van de latere studiejaren. In die jaren wordt vrijwel geen verband meer gevonden tussen eindexamencijfers en studieresultaten.

Teun van Dijk (1978). De numerus clausus problematiek bij de faculteit der letteren. Kort kritisch kommentaar op het 'Rapport Wiegersma.' Amsterdam: Instituut voor Algemene Taalwetenschap, september 1978.

Cees van Dorp (29-6-1978). De voorstellen van de Werkgroep Selectie voor numerus clausus-studierichtingen. Tilburg: Onderwijs Research Centrum. [kopie] [Bijlagen: W. K. B. Hofstee 14-6-1978 Dagblad van het Zuiden, met repliek van R. A. de Moor]

Dunning, A. J. (10 juni 1978). De medische bagage. Elseviers Magazine, 10 juni 1978. [fotokopie] [Bezondigt zich tenminste niet aan de bekende drogredenen, maar gaat ook niet inhoudelijk op het voorstel van de Werkgroep selectie in.] [niet online gevonden]

Eerste kamer der Staten-Generaal. Algemene beschouwingen over de rijksbegroting 1978. Vraag van Van Someren-Downer over alternatieven voor de loting, antwoord van Van Agt.

Elias, T. Jr., & Bartlema, R. (17 juni 1978). Selectieadvies aan Pais wenst studieprestatie vwo ferm te belonen. Folia 17 juni 1978. [knipsel; niet online]

Dit artikel doet adequaat verslag. Een werkelijk ongelooflijk citaat uit het rapport van de Wg Wiegersma, deze mannen (het waren allemaal mannen toch?) waren echt helemaal de weg kwijt:
Toelating betekent dat een door inspanning en prestatie verworven claim wordt gehonoreerd. Terugverwijzing naar de loting betekent niet een ongeschiktheidsoordeel over de desbetreffende gegadigden, maar alleen dat zij zo’n claim niet kunnen overleggen. Ik ben zo vrij het hele artikel hier te citeren:
"De beschikbare plaatsen in numerusclausus studierichtingen worden in twee hoofdgroepen gesplitst, die respectievelijk tweederde deel en éénderde deel van de plaatsen omvatten. Het tweederde deel van de plaatsen wordt toegewezen door een ongewogen loting" (. .)
"Bij de toewijzing van de plaatsen op grond van de geleverde prestaties is toelating via deelname aan landelijk vergelijkende studietoetsen hoofdregel. Als aanvulling op de hoofdregel kan aan degenen, die goede resultaten bij het schriftelijk eindexamen hebben behaald vrijstelling van deelneming aan de toets worden verleend voor éénderde deel van de plaatsen. Alle andere gegadigden hebben de kans zich voor toelating te kwalificeren door op vrijwillige basis deel te nemen aan studietoetsen, op grond waarvan ook éénderde deel van de plaatsen wordt toegewezen. De dan nog niet toegelaten gegadigden kunnen deelnemen aan een ongewogen loting ter verdeling van het overige éénderde deel van de plaatsen".

Aldus luidt de door de Werkgroep Selectie onder voorzitterschap van de Amsterdamse hoogleraar prof. S. Wiegersma zelf gemaakte en in het rapport van de werkgroep opgenomen samenvatting van het hoofdelement van de commissie-werkzaamheden: het ontwerpen van een nieuw systeem met betrekking tot het regelen van toelating van studenten voor die studierichtingen waarvoor een numerus clausus geldt. Zoals reeds gemeld (zie Folia van 10 juni jongstleden) staat de door minister Pais nieuw leven ingeroepen werkgroep (zij adviseerde in '73 ook De Braauw) een systeem voor ogen waarin zowel via het behalen van een hoog eindexamencijfergemiddelde, het met goed gevolg afleggen van een vergelijkende toelatingstoets als via integrale loting voor de resterende plaatsen, toelating tot de universiteit verkregen kan worden. Er zijn in de ogen van de werkgroep drie mogelijkheden om toegelaten te worden tot universitaire studierichtingen met een stop: éénderde van de plaatsen wordt vergeven op basis van het eindexamengemiddelde, éénderde via de toets en éénderde via de loting. Dat de werkgroep (die naast Wie-gersma onder meer bestond uit de universitaire adviserende zwaargewichten prof. dr. A. D. de Groot en prof. dr. R. A. de Moor) uit-kwam bij een toelatingssysteem als boven geschetst is overigens niet zo verwonderlijk. Minister Pais zelf verzocht de werkgroep namelijk hem te adviseren over de toelatingsproblematiek, waarbij ij drie uitgangspunten centraal stelde: het toewijzen van een bepaald percentage van de beschikbare plaatsen aan leerlingen met een hoog eindexamencijfergemiddelde, het toewijzen van een percentage plaatsen op grond van resultaten verkregen bij een landelijke vergelijkende studietoets, en het onderzoeken van een nadere methode die gehanteerd kan worden om de dan nog resterende plaatsen te verdelen.
Deze "nadere methode" is dan voor éénderde van de studenten de gewone loting geworden, met als voordeel, aldus de werkgroep in zijn rapport, "dat de handhaving van de loting voor de vulling van een deel van de totale capaciteit het voordeel heeft, dat de eerste twee 'wegen' tot toelating, namelijk de eindexamenresultaten en de toetsen, wel tot definitieve toelating maar niet tot definitieve afwijzing leiden". Het rapport vervolgt: "Het nieuwe systeem brengt passend tot uitdrukking, dat de selectie niet primair de "predictieve" betekenis heeft van: "geschikten" toelaten en "ongeschikten" afwijzen. Toelating betekent dat een door inspanning en prestatie verworven claim wordt gehonoreerd. Terugverwijzing naar de loting betekent niet een ongeschiktheidsoordeel over de desbetreffende gegadigden, maar alleen dat zij zo'n claim niet kunnen overleggen".

meer realiteitszin>
Een van de concrete voorstellen van de werkgroep is om de deelname aan de selectie te beperken tot een maximum van twee keer. In een meer algemene beschouwing in het rapport wordt aangegeven vanuit welke optiek de commissie voorstelt om sommige studierichtingen een expliciet "gesloten" karakter te verlenen. "Naar de mening van de werkgroep getuigt een duidelijke erkenning van het structurele karakter van de numerus clausus voor bepaalde studierichtingen van meer realiteitszin dan het in theorie vasthouden aan een onverkort toelatingsrecht, dat echter in de praktijk niet gehonoreerd kan worden"9. De werkgroep constateert, "dat de verwachte (onderwijs) vraag in de komende jaren de beschikbare onderwijscapaciteit in bepaalde studierichtingen aanzienlijk zal overtreffen en anderzijds dat deze onderwijscapaciteit niet binnen enkele jaren zal kunnen worden aangepast aan de vraag". Derhalve, aldus het rapport, is het gewenst "om een aantal studierichtingen waarvoor het aantal gegadigden voor het eerste studiejaar aanmerkelijk groter is dan het aantal beschikbare plaatsen en waarvoor ook niet op afzienbare termijn een wijziging in gunstige zin te verwachten valt, tot gesloten studierichtingen te verklaren".
Het rapport vervolgt: "Deze maat-regel, zou het principiële recht van toelating (tot de universiteit) verbonden aan het bezit van een VWO-getuigschrift opheffen. Op basis daarvan wordt het mogelijk te bepalen dat eenzelfde persoon slechts eenmaal of een beperkt aantal malen (het rapport spreekt enkele pagina's verder van maximaal 2 keer, t.e.) mag meedingen naar een plaats in een gesloten studierichting. De aanzienlijke maatschappelijke en persoonlijke schade, in termen van tijdverlies en kostbare deelname aan een parkeerstudie, wordt daardoor ingeperkt".
In het kader van het recht dat een bezitter van een VWO-bul krachtens de wet heeft op het volgen van een universitaire studie, doemen volgens de commissie ook problemen op wanneer men een vergelijkend universitair examen voorstelt - niet het diploma maar de met goed gevolg afgelegde toets zou dan immers recht geven op toelating. "Het bezwaar tegen een toelatingstoets zou kunnen zijn, dat daarmee aan het toelatingsrecht, verbonden aan het eindexamen zou worden getornd. Bedacht moet echt worden", aldus het advies van de werkgroep, "dat dit toelatingsrecht door de numerus clausus in feite reeds is opgeheven en dat in het systeem van de gewogen loting ook reeds besloten ligt dat niet alle gegadigden - hoewel allemaal geslaagd - als gelijkberechtigd worden beschouwd". De commissie geeft hierna de kern aan van wat haar ten aanzien van dit punt heeft gedreven: "De wel aangevoerde argumentatie dat allen eenzelfde wettelijk toelatingsrecht hebben en derhalve ook een gelijke toelatingskans behoren te krijgen, veronderstelt dat de kandidaten ook overigens gelijk zouden zijn of althans dat eventuele verschillen geen rol zouden mogen spelen. Nu het toelatingsrecht de facto is opgeheven (met de numerus clausus, in het huidige systeem afge-schermd via de gewogen loting, t.e.) valt echter niet in te zien waarom de onmiskenbaar aanwezige verschillen niet mede in de toelatingsselectie betrokken zouden mogen worden. Het apodictisch stellen van de eis van gelijke toelatingskansen wekt slechts de schijn van rechtsgelijkheid. In werkelijkheid leidt dit echter slechts tot ondoelmatigheid, onredelijkheid en onbillijkheid", aldus het rapport. Ook met betrekking tot het slechts in zee willen gaan met de cijfers van het centraal schriftelijk eindexamen, waarbij de resultaten van het schoolonderzoek niet meetellen bij de vaststelling van het gemiddeld eindexamencijfer, heeft de werkgroep een meer algemeen uitgangspunt voor ogen gestaan. Het eindexamen is bedoeld als een afsluitend onderzoek waarbij wordt getoetst of een leerling het onderwijs aan de bezochte instelling met voldoende resultaat heeft gevolgd. Maar tevens is het traditioneel ook het middel geworden om studierechten te verkrijgen voor het wetenschappelijk onderwijs.
Enigszins schematisch weergege-ven zegt de commissie nu: het schoolonderzoek vertegenwoordigt in principe de afsluitingsfunctie en het centraal schriftelijk is de uitdrukking van de toelatingsfunctie. Maar het eindcijfer zoals dat op de lijst staat is een wat halfbakken compromis tussen deze twee, dat beide functies slecht vervult. Daarom is een universitair toelatingsexamen in principe het meest gewenst, maar omdat het selectievraagstuk urgent om een oplossing vraagt, komt de commissie uit bij een voorstel dat ook toelating garandeert voor leerlingen met een hoog gemiddeld eindexamen. De commissie motiveert haar excommunicatie van het schoolonderzoek dan ook niet alleen met het wijzen op het niet uniforme en objectieve karakter van het schoolonderzoek, maar doet dit tevens vanuit het meer algemene uitgangspunt dat een universitair toelatingsexamen meer gewenst is.
Aan zo'n toelatingstoets zou op vrijwillige basis moeten worden deelgenomen. "Naar het oordeel van de werkgroep worden daardoor de bezwaren tegen de invoering van een toelatingsexamen voor een groot deel ondervangen terwijl de voordelen blijven. "Immers", zo vervolgt het rapport, "het vaak gehoorde bezwaar, dat men eindexaminandi die willen studeren niet moet belasten met 'wéér een examen, na het examen', wordt door de vrijwilligheid van deelname eraan grotendeels ontkracht."
"Naast een groot aantal overige beschouwingen, wordt in het advies aan de minister vastgesteld, "dat een fundamentele oplossing voor de instroom in de studierichtingen die buiten de gesloten sector vallen, slechts gevonden kan worden in een lange termijnvisie op de ontwikkeling van het hele hoger onderwijs". Deze lange-termijnvisie is volgens de werkgroep treffend verwoord in de aanbevelingen van de commissie-De Moor om te komen tot een hoger-onderwijssysteem bestaande uit twee fasen. "In die visie zou de toelating tot de eerste fase zoveel mogelijk vrij moeten worden gelaten om recht te doen aan het uitgangspunt van hoger onderwijs voor velen. De toelating tot de tweede fase zou in beperkte mate en op selectieve basis dienen te geschieden. Bij realisering van een dergelijk systeem zou de toelating tot de eerste fase van het hoger onderwijs vrij zijn, behalve voor toelating tot enkele met name genoemde studierichtingen."
Inmiddels is de idee van een twee-fasenstructuur voor het hoger onderwijs verwoord in de beleidsnota van minister Pais "hoger onderwijs voor velen", waarin eveneens wordt uitgegaan op de lange termijn van numeri fixi voor een beperkt aantal studierichtingen. Hoewel in het advies van de commissie-Wiegersma te lezen valt dat de werkgroep pas nadat hij zijn besprekingen had afgerond kennis nam van de jongste beleidsnota, is het toch bepaald verrassend te noemen dat blijkbaar zonder enige voorkennis omtrent de inhoud van het beleidsvoornemen van de minister, zo duidelijk kon worden gepreludeerd op hetgeen thans het onderwijsministerie op langere termijn voor ogen staat.

Rob Bartlema (17 jun1978). Werkelijke argumenten. Folia 39, p. 8. [knipsel; niet online; een nieuwsanalyse, maar bevat voor mij niets van belang/ ] Ton Elias, Jr. (17 juni 1978). Rapport van de werkgroep selectie zeer kritisch ontvangen. Folia 39, blz. 8-10. [knipsel; niet online]

uitvoerig verslag van vooral wat kamerleden ervan vinden, en wat Wim Hofstee nog opmerkt, dat die toelatingstoets in het geval van geneeskunde een beetje een wassen neus is: een klein aantal plaatsen tegenover een echt heel grote groep kandidaten, dat biedt geen reële toelatingskansen. Ik ben zo vrij om al deze info hier beschikbaar te maken (Folia is niet beschikbaar in Delpher).
De plannen van decommissie-Wiegersma met betrekking tot het regelen van de toelating tot studierichtingen waarvoor een numerus fixus geldt, zijn in eerste instantie hoofdzakelijk afwijzend ontvangen. De Tweede Kamerleden Klein (PvdA) en Beinema (CDA) laten zich in negatieve zin uit over het aan de minister uitgebrachte advies. Het VVD-Kamerlid Ginjaar-Maas ziet bezwaren, maar kan zich wel vinden in de hoofdlijnen van het rapport.
Van de zijde van de schooldecanen en studentendecanen is - zij het voorlopig - strikt afwijzend gereageerd op het in opdracht van onderwijsminister Pais opgestelde plan.
Ook het Landelijk Overleg van Grondraden (LOG) heeft zich in een verklaring fel gekant tegen het advies, evenals wederom voorlopig - de FNV.

Zoals het zich nu laat aanzien, zal minister Pais in de tweede week van juli een wetsontwerp over deze selectieproblematiek naar de Tweede Kamer sturen. De verwachting is dat dit wetsontwerp een verlenging zal behelzen van de Machtigingswet Inschrijving Studenten, alhoewel het niet uitgesloten moet worden geacht, dat de minister een wijziging op de Wet Wetenschappelijk Onderwijs voorstelt, aangezien het expliciet "gesloten" verklaren van structureel gebleken numeri fixi-studierichtingen zulks mogelijkerwijs verlangt. Wat ook het voorstel van de minister zijn zal, voor het zomerreces kan de kwestie niet meer in de Kamer behandeld worden.
br>In het licht van de komende Kamerbehandeling, is de negatieve reactie van de CDA-specialist op hoger onderwijsgebied. Beinema, het meest opmerkelijk. Gevraagd naar zijn reactie op het advies-Wiegersma, stelt hij: "Het voorstel hecht zeer veel waarde aan wat gepresteerd is tijdens de VWO-periode, terwijl m.i. wat door leerlingen later in het universitair onderwijs gepresteerd kan worden, belangrijker is. Ik weet dat er genoeg leerlingen rondlopen in het VWO die geen gemiddeld eindexamencijfer van 7,5 of hoger halen, die toch uitstekend in staat zijn om een universitaire studie met succes af te ronden. Bovendien: het voorgestelde is in mijn visie te smal, te zeer op prestatie gericht, te cijfermatig. Op dit moment zie ik geen verbetering in het voorstel van de commissie-Wiegersma in vergelijking met de huidige situatie. De gewogen loting lijkt me preferabel boven hetgeen nu wordt voorgesteld, omdat ik in dit rapport geen voordelen kan zien ten aanzien van de bestaande situatie die kunnen leiden tot de conclusie dat het huidige systeem van gewogen loting vervangen zou moeten worden."
Beinema voegt hier aan toe niet tegen een universitair toelatingssysteem als zodanig te zijn, maar dat zoiets dan minder eng dient te worden vormgegeven dan thans in het voorstel van Wiegersma is geschied: "Motivatie en aspecten van de persoonlijkheidsstructuur spelen in dit plan een veel te ondergeschikte rol".
Naar aanleiding van het door sommigen geventileerde bezwaar dat kinderen uit bevoorrechte milieus makkelijker hoge eindcijfers kunnen halen (met behulp van particuliere bijlessen bij voorbeeld), merkt Beinema op "Met de uitvoering van dit plan zou de externe democratisering van het onderwijs zeker worden bedreigd, al is niet aan te geven in welke mate dat het geval is, wellicht is het wat minder dan men wel geneigd is aan te nemen. Het CDA kan zich daar niet in vinden, dat mag bekend verondersteld worden. Aantjes heeft naar aanleiding van de regeringsverklaring al gezegd dat het ontwikkelen van meer inhoudelijke criteria bij de toelating tot het wetenschappelijk onderwijs niet ten koste mag gaan van degenen die uit achterstandsituaties komen." Tenslotte verklaart Beinema de bezwaren tegen een zo radicale ingreep als het elimineren van het schoolonderzoek (waar zijns insziens overigens wel bezwaren aankleven) bij de bepaling van het eindexamengemiddelde, te delen.

peer uit wassenaar

Minder bezwaren leven bij het VVD-Tweede-Kamerlid mevrouw Ginjaar-Maas, die in februari van dit jaar nog tegenover Folia "onthulde", dat eindexamencijfers bij een niet op loting gericht toelatingssysteem zeker niet zwaarder zouden gaan tellen. Zij acht het thans door de commissie-Wiergersma voorgestelde systeem zeker niet onaanvaardbaar. Zo heeft zij geen bezwaar tegen het centrale uitgangspunt van het rapport dat een leerling zich door inzet ("studie-ijver") en prestatie moet kunnen kwalificeren om toegelaten te worden tot studierichtingen waarvoor een numerus clausus geldt, mits daarbij rekening gehouden wordt met moeilijkheden waarmee kinderen in zogeheten achterstandsituaties bij het studeren geconfronteerd worden.
Ginaar: "Het is zeker juist dat kinderen uit bevoorrechte milieus betere mogelijkheden hebben als het gaat om het halen van hogere cijfers. Ik heb dan ook eerder al gepleit voor een systeem zoals men dat in Polen kent: er is een strenge selectie, ook op basis van een behaald puntentotaal, maar kinderen die achtergesteld zijn krijgen automatisch wat punten cadeau. Als je nu in Nederland uitgaat van een 7,5 of hoger gemiddeld om door te kunnen naar de universiteit, dus zo'n 52 punten, dan kun je je voorstellen dat je kinderen in achterstandsituaties toegang geeft wanneer ze 49 punten behaald hebben." Gevraagd naar mogelijke complicaties bij de vaststelling welke leerlingen niet en welke wèl onder gedepriveerde omstandigheden hun eindexamen voorbereiden, wijst Ginjaar erop dat sommige scholen (in oude stadswijken bijvoorbeeld) reeds als "achtergesteld" geëtiketteerd zijn, een mogelijk uitgangspunt om vast te stellen wie er dan met 49 punten verder mag.
"Maar je weet het natuurlijk nooit zeker en er blijven grensgevallen. Want wat moet je bij voorbeeld denken van een jongen die zich op het eindexamen moet voorbereiden waarvan de vader zo'n drukbezette industriële peer uit Wassenaar is en wiens moeder dag en nacht op stap is voor een of andere vereniging? Dan helpt een mooie, grote eigen studeerkamer ook weinig," aldus het VVD-kamerlid.
Mevrouw Ginjaar sluit niet uit dal haar ministeriële partijgenoot Pais in zijn beleidsvoornemen het advies van de commissie-Wiegersma niet helemaal zal volgen. Ze wijst in verband hiermee op de wijze waarop in het rapport de definciënties zijn aangepakt (zie voor een bespreking van het rapport elders in dit Folia-katern). Ginjaar: "Dit rapport legt een geweldige claim op de samenstelling van het vakkenpakket. Want deficiënties daarin betekenen: slagen voor een universitair toelatingsexamen of loten. Dat is wel erg zwaar, maar tegelijkertijd kun je het rapport ook zien als een ondersteuning van onze al vaker kenbaar gemaakte wens om tot een veel bredere samenstelling van de vakkenpakketten te komen. Ik denk daarbij aan pakketten die bestaan uit zo'n 9 á vakken."
Mevrouw Ginjaar acht het een goede zaak, dat het rapport eer duideljke scheiding aanbrengt in het eindexamen: enerzijds het schoolonderzoek dat van belang is voor de afsluitende component en waarin iedere school zijn eigen onderwijskundige inbreng kan hebben, en anderzijds het centraal schriftelijk examen, dat het toelatings-aspect voor universitaire studies moet kunnen regelen. Zij stelt echter wel voor om dan enige wijzigingen in dat schriftelijk aan te brengen: "Je zou voor de talen misschien naast de multiple--choice-test weer vertalingen moeten laten maken, zoals dat vroeger gebeurde."
Voorts merkt zij op dat de voorgenomen integratie van het weten-schappelijk onderwijs en het hoger beroepsonderwijs zijn weerslag moet hebben in het voortgezet onderwijs. "Men moet het recht op toelating tot de universiteit (een recht dat feitelijk door de numeri fixi al verkracht was) dat VWO-examens nu geven laten vallen. Net als nu voor mensen met een HAVO-diploma geldt, die naar het HBO willen, zou in de toekomst een VWO-diploma niet meer dan ,toelaatbaarheid' tot de universiteit moeten garanderen," hetgeen nog steeds aldus Mevr. Ginjaar, een wetswijziging vereist.

De hoger onderwijs-specialist van de PvdA, ex-staatssecretaris Klein, wijst er in zijn reactie op, dat de commissie een rapport heeft opgesteld naar aanleiding van een opdracht van de minister. (De commissie ging overeenkomstig het verzoek van de minister uit van drie uitgangspunten: het toewijzen van een bepaald percentage van de beschikbare plaatsen aan leerlingen met een hoog gemiddeld eindexamencijfer; een percentage plaatsen toewijzen op grond van resultaten verkregen bij een landelijk vergelijkende studietoets, en het onderzoek van een nadere methode die gehanteerd kan worden om de dan nog resterende plaatsen te verdelen.)
Klein: "In het kader van die opdracht is er gewoon een slecht stuk werk geleverd. Er zijn namelijk in die hele toelatingsmaterie twee hoofdstromen aan te wijzen: je hebt mensen die veel waarde hechten aan eindexamenciffers (die komen of bij een systeem uit waarbij je met meer dan een 7,5 gemiddeld door kan naar het wetenschappelijk onderwijs en verder moet loten - zoals het geregeld was toen de Brauw nog minister was - òf bij de gedwongen loting waarbij de kans om ingeloot te worden groter is naarmate het gemiddeld eindexamen hoger is - een systeem dat nu bestaat. Daarnaast heb je mensen die wat minder tillen aan die eindexamencijfers en dat zijn òf voorstanders van algehele loting òƒ voorstanders van een toelatingsexamen. Maar wat heeft die commissie Wiegersma nu gedaan? Die heeft voor leerlingen met de hoogste cijfers ineens alle gewicht toe gekend aan het eindexamenresultaat, maar voor diegenen die net onder de kritische grens vallen zijn die cijfers ineens niets meer waard en kan er een toelatingsexamen worden afgelegd of moet je in de loterij . . . De Brauw, tegen wiens plannen we altijd hebben geopponeerd, die vroeg daar nog niet eens naar. Die stelde niet zo'n toelatingsexamen voor, want daar wordt toch niemand wijzer van, ja het CITO en de zijnen, die de toetsen moet ontwikkelen."
Gevraagd op welk standpunt de PvdA zich nu stelt met betrekking tot de toelating tot numeri-fixi-studierichtingen, antwoordt Klein: "In principe zijn wij ervoor om bij plaatsingsprocessen uit te gaan van algehele integrale loting, maar dat is in de kamer niet haalbaar. Toen wij dat destijds als bewindslieden hebben voorgesteld is dat fors geamendeerd. Ik vind dan ook dat we nu in de kamer verder moeten praten over deze problematiek met als basis, als beginpunt, de gewogen loting, en niet over zoiets de Brauw-achtigs dat nu op tafel ligt van de commissie-Wiegersma".
Klein heeft ook bezwaren tegen de voorstellen voor wat het de terugwerking naar het VWO betreft: "Het wordt daar in het VWO nu wel helemaal een voorbereidings-dril op dat schriftelijk examen, een soort rat race in het kwadraat. Ik kan me toch overigens moeilijk voorstellen dat staatssecretaris De Jong zich in dit soort voorstellen kan vinden. Maar ja, waar de minister mee zit is, dat er bij het aantreden van dit kabinet wat al te gratuit over "inhoudelijke toetsing" is gepraat want waar staat eigenlijk het inhoudelijke over toetsing in dit rapport?", aldus het PvdA Tweede Kamerlid.

Het Landelijk Overleg van Grondraden (LOG) heeft zich in een reactie op het advies van de werkgroep selectie (onder het motto: "Elk kind alle kans op elke onderwijs) uitgesproken tegen de plannen "zowel wat betreft de concrete voorstellen die een verscherpte selectie in het onderwijs zullen betekenen, als tegen het kader, waarin minister Pais deze voorstellen wil inpassen, namelijk het structureel vastleggen van de studentenstops in het beleid ten aanzien van het wetenschappelijk onderwijs." Daarnaast wijst het LOG erop dat het principieel recht op een plaats in het wetenschappelijk onderwijs in de voorstellen wordt ontkend en dat de concurrentieslag in het VWO in de voorgestelde regeling wordt verscherpt.
Ten slotte geeft het LOG aan dat zijns inziens dit advies niet op zichzelf staat, maar begrepen dient te warden in het kader van de selectie in het gehele onderwijs, waarbij onder meer wordt verwezen naar de nota "Hoger Onderwijs voor Velen", waarin een selectieve propedeuse wordt gepropageerd en waarin tevens gepleit wordt voor een selectieve toelating tot het post-doctoraal onder-wijs. Zolang in het wetenschappelijk onderwijs de studentenstops nog niet zijn opgeheven, spreekt het LOG zich uit "voor volledig open loting als het minst onaan-vaardbaar". Het Interuniversitair Studenten Overleg USO) heeft nog geen reactie op de plannen, maar stelt in een voorlopig commentaar "een tweede toelatings-examen niet bepaald wenselijk te vinden." "Er wordt," aldus het ISO, "nogal een prestatiedwang op mensen gelegd, die langzamerhand na hun eindexamen wel eens aan vakantie toe zijn."
Ook voorlopig is het commentaar van FNV-woordvoerder Crince le Roy, die het in de eerste plaats hekelt, dat de vakbond over dergelijke plannen niet is geraadpleegd. "De foutkansen van alles wat eerder bedacht is, lijken in dit voorstel samen te komen. Met die toets komt er weer een drempel, iets dat in strijd is met de Mammoetwet. Toch zal de ontwikkeling dat steeds meer mensen aan steeds meer onderwijs deelnemen niet kunnen worden afgehouden, ook niet met zo'n verbijsterend voorstel als er nu ligt. Ik begrijp niet hoe iemand die zelf een wetenschappelijke opleiding genoten heeft zoiets kan voorstellen."
Kritisch is ook Theo Janssen, die nog niet kan spreken namens het Landelijk Beraad van Studenten-decanen (LBS), maar wel de meningsvorming terzake in het LBS goed kent: "Er is in dit voorstel een aantal bestaande systemen door elkaar geklutst, met als opmerkelijk resultaat dat een stelsel, dat in het rapport zeer slecht wordt genoemd (de loting), tóch opgenomen is in het nu voorgestelde". Naast een aantal andere bezwaren geldt voor Janssen als hoofdbezwaar "dat je mensen in feite na twee jaar verbiedt om deel te nemen aan het onderwijs, en dat is voor het eerst in de Nederlandse geschiedenis. Formeel weet ik het niet, maar materieel lijkt mij zoiets in strijd met het grondwettelijke recht op onderwijs."

Ook een prominent vertegenwoor-diger van de Nederlandse Vereniging van Schooldecanen, de heer Sanders - onder wiens voorzitterschap in januari van dit jaar een commissie rapporteerde over de lotingsproblematiek - laat zich zeer kritisch uit over het plan-Wiegersma: "Dat in het voorstel het schoolonderzoek niet meer meetelt om het gemiddeld eindexamencijfer vast te stellen is in feite een motie van wantrouwen aan het adres van alle leraren die bij het VWO werken. Bovendien ga je op zo'n manier tornen aan het karakter van het schoolonderzoek, want het ligt voor de hand dat wanneer het eindexamen zo'n zware rol gaat spelen, leraren in het schoolonderzoek veel meer naar dat centraal schriftelijk toe zullen gaan werken." Sanders wijst er voorts op dat het wetenschappelijk onderwijs in voortentamens vaak veel minder hoge eisen stelt aan de toekomstige studenten dan het VWO van hen verlangt, in verband waarmee hij ernstige twijfels uit ten aanzien van de noodzakelijkheid van (naar het zich laat aanzien bepaald niet lichte) universitaire toelatingsexamens.

Ten slotte is nog interessant dat inmiddels ook de Groningse professor Hofstee, die deel uitmaakte van de commissie-Warriës die de vorige bewindslieden advies uitbracht over de lotingsproblematiek (zij adviseerde in januari 1977 de gewogen loting te handhaven), zijn visie op het rapport van de commissie-Wiegersma heeft ont-vouwd. Hij benadrukt dat het rapport selectietechnisch goed in elkaar steekt, waarbij Hofstee wel de kanttekening maakt dat dit compliment pas komt ná de constatering dat dit rapport de resultante is van een politieke keuze, namelijk het verleggen van het accent in de richting van selectie. Het is statistisch aantoonbaar, aldus Hofstee, dat meer dan 50 percent van de geslaagden voor een VWO-examen een behoorlijk grote slaagkans heeft voor de studie van zijn keuze. Voorts vestigt hij er de aandacht op dat het vergelijkend universitair toelatingsexamen niet zo mooi is als het lijkt, omdat de suggestie die gewekt wordt, als zou een VWO-leerling die geen 7,5 of meer gemiddeld heeft behaald op het eindexamen, de zaak via een toelatingsexamen nog in de hand kunnen krijgen, onheus is. Hofstee: "Voor diegenen die via de toets naar het universitaire onderwijs willen is slechts één-derde van de plaatsen beschikbaar. Nemen we nu het voorbeeld van de medicijnenstudie, dan kun je zien dat er 3200 aanmeldingen zijn tegen 1600 beschikbare plaatsen. Van die 1600 kan slechts éénderde worden vergeven middels het vergelijkend examen (een dikke 500 dus) waarbij dan ook nog eens bedacht moet worden dat ook mensen die het jaar daarvoor niet toegelaten zijn aan dat examen zullen meedoen." Hij concludeert dan ook, dat "het vergelijkend examen meer een theoretische mogelijkheid dan een reële kans is om toegelaten te worden tot universitaire studierichtingen waarvoor een numerus fixus geldt."
Evenals Klein wijst ook Hofstee op de enorme caesuur die er in de plannen van Wiegersma gelegd wordt. Zijns inziens is het onbillijk om een aspirant-student met een 7,24 gemiddeld (het rapport laat die mogelijkheid open) zonder meer toe te laten - mits er geen deficiënties zijn - , terwijl een andere leerling met een ge-middelde eindscore van 7,21 bij voorbeeld geheel buiten de automatische toelatingsboot valt. "Je krijgt een enorme duik in de toelatingskans wanneer je nèt onder de kritische grens zit. Dit effect kent de gewogen loting niet, die ik dan ook veruit preferabel acht boven het nu voorgestelde systeem," aldus Hofstee.

Hoewel zelfs nog niet bekend is of, en zo ja in hoeverre minister Pais het advies van de commissie-Wiegersma zal overnemen, staat nu al vast dat de parlementaire behandeling van de toelatingsproblematiek bepaald niet over een leien dakje zal gaan. Zulks niet in het minst vanwege het grote aantal overwegend negatieve reacties dat op zo korte termijn op het advies is losgekomen.

Folia (17 juni 1978). Wat doen ze met studentenstops in het buitenland? [niet online; knipsel]

Het teveel aan belangstellenden voor bepaalde studierichtingen in het hoger onderwijs is geen zuiver Nederlands probleem. Integendeel, ook in andere landen is men zo langzaamaan tot de conclusie gèkomen, dat numeri fixi, met name voor de medische studierichtingen, een noodzakelijk kwaad aan het worden zijn. Hoe lost men de daarmee sa-menhangende problemen buiten onze landsgrenzen op? Een summiere inventarisatie.
In Groot-Brittannië beschikken de universiteiten over een autonomie, waar de Nederlandse instellingen zelfs jaloers op zouden kunnen zijn. Met eindexamens hebben ze dan ook niets te maken. Er is wel een centrale instelling, die de aanmelding coordineert, maar daar beperkt men zich tot het doorzenden van het zogenaamde "studiedossier" naar de instelling van keuze. In zo'n dossier staat vermeld hoe de studieresultaten op de middelbare school zijn geweest, en als dat dossier de betrokken instelling bevalt, wordt de aspirant-student uitgenodigd voor een gesprek, soms gevolgd door een schriftelijk onderzoek. Op basis van deze gegevens wordt uiteindelijk beslist, of de student wordt toegelaten.
In Frankrijk gaat men er van uit, dat het recht op hoger onderwijs voor iedereen geldt, en vandaar dat het land geen numeri fixi kent. De daardoor ontstane problemen zijn echter enorm: er zijn veel te weinig co-assistentplaatsen voor geneeskundestudenten en daar heeft men het probleem dan maar geprobeerd op te lossen door een zeer zwaar, vergelijkend propedeutisch examen na het eerste jaar, waarvoor ts 10 procent mag slagen. Bovendien gaat men, ook in andere studierichtingen, steeds meer over tot het vereisen van een speciaal op de studierichting afgestemd vakkenpakket, maar deze reeds duidelijk merkbare ontwikkeling is nog niet wettelijk vastgelegd.
De Belgen kennen evenmin numeri fixi, maar vreemd genoeg ook geen problemen met te grote studentenaantallen. Een verschil met Nederland is wel, dat het getuigschrift van de middelbare school in België geen toegang verleent tot het hoger onderwijs. De universiteiten nemen de aspirant-studenten een speciaal Maturiteitsexamen af, maar dit heeft bepaald geen selectief karakter: drieënnegentig percent van de aspirant-studenten slaagt ervoor. Het examen vereist geen extrastudie. Men toetst voornamelijk het "analytisch vermogen."
In Denemarken bestaan numeri fixi voor een aantal lerarenopleidingen, voor de medische studierichtingen en voor psychologie. In de numeri fixi richtingen valt de helft van de plaatsen toe aan leerlingen met goede eindexamenresultaten, wordt 40 percent van de plaatsen gereserveerd voor mensen die na hun schoolopleiding een aantal jaren hebben gewerkt, en wordt de rest van de plaatsen, dus 60 per-cent, verdeeld onder de mensen met een colloquium doctum.
Het Zweedse systeem heeft hier wel wat van weg, al is het minder genuanceerd. Bijna alle studierichtingen zijn er overvol, vooral door het grote aantal avondstudenten (in Stockholm ongeveer tweederde van het studentenbestand). Er wordt geselecteerd op basis van eindexamencijfers. Aspirant-studenten met enige jaren ervaring in de praktijk ge-nieten de voorkeur.
In Italië bestaan geen toelatingsbeperkende maatregelen, en dat is aan het niveau van onderwijs wel degelijk te merken. Vele studenten moeten, als zij de collegezalen al binnen kunnen komen, de lessen op de trap volgen. Onze redacteur Wim Wansink berichtte in Folia Civitatis van vorige week uitvoerig over de Italiaanse situatie.
Ook in Griekenland is de belangstelling groter dan het aanbod, maar daar kent men een vrij streng selectiesysteem. Een universitair toela-tingsexamen zorgt voor het "juiste" aantal studenten. Als je na een aantal jaren "omzwaait", is het doen van een tweede toelatingsexamen zelfs opnieuw verplicht.
De situatie in de Bondsrepubliek tenslotte valt het beste met die van ons te vergelijken. De zogenaamde "Zentralstelle fiür die Vergabe der Studienplatze" (ZVS), te vergelijken met het Nederlandse Centraal Bureau Aanmelding en Plaat-sing Eerstejaars-studenten, bepaalt ieder jaar voor welke studierichtingen er numeri-fixi moeten worden ingesteld. Ook in West-Duitsland is er altijd een overschot aan geïnteresseerden in de studierichtingen Medicijnen, Tandheelkunde, Farmacie, Diergeneeskunde en dat in tegenstelling tot hier, Psychologie.
De te vergeven plaatsen verdeelt men als volgt:
15 percent zogenaamde hardheidsgevallen, 8 percent buitenlandse studenten, en voor Medicijnen bovendien 4 percent aan reeds in de gezond-heidszorg werkzamen, waaronder dienstplichtige artsen in spe.
Voor wat betreft het restant worden de volgende categorieën voorgetrokken: zij, die hun dienstplicht achter de rug hebben; zij die twee jaar in een ontwikkelingsland hebben gewerkt en zij, die een zogenaamd "vrijwillig sociaal jaar" hebben gedaan.
Het grote overblijvende contingent tenslotte wordt voor 60 percent vergeven op basis van eindexamenresultaten en voor 40 percent op basis van de zogenaamde "Wartezeit." Hoe langer je wacht, des te meer kans je krijgt. Het probleem van de enorme aantallen parkeerstudenten, die daarvan het gevolg zijn, wordt in Duitsland opgevangen door de in de parkeerstudie doorgebrachte tijd van het totaal te besteden inschrijvingsduur af te trekken.
In de nieuwe "Hochschulramengesetz", de Duitse pendant van de WUB en de wet Herstructurering samen, is overigens voorzien in de mogelijkheid te zijner tijd te komen tot een universitair toelatingsexamen. Dit dan alleen voor de zogenaamde structurele numeri-fixi richtingen, hetgeen dicht in de buurt ligt van de voorstellen van de Werkgroep selectie.

Ton Elias (Sr) (27 februari 1978). Cahier. NRC Handelsblad. (Over het 'minder aanvaardbaar' van het kabinet Van Agt (over gewogen loting)). https://resolver.kb.nl/resolve?urn=KBNRC01:000025807:mpeg21:p002

Ton Elias (Sr) (26 juli 1978). Naar een universitair toelatingsexamen? De Groene Amsterdammer.

Gruijter, D. N. M. de (juli 1978). Enkele notities met betrekking tot het 'Rapport Werkgroep Selectie' in verband met de machtigingswet inschrijving studenten. Leiden: Bureau Onderzoek van Onderwijs. Memorandum nr. 452-78. [hardcopy]

Hofstee, W. K. B. (14-6-1978). Toelatingsprocedure voor universiteit geen verbetering. Het Nieuwsblad van het Zuiden. [fotokopie, inclusief 'Meningen in Brabant' 14-6-1978, in dezelfde krant, uitslag van een onderzoek van Hofstee onder eindexamenkandidaten; ook een typescript van dit artikel; niet online gevonden; ik haal er een paar belangrijke uitspraken uit]

"Er is echter een duidelijke accentverschuiving in de richting van selectie, Dat is een politieke keus."
"Voorstanders van selectie wijzen erop dat inspanning en talent beloondmoeten worden. Ze stellen dat er verlies wordt geleden als niet de besten worden geplaatst."
"We moeten bij dit alles goed blijven bedenken dat het eindexamencijfer wel iets, maar niet veel zegt over verder studiesucces."
Hofstee behandelt een paar pluspunten uit het rapport van de Werkgroep selectie, zoals de eis: geen interviews of mondelinge examens. Zoals ook de keuze voor een compromismodel.
"4. Een vergelijkend examen is destijds ook door staatssecretaris Klein aan de Commissie-Warries in overweging gegeven. Die commissie heeft daar korte metten mee gemaakt en m.i. terecht. Wat winnen we ermee?"
"6. Als er een aantal mensen rechstreeks wordt toegelaten, ontstaat er altijd een groot verschi tussen net boven en net beneden de grens scoren."
"7. De werkgroep-Wiegersma maakt geen melding van het feit dat VWO-leerlingen xelf de voorkeur geven aan gewogen loting. Enquêtes hierover zijn gehouden door ondergetekende, door Tros Aktua en door de commissie-Warries. De uitkomst was steeds globaal dezelfde. De meeste VWO-ers waren voor gewogen loting, en van de rest was een veel groter aantal voor ongewogen loting dan selectie. Ook bij de leerlingen met hoge cijfers was dat het geval/ Het lijdt geen enkele twijfel dat de VWO-ers zelf, als ze moesten kieen tussen het systeem-Wiegersma en gewogen loting, aan de laatste de voorkeur zouden geven.
Ik vermoed dat dit de Werkgroep niet interesseert. Het zou ook inderdaad onjuist zijn de keuze helemaal door de VWO-ers te laten bepalen. Maar het zou m.i. ook onjuist zijn ze geen stem in het kapittel te geven."
<>Meningen in Brabant

-steekproef gehouden op 31 scholen. "Aan het onderzoek van Hofstee namen 2032 Brabantse eindexamenkandidaten deel." 40% is voorstander van integrale loting, 45% van gewogen loting, &% van integrale selectie. "Bij scholen in de Randstad Holland waren deze cijfers respectievelijk 68%, 27% en 4%. Bij scholen in Enschede was de uitslag 39%,46% en 15%.

Hofstee, W. K. B. (1978). Prediction of academic achievement through tests and interviews: the Dutch situation. Heymans Bulletins HB-78-377-EX, september 1978. [fotokopie ]

Hofstee, W. K. B. (1978). Selektie-problematiek. Wetenschap & Samenleving, nr 9/10 [fotokopie; niet online te vinden]

1. De intreeselektie
Voor wat betreft de selektieprobleina-tiek wil ik me beperken tot enkele misschien wat minder voor de hand liggende opmerkingen:
De numerus fixus voor lukratieve studierichtingen wordt binnenkort struktureel. De Commissie-Wiegersma stelt voor de illusie dat studentenstops van tijdelijke aard zijn op te geven en het misverstand uit de wereld te helpen dat het VWO-diploma recht geeft op studie naar keuze.
Bij mijn weten heeft het de afgelopen jaren ontbroken aan een politieke analyse van de numerus fixus-problematiek. Tegenstanders van studenten-stops hebben zich bediend van het soort rhetoriek dat psychiaters kennen van agressief-afhankelijke patienten: de staat heeft maar te zorgen dat het individu zich onbelemmerd kan ontpoppen. Met politiek heeft die gemak-zuchtige linkserigheid niets te maken, of het moest al zijn dat dit eten yan twee walletjes - enerzijds sociale verzorging en anderzijds liberale zelfont-popping - als door en door rechts kan worden herkend.
Dat wil niet zeggen dat studentenstops maatschappelijk legitiem zijn. Wat zouden de maatschappelijke konsekwenties zijn als mensen wèl onbeperkt medicijnen, tandheelkunde, farmacie en diergeneeskunde zouden mogen studeren? Opmerkingen van ekonomen uit mijn omgeving suggereren dat op langere termijn een verlaging van de kosten van de gezondheidszorg het gevolg zou zijn, aangezien het grotere aanbod prijsverlagend zou werken. Er is ook inderdaad wel eens gezegd dat de numerus fixus een protektiemaatregel van de overheid ten gunste van het medisch kartel betekent. Het pikante van zo'n redenering is dat het marktmechanisme in dienst zou kunnen worden gesteld van bijv. inkomensnivellering.
Ik kan niet overzien in hoeverre de redenering opgaat. Wel is duidelijk dat een daadwerkelijk politieke analyse van het probleem langs deze lijnen zou moeten verlopen. Duidelijk is ook dat daar haast bij is; als we niet opschieten zal het parlement met de Commissie Wiegersma de studentenstops als een natuurverschijnsel hebben aanvaard, in plaats van als uitkomst van een bewuste politieke keuze.
Een sekundair probleem met betrekking tot de intreeselektie vormt de vraag hoe er geselekteerd moet worden. Aan dit vraagstuk zijn intussen wèl tienduizenden manuren besteed. En hierbij is althans in Nederland wel het besef groeiende dat het probleem uiteindelijk politiek van aard is. De politieke dimensie waarlangs de debatten over loting versus selektie verlopen, is, of schaarse plaatsen zoveel mogelijk zonder aanzien des persoons of op grond van aanleg en verdienste moeten worden gedistribueerd, of onderwijs primair een kollektieve voorziening is waarop men in principe recht kan laten gelden, dan wel een partikulier goed waarvoor men moet wedijveren. Het spreekt dus vanzelf dat de jongste regeringswisseling een sterkere nadruk op examencijfers als selektiekritevium met zich meebrengt.
Uit een recente CBS-publikatie blijkt dat meisjes, ondanks het feit dat ze proportioneel ondervertegenwoordigd zijn in het VWO en gemakkelijkere eindexamenpakketten kiezen, gemiddeld systematisch iets lagere examencijfers halen. Verhoogde nadruk op examencijfers als toelatingskriterium zal dus in dit opzicht tegen-emancipatorisch werken. Daarmee is niet beweerd dat examencijfers diskriminerend zijn; wat in dit verband diskriminatie zou zijn, is een veel ingewikkelder vraag die buiten dit bestek valt. Ik konstateer slechts een feit. Het lijkt er op dat ook hier de schaarste de vijand van de emancipatie dreigt te worden, evenals met betrekking tot werkgelegenheid.

Hofstee, W. K. B., J. M. F. ten Berge, W. Molenaar, & Ch. Lewis (1978). De rol van het schoolexamen bij de selectie voor gesloten studierichtingen: psychometrische en onderwijskundige overwegingen. Heymans Bulletin HB- 78-385-EX. Groningen: Psychol. Inst. RUG.

Hofstee, W. K. B., J. M. F. ten Berge, W. Molenaar, & Ch. Lewis (1978). Ongevraagd advies aan de Werkgroep Selectie in verband met de Machtigingswet Inschrijving Studenten. Over mee laten tellen van schoolonderzoek. [Doorwrocht stuk. ]

Hofstee, W. K. B., Knoers, A. M. P., Warries, E., & Wijnen, W. H. F. W. (1978). Toelating tot de universiteit: kritiek op een selectierapport. NRC Handelsblad 21-6-1978. Delpher

Toelating tot de universiteit: kritiek op een selectierapport. Door Prof. dr. W. K. B. HofStee (Rijksuniversiteit Groningen) Prof. dr. A. M. P. Knoers (Katholieke Universiteit Nijmegen) Prof. dr. E. Warries (Technische Hogeschool Twente) Prof. dr. W. H. F. W. Wijnen (Rijksuniversiteit Limburg)
De minister van Onderwijs en Wetenschappen Pais heeft in verband met het aflopen van de Machtigingswet Inschrijving Studenten om advies gevraagd aan een werkgroep onder leiding van professor S. Wiegersma, hoogleraar arbeidspsychologie. Enkele weken geleden heeft de werkgroep-Wiegersma voldaan aan de vraag van minister Pais, om een toelatingsprocedure te ontwerpen waarbij een derde van de kandidaten voor numerusfixus-studierichtingen zal worden toegelaten op basis van het gemiddeld eindexamencijfer, een derde op grond van een landelijk vergelijkend examen wordt toegelaten en het resterende derde deel van de plaatsen wordt verloot onder diegenen die niet behoren tot de eerste twee groepen. De werkgroep acht dit idee van de minister kennelijk realiseerbaar en heeft een procedure uitgewerkt, die inmiddels via de pers bekend is geworden. De minister die de voorgestelde procedure met spoed zou willen invoeren, heeft reeds aan het CITO te Arnhem gevraagd of men voor het landelijk vergelijkend onderzoek de toetsen zou kunnen voorbereiden. Het tempo waarmee een en ander zijn beslag dreigt te krijgen laat nauwelijks toe dat van onderwijskundige kant een rustig commentaar kan worden voorbereid en in de discussie gebracht. Toch lijkt overleg en discussie over dit nogal academische advies van de werkgroep-Wiegersma hard nodig! Wij, allen hoogleraren op terreinen in of verwant aan de zich ontwikkelende wetenschap die steeds meer als "onderwijskunde" wordt aangeduid, kwamen in gezamenlijk overleg tot het inzicht dat in eerste instantie in elk geval op vier hoofdpunten het rapport-Wiegersma en het daarin vervatte voorstel tekortschiet. Het lijkt hun goed al in dit stadium op deze vier punten de aandacht te vestigen.
Rendement
Op verschillende plaatsen in het rapport-Wiegersma wordt erop gewezen dat de schaarse voorzieningen van de universiteit zo doelmatig mogelijk moeten worden aangewend. Weinigen zullen het met deze stelling oneens kunnen zijn. De vraag is alleen of door deze stelling de opdracht aan de Werkgroep gekarakteriseerd is. Als de hoofdopdracht geweest zou zijn het rendement van onze universitaire instellingen te verhogen (zodat er bijv. meer doctoraalexamens per jaar zullen worden gedaan) dan had men zich wellicht beter kunnen richten op advisering inzake de inrichting van de studie en de wijze van beoordeling in tentamens en opdrachten aan de studenten. Er is nogal wat onderzoek bekend waarvan de uitkomsten steun verlenen aan het propageren van twee eenvoudige voorschriften in dit opzicht, namelijk (1) Zorg voor een strakkere programmering van de studie voor de studenten en (2) Pas objectievere, vastliggende en rechtvaardiger beoordelingsmethoden toe in het universitaire onderwijs. Het is aangetoond dat het al of niet volgen van deze twee leefregels in een faculteit tot aanzienlijke rendementsverschillen kan leiden. We mogen zeggen dat een betere inrichting van het programma en van de beoordeling een aanzienlijke rendementsverhoging kan opleveren, veel meer dan met welke ingangsselectie ook mogelijk zou zijn.
Een 'beter gebruik van de onderwijsvoorzieningen' door een ander selectiesysteem kan nauwelijks verwacht worden in Nederland. De werkgroep Wiegersma heeft er onvoldoende rekening mee gehouden dat de VWO-geslaagden in ons land al een sterk geselecteerde groep vormen, die men ook moeilijk kan verwijten hun universitaire docenten of de programmering door hun domheid of slechte vooropleiding te hinderen (tenzij men absoluut geen enkele eis aan didactiek en programmering in de universiteit zou mogen stellen). Uit de C.B.S.-cijfers blijkt ook dat iemand met een laag gemiddeld eindexamencijfer toch nog een heel behoorlijke slaagkans in de universiteit heeft.
Het bovenstaande is reden genoeg om te waarschuwen voor hooggespannen verwachtingen over de effecten van de voorgestelde herhaalde selectie door een toelatingsexamen: dit kan niet veel opleveren.
Het rapport-Wiegersma wekt de indruk dat het huidige - ook door de commissieWarries in januari 1977 aanbevolen — systeem van gewogen loting een soort gelijkekansensysteem zou zijn. Daartegenover stelt men dat het nieuwe advies een beloning inhoudt voor degenen die in het VWO goed hun best hebben gedaan. Bij dit laatste willen wij allereerst noteren dat de voorgestelde procedure in dit opzicht meer belooft aan de gegadigden dan ze kan waar maken. Bij een vergelijkend toelatingsexamen als het voorgestelde staat reeds tevoren vast dat voor een zeer grote groep gegadigden geen enkele inspanning van hun kant, hoe groot ook, lonend kan zijn. Toch spreekt de Werkgroep nadrukkelijk over het honoreren van die persoonlijke inspanning. Maar er is wat de kansverdeling betreft een nog veel duidelijker bezwaar aanwezig tegen het nieuwe voorstel. Wij achten het een wezenlijk bezwaar dat bij de konkretisering van dit advies zal blijken, dat het verschil in toelatingskans tussen diegenen die juist boven een bepaalde grens vallen en diegenen die daar juist onder zitten, veel te groot wordt. De val in de kanscurve is veel te abrupt in het voorgestelde systeem. Bij de huidige (en voorgestelde) gewogen loting zullen de kansen om te loten geleidelijk lager worden met een lager gemiddeld eindcijfer. Uit de gegevens van de Centrale Commissie Aanmelding en Plaatsing van 1977 blijkt dat zo'n reeks van kanspercentages kan lopen bij Geneeskunde van 100% (gemiddeld eindexamencijfer hoger dan 8,5), via 85%, 71%, 57%, 46%, naar 38% (gemiddelde lager dan 6,5) en bij Diergeneeskunde (waar de selectieverhouding scherper is): 67, 41, 37, 29, 23, 19.
Zouden we om de werking van de thans voorgestelde procedure te benaderen, echter dezelfde gegevens gebruiken, door bijv. iedereen met 7,5 of meer toe te laten en de restgroep te onderwerpen aan een ongewogen loting, dan zien we een radicaal ander beeld in de kansverdeling. In beide studierichtingen zou dan elke gegadigde met 7,5 of meer een toelatingskans van 100% hebben; de restgroep zou bij Geneeskunde een kans van 39% en bij Diergeneeskunde een kans van maar 14% blijken te hebben. Zoiets achten wij onelegant tegenover de hardwerkende scholen en scholieren, terwijl het evenmin uit rendementsoverwegingen is te rechtvaardigen. Tenslotte merken wij hierbij op, dat er uiteraard geen antwoord bestaat op de vraag, of een kandidaat met een 9 op zijn eindexamen een betere arts zal worden dan iemand die een 7 heeft gehaald.
Toelatingsexamen
Toetstechnisch is het afnemen en het interpreteren van de uitkomsten van een vergelijkend toelatingsexamen in de Nederlandse situatie een uiterst dubieuze zaak. Nadat het eindexamen is afgenomen valt er eigenlijk niet zoveel meer te toetsen. Er zijn op het eerste gezicht een aantal serieuze praktische bezwaren, zoals: de afname dient voor de zomer plaats te vinden; er kan interferentie optreden met her-examens; de eisen gesteld ten aanzien van vakkenpakketten geven een vertraging van 2,5 jaar; er zijn nogal wat trainingsmogelijkheden bij twee vakken in een toelatingsexamen; de vergelijking kan in een soort veldslag ontaarden, enz. Misschien zijn deze praktische bezwaren oplosbaar, maar dat geldt in elk geval niet voor de meer technische bezwaren die wij hier nog onder de aandacht willen brengen. Allereerst zal de specifieke predictieve waarde van de scores voor een bepaalde studierichting de eerste vijf jaren onbekend zijn. Vervolgens is het "inzicht" waarover het rapport spreekt, naar wij aan mogen nemen, reeds eerder getoetst in de beide onderdelen van het door de kandidaat al afgelegde examen (en als dit niet het geval is, is men dan niet bezig met een intelligentiemeting?).
Het construeren van betere inzichttoetsen voor het beoogde doel of het vertalen van Amerikaanse toetsen (zo die al bestaan) beschouwen wij niet haalbaar. En tenslotte merken wij op, dat een toets bestaande uit opgaven voor twee vakken naar verwachting een lagere meetbetrouwbaarheid zal hebben dan een eindexamen dat over zeven vakken gaat, hetgeen de kans op foute beslissingen doet toenemen.
Al met al: de tijd en moeite die men zou moeten steken in het maken, afnemen en gebruiken van zo'n toelatingsexamen kan veel beter besteed worden. Dit is geen zinvolle zaak.
Duidelijkheid
Merkwaardig genoeg wordt de voorgestelde methode gepresenteerd als een duidelijke methode naar de kandidaten toe. Het is naar onze mening zeer de vraag of de vereiste duidelijkheid wel te geven zal zijn aan alle gegadigden. Wat te denken van een leerling met een (lang niet slecht) gemiddeld eindexamencijfer in de buurt van de 7? En hoe moet de kandidaat zijn eigen mogelijkheden inschatten zonder de benodigde kennis over inhoud van het toelatingsexamen en de strategie en het aantal van zijn concurrenten?
De bestaande methode van gewogen loting is in zijn werking zeer duidelijk. Naarmate je gemiddelde eindexamencijfer hoger is, heb je een hogere inlotingskans. Die kansen voor de verschillende cijfergroepen zijn uit voorafgaande jaren te achterhalen; in 1977 heeft de commissie-Warries dan ook aanbevolen de kandidaten daar telkenjare van op de hoogte te stellen.
De nu voorgestelde adviesprocedure is in feite slechts duidelijk als je zeker weet dat je gemiddelde boven de grens zal liggen. Voor ieder ander is er onduidelijkheid over de werking van het systeem.

Hoge Raad (13 januari 1978). Hoge Raad (13 januari 1978). In A. Postma (1995). Handboek van het Nederlandse onderwijsrecht (p. 368)

"In 1976 besloot de vakgroep klinische Psychologie van de Rijksuniversiteit te Utrecht een wachtlijst in te stellen voor deelname aan het doctoraal examen. De Hoge Raad oordeelde dat een wachtlijst inbreuk maakt op het recht van studenten onderwijs te volgen en dat dit niet slechts het geval is wanneer daarmee de studieduur wordt verlengd, zoals de universiteit had gesteld."

Jaarverslag van de Centrale Commissie Aanmelding en Plaatsing eerstejaarsstudenten, studiejaar 1977-1978. Groningen: CDAP, 1978.

NRC (27 juni 1978). Organisaties denken verschillend over selectie universiteit. Delpher

Dit wordt gezegd in een verklaring van het bestuur, van de NFO dat om uitgebreid overleg met het onderwijs vraagt voor er ingrijpende beslissingen in de geest van de commissie-Wiegersma worden genomen. Met haar opmerking over de verantwoordelijke staatssecretaris speelt de NFO in op een mogelijk verschil van inzicht over deze materie tussen Pais en De Jong.
Bij de aanbevolen regeling rijzen, naar de mening van de NFO, talloze vragen: over de betekenis van een eindexamen voor het studierendement in het vervolgonderwijs èn voor het welslagen in de uitoefening van een beroep, over de willekeurige grens van een gemiddelde van 7,5 voor de toelating tot de universiteit, de consequenties van zo'n grens voor leerlingen die wel of geen extra studiehulp kunnen betalen, over de keuze van de 'kernvakken' in het toelatingsexamen voor de universiteit enz. Niemand zal het leraren en leerlingen kwalijk kunnen nemen, zegt de NFO, dat zij - als het advies over de selectie wordt opgevolgd - slechts oog zullen hebben voor de slag om de cijfers, met voorbijgaan aan veel wat het onderwijs voor de persoonlijke ontwikkeling zo waardevol kan doen zijn.
'Voortreffelijk'
Genoemde bezwaren van de NFO lijken door het Nederlands genootschap van leraren in eerste aanleg niet te worden gedeeld. De voorzitter, drs. F. J. Roefs, heeft zich tot nu toe over het advies van de werkgroepWiegersma overwegend positief uitgelaten en in een commentaar van het weekblad van het genootschap wordt dit advies 'een voortreffelijk rapport' genoemd.

NRC (29 juni 1978). Broddelwerk Wiegersma cs leent zich voor puinruimen. G. van de Wetering interviewt Ger Klein. Delpher

Dr. G. Klein heeft zich in zijn functie van staatssecretaris voor het hoger onderwijs tijdens het kabinet-Den Uyl intensief beziggehouden met de kwestie van de studentenstop bij het wetenschappelijk onderwijs. Met name over de toelatingscriteria die voor deze studies zouden moeten gelden, is hij in en buiten het parlement in de slag geweest. Een van zijn stokpaardjes was daarbij dat het hoger beroepsonderwijs er wat de totale onderwijscapaciteit betreft veel slechtervoorstaatdan het wetenschappelijk onderwijs, maar dat daaraan tot dusver te weinig aandacht wordt besteed.
Toen het kabinet-Den Uyl aantrad, werd de toelating bij studies met een stop geregeld door een formule die onder miister De Bruw tot stand was gekomen. De toelatingscriteria waren: automatische toelating van iedereen die gemiddeld een 7,5 of meer voor het vwo-examen had behaald, en loting voorde resterende plaatsen, waarbij de kandidaten een gelijke kans op inloten hadden.
Door het kabinet-Den Uyl werd voorgesteld deze methode te vervangen door een algehele loting. Via het mendement-Vermaat, werd dit gewijzigd in een gewogen loting, waarbij de kandidaten meer kans hebben naarmate het gemiddeld eindexamencijfer hoger is.
Daarna vroeg Klein op verzoek van de Kamer, aan de commissie Warries nogeens de toelatingscriteria te bekijken en zo mogelijk met nieuwe suggesties te komen. De commissie adviseerde om het systeem van gewogen loting te handhaven met een mogelijke bijstelling van de inlotingskansen. Aan die bijstelling, ter voorbereiding van een nieuwe machtigingswet inschrijving studenten, werd tijdens de slotfase van het kabinet-Den Uyl nog gewerkt. De zaak was bij het vertrek van Klen, hoewel vergevorderd, nog niet afgerond.
Het kabinet-Van Agt trad in deze kwestie meteen fors op met een uitspraak in de regeringsverklaring, waaruit opgemaakt kon worden dat het met de loting spoedig zou zijn gedaan. De nieuwe minister van onderwijs Pais schamperde buiten het parlement op 'de dobbelstenen' en 'het domme lot'. Inhoudelijke voorstellen tot wijziging van het huidige systeem van gewogen loting kwamen begin juni van de door Pais eind maart ingestelde werkgroep Wiegersma. Zij komen op het volgende neer:
- Bij de toelating voor studies met een stop, wrdt eenderde van de plaatsen gereserveerd voor hen die de hoogste cijfers hebben. Met een gemiddeld endexamenresultaat dat ergens tussen de 7 en 7,5 ligt, word je automatisch toegelaten.
- Eenderde van de plaatsen wordt toegewezen aan hen die de hoogste cijfers behalen bij een vergelijkend toelatingsexamen bestaande uit 'kernvakken'.
- Eenderde van de plaatsen wordt door loting verdeeld over de resterende kandidaten. met gelijke inlotingskans.
Meneer Klein, wat vindt u ervan?
"Dan wil ik eerst toch wel even kwijt dat het zowel in de regeringsverklaring als in de eerste praatjes van Pais over 'dobbelstenen' om gratuite uitspraken ging". Gezien het tijdstip waarop zij werden gedaan, de heren zaten er nog maar nauwelijks, waren ze nergens op gebaseerd. De minister van onderwijs had zich in het geheel nog niet met de materie kunnen bezig houden. Ik heb Pais dan ook in de Kamer verzocht daarmee op te houden, omdat dit niveau inmiddels door een bewindsman diende te zijn verlaten. En wat de werkgroep Wiegersma betreft, het is toch wel een duidelijk zwaktebod van een bewindsman dat hij een dergelijke externe groep aanstelt, ondanks alle op het departement aanwezige informatie over alle systemen en de voortreffelijke ambtelijke ondersteuning die ik met betrekking tot dit onderwerp aanwezig weet."
De werkgroep heeft in ieder geval snel gewerkt, eind maart ingesteld, begin juni klaar.
"Ik weet niet of het aan die haast ligt. maar zeker is dat zelden zo'n inconsequent voorstel is gedaan. Ik overdrijf niet als ik zeg dat ik mijn ogen heb uitgewreven. Van twee dingen één: of je hecht waarde aan de eindexamencijfers of niet. Ja of nee, maar dat zal dan op alle kandidaten moeten slaan. Zegt men ja, dan hangt het ervan af welk gewicht men aan de cijfers hecht of men besluit tot: de plaatsen worden gegeven aan degenen die de hoogste cijfers hebben of de plaatsen worden via een gewogen loting toegewezen, waarbij het verschil in inlotingskans van groot tot klein kan variëren".
"Zegt men nee, dan zijn er twee mogelijkheden: men hecht wel waarde aan het eindexamen als geheel, of men doet dit ook niet. In het eerste geval kan men slechts tot een ongewogen loting besluiten en in het tweede geval slechts tot een vergelijkend toelatingsexamen voor alle kandidaten".
Wat de werkgroep voorstelt, is een absurde combinatie: voor de kandidaten met het hoogste cijfer zijn de eindexamencijfers alles bepalend en voor de categorie er net onder totaal nietszeggend. Deze dient zich aan een vergelijkend examen te onderwerpen of al meteen genoegen te nemen met een kleine inlotingskans".
Wat is volgens u het effect van dit systeem?
"Qua feitelijke uitkomst verschilt het nauwelijks van het oorspronkelijke, door de Brauw toegepaste systeem of een systeem van gewogen loting, waarbij het verschil in inlotingskans groot is. Vergeleken met deze systemen verschilt het nieuwe dan ook voornamelijk in de enorme hoeveelheid romslomp die de introductie van een vergelijkend examen geeft. Met andere woorden: als men het prestatie-element zo sterk verdisconteerd wil zien, laat men dan gewoon terugkeren naar het systeem De Brauw; dat had tenminste verder geen pretenties".
Daarvan werd echter gezegd dat het de cijferjacht in het vwo bevorderde en daardoor in het voortgezet onderwijs een ongunstig effect had.
"Ook het gewogen-lotingssysteem met het grote verschil in inlotingskans bij relatief kleine verschillen in studieresultaten is nog tamelijk hard. Daarom waren we de laatste tijd bezig met de vraag in hoeverre er behoefte was aan bijstelling. Maar nu komt men met voorstellen die de ongewenste effecten voor het vwo alleen maar zullen versterken. Het is te hopen dat met name het CDA zich goed realiseert dat men met deze nieuwe voorstellen in feite terug wil keren naar een systeem, waarvan ook het CDA vond dat het onbillijkheden jegens individuen inhield". Het vwo, dat is de afdeling van staatssecretaris De Jong. "De Jong is bij dit onderwerp volledig medeverantwoordelijk voor de eventuele brokken die er in het voortgezet onderwijs zouden worden veroorzaakt bij het overnemen van deze voorstellen. Ik kan mij niet voorstellen dat hij en Pais er in zullen trappen. Wat heeft het nu van doen met de opstelling van inhoudelijke criteria voor toelating. waarvan in de regeringsverklaring melding werd gemaakt? Helemaal niets. Het is gewoon een super rat-race voor het cijfertje waarvoor wordt gepleit: een zeventje of achtje maakt al het verschil, de zweep erover. Volwassenen die voorstellen om met onze jonge mensen op zo'n wijze om te springen...."
Maar de leden van de werkgroep voeren toch wel enige argumenten voor hun voorstellen aan en 'empirische gegevens', zoals dat wordt genoemd.
"Dat komt er nog bij, de quasi-wetenschappelijk argumentatie die zij aanvoeren: het voorgestelde onderscheid in het nieuwe systeem is in overeenstemming met statistische bevindingen van onder meer het CBS inzake het verband tussen eindexamens en studieresultaten. Het is werkelijk te gek om los te lopen na alle discussie die over de toepasbaarheid van dit soort gegevens is geweest. Weer komt men met de zwakke correlatie die er voor bepaalde studierichtingen bestaat tussen gemiddelde eindexamencijfers en studieresultaten. Over de correlatie tussen eindexamencijfers en latere beroepsuitoefening is niets bekend. Dat uitgerekend het huidige medische bestand gemiddeld nu juist niet opviel door goede middelbare schoolresultaten: geen woord er over. Op de veel sterkere correlatie tussen de leeftijd waarop het eindexamen wordt gedaan en de studieresultaten, wordt niet ingegaan. Dat uit diezelfde CBS-statistieken blijkt dat meisjes het aanzienlijk slechter doen dan jongens bij gelijke eindexamencijfers valt natuurlijk niet te maken. Nee, je gebruikt alleen wat in je bewijsvoering past. Hoe was het ook al weer met de waardevrije wetenschap? Men deinst er niet voor terug om een verschil van 0.2 punt gemiddeld, los van de snelheid waarmee de school is doorlopen, los van het sociale milieu waaruit de kandidaat voortkomt, los van zijn verwerking van de overgang kind-volwassene in een andere behandeling te laten resulteren: de één, als 20-jarige met veel bijspijkeren, prettige huiselijke omstandigheden en een 7,5 gemiddeld, mag zonder meer door; de 17-jarige met een 7 gemiddeld zonder thuis enige hulp, moet in de vergelijkende toets meedingen. Het is het summum van categoraal denken, leidend tot een sociaal darwinisme. Voor een liberaal onaanvaardbaar, zo goed als voor een christen-democraat of een socialist".
Hoe moet het nu verder?
"Laten de bewindslieden een poging ondernemen om de discussie met de instellingen en het parlement voort te zetten op het niveau waarop we inmiddels waren aangekomen en het nu geleverde broddelwerk verder niet in de discussie betrekken. We hebben bij het hoger onderwijs genoeg serieuze zaken om over te twisten. En wat Pais betreft, voor een puinruimer moet het een genoegen zijn om eindelijk iets te hebben dat zich voor opruiming leent". Dr. G. Klein

Aad de Roo (18-2-1978). Loting of selectie, het debat staat weer open. Elseviers Magazine. [fotokopie] [niets van belang, maar wel in een afzonderlijk kader de uitslagen van een onderzoek uit 1975 onder leerlingen (2313 eindexamenkandidaten): waar gaat hun voorkeur naar uit? Integraal loten 49%, integraal selecteren 8%, gewogen loting 44%. Wie van plan waren een fixusrichting te kiezen hadden relatief meer voorkeurvoor gewogen loting]

Moor, R. A. de (22-6-1978). Toelating tot wetenschappelijk onderwijs blijft moeilijke zaak. Het Nieuwsblad van het Zuiden.

Nederlandse Staatscourant (25-10-1978). Commissie over toelatingsrecht wetenschappelijk onderwijs: Alleen ongewogen loting garandeert gelijke behandeling voor allen.

Preadvies Commissie Aansluitingsvraagstukken v.h.o.-h.o. (brief nr. CAV165 d.d. 3 oktober 1978 aan de voorzitter van de Academische Raad).

Reactie van de Landelijke Commissie voor de Academische Studievoorlichting op het rapport van de Commissie Warries, inzake de toelatingscriteria voor numerus fixus-studierichtingen in het w.o. januari (?) 1978(?).

Regeringsverklaring kabinet Van-Agt. (januari).

De regering acht loting als toelatingsmechanisme minder aanvaardbaar en er zal worden gestreefd naar de opstelling van inhoudelijke criteria voor toelating tot universiteiten en hogescholen.

Toelatingscriteria numerus-fixus studierichtingen voor het studiejaar 1978-1979. Zitting 1977-1978, 14 982. Brief van de Staatssecretaris van Onderwijs en Wetenschappen. Aan de Voorzitter van de Tweede kamer der Staten-Generaal. 29 maart 1978.

Trouw commentaar. Hordenloop. 9 juni 1978.

Tweede kamer der Staten-Generaal, zitting 1977-1978, Aanhangsel van de handelingen. Vragen gesteld door leden van de kamer, met de daarop door de Regering gegeven antwoorden. Vragen van de leden Ginjaar-Maas en Dees (beiden V.V.D.) over een selectiesysteem voor de toelating tot het wetenschappelijk onderwijs. Antwoord van Minister Pais (ontvangen 3 februari 1978). Met bijlagen mbt commentaren op rapport cie. Warries.

Volkskrant (10 juni 1978). Oude discussie laait op over selectie universiteit. Reacties op voorstellen verdeeld. Door Jet Bruinsma en Han van Gessel. Delpher

Reacties op voorstellen verdeeld. oude discussie laait op over selectie universiteit
Van onze onderwijsredactie Den HAAG - Minister PáS (onderwiJs) moet zich de KOMENDE weken beraden OVEr de vraag hoe op de beste manier studenten geselecteerd kunnen worden voor studierichtingen waarvoor een studentenstop van kracht is. e bewindsman moet namelijk een standpunt bepalen over het rapport van de Werkgroep Wiegersma dat voorstellen bevat die, geheel in de lijn van Pais' eigen opvattingen, een radicale breuk betekent met het tot dusver geldende selectiesysteem van de loting.
De keuze zou voor de minster dus niet zo heel moeilijk hoeven te zijn, maar de eerste reacties op het werkstuk van Wiegersma en de zijnen zijn zeer verdeeld. Ze variëren van 'gematigd positief" tot zeer fel tegen.
Met name Wiegersma's voorstel om een toelatingsexamen te gaan hanteren als selectiemiddel voor de gesloten studierichtingen, roept vele vraagtekens op en soms verontwaardigde uitroepen. Nog even kort de kern van Wiegerma's voorstellen, die op 31 mei aan Pais werden aangeboden. De werkgroep had toen twee maanden de zaak gestudeerd.
Van het aantal beschikbare plaatsen voor een studierichting waarvoor een numerus fixus geldt, moet volgens Wiegersma tweederde worden toegewezen op grond van prestatie. Nadt dan de goede studenten binnnen zijn, kunnen de overige gegadigden loten. Wie op de eindexamenlijst een 7,5 of meer heeft voor het centraal schriftelijk, het juiste vakkenpakket neeft voor de gewenste studie en de goede cijfers niet in een herkansing heeft behaald, wordt rechtstreeks toegelaten. Een derde van de beschikbare plaatsen zal dan gevuld zijn. Is er nog ruimte over dan worden ook degenen die een 7 of hoger gemiddeld hebben, rechtstreeks toegelaten. Wat er moet gebeuren als er meer aankomende studenten met een 7,5 of hoger zijn dan er op eenderde van de beschikbare plaatsen kan gaan zitten, laat de werkgroep-Wiegersma geheel in het midden.
Als aldus eenderde van de plaatsen is vergeven kunnen de andere gegadigden meedoen aan een vergelijkende toelatingstoets in twee vakken.
Deelname daaraan is niet verplicht. Wie de hoogste cijfers behaalt wordt het eerst toegelaten. De rest mag loten.
Beschermen
Men mag zich niet vaker dan tweemaal aanmelden voor een studie waarvoor een stop geldt. Oud-staatssecretaris thans Tweede Kamerlid Ger Klein (PvdA) vindt dat laatste element redelijk. "Ik was er zelf ook voor om het aantal keren dat men zich aanmeldt voor stoprichtingen te beperken. Je beschermt op die manier het individu tegen zichzelf." Het toelatingsexamen vindt hij volstrekt uit den boze, omdat mensen dan vlak na hun eindexamen opnieuw onder druk. komen te staan van een examen. Klein wijst erop dat hij als staatssecretaris ook al eens een selectiecommissie aan het werk heeft gezet onder voorzitterschap van de Twentse onderwijskundige prof dr E. Warries. Hij vroeg die commissie: kijk eens of je een stelsel kunt ontwerpen waarbij 80 percent van de plaatsen door loting wordt gevuld, terwijl de uitgelote studenten vervolgens een vergelijkend toelatingsexamen kunnen doen om de overige 20 percent te vullen. De commissie heeft niet aan dat verzoek voldaan en kwam tot de conclusie dat het minst beroerde selectiesysteem uiteindelijk is: gewogen loting, dat wil zeggen; iedereen moet loten, maar wie een hoger cijfergemiddelde voor het eindexamen heeft, krijgt een grotere kans om in te loten.
Benadelen kansarmen gevreesd
Pais' partijgenoot, het Tweede Kamerlid Dik Dees (VVD) reageert 'gematigd positief op Wiegersma's voorstellen: "Elk systeem waarin het lotingsprincipe op de achtergrond raakt is beter dan het huidige. Ik vind het dan ook jammer dat er nog een lotingselement zit in de voorstellen." Dees heeft wat reserves tegen het toelatingsexamen, niet zozeer tegen het principe als wel tegen de praktische uitwerking van de voorstellen. "Ik kan me voorstellen dat er een discussie komt over de wijzle waarop je dat toelatingsexamen inricht. Wellicht zou de motivatie van de aankomende student onderzocht kunnen worden."
Motivatie
In die lijn laat zich ook het CDA-kamerlid Beinema uit. Hij is er wel voor dat het lotingssysteem vervangen wordt. Dat is voor een anti-revolutionair toch wat merkwaardig, want het was Beinema's partijgenoot Vermaat, die indertijd via een amendement wist te bereiken dat het oorspronkelijke pure lotingsstelsel van de toenmalige staatssecretaris Klein werd verzacht tot het thans geldende systeem van de gewogen loting. Ook Beinema wil motivatie en doorzettingsvermogen laten meewegen als toelatingscriterium. De verdeeldheid in politieke kring is een nauwkeurige afspiegeling van de verdeeldheid over Wiegersma's voorstellen in het onderwijs. De rector van het Peellandcollege in Deurne, tevens voorzitter van de Algemene Vereniging van Schoolleiders, Th. Hoogbergen, vindt de voorgestelde loskoppeling van schoolonderzoek en centraal schriftelijk eindexamen (een verworvenheid van de mammoetwet) 'een verschraling van de inhoud van het examen'.
Hij is bang dat er op de scholen een toenemende druk komt om hoge cijfers te halen voor het centraal schriftelijk. In dat examen ontbreken de onderdelen die juist het schoolonderzoek bijzonder gewicht geven, zoals bij de talen het literatuuronderricht en de spreek- en luistervaardigheid. Die race om toch vooral maar hoge cijfers te halen en op die manier rechtstreeks te worden toegelaten, is ook voor Klein een zorgelijk perspectief.
Arrogant
Hoogbergen vindt het nogal 'arrogant' als de universiteiten op deze manier in feite het schoolonderzoek buiten werking gaan stellen. Hij is bang dat invoering van de voorgestelde toelatingsregeling op den duur leidt tot afschaffen van het schoolonderzoek. Het cijfer daarvoor kan dan geen tegenwicht meer bieden tegen een eventueel slecht cijfer voor het schriftelijk: "Dat zou een terugkeer zijn naar het ene punt van alles of niks". Het toelatingsexamen is in feite dubbel werk, meent Hoogbergen. De inhoud ervan zal niet anders zijn dan die van het gewone eindexamen. Hij vindt het onjuist dat scholieren die van huis uit toch al betere kansen hebben, in het voordeel komen, doordat zij gemakkelijk hoge cijfers halen en dan rechtstreeks worden toegelaten.
Tegenover Hoogbergen staat een andere onderwijsman, drs Frans Roefs, voorzitter van het Nederlands Genootschap van Leraren. "Wij hebben altijd de voorkeur gegeven aan een toelatingsexamen boven elke vorm van loting.. Wij vinden het voorgestelde systeem niet direct verwerpelijk. Wij kunnen er ook inkomen dat de groep van scholieren met een eindexamengemiddelde van 7,5 of hoger direct wordt toegelaten."
Van Roefs mogen centraal schriftelijk en schoolonderzoek best losgekoppeld worden. De cijfers voor dat schoolonderzoek kunnen een vertekend beeld geven, omdat de ene leraar milder is dan de andere. Roefs voelt wel iets voor terugkeer van de oude gecommitteerden, om aldus de garantie te krijgen voor een goede kwaliteit bij het schoolonderzoek.
Wat door de voorstellen van Wiegersma in feite gebeurt is dat de hele, jaren oude discussie over de meest rechtvaardige, minst ongelukkige wijze van selecteren opnieuw wordt opgerakeld. Sinds jaar en dag gestelde en vaak zonder antwoord gebleven vragen komen weer op. Wat is de voorspellende waarde van cijfers? Zijn er goede toelatingstoetsen te maken? Mag je het recht op wetenschappelijk onderwijs dat nog steeds formeel vastzit aan het einddiploma VWO (Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs) uithollen door mensen met zo'n diploma nog eens uit te selecteren via een toelatingsexamen? Is het wel juist zo'n zwaar gewicht toe te kennen aan prestatie, als de beschikbare studieplaatsen schaars zijn? Bevoordeel je niet de kansrijken ten koste van de toch al kansarmen? Het minst onbevredigende antwoord op die vragen was tenslotte: de gewogen loting.
Oud-staatssecretaris Klein: "Op deze manier wordt de klok jaren terug gezet. Alle gedachten van tien jaar geleden komen weer op. Maar je zou nu moeten aanhaken bij wat in het verlenen al is geconstateerd, en daarop verder gaan.'

Wat doen ze met studentenstops in het buitenland? Folia 17 juni 1978.

Weekblad voor Leraren bij het Voortgezet Onderwijs, 10 (45), 29 juni 1978. Rapport Wiegersma: Cijfers. loten of toelatingsexamen. in knipselmap. [Integrale weergave van het rappor van de Werkgroep selectie]

Rob Bartlema, Rob (17 juni 1978). Interview prof. dr. S. Wiegersma: 'De relatie tussen sociale herkomst en eindexamengemiddelde is nog nooit aangetoond. Folia [knipsel; niet online]

Ik vind het wel een onthullend interview: de particuliere opvattingen van Wiegersma en de zijnen bepalen wat zij de minister adviseren. Bijvoorbeeld in de 1e kolom kritiseert Wiegersma de gewogen loting met zo’n eigen mening, volkomen voorbijgaand aan de parlementaire behandeling in 1975 waar unaniem voor het compromis van de gewogen loting werd gekozen. Brioddelwerk? Ja, dat ga je dan wel denken. Wiegersma zegt dat het rapport in zeer korte tijd is opgesteld, gebruikmakend van een eerder rapport uit 1973. Haastwerk dus. "Er moest door de werkgroep zeer snel advies worden uitgebracht".
"Ons system is ook niet zo eenvoudig, maar het biedt de aspirant student in ieder geval de garantie, dat hij, wanneer hij aan bepaalde voorwaarden voldoet, in ieder geval een plaats verovert. En dat bevordert de duidelijkheid." Nou ja, dat is een buitengewoon misleidende uitspraak, aangenomen dat deze uitspraak geautoriseerd is, wat de aanhalingstekens wel aangeven. Ik heb er geen goed woord voor over, ook niet omdat Wiegersma voor de gewogen loting precies de omgekeerde overdrijving formuleert: 'voor de betrokkene zeer ondoorzichtig'.
De quote in de titel is pure misleiding, Wiegersma moet dat hebben beseft. Een eventuele relatie van eindexamencijfers met sociale herkomst is niet erg waarschijnlijk: door voorafgaande selectie is de 'invloed' van sociale-economische achtergrond immers vooral uitgewerkt. Het is een thema dat Jaap Dronkers in zijn werk vaak heeft behandeld.
Een transcriptie van het hele interview lijkt me wel op zijn plaats. Bij deze.
Het voorzitterschap van de Werkgroep Selectie, die op verzoek van de minister van Onderwijs en Wetenschappen dr A. Pais een nieuw selectiesysteem voor het Wetenschap-pelijk Onderwijs heeft bedacht, werd bekleed door de Amsterdamse arbeidspsycholoog prof. dr S. Wiegersma, dekaan van de subfaculteit Psychologie van de Uva, welke functie hij overigens combineert met het voorzitterschap van Commissie Voorbereiding Herstructurering We-tenschappelijk Onderwijs en het adviseurschap van de Commissie Ontwikkeling Hoger Onderwijs.
Nog geen twee maanden geleden kreeg hij het verzoek van Pais om de oude Werkgroep Selectie, die al eerder in '73 de toenmalige bewindsman van Hoger Onderwijs De Braauw van adves diende, weer bij elkaar te roepen, en twee weken geleden al bleek het advies gereed. Voorwaar, de minister werd op zijn wenken bediend. Hoe kon dat zo vlug?

Wiegersma: "We hebben er in feite maar drie keer over vergaderd, dat wil zeggen, een weekend, nog één dag en vervolgens is nog een afsluitende bijeenkomst gehouden. Dat is inderdaad zeer snel. Dat kon, omdat er binnen de commissie een vrij grote mate van eensgezindheid bestond met betrekking tot de onderhavige problematiek. Waarbij de omstandigheid, dat wij ook in 1973 al een advies terzake hadden uitgebracht natuurlijk een groot voordeel geweest is. Eigenlijk gingen de gedachten van de werkgroep in '73 ook al in de richting van een universitair toelatingsexamen, alleen, binnen het departement was dat toen een onhaalbare kaart. Vandaar, dat wij dat destijds niet hebben voorgesteld. Ik heb het idee, dat er op het ministerie nu iets anders tegen de materie aangekeken wordt.
In de jaren tussen het eerste en het tweede advies van de Werkgroep Selectie moest Nederland het stellen met het stelsel van de "gewogen loting". Was dat systeem nu werkelijk zo verwerpelijk? Wiegersma: "Wij vonden het een slecht compromis. Blijkbaar wilde men een bepaalde categorie bevoordelen boven een andere ca-tegorie, en wel op basis van het eindexamengemiddelde, terwijl men aan de andere kant weigerde de consequenties dóór te trekken. Als je een goed eindexamenresultaat wilt belonen, dan moet je consequent zijn, en iemand ook de zekerheid bieden, dat hij met een bepaalde prestatie tot de studie van zijn keuze zal worden toegelaten. Daarbij komt nog een praktisch argument, namelijk, dat het stelsel van gewogen loting voor de betrokkenen zeer ondoorzichtig was. Ons systeem is ook niet zo eenvoudig,, maar het biedt de aspirant-student in ieder geval de garantie, dat hij, wanneer hij aan bepaalde voorwaarden voldoet, in ieder geval een plaats verovert. En dat bevordert de duidelijkheid."

geen moeite

Wiegersma heeft er overigens geen moeite mee, dat de werkgroep er niet in geslaagd is het loten geheel uit te bannen, al had minister Pais dat waarschijnlijk wel gaarne gewild. Hij stelt althans: ,Als je op basis van persoonlijke prestaties gaat selecteren, dan komt er een moment dat er niet meer zinnig te differienteren valt. Een onderscheid ten aanzien van te verwachten slaagkansen tussen mensen met een 6 als gemiddeld eindexamencijfer en mensen met een 7 is niet te maken. Wel, als je dan toch niet zinnig meer kunt onderscheiden, geef dan iedereen een gelijke kans.
Een bijkomende overweging is: uit statistische gegevens over de voorspellende waarde van eindexamencijfers voor de studieresultaten op de universiteit blijkt, dat er geen enkele categorie valt aan te wijzen, die volkomen ongeschikt is. Van de aspirant-geneeskunde studenten met een 6 als eindexamengemiddelde slaagt nog altijd 50 percent voor het doctoraal. Het zou onbillijk zijn die groep helemaal kansloos te maken.
Het door ons voorgestelde systeem doet echter ook recht aan het gezichtspunt, dat schaarse onderwijsvoorzieningen zo doelmatig mogelijk moeten worden besteed. Degene met de beste slaagkansen wordt bevoordeeld, maar iedereen krijgt een kans."

parkeren

Eigenlijk twee kansen, want men mag maximaal twee keer "solliciteren" naar een plaats in een numerus-fixus-studierichting, hetgeen volgens de Amsterdamse studentendecaan Janssen strijd is met een "grondwettelijk recht op onderwijs". Volgens Wiegersma echter bestaat zo'n grondwettelijk recht niet. "Anders was het recht niet expliciet in de Wet op het Wetenschappelijk Onderwijs opgenomen", stelt hij. "Wij hebben met het grenzen stellen aan het aantal malen dat men mee mag loten een oplossing proberen te vinden voor de problematiek van de zgn. parkeerstudenten, die wachtend op inloting, dikwijls lange tijd een studie volgen, zonder het oogmerk die af te ronden. Dat is voor studenten een vervelende situatie en daarbij legt het systeem onnodig beslag op de toch al beperkte ruimte. Een secundaire overweging was, dat de kans om ingeloot te worden groter wordt naarmate je het maximum aantal malen meeloten beperkt."
Inderdaad een afdoende methode om het "parkeren" te bestrijden. De vraag rijst echter of het "geslo-ten" verklaren van studierichtingen ter bestrijding van dit randverschijnsel niet een wat al te zware oplossing is. In West-Duitland heeft men het parkeerprobleem bijvoorbeeld opgelost door de in de parkeerstudie doorgebrachte tijd af te trekken van de daar reeds ingevoerde maximum-inschrijvingsduur, die ook in ons land binnen afzienbare tijd in het kader van de Wet Herstructurering een feit zal worden. Je kunt daar dus gewoon mee blijven loten en intussen al werkend in je onderhoud voorzien. Geconfronteerd met dit alternatief meldt Wiegersma, dat deze oplossing in de commissie niet ter discussie is geweest. "Het zou een denkbare mogelijkheid zijn", zegt hij tenslotte na ampele overweging. Wiegersma wil niets weten van door sommigen veronderstelde negatieve invloed van het mede door hem voorgestelde selectiesysteem op de externe democratisering van het hoger onderwijs. Ook het bezwaar, dat dit selectiesysteem een te sterk prestatiegericht leergedrag binnen het VWO tengevolge zou hebben wijst hij van de hand. Wiegersma: "Je kunt natuurlijk altijd spoken oproepen. Maar uit onderzoeken blijkt nergens een relatie tussen sociale afkomst en eindexamencijfers en voor wat betreft die prestatiegerichtheid! En verder: dit systeem is natuurlijk niet exclusief voor Nederland uitgevonden, en ik heb vanuit het buitenland nog nooit geluiden gehoord als zou er voor zaken als sport en culturele vorming geen tijd meer over schieten. Ik denk dat het wel meevalt."
Wiegersma is verder ook niet onder de indruk van de al geuite kritiek, als zou het voorgestelde systeem leraren dwingen hun schoolonderzoek meer te richten op het schriftelijk eindexamen, hetgeen ,onderwijsverarmend" zou kunnen werken. Hij zegt tenminste: "Als een leerling door middel van een goede eindexamenprestatie zijn plaats wil veiligstellen, dan kan dat. Maar of het stelsel nu onmiddellijk consequenties heeft voor de onderwijsopvattingen van de leraren, betwijfel ik. Dat zal dan toch eerst moeten blijken".

"second time sixth form"

Een opmerkelijk mogelijk gevolg van het nu voorgestelde selectiesysteem is dat, wat in Engeland al zeer gebruikelijk is, en daar wordt aangeduid met de term "second time sixth form". Leerlingen, die in eerste instantie het gemiddelde van 7,5 niet gehaald hebben, en vervolgens ook het universitair toelatingsexamen en de loting de boot hebben gemist, kunnen zonder problemen dat laatste schooljaar gewoon overdoen, aan welke operatie de staat via de dubbele kinderbijslag bereidwillig financieel bijdraagt. "Vooral voor kandidaten, die niet uitblinken in de bij het universitair toelatingsexamen te ondervragen "kernvakken" waarschijnlijk een handige oplossing. Is die problematiek onderkend? Wiegersma: "Er is in de werkgroep niet uitvoerig over gesproken. Juridisch valt er weinig tegen het twee maal doorlopen van de laatste klas te doen, en op kleine schaal gebeurt het nu al door uitgelote aspirantstudenten Medicijnen. Ik vind wel, dat wanneer op grote schaal van deze mogelijkheid gebruik gaat worden gemaakt, er wettelijk iets tegen moet worden ondernomen. Maar die ontwikkeling zou ik wel eerst willen afwachten".
Welke ontwikkeling natuurlijk ook afhankelijk is van de vraag, met hoeveel zgn. ,,gesloten" studierichtingen in de toekomst rekening gehouden zal moeten worden. De commissie spreekt in haar rapport de hoop uit, dat het er op den duur hooguit drie à vier zullen zijn, maar vooralsnog is op de toekomst van het hoger onderwijs nog weinig zicht. Wiegersma daarover: "We proberen heel nadrukkelijk aan te sluiten bij de ideeën, die minister Pais in zijn nota Hoger Onderwijs voor Velen aan het parlement heeft voorgelegd. De commissie vind dat zoveel mogelijk studierichtingen open moeten blijven, maar hoe dat zich zal ontwikkelen is natuurlijk voor een belangrijk deel een politieke vraag. Komt er geen twee-fasenstructuur, dan vrees ik, dat daarvan de consequentie is, dat vele studenten niet kunnen worden toegelaten."

integratie

De twee-fasenstructuur is één pijler van het Hoger Onderwijsbeleid, zoals Pais dat voor ogen staat, maar de integratie van WO en HBO is een andere. Het is in die sleutel dan ook opvallend, dat de commissie zich met de wildgroei van selectieregels in het HBO volstrekt niet heeft beziggehouden, hem zelfs in haar rapport niet aanstipt. Wiegersma daarover: "Er moest door de werkgroep zeer snel advies worden uitgebracht. Er was gewoon geen tijd voor. Bovendien heeft het regelen van de selectie in het HBO vérstrekkende juridische consequenties. Het wettelijk systeem geeft het HBO in deze vrije hand, en dus zou wetswijziging noodzakelijk zijn. Ik neem aan, dat de bewindsman deze problematiek zal willen regelen bij de voorbereidingen voor een nieuwe wet op het Hoger Onderwijs. Maar ik betwijfel of dat nog in deze kabinetsperiode het geval zal zijn," aldus Wiegersma, die desgevraagd de mogelijkheid niet wilde uitsluiten, dat de bewindsman ter regeling van deze problematiek in de toekomst opnieuw een beroep zou doen op de Werkgroep Selectie.
Welke beleidsvoornemens Pais uit het onderhavige advies zal putten is ook Wiegersma nog onbekend. "Het is als met ieder advies, de bewindsman kan er mee doen wat hij wil: hij kan het integraal overnemen, hetgeen ik natuurlijk hoop, maar hij kan er ook elementen uitlichten. Dat laatste zou ik betreuren, omdat onze voorstellen tesamen een tamelijk uitgebalanceerd geheel vormen, waarvan het evenwicht licht te verstoren is. Maar, er zijn natuurlijk aanpassingen mogelijk, die het bouwsel wel in tact laten. De verhouding twee-derde, één-derde die het aantal direct toe te laten studenten bepaalt is natuurlijk arbitrair en ook over de minimumhoogte van het gemiddeld eindexamencijfer valt te discussiëren, al is die 7,5 natuurlijk niet uit de lucht komen vallen. Het is wel een indicatie voor de richting, waarin wij denken.

Wiegersma, S. (4 juli 1978). Toelating tot de universiteiten: reactie op kritiek. NRC Handelsblad Delpher

In NRC Handelsblad van 21 juni hebben de heren Hofstee, Knoers, Warries en Wijnen kritiek geoefend op het voorstel voor een nieuwe procedure voor toelating tot numerus clausus studierichtingen. Bij de critici heeft zich (29 juni) de vroegere staatssecretaris van O. en W Klein, gevoegd. Zoals bekend gaat het om de toelating met name tot die studierichtingen, waarvoor het aantal gegadigden zo groot is dat niet kan worden volstaan met een beperking van de inschrijving tot degenen, die deze richting als eerste voorkeur hebben opgegeven. Tot dusver zijn dit vooral de medische studierichtingen (geneeskunde, tandheelkunde en diergeneeskunde). Sedert 1972 moet voor deze richtingen nader worden geselecteerd.
Een aantal finesses terzijde latend, kan worden gezegd dat men aanvankelijk het systeem heeft gevolgd om degenen met een gemiddeld eindexamencijfer van tenminste 7,5 direct toe te laten en de dan resterende plaatsen te verloten. Een werkgroep. waarvan ik voorzitter was, heeft een nader uitgewerkt plan voor een dergelijk systeem gemaakt. Door de kabinetswisseling van 1973 is dit echter nooit ingevoerd: de heer Van Kemenade was voorstander van toelating op basis van ongewogen loting.
De Kamer deelde die voorkeur niet. Als een soort compromis kwam toen het systeem van gewogen loting-tot stand, dat de laatste jaren wordt gebruikt. Ten gunste van dat systeem sprak zich ook het rapport van de door Klein ingestelde commissie-Warries uit. Maar ook het rapport van deze commissie was geen gelukkig lot beschoren. want de huidige minister blijkt weer een voorstander van toelating op basis van persoonlijke kwaliteiten. De eerdere Werkgroep-Wiegersma werd gereactiveerd. Deze heeft nu in hoofdlijnen het volgende voorgesteld:
1. Studierichtingen, waarbij voorshands geen evenwicht tussen aanmelding en plaatsruimte te verwachten valt, worden tot gesloten studierichtingen verklaard.
2. Het aantal malen dat iemand zich voor gesloten studierichtingen mag aanmelden wordt beperkt, tot b.v. maximaal tweemaal.
3. Tweederde van de per studierichting beschikbare plaatsen worden verdeeld op basis van persoonlijke kwaliteiten en éénderde wordt verloot.
4. Van de plaatsen die op grond van persoonlijke kwaliteiten worden verdeeld, wordt het ene deel toegewezen op grond van een hoog gemiddeld cijfer op het centraal schriftelijk eindexamen (met een benedengrens ergens tussen 7 en 7,5); de overige plaatsen worden toegewezen op grond van een vergelijkende toetsing in twee relevante onderwijsvakken. Bij de medische studierichtingen zouden dit natuur- en scheikunde zijn.
5. De selectiegang bestaat dan uit drie delen: a. rechtstreekse toelating op grond van een hoog gemiddeld cijfer op het centraal schriftelijk eindexamen; b. vergelijkende toelating op grond van (vrijwillige) deelname aan een toets in twee vakken. Daarbij wordt dezelfde kennis verondersteld als op het eindexamen, maar een grotere nadruk op toetsing van inzicht gelegd: 3. aselecte toelating door ongewogen verloting van éénderde deel van de plaatsen onder de overige gegadigden.
Rendementswinst
Een belangrijke rol in de kritiek speelt de gedachte dat invoering van de voorgestelde procedure het rendement van de opleiding nauwelijks zal beinvloeden. Hofstee c.s. stellen dat de Werkgroep onvoldoende rekening zou hebben gehouden met de sterke voorselectie die in ons VWO bestaat. De heer Klein wijst op de lage correlatie tussen eindexamencijfers en studieresultaten. hetgeen wezenlijk ook naar de sterke voorselectie verwijst.
Het is jammer dat de opponenten hier geen poging hebben gedaan om hun betoog kwantitatief te onderbouwen. Dan zouden zij wel hebben ontdekt dat het in een institutionele selectie ook met een procedure van bescheiden' validiteit mogelijk is om bruikbare resultaten te verkrijgen, als men maar met voldoende grote groepen werkt Aan het voorbeeld van de studierichting geneeskunde wil ik dat toelichten.
Daarbij beschouw ik ais (potentieel) geschikt degenen die, als zij toegelaten worden, de studie weten te voltooien. Met de term "rendementswinst" zal worden bedoeld de toename van het percentage c.q. het aantal geschikten in de toegelaten groep, na invoering van een systeem van gerichte selectie.
In de gebruikelijke rekenmodellen voor het schatten van de rendementswinst worden drie gegevens gebruikt. In de eerste plaats het percentage geschikten in het ongeselecteerde aanbod, dus het percentage dat de studie' zou voltooien indien allen konden worden toegelaten of bij toelating via ongewogen loting. Als tweede gebruiken we de selectieratio: de verhouding tussen het aantal toegelatenen en het aantal gegadigden. Het derde gegeven betreft de validiteit van de selectiemiddelen.
Bij geneeskunde ligt, volgens de jongste gegevens, het percentage geschikten indien allen konden worden geplaatst, tussen 60 en 70%. We moeten schatten, omdat door de lange cursusduur en de vaak grote studievertraging de gegevens ontleend zijn aan studenten-generaties uit de tweede helft van de zestiger jaren. Maar gelukkig veranderen kenmerken van deze aard slechts langzaam, zodat we wel mogen aannemen dat de huidige waarde binnen de genoemde grenzen ligt. Al even gelukkig is dat de rendementswinst binnen deze grenzen in eerste benadering niet verandert met de precieze grootte van het percentage.
Ten aanzien van de selectieratio geldt dat er jaarlijks 1800 a 1900 plaatsen beschikbaar zijn. Volgens de voorgestelde procedure zou daarvan tweederde, dus ruim 1200 plaatsen, worden verdeeld op basis van persoonlijke kwaliteiten. Momenteel zijn er een 5000 gegadigden, maar de Werkgroep stelt voor het aantal malen dat men mag meedingen te beperken Het aanbod wordt daardoor ingeperkt. Hoe groot de reductie zal zijn weten we nog niet goed. schattenderwijs zou men aan 4000 aanmeldingen kunnen denken. De selectieratio wordt dan bij 1200 plaatsen 30%.
Over de validiteit van de selectiemiddelen kan iets worden gezegd op grond van vroegere CBS-onderzoekingen. Daaruit kan worden berekend dat de predictieve validiteitsco&eul;fficient zowel van gemiddelde eindexamencijfers, als van cijfers voor natuur- en scheikunde tezamen, voor geneeskunde 0.12 a 0.13 bedraagt.
Dat zijn echter gegevens over eindexamencijfers als geheel (schriftelijk en mondeling tezamen) en bovendien gegevens over VHMO-examens. De verandering van VHMO in VWO heeft echter, volgens voorlopige onderzoekresultaten, nauwelijks invloed op de predictieve validiteit. Wel relevant is, dat wordt voorgesteld om alleen het landelijk uniforme schriftelijk eindexamen te gebruiken. Op basis van talrijke studies over selectieprocedures mag worden verwacht dat daardoor de validiteit van de selectiemiddelen duidelijk zal stijgen. De eerder genoemde waarde van 0.12 a 0.13 kan daarom als een ondergrens worden beschouwd. We berekenen ook de verwachte winst bij een niet overdreven stijging van de predictieve validiteit, tot 0.20.

Met behulp van tabellen kan men nu de te verwachten rendementswinst schatten. Bij 65% geschikten in het aanbod, een selectieratio van 30% en een validiteit van 0.13, bevat de geselecteerde groep naar verwachting 70% geschikten, er is dus een winst van 5%.
Dat lijkt misschien niet veel. maar bij 1200 toegelatenen betekent het toch maar dat jaarlijks 60 personen meer de studie zullen voltooien. Zou de validiteit van de nieuwe methode 0.20 bedragen, dan stijgt het verwachte aantal geschikten in de geselecteerde groep tot 74% Dit levert een rendementswinst van 9% of jaarlijks circa 110 personen meer die de studie voltooien.
Inconsequent?
Men kan op analoge wijze het effect berekenen van de procedure waarbij alle ca. 1800 plaatsen op basis van persoonlijke kwaliteiten worden toegewezen. De selectieratio wordt dan 45% en de rendementswinst ongeveer 70 resp. 120 geschikten.
Er is dus nog een kleine extra winst te behalen voor wie het onderste uit de selectiekan(s) wil. Maar men kan ook dit bescheiden offer brengen om iedere gegadigde nog een inlootkans te geven, zoals de Werkgroep voorstelt. Men kan dit inconsequent noemen, maar met evenveel recht stellen dat aldus de voordelen van twee benaderingswijzen zo goed mogelijk worden gecombineerd.
De heer Klein oppert nog dat nooit is gebleken dat mensen met hoge eindexamencijfers betere artsen worden dan degenen met minder goede cijfers. Inderdaad. maar ook het omgekeerde is niet gebleken. Men kan aan deze overweging daarom geen argument ten gunste of nadele van enig systeem van toelatingsselectie ontlenen. Wel echter geldt dat, om hoe dan ook arts te worden, men eerst de medische studie moet voltooien. Daarvoor biedt de voorgestelde procedure betere perspectieven dan loting.
Systeemverbetering
De heren Hofstee c.s. stellen dat er veel betere manieren zijn om een rendementsverbetering te bereiken, met name strakkere programmering en toepassing van objectievere beoordelingsmethoden.
Voor verschillende leden van de Werkgroep niet nieuw. Drie van hen zijn betrokken bij het werk van een commissie, die deze stelling al veel eerder heeft geponeerd (vgl. Commissie Voorbereiding Herprogrammering W.O., derde werkstuk). Het kan hun slechts verheugen dat de heren Hofstee c.s. dit inzicht nu ook delen. Weliswaar laat, want in het rapport van november 1976 van de commissie-Warries (waarvan voorts ook de heer Hofstee deel uitnaakte) is deze gedachte nog niet te vinden. Maar men kan beter Iaat dan nooit deze medestanders krijgen. Alleen, een dergelijke wijze van rendementsverbetering impliceert een systeemverandering. die wel enige tijd zal vergen. Immers, de weerstanden die dan moeten worden overwonnen zijn niet gering. Ik wil daar graag, met Hofstee c.s.. voor strijden. Maar het lijkt me geen verstandig beleid om, in afwachting van het verhoopte resultaat, andere maatregelen achterwege te laten. Het effect daarvan mag dan minder groot zijn. maar het is wel veel vlugger te bereiken en invoering ervan zal de wenselijke systeemhervorming zeker niet belemmeren.
Breuk
Maar de opponenten zijn nog niet uitgeput. Zij verwijten de nieuwe procedure ook, dat deze tot een breuk in de kansverdeling lijdt. Dat is juist, maar het zal hun hopelijk niet zijn ontgaan. dat dit niet aan de procedure. maar aan het probleem ligt. Die breuk is er altijd, wanneer er minder plaatsen te verdelen zijn. dan het aantal gegadigden bedraagt.
Ter toelichting: stel dat er 1000 gegadigden yoor 400 plaatsen zouden zijn. Dan moet er altijd een rangorde van toelating worden bepaald, of dit nu door ongewogen of gewogen loting, toetsing, een interview waarin op motivatie en persoonlijkheid wordt beoordeeld, een voorrangsregeling voor sociale kenmerken of wat dan ook geschiedt. Als iedereen een toegewezen plaats ook inneemt, is de breuk al heel duidelijk, want de nummers 1 tot 400 hebben een plaatsingskans van 100% en allen met rangnummer 401 of hoger een kans van 0°. Trekt zich als regel circa 10% van de geplaatsten terug dan krijgen we een overgangszone, met vooral in het gebied van de rangnummers 430 tot 450 een snel dalende plaatsingskans. Bij iedere procedure zal men deze breuk kunnen vinden, zij het telkens in een wat andere verschijningsvorm. Het lijkt aardig dat bij gewogen loting de kansen tussen de categorieën geleidelijk dalen. Evenwel moet binnen vrijwel iedere categorie worden geloot en rondom de laatste lotnummers die nog kunnen inloten ziet men dan toch weer dezelfde scherpe daling van de plaatsingskansen optreden.
Duidelijkheid
Als laatste tegenwerping bespreek ik nog de duidelijkheid van verschillende procedures. Voor mij is niet evident dat een systeem van gewogen loting waarbij b.v. (voor diergeneeskunde 1977) de inlotingskans in de opeenvolgende groepen 67 - 41 - 37 - 29 - 23 en 19% is, voor de leerlingen zo doorzichtig is, dat deze er een beleid op kunnen bepalen. Bij het systeem van de Werkgroep lijkt dit veel eerder mogelijk. De lezer oordele daarover zelf aan de hand van punt 5 van het inleidend beschreven voorstel.

Wiegersma, S. (voorzitter) (1978). Werkgroep Selectie i.v.m. de machtigingswet inschrijving studenten. Rapport aan de minister van onderwijs en wetenschappen. 31 mei 1978.[Rapport Werkgroep selectie in verband met de Machtigingswet inschrijving studenten; archief, niet online beschikbaar]

zie ook hier

Volkskrant (9-6-1978). Advies tegen gewogen loting: Examen weer invoeren voor universiteit. Delpher [tekst ppk beschikbaar in blog]

Trouw (9-6-1978). Commentaar. 'Hordenloop' Delpher [tekst ook beschikbaar in blog] [PM. 9-6-1978 'Te veel nadruk op louter prestatie. Verzet tegen toets voor universiteit. Delpher]

Wijnen, W. (1978). Kanttekeningen bij het Rapport van de Werkgroep Selectie. juni 1978. [gepubliceerd?] [fotokopie, 7 blz.]

Universiteit van Amsterdam. Ontwerp voor een conceptstandpuntbepaling terzake van het rapport van de Werkgroep Selectie in verband met de machtigingswet inschrijving studenten. CvB aan voorzitter UR, 7-11-1978.

Veld, R. J. in 't (1978). Nationale planning wetenschappelijk onderwijs. Universiteit en Hogeschool, 24 (5), 301-309. [hardcopy][Roel J. in 't Veld is op dit moment hooglerar bestuurskunde in Nijmegen, tot voor kort beleidsfunctionaris te Leiden. In latere jaren de topambtenaar van de grote bezuinigingsoperaties TVC en SKG]

p. 306: De argumentatie voor structurele numeri fixi, voorzover mij bekend, is gebaseerd op arbeidsmarktoverwegingen enerzijds en kostenoverwegingen anderzijds. Beide argumenten zijn m.i. ondeugdelijk: de kans op een baan voor studenten in die studierichtingen, waarin sprake is van een structurele numerus fixus, is gunstiger dan die van bijna alle andere w.o. richtingen en de marginale kosten van bijvoorbeeld de artsenopleiding zijn noch per student, noch per afgestudeerde hoger dan die van talloze andere studierichtingen (en om marginale kosten gaat het hier toch). p. 306: De toelatingsproblematiek heeft een nieuwe dimensie verkregen met de aanbieding van rapport nr. 15 van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid aan de regering: "De komende vijfentwintig jaar, een toekomstverkenning voor Nederland". In dit rapport worden onder meer enige contouren van de verwachte ontwikkeling met betrekking tot het hoger onderwijs geschetst, die noch hier noch door de regring onbesproken kunnen blijven. Op basis van een aantal veronderstellingen, die ik niet geheel kan volgen, wordt in een tabel (blz. 89) een daling van het aantal manjaren in het hoger onderwijs van 1975 tot 2000 voorzien met niet minder dan vijfentwintig procent! Deze bezuiniging is mogelijk als gevolg van:- grote besparingen mogelijk in het wetenschappelijk onderwijs (blz. 88). Personeelssterkte per student in w.o. daalt met 25%; exploitatiekosten per student in w.o. dalen met 40% (blz. 88);- de vrijheid van deelname aan het hoger onderwjs zal verder worden ingeperkt dan thans door plaatsingsregelingen en numerus fixus (blz. 87);- op middellange termijn, vooral in de jaren tussen 1980 en 1990, treden zeer ernstige capaciteitsproblemen op, die niet zonder toelatingsbeperkingen binnen het dan bestaande systeem op te lossen zijn. (blz. 86 en 88);- tegen het einde van de eeuw neemt het aantal studenten echter als gevolg van de bevolkingsontwikkeling snel af, zodat deze moeilijkheden verdwijnen (blz. 88).In mijn ogen is dit een schrikbeeld, dat voor geen enkele regering aanvaardbaar is. De mallemolen waarin men terecht komt door de momentane onderwijscapaciteit, de algemene budgetrestrictie en een of ander evenredigheidsbeginsel tot uitgangspunten van beslissingen betreffende toelating te maken, is reeds zeer uitvoerig beschreven [zie onder meer 'Discussienota Witboek Toelatingsbeleid', R.U. te Leiden 1973]. Nog tenminste dertien jaar de frustratie die hieruit voortkomt te moeten verduren is erg onaanlokkelijk.
p. 306

1979 Het Cito neemt opdracht aan die ze niet wil: een toelatingstoets maken

Toelatingscriteria numerus-fixus studierichtingen voor het studiejaar 1978-1979. Zitting 1979-1980, 15 561. Brief van de Staatssecretaris van Onderwijs en Wetenschappen. Aan de Voorzitter van de Tweede kamer der Staten-Generaal. 26 april 1979.

Verlenging van de Machtigingswet inschrijving studenten. Tweede kamer der Staten-Generaal, Zitting 1978-1979, 15 451, nr. 1-3. Ontwerp van wet, Memorie van toelichting.

Voorontwerp van een Wet houdende machtiging inschrijving studenten wtenschappelijk onderwijs. Memorie van toelichting. Brief van de minister aan de Academische Raad 15-7-1980. Brief voorzitter Begeleidingscommissie Studietoetsen W.O. (P. J. D. Drenth) aan de minister 31-1-1979.

Academische raad (17-1-1979). Rapport Werkgroep selectie in verband met de machtigingswet inschrijving studenten. Publicatie van het Ministerie van Onderwijs en Wetenschappen. Staatsuitgeverij, juli 1978. isbn 9012021979 51 blz. [mijn archief; niet online; een gestencild exemplaar mag *weg] Academische Raad, Commissie aansluitingsvraagstukken v.h.o.-h.o. Brief aan de voorzitter van de Academische Raad, 3 oktober 1978,

INHOUD
1. Algemene beleidsaspecten
1.1. Toelatingsrecht, toelaatbaarheid en feitelijke toelating
1.2. Geschiedenis van de numerus clausus vanaf 1972
1.3. Tekort aan studieplaatsen: deels structureel
1.4. Drie typen studierichtingen
1.5. Tijdige signalering
2. Bezwaren tegen het bestaande toelatingssysteem
3. Principes voor een nieuw systeem
3.1. Grondgedachten voor selectie voor numerus-cláusus-studierichtingen
3.2. Scheiding van afsluitings- en toelatingsfunctie van het eindexamen
3.3. ledere toelaatbare gegadigde behoudt een kans
3.4. Algemene eisen waaraan de selectie moet voldoen
3.5. Principe: toelating door deelname aan toelatingstoetsen
3.6. Vrijstelling op grond van goede eindexamencijfers
3.7. Vragen bij toelating op grond van eindexamencijfers
3.8. Voordelen nieuw toelatingsmodel
4. Uitwerking van de selectieprocedure
4.1 Basismodel voor een nieuwe toelatingsprocedure
4.2. Toelating op grond van eindexamencijfers
4.3. Beslissingsregels voor toelating
4.4. Het samenstellen van toetsen
4.5. Tijdschema
4.6. Overgangstijd
5. Bijzondere categorieën
6. Korte samenvatting: werking nieuwe systeem
Bijlage I: Rapport Werkgroep selectie d.d. 12 juni 1973, hoofdstuk 5: 'Problematiek van de selectie'
Bijlage ë: Statistische onderzoekingen met betrekking tot eindexamencijfers v.h.m.o./v.w.o. en studieresultaten w.o
Bijlage ëI: Frequentieverdeling van eindexamencijfers w.o. 1976 en 1977
Bijlage IV: Bepaling van x-waarde en y-waarde bij eindexamen-cijfers
Bijlage V: Samenstelling werkgroep Selectie [Wiegersma vz, Gerritsen, de Groot, de Moor, van Norden, Smulders, Westerhof. drs J.W. Solberg, directeur van het Centraal Instituut voor Toetsontwikkeling (CITO), heeft als adviseur aan de beraadslagingen van de werkgroep deelgenomen.]

Ton Elias, Jr. (17 maart 1979). Cito: 'selectieplannen wiegersma toetstechnisch mogelijk'. pais krijgt eindelijk de 'meer inhoudelijke criteria' die hij in de regeringsverklaring al aankondigde als alternatief voor de 'minder aanvaardbare' loting. Folia 27, pagina 5. [niet online; knipsel]

Het Centraal Instituut voor Toetsontwikkeling (CITO) heeft dr A. Pais (Onderwijs en Wetenschappen) in een rapport laten weten mogelijkheden te zien voor een universitair toelatingsexamen, zoals dat medio vorig jaar werd bepleit in een advies aan de bewindsman van een selectie-commissie onder voorzitterschap van de Amsterdamse hoogleraar S. Wiegersma. Het CITO laat in haar bevindingen evenwel de keus voor een bepaald selectiestelsel aan de bewindsman. Hij zal uiteindelijk degene dienen te zijn die moet beslissen of én het cijfer van het schoolonderzoek, én het eindexamencijfer én het resultaat van een eventueel te organiseren landelijk examen in bepaalde voor de vervolgopleiding cruciale vakken moeten meetellen bij de selectie.
De commissie Wiegersma adviseerde de bewindsman tot de instelling van een universitair toelatingsexamen, waaraan op vrijwillige basis zou kunnen worden deelgenomen wanneer het gemiddelde eindexamencijfer van aspirant-studenten niet hoog genoeg zou zijn (een 7 à 7,5 of hoger) om zonder meer toegelaten te worden tot een studierichting waarvoor een zogeheten "stop" is ingesteld. De cornmissie wilde het schoolonderzoek niet meer laten meetellen bij de vaststelling van het eindexamencijfer.
Het CITO nu ziet geen technische bezwaren tegen een dergelijke constructie, maar wijst er in zijn rapport op dat ook de oude toetsingsvorm zou kunnen blijven bestaan naast het eventueel in te stellen vergelijkend examen. Het CITO-rapport is door het ministerie niet voor publikatie vrijgegeven, alhoewel het reeds enige weken geleden aan de bewindsman is aangeboden.

De problematiek rond een inhoudelijke beoordeling op basis van geleverde prestaties is door de regering Van Agt voor het eerst aangezwengeld toen het in de regeringsverklaring bij het aantreden van het nieuwe kabinet liet weten het thans gehanteerde lotingssysteem "minder aanvaardbaar" te achten.
Minister Pais reactiveerde daarop de werkgroep-Wiegersma die minister De Brauw in 1973 al adviseerde over de selectieproblematiek en waarin onder andere de universitair-adviserende zwaargewichten prof. dr. A. D. de Groot en Prof. dr. R. A. de Moor zitting hebben, die in juni vorig jaar met een advies kwam. Hoofdpunten daaruit:
— éénderde van alle beschikbare plaatsen bij studierichtingen waarvoor een numerus fixus geldt moeten beschikbaar zijn voor studenten met een gemiddeld eindexamencijfer van 7 à 7,5 of hoger, waarbij het schoolonderzoek in deze cijferbepaling niet meer mag meetellen;
— éénderde van de resterende plaatsen moet beschikbaar worden gesteld voor die gegadigden die de hoogste cijfers hebben behaald bij een in te stellen vergelijkend universitair toelatingsexamen in twee "kernvakken" voor de studie die ze van plan zijn te gaan volgen. (Voor de studierichtingen geneeskunde, tandheelkunde en diergeneeskunde — in principe de enige studierichtingen waarvoor de commissie-Wiegersma op lange termijn een studentenstop zou willen zien ingesteld — zijn deze kernvakken Natuur-kunde en Scheikunde)
— het dan nog overblijvende deel van de te vergeven studieplaatsen zou via het systeem van de ongewogen loting moeten worden verdeeld.

waardering
Minister Pais schreef in de Memorie van toelichting bij de onderwijsbegroting 1979 "met belangstelling en waardering" kennis genomen hebben van dit voorstel, maar de betrokkenen in het VWO, het Landelijk Overleg van Grondraden en de studentendecanen waren onmiddellijk na het bekend worden van het plan-Wiegersma bepaald minder enthousiast. Tegenover Folia liet CDA-woordvoerder drs. Marten Beinema vorig jaar (17 juni '78) al weten het systeem van de gewogen loting "preferabel" te achten boven hetgeen de commissie-Wiegersma voor ogen had, terwijl PvdA-ex-staatssecretaris Klein zich nog een tikje krachtiger verzette. Ook mevrouw Ginjaar-Maas (VVD) liet bij die gelegenheid weten nogal wat kritiek op het rapport van de commissie-Wiegersma te hebben, al kon zij zich er in hoofdlijnen wel in vinden.

Het CITO heeft de minister inmiddels geadviseerd over de mogelijkheden van de door de commissie-Wiegersma voorgestelde landelijke vergelijkende toets. Het instituut was daarbij verzocht aan te geven of het mogelijk zou zijn in een dergelijk examen inhoudelijk hetzelfde te toetsen als bij het schriftelijk eindexamen het geval is, doch tevens het "inzicht" van VWO-kandidaten in een bepaald vak dieper te peilen dan dat bij het eindexamen geschiedt. In het kader van deze technische opdracht heeft de minister nu van het CITO te horen gekregen dat dit inderdaad tot de mogelijkheden behoort.

In het rapport, zo melden zeer betrouwbare bronnen, wordt erop gewezen dat er bij examens sprake is van twee te toetsen elementen: achievement (prestatie, kale kennis) en attitude (inzicht, motivatie). Het CITO komt in zijn rapport tot de conclusie dat de toetsing van de tweede component van het leerproces wel degelijk tot de mogelijkheden behoort, op grond waarvan het de stelling aandurft dat er op een betere wijze kan worden geselecteerd op inhoudelijke criteria welke VWO'er méér, en welke minder geschikt moet worden geacht voor een bepaalde studie.

bal teruggespeeld
Het CITO heeft daarbij echter een model ontwikkeld waarin zowel plaats is voor alleen de landelijke vergelijkende toets, als voor een systeem waarin ook het eindexamen en zelfs het schoolonderzoek weer mee kunnen tellen. Daarmee wordt de bal weer teruggespeeld naar minister Pais, die de uiteindelijke beslissing moet nemen: er worden slechts mogelijkheden aangegeven.
Het CITO heeft zich over deze kwestie op zijn beurt weer uitvoerig laten adviseren door een aantal deskundigen verenigd in een zogeheten "klankbordgroep" Deze stond onder voorzitterschap van dr P. J. D. Drenth, hoogleraar Arbeids- en organisatiepsychologie aan de VU. Verder hadden ondermeer de al genoemde A. D. de Groot (methodoloog bij psychologie UvA), prof. Wiegersma zelf, prof. dr P. Thung (hoogleraar "betrekkingen tussen natuurwetenschappen en geneeskunde", Leiden), drs B. J. Westerhof (coördinerend inspecteur van het onderwijs, vorig jaar verbonden aan de commissie-Wiegersma) en C. H. van Norden (vertegenwoordiger van het ministerie, evenals hij dat vorig jaar bij de commissie-Wiegersma was) zitting in deze klankbordgroep.

schril contrast
De hele kwestie rond het selectievraagstuk hangt overigens ten nauwste samen met de problematiek van de studentenstops. Immers: de commissie-Wiegersma wilde blijkens haar rapport best een zware selectie-procedure invoeren, maar dat mocht alleen gebeuren voor een gering aantal studierichtingen.
Voor diergeneeskunde, tandheelkunde en geneeskunde zou een numerus fixus waarschijnlijk onvermijdelijk zijn en wellicht zouden ook Farmacie en Biologie studenten moeten gaan weren. Maar: daarbij moest het dan wel blijven volgens Wiegersma cum suis.
De situatie van het moment staat hiermee in schril contrast, aangezien er voor het komend jaar alléén al maar liefst twaalf studentenstops worden voorgesteld (zie elders in dit nummer). Voor het komend jaar heeft de bewindsman de Machtigingswet Inschrijving Studenten nog met één jaar verlengd, omdat hij naar eigen zeggen nog niet beschikte over het bovengenoemde CITO-rapport.

Dat is er nu. Waarme de situatie niet denkbeeldig is geworden, dat met ingang van het collegejaar '80-'81 een universitair toelatingsexamen zal worden afgenomen met de bedoeling om aspirant-studenten uit te selecteren voor een veelvoud van het aantal studierichtingen waarvoor het strenge toelatingssysteem oorspronkelijk door de advies-commissie-Wiegersma was ontwikkeld. De minister bereidt namelijk in het kader van de Hoger Onderwijs Voor Velen-nota een nieuw wetsontwerp inzake het selectievraagstuk voor, dat in meer inhoudelijke toetsingscriteria moet voorzien.

Broekman, P. K. H., Van Antwerpen, A. P., Meijering, P. H., & Reijnaert, R. J. M. (1979). Studietoetsen voor toelating tot studierichtingen met een numerus clausus. Arnhem: Cito 15 januari 1979. 's-Gravenhage: Staatsuitgeverij, 1979. annotatie hier

Cohen, M. Job (1978-9). Toelating tot het hoger onderwijs: pleidooi voor een nieuw criterium. Beleid & maatschappij, 237-247. https://rjh.ub.rug.nl/beleidmaatschappij/article/viewFile/28200/25594

Een waarachtig alternatief voorstel voor de toelating bij studentenstops.
"Het utiliteitscriterium poogt een band te leggen tus sen ’iets over hebben voor het volgen van een stu die’ en een percentage van iemands toekomstige in komen. "

Commentaar van de Universiteit van Amsterdam op het rapport van de Werkgroep Selectie in verband met de machtigingswet inschrijving studenten dd. 31 mei 1978. (1979??)

CRWO (1979). Loot om oud ijzer. CRWO-commentaar op het rapport van de werkgroep selectie i.v.m. de machtigingswet inschrijving studenten. Holleman, J.W., B. Wilbrink, H. van der Vleugel, J. Cohen-Schotanus, & C. van Dorp. Voorburg: CRWO, december 1978. [rapport zelf bewaren als bewijsexemplaar: archief; zie voor de volledige tekst: html

Graaf, Rob de (1979). Opnieuw kamervragen over universitair toelatingsexamen. Folia 26-5-1979.

Hofstee, W. K. B. (1979). Drogredenen met betrekking tot individuele kansuitspraken. Kennis en Methode, 433-445.

Holleman, J. W. (september 1978, februari 1979). Selectie bij studentenstops: drie vergeten hoofdstukken van een beleidsadvies; O&O-Intern nr. 9; Utrecht: R.U. afdeling Onderzoek en Ontwikkeling van Onderwijs, februari 1979.

Holleman begint onnodig vleiend, maar gaat daarna los:
Deze 'Werkgroep Selectie in verband met de Machtigingswet Inschrijving Studenten', onder voorzitterschap van prof. dr. S. Wimersma, had vijf jaar geleden al een uitgebreide verhandeling over deze materie geschreven. Zo kon zij nu reeds na twee maanden werken (op 31 mei 1978) het gevraagde, nieuwe rapport aan minister Pais aanbieden.
Vanuit de psychometrische selectietheorie beschouwd, is het zeker een gedegen werkstuk geworden. In het rapport wordt een strategie ontwikkeld waardoor de aspirant-student net de grootste studiegeschiktheid, gegeven de beschikbare middelen, zo goed mogelijk geïdentificeerd kan worden. Uit een oogpunt van wetenschappelijke beleidsadvisering, is het rapport naar mijn mening echter onder de maat. Het lijkt meer op het eenzijdige pleidooi van een pressiegroep dan op de evenwichtige analyse van een onafhankelijke adviesinstantie:
- er is geen systematische diagnose van het probleem dat moet worden opgelost en van de randvoorwaarden waarbinnen die oplossing moet worden gevonden;
- het oplossingsvoorstel wordt niet overzichtelijk gepresenteerd, waarbij vooral het ontbreken van een hoofdstuk "Aanbevelingen" storend is;
- het oplossingsvoorstel wordt slecht geargumenteerd;
- het rapport presenteert slechts één oplossing:; de meritesvan eventuele alternatieve oplossingen worden niet bekeken;
- er wordt geen overzicht gegeven van de verschillen tussen het voorgestelde toelatingssysteem enerzijds en het bestaande systeem anderzijds;
- er wordt geen poging gedaan de effecten en neveneffecten van de voorgestelde oplossing te voorspellen.

Kortom: het rapport van de werkgroep-Wiegersna vormt een onvoldoende basis voor rationele politieke besluitvorming. Ik zal hieronder trachten in enkele van de zojuist gesignaleerde lacunes te voorzien. Ik zal een poging doen de aanlvelingen van de werkgroep overzichtelijk te presenteren (I), het voorgestelde toelatingssystewm te vergelijken met het bestaande (ë), en de mogelijke effecten en neveneffecten van het voorgestelde toelatirgssysteern te inventariseren (ëI)

Holleman, J. W. (februari 1979). Selectie bij studentenstops: vier vergeten hoofdstukken van een beleidsadvies; O&O-Intern nr. 11; Utrecht: R.U. Utrecht, afdeling Onderzoek en Ontwikkeling van Onderwijs. [hardcopy; niet online gevonden][Dit is een bewerking van het eerdere 'drie vergeten hoofdstukken' en artikel in het Utrechts Universiteitsblad 29-9-1978] [Het extra hoofdstuk: 'Probleemdiagnose']

Kickert, W. J. M. (1979). Organisation of decision-making; a systems-theoretical approach. Helmond: Wibro. Proefschrift Technische Hogeschool Eindhoven. (Hoofdstuk 8: Organisation of decision-making in practice: Decision-making on numerus fixus at Dutch universities; a case study. pdf of the dissertation. Maakt gebruik van documentanalyses en interviews. Wat ontbreekt is een onderzoek naar de invloed en/of lobby van beroepsorganisaties op het instellen van een numerus fixus, wat gezien het hoofdonderwerp van dit proefschrift wel begrijpelijk is, maar waardoor mogelijk toch teveel nadruk is komen te liggen op besluitvormingsprocessen die secundair van aard zijn (hoe precies gaan we dit doen/invullen?), terwijl de verborgen processen rond de besluitvorming over de hoofdzaak (moet er een numerus fixus komen?) verborgen processen blijven.

Kutscher, J. (1979). Pädagogische Diagnostik. Zum Problem der Schülerbeurteilung. Königstein: Verlag Anton Hain Meisenheim GmbH, Forum Academicum.

Ringer, F. (1979). Education and society in modern Europe. Bloomington: Indiana University Press.

Enrollments historically - mobility - especially so: access to higher education

Sierenberg de Boer, L. van (maart 1979). Doorstroming naar het hoger onderwijs in Nederland. Literatuurrapport. Groningen: COWO VR 79-06, januari 1979. [21 blz., een examenopdracht. Kort overzicht, best aardig gedaan. De titel dekt niet de inhoud, die gaat over toelating bij nuerus fixusstudies. ]

1980 Broddelwerk van een nieuwe minister: Pais

DOSSIER AMBTELIJKE WERKGROEP AD HOC VOORONTWERP MACHTIGINGSWET (UVA, BEN WILBRINK)

Commissie Aansluitingsvraagstukken v.h.o. - h.o. (3-10-1978) Aan de vz van de Academische Raad. Onderwerp: Rapport Werkgroep Selectie i.v.m. de Machtigingswet inschrijving studenten. [6 blz. fotokopie. Verstandige commentaar op het rapport van de Werkgroep Wiegersma]

College van Bestuur (7-11-1978). Aanbieding van concept-standpunt over het rapport van de Werkgroep Wiegersma aan de vz van de Universiteitsraad. [2 + 13 + 6 blz, op de laatste bladzijden mijn kwantitatieve modellering 'Effekt van de toelatingstoets'.]

1979? Commentaar van de Universiteit van Amsterdam op het rapport van de Werkgroep Selectie in verband met de Machtigingswet inschrijving studenten dd. 31 mei 1978. [kennelijk een conecept, mogelijk geheel van mijn hand] Paragrafen:

De werkwijze van de Werkgroep Wiegersma
Capaciteitsgebrek en het toelatingsrecht
Toelatingsbepaling
Numerus fixi: kwestie van plaatsing en niet van selectie
Gewogen loting in de voorstellen van de Werkgroep Wiegersma
Motivatie en studiebegaafdheid
Ondoorzichtigheid en mogelijkheden om de eigen toelatingskeuzen [sic] te verhogen
De nadruk op studieprestaties
7,5 als cesuur?
II Overige opmerkingen (maar verdere bladzijden ontbreken hier).

Ben Wilbrink (27-8-1980). De stop en de toelating. (Voor de ambtelijke werkgroep) (20 blz. kopie) Paragrafen:

Pais vraagt Pais advies en geeft Pais de opdracht
het feit van de studentenstop
het aanbod van gegadigden
toelatingsrechten
een zekere achterstandssituatie van vrouwelijke gegadigden
externe democratisering
selectie kan hier niet winstgevend zijn
de toelatingstoets
extreem meritocratische-liberale rechtvaardiging
overige opmerkingen m.b.t. het voorstel in het voorontwerp
gewogen loting
ongewogen loting

Hofstee, W. K. B. (1980). Policies of educational selection and grading. The case for compromise models. Heymans Bulletins HB-80-475-EX. Later published (1983 The case for compromise in educational selection and grading. In Anderson, S. B., & Helmick, J. S.: On educational testing. San Francisco: Jossey-Bass. 109-127. html])

=================================== De Waarheid 15 juli 1980. Selectie. Hoofdredactie. [niet in Delpher?, tekst dan maar overgenomen uit de knipselkrant van de UvA]

OPNIEUW heeft Pais het gepresteerd. Van een advies waarop van de zijde van universiteiten, middelbare scholen en politieke partijen grote kritiek bestaat, rnaakt hij een voorontwerp van wet zonder enige acht te slaan op die kritiek.
Deze keer gaat het om een nieuw selectiesysteem voor de toelating van studenten bij studierichtingen met een beperkte capaciteit.
Het advies daarover van de commissie-Wiegersma heeft hij overgenomen en zelfs aangescherpt. In plaats van de loting die tot nu toe gold voor deze studierichtingen, wil hij nu gebruik maken van de hoogste eindexamencijfers, plus een extra toelatingsexamen voor twee kernvakken.
Het restje studenten dat dan nog overblijft mag het nog eens via loting proberen. Studenten die het in een jaar niet halen hoeven het niet opnieuw te proberen.

MET het instellen van zo'n nieuw selectiesysteem dat voorlopig vijf jaar moet gaan duren, wordt het systeem van de studentenstops aan de universiteiten een vaststaand gegeven.
Bij de invoering ervan in 1975 werd het in de Tweede Kamer voorgesteld als een tijdelijke maatregel. Nu, vijf jaar later, is daarvan al niet eens meer sprake.
Studentenstops betekenen een rechtstreekse aantasting van het recht op onderwijs; kandidaatsstudenten die wel de juiste vooropleiding hebben, worden toch niet toegelaten tot het onderwijs waar zij recht op hebben.
In het voorontwerp is met name sprake van de studierichtingen medicijnen, tandheelkunde en diergeneeskunde. Hiervoor melden zich jaarlijks zo'n 7000 kandidaten, terwijl er maar plaats zou zijn voor 2500 eerstcjaars. En dat terwijl juist de maatschappelijke behoefte aan met name artsen zo groot is.
Veel jonge huisartsen willen bijvoorbeeld een kleinere praktijk. Zij kunnen dit verlangen echter alleen verwezenlijken wanneer er ook meer artsen opgeleid worden.

HET systeem van cijfers voor de toelating zoals dat in het voorontwerp door Pais wordt voorgesteld, zal op de middelbare scholen een slechte invloed hebben. Lmmers, opnieuw zal de dwang voor het halen van hoge cijfers voor enkele vakken vergroot worden; het zal de onderlinge concurrentiestrijd onder scholieren verhogen. En als de cijfers tenslotte toch niet hoog genoeg zijn (niemand weet hoe hoog) dan moet er nog een concurrentieslag geleverd worden voor een toelatingsexamen.
Pais gaat er daarbij vanuit dat een hoog cijfer een "voorspellende waarde" heeft: die studenten zullen dan ook wel goed studeren, zegt hij.
Nergens blijkt echter ooit te zijn aangetoond dat deze voorspelling klopt met de feiten.
En als we dan alle afvalraces gehad hebben, komt de onderwijsminister met een doekje voor het bloeden. Want, bij de loting waaraan éénderde deel min vijf procent van de beschikbare plaatsen mag opgaan, zal een zogenaamde "positieve discriminatie" voor vrouwen worden toegepast. Maar het blijft emancipatie op z'n Pais, want bij het halen van de hoogste cijfers en de toelatingsexamens zijn het waarschijnlijk het eerst de meisjes die afvallen.

HET is volstrekt typerend dat de minister reclame maakt met het bestrijden van de bestaande ongelijkheid in het kader van een maatregel die juist gericht is op verscherpte selectie, op het verhinderen van menselijke ont-plooiing bij groepen jongeren, op het wegtrappen van mensen die aan de poort van de universiteit kloppen.

NRC 15-7-1980. Pais wil 'studie-roulette' voor de besten afschaffen. Delpher

Door onze redactie onderwijs DEN HAAG, 15 juli - Zelfs als men tien loten koopt, kan men tien nieten treffen. Een roulettespel biedt geen enkele zekerheid. Stel dat we de inkomensvorming via een lotingssysteem zouden laten verlopen; dat zou toch te gek zijn. Voor toelating tot universitaire studies is het lot te ongewis en te onrechtvaardig.

Met deze uitspraken lichtte minister Pais (O en W) gisteren zijn plan toe om het systeem van de "gewogen loting" - bij gesloten studierichtingen loten om de beschikbare plaatsen, maar wel met meer kansen naarmate de eindexamencijfers hoger zijn - te vervangen door een drievoudig stelsel dat rechtstreeks toelating verzekert aan de gegadigden met de hoogste eindexamencijfers.
Pais denkt dat het nieuwe systeem al het volgend jaar kan worden ingevoerd. Aan het Cito (Centraal instituut voor toetsontwikkeling) is tijdig opdracht gegeven de toetsen voor natuurkunde en scheikunde uit te denken.
De tweede moot van het aantal beschikbare plaatsen bij de studierichtingen geneeskunde, tandheelkunde en diergeneeskunde wordt verdeeld op grond van de cijfers behaald bij het schoolonderzoek, het centraal schriftelijk werk en een extra examen in de vorm van een vergelijkende toets in twee vakken. Meedoen aan die toets is voor de gegadigden een kwestie van vrijwilligheid.
Vertraging bij de invoering van het nieuwe stelsel zou - naar de mening van Pais - alleen kunnen ontstaan wanneer de adviezen van de Academische raad en de Onderwijsraad niet tijdig binnenkomen of wanneer de parlementaire behandeling van het plan stagneert.
De minister wilde er zich nog niet over uitspreken of gegadigden met hoge cijfers die nu uitloten, straks, na invoering van het gewijzigde stelsel, in aanmerking komen voor rechtstreekse toelating.
Op een vraag of hij dit stelsel voor alle studies zou willen invoeren, antwoordde Pais dat hij er in principe vóór is dat het hoger onderwijs open blijft voor allen die een studie willen en kunnen volgen. De vraag naar een bepaalde vorm van onderwijs en de opleidingscapaciteit zijn echter niet altijd in evenwicht. In die gevallen is een tijdelijke beperking - de minister mikt in zijn voorontwerp op vijf jaar - onvermijdelijk.
Bij de medische studies moesten de laatste jaren duizenden geslaagden van het vwo teleur worden gesteld. Er dingen nu rond 7000 gegadigden naar circa 2500 plaatsen. In het nieuwe systeem kan men maar één keer aan de toelatingsprocedure voor een gesloten studierichting deelnemen. Pais wil hiermee het uitwijken naar "parkeerstudies" waar men blijft wachten op een mogelijkheid alsnog bij de studie van de eerste voorkeur binnen te komen, beteugelen.
De minister wijst erop dat er circa 80 studierichtingen zijn en dat hij het bij zijn nieuwe stelsel speciaal over drie ervan heeft. Voor hen die er bij geneeskunde, tandheelkunde en diergeneeskunde naastgrijpen, blijven er dus mogelijkheden te over om een andere studie te kiezen.
Hoewel hij het lotingselement graag geheel had willen terugdringen, blijft Pais - bij gebrek aan inhoudelijke criteria - ermee werken bij de derde moot plaatsen. Dat zijn de plaatsen toe te wijzen aan de restgroep van gegadigden, overblijvend nadat circa tweederde van de plaatsen is toegewezen aan de gegadigden met de hoogste cijfers en aan degenen die er goed zijn uitgekomen bij de vergelijkende toets

Steuntje
Bij die derde moot wil Pais de gelegenheid aangrijpen "vrouwen een steuntje in de rug te geven". Men kan wel vage verklaringen afleggen over het terugdringen van de achterstand van de vrouw, maar dit is een concrete maatregel, aldus de minister. Voor de vrouwelijke gegadigden reserveert hij bij de drie genoemde studies evenveel plaatsen als voor de mannelijke, hoewel er meer jongens naar een plaats dingen dan meisjes.
Pais heeft oog voor het bezwaar - verwoord in de kritiek van zijn voorganger Van Kemenade - dat meisjes die naar een medische studie willen, meer uit de hogere milieus afkomstig zijn dan uit de lagere. Het effect van dit stukje positieve discriminatie ten gunste van de vrouw zou dus zijn dat het hogere milieu bevoordeeld wordt ten opzichte van het lagere.
Men slaat hiermee de spijker op z'n kop, aldus Pais, wanneer ik het hierbij zou laten. De minister wijst er echter op dat hij daarnaast druk in de weer is om bij de fase die aan de studiekeus op dit niveau vooraf gaat, ook meisjes uit de lagere milieus te stimuleren tot een ruimere deelneming aan het onderwijs dan tot dusverre in deze kring gebruikelijk was.

Ton Elias [sr.] 15-7-1980. Studie-selectie volgens Pais wel zo pijnlijk. NRC Delpher

'TON ELIAS De dagen dat minister Pais in zware termen van "het domme lot" en "het stomme toeval" schamperde over het, vóór zijn tijd ingevoerde, selectiesysteern bij universitaire studies met een ,stop, Iijken voorbij. De minister is met zijn kwalificaties een tikje voorzichtiger geworden - en terecht. Zó storn is namelijk het lot niet wanneer men - wat sinds enige jaren het geval is - gegadigden voor een "gesloten" studierichting een grotere inlotingskans geeft naarmate zij hogere eindexamencijfers aandragen. Maar Pais houdt z'n afkeer van loten in het algemeen: hij blijft er iets van een roulette in zien. Zijn bezwaren zullen door velen worden gedeeld. Niet door een ieder. Meer dan eens is ge-constateerd dat er leerlingen zijn, ook "betere", die het lotingssysteem prefereren boven een vergelijkend examen dat de gegadigden op een rij zet en dan een aantal van hen terugstuurt. Tegen uitloten hoef je minder als een afgang aan te kijken. Misschien ook hebben die leerlingen te weinig fiducie in de manier waarop zo'n examen zal worden opgezet.
Is de pech van uitloten eenmaal een feit, dan wil er wel eens anders gesproken worden. Het is nu eenrnaal niet alleen een nare, maar ook een rare situatie wanneer een sterk gemotiveerde gegadigde met goede capaciteiten er, bijvoorbeeld bij de rnedische studie, jaar na jaar naast grijpt, terwijl een ander die misschien minder geschikt is meteen inloot.
Allicht dus dat er altijd weer gepeinsd wordt over een beter stelsel. De vraag is nu maar of het systeem dat Pais in zijn er voorontwerp presenteert, de selectie er over de gehele linie beter en aangenamer op rnaakt. De minister doet het voorkomen alsof die vraag slechts bevestigend beantwoord kan worden. Maar zo eenvoudig ligt het met deze zaak niet. Heel vlot wordt gezegd dat aanstaande student de mogelijkheid moet hebben de uitslag van de toelatingsprocedure te beinvioeden. Men dient zich door eigen inspanning, zoveel mogelijk, van een studieplaats te kunnen verzekeren.
Mooi zo. Maar waar er nu een factor "vergelijking" in het spel komt, wordt de invloed van de eigen inspanning op de procedure nogal betrekkelijk: het zal ervan afhangen hoe anderen zich inspannen. Bij de categorie die rechtstreeks dóórmag, worden degenen met de hoogste cijfers het eerst bediend. Op zeker moment zal men ook met aardig hoge cijfers voor de voorkeursbehandeling niet meer in aanmerking komen.
Bij de categorie daaronder krijg je een nieuw examen in de vorm van een landelijk vergelijkende toets die een aantal gegadigden weg-selecteert. Beide methodes zullen prima passen in de wedrengedachte, maar dan moet men niet gaan doen alsof er voor het individu nu iets heel moois te gebeuren staat.
Bij die vergelijkende toets zijn door onderzoekers die er iets van weten moeten - mensen van het Cito (Centraal instituut voor toestsontwikkeling) - direct heel wat vragen gesteld. De huidige situatie is dat er in de medische studies (daar gaat het steeds over) in de eerste jaren betrekkelijk weinig studenten afvallen, althans in vergelijking met de uitval bij andere studies.
Men brengt van het vwo kennelijk niet zo'n erg slechte bagage mee om in deze studierichtingen op stap te gaan. Hoe moet nu van tevoren worden uitgemaakt dat die en die gegadigden toch beter helemaal niet naar binnen kunnen?
De vergelijkende toets voor natuurkunde en scheikunde dient een sterker beroep op het inzicht van de gegadigden te gaan doen. Dit wordt een subtiele aangelegenheid, want reeds bij het eindexamenwerk heet het de laatste jaren nogal eens dat er opgaven zijn waarbij de kandidaten toch zo mooi hun inzicht kunnen laten blijken.
Het gegeven van de nieuwe toets ligt toch al gevoelig. Pais heeft adviezen toegeschoven ge-' kregen die uitdagend stelden dat het met de dubbelfunctie van het eindexamen (een afsluiting van het vwo, die tevens entree geeft tot de universiteit/hogeschool) maar eens uit moest wezen: de toelating tot het wetenschappelijk onderwijs zou apart geregeld moeten worden.
De minister heeft er zich wijselijk voor gewacht nu al op die toer te gaan. Hij houdt het erop dat "in beginsel" het toelatingsrecht gehandhaafd blijft. Wie de vergelijkende toets gaat afleggen, doet dat "vrijwillig".
Dat klinkt poes-Pais-lief. Wie weet, kan het formeel inderdaad zo ook gespeeld worden. Maar in feite klopt er niet veel van: wie niet die heel hoge cijfers heeft behaald, wordt naar de toets toegedreven. Zo verschijnt er dus wel degelijk een nieuw examen tussen het onderwijs dat "voorbereidend wetenschappelijk" heet en het wetenschappelijk onderwijs zelf. Daar zou het laatste woord niet meteen over gezegd zijn.
Evenmin over het charmante idee om bij de derde categorie plaatsen meisjes meer inlotingskansen te geven dan jongens. Het moet zowat de eerste keer zijn dat positieve discriminatie ten gunste van de vrouw in een overheidsregeling gestalte zou krijgen. Men mag dus rekenen op een interessante discussie over ieders gelijkheid voor de wet.
Een en ander (dit is nog slechts een greep in de problematiek) doet de vraag rijzen wanneer men over het plan-Pais uitgepraat zal zijn. Deze minister heeft er een handje van sommige interessante onderwijsopzetjes te lanceren juist wanneer de mensen van het onderwijs met vakantie zijn. Voorlopig zal er met het voorontwerp dan ook niets gebeuren.
Toch wekte Pais de indruk alsof zijn systeem het volgend jaar in werking kan treden. Als de adviesinstanties in de Kamers maar meewerken; zo weet ieder vast waar de zwartepiet zit.
Maar het moet vrijwel uitgesloten worden geacht dat deze ingrijpende verandering van het selectiestelsel zo snel haar beslag kan krijgen. Zelfs als het huidige kabinet z'n tijd tot en met mei 1981 gewoon uitdient; zit het er dik in dat deze ingewikkelde zaak nog hangende zal zijn als de minister demissionair wordt.
Maar goed, Pais heeft dan voldaan aan de belofte van de regeringsverklaring, dat geprobeerd zou worden het vermaledijde loten aan te pakken. Wat er tot nu toe van te leren valt, is, dat selectie van au gaat, hoe men het mes ook hanteert.

Telegraaf (16 juli 1980). Hek van de dam. Hoofdredactioneel. Delpher

Minister Pais (Onderwijs) heeft op originele wijze een steentje willen bijdragen aan de vrouwenemancipatie. Hij heeft een serie hervormingsmaatregelen aangekondigd waarmee hij de toelating tot de universiteiten op andere leest wil schoeien. Inzet en aanleg worden opnieuw de belangrijkste criteria. Slechts een kwart van de schaarse studieplaatsen zal nog door middel van het lot worden verdeeld. Dat is inderdaad een hele verbetering.
De bewindsman heelt echter ook voorgesteld, vrouwelijke gegadigden voor te trekken. De helft van de te verloten plaatsen wordt gereserveerd voor meisjes, hoewel die nauwelijks een vijfde deel van het totale aantal kandidaten uitmaken. Meisjes hebben dus een vijf keer grotere kans op winst dan jongens.
De bedoeling is goed. maar het middel deugt echt niet. Het is natuurlijk erg verleidelijk, het betrekkelijk geringe vrouwelijke aandeel in de studentenbevolking te verklaren uit een of andere vorm van "onderdrukking" waarvoor de mannelijke helft van Nederland collectief aansprakelijk kan worden gesteld .
Minister Pais weet uiteraard heel goed dat het probleem niet zo simpel ligt. Hij heeft met nadruk verklaard dat zijn voorstel niet op zichzelf staat, maar gezien moet worden als onderdeel van een veelomvattend pakket emancipatiemaatregelen.
Dat neemt echter niet weg dat zijn plan er op neerkomt dat een onbillijkheid in het ene deel van de samenleving wordt bestreden doordat elders opzettelijk een nieuwe onbillijkheid wïordt ingevoerd.
Als dit soort "positieve discriminatie" ingang vindt is het hek van de dam.

Henk Spaan (16 juli 1980). Een 10 voor talent. Het Parool Delpher

VIA de VARA-radio hoorde ik een jonge scholier klagen over wat in zijn ogen een onrechtvaardigheid was. "Het is niet eerlijk dat iemand die keihard op een proefwerk heeft geleerd, er een drie voor haalt, terwijl een ander, die er niets aan heeft gedaan, een negen krijgt."
Hij verweet zijn leraar dat deze talent hoger beloonde dan inspanning. In wezen nam hij zijn medeleerling diens intelligentie kwalijk. Hij was een calvinist. Hij dacht als de econoom Van den Doel, die ooit het idee opperde intelligentie te belasten. Waar je niets voor hebt hoeven doen, daarvan zal je ook de vruchten niet plukken. Het is niet eerlijk dat Joop Zoetemelk de Tour de France wint. Hij fietst immers harder dan de rest?
Minister Pais van Onderwijs heeft voorgesteld de loterij waaraan middelbare scholieren moeten deelnemen, die willen gaan studeren aan een Universitaire faculteit waar een studentenstop is ingesteld, te wijzigen in een wedstrijd. Wie de hoogste cijfers behaalt, wordt toegelaten. Moge de beste winnen.
De Volkskrant is het hier niet mee eens. We zijn niet verbaasd. "Alleen de studenten die voor dat toelatingsexamen de hoogste cijfers halen worden toegelaten. De motivatie van andere harde werkers blijft onbeloond," schrijft de Volkskrant. Het is alsof we een ontevreden veertienjarige voor de VARA-microfoon horen spreken. "Het harde middelbare school systeem, zal er alleen maar harder op worden." Misschien wel even hard als het leven zelf.
Op moderne lagere scholen geeft men helemaal geen cijfers. In milde termen vertelt het rapport over de vorderingen van de leerlingen, die voor geen goud aan competitie mogen worden blootgesteld. Alsof de kinderen niet haarfijn in de gaten hebben, wie van hen regelmatig "nul fouten" boven zijn blaadje heeft staan. Alsof die uitblinker daaraan geen status zou ontlenen. Alsof niet iedereen precies zou weten wie de sterkste jongen, het mooiste meisje, de snelste loper, de leukste moppentapper, de beste voetballer is. Alsof de klas niet beseft wie de rijkste ouders heeft. Alsof het meisje met de nieuwste platen, de eerste bh, de punkste schooltas niet vol afgunst wordt bekeken door haar vriendinnen. Zo is het harde kinderleven: één grote wedstrijd.
De Volkskrant is daar tegen. Ik prefereer wedstrijden boven willekeur. Al was het alleen maar uit het oogpunt van spanning.

Maria Hendriks (17 juli 1980). Vrouw krijgt meer kans bij studie De Volkskrant Delpher

AMSTERDAM — Minister Pais van onderwijs heeft opnieuw een stapje gedaan in de richting van extra kansen voor vrouwen. In de maandag gelanceerde plannen voor studies met een studentenstop zal éénderde (min vijf percent) van de plaatsen voortaan verloot worden. Daar weer de helft van (14 percent dus) is bestemd voor vrouwen.

Positieve discriminatie ten gunste van groepen die achterblijven. In Nederland ligt de voorkeursbehandeling van vrouwen moeilijk, vanwege de angst dat positieve discriminatie van de ene groep betekent dat de andere groep negatief gediscrimineerd wordt.
Wat betekent die 14 percent van Pais voor de huidige situatie? De laatste jaren gaan er meer vrouwen naar de universiteit, maar hun aandeel is in het eerste jaar nog maar eenderde van het totaal. Tussentijds staken zowel mannen als vrouwen hun studie, maar nog altijd haken veel meer vrouwen af (60 percent) dan mannen (40 percent). Op de hele universiteitsbevolking is de verhouding 20-80. Het gevolg is, dat het aantal afgestudeerde vrouwen slechts een fractie is (13 percent) van het totaal aantal afgestudeerden.
Bij de medische studies, waarop de maatregel van Pais vooral betrekking heeft, is één op de vier studenten een vrouw. Het gaat hier om de studies die al jaren een studentenstop kennen en die voorlopig ook wel zullen houden: medicijnen, tandheelkunde en diergeneeskunde. Die verhouding van één op de vier kan in de toekomst wel wat omhoog gaan met de voorkeursloting (tweederde van de plaatsen wordt verdeeld op grond van hoge cijfers, daar zitten ook vrouwen bij) maar veel hoger zal het wel niet worden.
Het achterblijven van vrouwen begint echter niet aan de poort van de universiteit. Minder meisjes halen een atheneum- of gymnasiumdiploma (In 1976 14 duizend jongens tegen ver 9.700 meisjes). Bovendien kiezen meisjes een vakkenpakket dat minder goed aansluit op studies met een hoge status.
De gevolgen zijn dan ook in de cijfers af te lezen. Bij letteren en pedagogiek studeren meer vrouwen dan mannen (respectievelijk 52 en 55 percent). Bij de natuurwetenschappelijke studies is maar negen percent vrouw en bij de technische vakken is haar aandeel slechts twee percent.
Door het hele onderwijs heen blijven de meisjes als groep achter bij de jongens. Daarbij speelt ook het gezin een rol: kinderen van ouders met een hogere opleiding blijven langer op school en eindigen beter opgeleid dan kinderen uit arbeidersmilieus. Meisjes uit de laagste milieus zijn dus dubbel achtergesteld.

Marie en Jan
Oud-minister van onderwijs Van Kemenade (PvdA) vindt dat een voorkeursbehandeling van vrouwen voor de medische studies ten koste gaat van de jongens uit de sociaal lagere milieus. Marie uit Wassenaar, toch al bevoorrecht, neemt bij voorkeursloting de plaats in van Jan uit de Schilderswijk, zei hij. Over Marie uit de Schilderswijk spreekt Van Kemenade niet. De Amerikaanse hoogleraar sociologie Derek Phillips heeft zich onlangs in De Gids beziggehouden met de vraag of voorkeursbehandeling van vrouwen gerechtvaardigd is. Volgens hem gaat het verhaal van Jan en Marie niet op.
In Amerika wordt het systeem van voorkeursbehandeling al enige jaren gehanteerd ten aanzien van vrouwen en zwarten. Blanke mannen voelen zich daarbij regelmatig benadeeld, want in Amerika wordt bij sommige bedrijven en universiteiten ook voorkeur gegeven aan vrouwen of zwarten die minder goede papieren hebben dan mannen of blanken. Dit systeem heeft trouwens het percentage vrouewen en zwarten dat aan de Amerikaanse universiteiten studeert en doceert wel degelijk omhoog gebracht.
Phillips vindt een voorkeursbehandeling niet alleen toelaatbaar, hij noemt deze zelfs verpliht. Jarenlang zijn vrouwen gediscrimineerd. Zelfs nu dat misschien minder aan het worden is, zijn de gevolgen nog op grote schaal voelbaar. Het is daarom niet meer dan rechtvaardig dat mannen als groep iets inleveren, ook als individuele mensen daarvan misschien de de dupe zijn, stelt Phillips. De rechten van het individu zijn wat dat betreft ondergeschikt aan de bredere maatschappelijke doelstelling.
Het kan best zijn dat de vrouw die de meeste vruchten plukt van de voorkeursbehandeling (Marie uit Wassenaar) niet degene is die het ergst gediscrimineerd is. Maar als je zo gaat rekenen, vindt Phillips, kun je geen enkel onrecht ongedaan maken, omdat je niet alle onrecht tegelijk kunt uitbannen.

Koppositie
Voorlopig zullen het alleen de meest begaafde vrouwen zijn die de discriminatie te boven komen. Maar, zegt Phillips, die vrouwen hebben daar in ieder geval harder voor moeten knokken dan .de mannen uit hun groep. Natuurlijk is het niet zo, dat alle mannen aansprakelijk zijn voor de zonden van hun voorvaderen. Maar of ze het gewild hebben of niet; ze hebben ervan geprofiteerd, psychisch of economisch.
Als vrouwen een voorkeurshandeling krijgen, betekent dit, dat de winnaars uit de vorige wedloop een koppositie wordt geweigerd bij de start van de volgende wedloop. Het is niet meer dan redelijk dat mannen die altijd meer kansen hebben gehad, meebetalen aan de verbetering van de positie van de vrouw. De kosten van schadeloosstelling zullen betaald moeten worden door de groepen die die steeds bevoordeeld zijn en dat nog steeds worden. De hoger geplaatsten (mannen ) worden "opgeofferd" en daarmee worden de lager geplaatsten geholpen, aldus Phillips.
Het kleine stapje dat Pais nu gezet heeft, betekent overigens nog niet dat mannen straks de de dokterskamer instappen en daar tot hun schrik, alweer een vrouw aantreffen. Voorlopig is slechts 16 percent van de artsen vrouw en slechts een fractie van haar is huisarts of specialist. Vrouwelijke tanda'rtsen en dierenartsen zijn er nog minder, respectievelijk dertien en zes percent van het totaal.

Laurens Slot (augustus 1980). Dames en bolleboosjes eerst. Student p. 7-8. Slot interviewt Wilbrink en Van Dijk [knipsel] transcriptie hele artikel

Een enkele opmerking vooraf, want de problematiek speelt al vanaf de regeringsverklaring van het kabinet Van Agt-Wiegel: de coalitie wil van dat loten af. Minister Pais vraagt de Werkgroep-Wiegersma, waarin ook A.D. de Groot, om een advies. En dat maakt de werkgroep in een paar dagen tijd, want het advies uit 1973 was met een enkele wijziging opnieuw bruikbaar. Daar brak wel een storm van protest over los, o.a. met een uitgebreid artikel van Van Kemenade en Raa in Intermediair over de merkwaardige positieve discriminatie in het voorontwerp van Pais. (ik zal een transcriptie van dat artikel ook beschikbaar maken)
Waarom besteedde Wilbrink hier zoveel tijd aan? Evenals andere universiteiten, moest ook de Universiteit van Amsterdam een standpunt innemen over dat voorontwerp van wet, en dat standpunt inbrengen bij de Academische Raad die immers standaard over dergelijke zaken om advies werd gevraagd door de minister van onderwijs. Ik heb er een dik dossier aan overgehouden, want het CvB moest natuurlijk de faculteiten raadplegen, enzovoort en zo verder. Ik was dus betrokken bij zowel de inhoudelijke als de ambtelijke voorbereiding. Het is wel een dingetje, hoor: zo'n zinnetje in een regeringsverklaring brengt heel wat pennen in beweging, en er wordt me wat vergaderd. Om uiteindelijk als flop te eindigen: Pais diende uiteindelijk geen ontwerp van wet in. Zijn opvolger, Jos van Kemenade, trok de opdracht aan het Cito voor het ontwikkelen van een toelatingstoets voor geneeskunde terug. Die toets was vrijwel klaar, maar ja. (zie ook Toelatingstoets voor het wetenschappelijk onderwijs?)

Omdat politici maar een beperkt geheugen hebben, en ambtenaren er geen eigen documentatie meer op na kunnen houden in hun rolkoffertjes, kon in de 21e eeuw een omslag naar decentrale selectie worden gemaakt alsof er nooit eerder een kabinet was geweest die zoiets al eens had geprobeerd, en terug was gefloten door publiek verzet. So it goes.

Academische Raad (1980). Advies van de Academische Raad met betrekking tot het Voorontwerp v99n Wet houdende machtiging inschrijving studenten w.o.

Academische Raad aan de colleges van bestuur.

Voorontwerp van Wet houdende machtiging inschrijving studenten w.o. Met: Notitie m.b.t. het voorontwerp van een wet houdende machtiging inschrijving studenten wetenschappelijk onderwijs, waarin: I Voorstellen om te komen tot vaststelling van het aantal beschikbare plaatsen en het besluit om een numerus clausus vast te stellen; ë Nieuw toelatingsstelsel (met als bijlagen: 1) Een overzicht van adviezen die van de kant van de Academische Raad m.b.t. de onderhavige problematiek zijn uitgebracht. 2. Reactie van de Commissie Aansluitingsvraagstukken v.h.o.-h.o. op het CITO-Rapport "Studietoetsen voor studierichtingen met een numerus clausus".) ëI Synoptisch overzicht (= vergelijking voorontwerp met Machtigingswet sinds 1972 (Stb 355).

Algemeen Dagblad 17--1980. Kritiek op meisjesplan Pais. Stichting schoolverlaters wil geen gewogen loting.

Alings, W. (1980). De loting. De lijdensweg van student 0098. Vrij Nederland 8 november 1980.

CAV: Commissie Aansluitingsvraagstukken van de Academische Raad (1980). Commentaar op het CITO-rapport “Studietoetsen voor toelating tot studierichtingen met een numerus clausus. CAV-80-17

CVHWO (1980). Commentaar van Commissie Voorbereiding Herprogrammering Wetenschappelijk Onderwijs op Ministerieel Voorontwerp Algemeen Deel Academisch Statuut. augustus 1980

DSW (1980). Aanvullend commentaar van de DSW op de nota's van Ben Wilbrink 'Kansberekeningen bij Pais' voorontwerp van toelating [sic] tot numerus fixus studies in het W.O.' en 'De problematiek van de studentenstops en de toelatingsprocedure.'

2 pagina's, waarschijnlijk gericht aan de UR en/of het CvB, of de ambtelijke werkgroep op dit onderwerp. "De twee nota's van Wilbrink zijn voortreffelijke nota's, die een uitstekend uitgangspunt vormen voor de beantwoording van het verzoek om commentaar op het voorontwerp van wet toelating tot numerus fixus studies in het W.O. Naar ons idee dienen beide nota's als bijlage bij het antwoord van de uvA meegestuurd te worden. Wij zullen ons in dit commentaar beperken tot aanvullende opmerkingen. Herhalen wat gezegd is en goed gezegd is heeft geen nut." " ... keuze voor een systeem van meerdere keren meeloten. Wij ontkennen hiermee niet dat vaak uitloten een bron van grote geestelijke en emotionele spanning is. De oplossing moet echter niet gezocht worden in het doden van de patiënt."

Elias, Ton, Jr. (16-8-1980). Slechts kwart studenten mag blijven loten. In éénmalig selectiesysteem voorrang voor allerbesten. Folia Civitatis. [knipsel, niet online gevonden]

[Over het 'Voorontwerp van wet machtiging inschrijving studenten wetenschappelijk onderwijs', in juli openbaar gemaakt. "Al in de regeringsverklaring van het kabinet-Van Agt staat opgenomen dat gestreefd zou worden naar de ontwikkeling van inhoudelijke criteria voor toelating tot instellingen van wetenschappelijk onderwijs."

Elias, Ton, Jr. (16-8-1980). Beinema: CDA zal tegen selectieplan stemmen. Geen parlementaire meerderheid te vinden voor universitair toelatingsexamen. Folia Civitatis.[knipsel, niet online gevonden]

"Ik zal pleiten", aldus Beinema tegen Folia, "voor een afwijzing van dit systeem binnen onze fractie, zolang er een universitaire toelatingstoets in voorkomt. De hoofdzaak, die toetsen, zou je bij amendement uit het wetsontwerp moeten halen. Zou echter blijken, wat ik zeker verwacht, dat de minister daar absoluut geen trek in heeft, dan zal ik tegenstemmen."
"Al in het voorjaar van 1979 zette Beinema een aantal bezwaren tegen het advies van de commissie-Wiegersma, waarop het huidige voorontwerp grotendeels is gebaseerd, op een rijtje: bij een vergelijkende universitaire toelatingstoets worden 'strebers in hun kwalijke karaktereigenschappen versterkt', krijgen kinderen door extra blokken minder vrije tijd waardoor 'een zekerder toelating tot een bepaalde studierichting wordt verkregen ten koste van een ontplooiing van de creatieve en sociale vermogens die zij bezitten' en past tenslotte een 'geforceerde bevoordeling van toch al'sterkeren' niet in het kader van een christelijke poltiek'.

Graaf, Rob de (14 juni 1980). Hoge eindexamencijfers garantie voor succesvolle studie. 'Je kunt uit constateringen geen normen halen'. Folia Civitatis. [knipsel; niet online gevonden] [Over een artikel van Scherft en Van Hilten 1980 in Universiteit en Hogeschool, jaargang 26, nummer 6, 349-362 [hardcopy, niet online gevonden] dat nog weer eens laat zien dat kandidaten met hoge eindexamencijfers ook goede studieresultaten boeken.]

"We weten nu immers dat de voorspellende waarde van de eindexamencijfers groot is."
Tjonge. Evenals de Werkroep Wiegersma gaan S en vH eraan voorbij dat de numerus fixus, althans oorspronkelijk, bepaald is op capaciteit voor co-assistenschappen, wat betekent dat uitvallers geen invloed hebben op de numerus fixus. Afijn, een punt om eens afzonderlijk te gaan analyseren, waarvoor stukken van locale commissies voor capaciteitsbepaling nodig zijn, ben ik bang
"Die voorspellende waarde mag dan aangetoond zijn, in het kamp van de tegenstanders van de Wiegersma-ideeën leidt dat niet onmiddllijk tot wijziging van standpunt. Dr. E. Hofstee [sic, moet W. Hofstee zijn], die deel uitmaakte van de Commissie-Warries welke onder het vorige kabinet adviseerde voor handhaving van het gewogen-lotingssysteem, zegt: "Dit soort gegevens zijn uit Amerikaanse onderzoekingen allang bekend. Ik heb ook altijd gezegd dat er één argument is dat je in deze discussie nooit moet gebruiken, namelijk dat er geen correlatie zou bestaan. (...) Ons argument is altijd geweest dat het VWO-examen recht geeft op toelating tot het wetenschappelijk onderwijs. Wie daaraan iets wil veranderen moet beginnen met de wet te wijzigen: géén onverkort toelatingsrecht meer. Natuurlijk, je moet dit onderzoek wel in je beleidsbepaling betrekken - maar je mag géén directe conclusies halen uit dit soort gegevens.

Scherft, Prof. dr. J. P., en Dr. W. Van Hilten (april 1980). Gemiddeld eindexamencijfer en studieresultaten tot en met het kandidaatsexamen van Leidse medische studenten. Universiteit en Hogeschool, Scherft en Van Hilten 1980 in Universiteit en Hogeschool, jaargang 26, nummer 6, 349-362 [hardcopy, niet online gevonden] [Scherft is hoogleraar in de celbiologie te Leiden; van Hilten is hoofd van de Dienst Onderwijsontwikkeling van de medische faculteit in Leiden]

De gepresenteerde gegevens tonen duidelijk aan dat gegadigden met een gemiddeld eindexamencijfer van 7 à 7,5 of hoger hun plaatsen in overgrote meerderheid waarmaken. Hun studieprestaties tot en met het kandidaatsexamen voldoen aan hoge eisen. Met dit als criterium is een regelrechte, integrale plaatsing van deze groep dus alleszins te rechtvaardigen.

Leventhal, G.S. (1980) What should be done with equity theory? New approaches to the study of fairness in social relationships. In K.J. Gergen, M.S. Greenberg & R.H. Willis (Eds) Social exchange. Advances in theory and research (p. 27-55). London: Plenum Press.

Machtigingswet Inschrijving Studenten. Mededeling van DSW (UvA) in Folia d.d. 25 oktober 1980 over veranderen van universiteit en omzwaaien binnen de UvA van tandheelkunde naar geneeskunde.

Artikel 3 quater: in dit artikel wordt aan studierichtingen, waarvoor een numerus fixus voor het eerste jaar geldt en/of een plaatsingscommissie is ingesteld, de mogelijkheid geboden om met toestemming van de Universiteitsraad (ook) een numerus fixus in te stellen voor het tweede of daaropvolgende cursusjaar. De bedoeling van dit artikel is de mogelijkheid te scheppen omhet omzwaaien (b.v. van geneeskunde in België naar geneeskunde aan een Nederlandse universiteit) te beperken, zooniet tegen te gaan. Op dit moment geldt echter alleen voor de studierichting geneeskunde een 3 quater besluit. Trouwens niet alleen Amsterdam maar alle Nederlandse universiteiten kennen een dergelijk besluit voor de studierichting geneeskunde. Vervolegsn bescrijft DSW de regeling van het CvB mbt omzwaaiers van tandheelkunde naar geneeskunde, vanuit andere universiteiten en binnen de UvA. Het moet dan gaan om dringende persoonlijke omstandigheden, over niet beschikken van voldoende handvaardigheid voor tandheelkunde, of er moet geruld kunnen worden.

Nederlandse Staatscourant. Voorlopig standpunt Minister over numerus fixus. 9-5-1980.

'Het merendeel van de numeri fixi blijkt in de praktijk niet effectief te hoeven worden, dat wil zeggen dat uiteindelijk minder studenten in die studierichtingen worden ingeschreven dan er plaatsen beschibaar zijn. Het afgelopen jaar was dit bij alle niet-medische studierichtingen het geval.' geneeskunde 465, diergeneeskunde 175, sociale gezondheidkunde 100, lichamelijke opvoeding 120, farmacie 325, biologie 970.

Sher, G. (1980). What makes a lottery fair? Nous, 14, 203-216. inst. 126: Filosofie (Doelenstraat). UBL open magazijn wijsbegeerte. Gezien, en dat volstaat wel. Geen praktische toepassing besproken.

Spaandonk, J. W. M. van (9-8-1980). Pais maakt korte metten met menige doktersdroom. Elseviers Weekblad 9-8-1980.

Telegraaf 16-7-1980. Hek van de dam (hoofdredactioneel commentaar).

Toelatingscriteria numerus-fixus studierichtingen voor het studiejaar 1980-1981. Zitting 1979-1980, 14 982. Brief van de Staatssecretaris van Onderwijs en Wetenschappen. Aan de Voorzitter van de Tweede kamer der Staten-Generaal. 8 april 1980.

Universiteit van Amsterdam. Reaktie van de Universiteit van Amsterdam op het Voorontwerp van Wet, houdende Machtiging Inschrijving Studenten Wetenschappelijk Onderwijs 1980. Vastgesteld in de vergadering van de Universiteitsraad van de universiteit van Amsterdam op 6 oktober 1980.

Verlenging van de Machtigingswet inschrijving studenten. Tweede kamer der Staten-Generaal, Zitting 1978-1979, 15 451, nr. 1-3. Ontwerp van wet, Memorie van toelichting.

Verlenging van de Machtigingswet inschrijving studenten (16 209). Handelingen Tweede Kamer der Staten-Generaal, 25 juni 1980, 5701-5708.

Verlenging van de Machtigingswet inschrijving studenten. Tweede Kamer der Staten-Generaal, Zittingsjaar 1979-1980, 16 209, nr. 1-3. ('1980' vervangen door '1981') (In de Memorie van toelichting wordt het voorontwerp van wet aangekondigd.)

Volkskrant 17-7-1980. Vrouw krijgt meer kans bij studie. Plan Pais maar kleine stap.

Voorontwerp van een Wet houdende machtiging inschrijving studenten wetenschappelijk onderwijs. Brief van de minister aan de Academische Raad, 15 juli 1980. Met advies van de Academische Raad d.d. 10-1-1980. [Ik heb een kopie van deze brief; ik vind geen online bestand, NB: het is geen parlementair stuk]

zie ook hier

Voorontwerp van een Wet houdende machtiging inschrijving studenten wetenschappelijk onderwijs. Brief d.d. 4-8-1980 van de Academische raad met verzoek om verlenging van termijn voor advies van 1 september naar 1 november 1980.

De Waarheid 15-7-1980. Selectie.

Egbert Warries (1980) Redactioneel commentaar uit VOR Bulletin 1980, jaargang 4, nr. 7, van Egbert Warries n.a.v. Pais' voorontwerp van wet toelating tot numerus fixus studies in het w.o. en o.a. mijn rapportage over de werking daarvan*. (VOR: Vereniging voor OnderwijsResearch) Een en ander is 40 jaar na dato nog steeds actueel. Immers, bij TK-motie Paternotte en Van der Molen is het weer toegestaan om bij selectie voor studies met een numerus fixus ook vormen van loting te overwegen en te gebruiken.

Volledige transcriptie (ook geblogd:
REDACT IONEEL

Onderwijsresarch en universitaire selectie
Sommige onderwijsresearchers menen dat het onderwijsonderzoek weinig invloed uitoefent op het denken en doen in de scholen en universitaire instellingen in ons land. lk ben het daarmee oneens, zeker gezien het betrekkelijk geringe bedrag dat we besteden aan probleemgericht onderwijs-onderzoek in Nederland. Nu minister Pais zijn Voorontwerp van Wet Toelating tot Numerus Fixus Studierichtingen in juli van dit jaar heeft gepresenteerd, leek het mij goed er nog eens op te wijzen dat wij onderwijsonderzoekers echt wel iets weten. De selectie voor de universiteit is daar een goed voorbeeld van. Nederlandse wetenschappers zijn er in geslaagd het probleem van de selectie voor de Numerus Fixus Studierichtingen op te lossen. Door hun goede probleemdefinities, door gestaag en vlijtig empirisch onderzoek, door onbevooroordeelde analyses en rationeel denkwerk hebben zij, geboeid door het probleem en gedreven door hun maatschappelijk verantwoordelijksbesef gaandeweg een communis opinio bereikt over de universitaire selectie, dat aardige, inzichtelijke en steeds actuele probleem.

Wat is het aardige aan het probleem van de selectie? De aardigheid is dat het hier gaat om de strijd tussen gezond verstand en wetenschap. Het gezonde verstand schrijft ons voor dat waar weinig studieplaatsen zijn alleen de besten moeten worden toegelaten en dat psychologen ons kunnen en moeten vertellen wie de besten zijn. De wetenschapper die pretenties van de te hulp geroepen selecteurs toetst, constateert daartegenover dat het probieem van de hoeveelheid studieplaatsen niet oplosbaar is door het toepassen van strengere selectie. Het gezonde verstand is aan deze constatering nog niet toe; waarschijnlijk zal dat wel zijn over enige jaren als de wetenschappers inmiddels alweer hebben ontdekt dat je voor de 'tweede fase' in de universiteit prima kunt selecteren, met een hoop rendementswinst.

Wat is het inzichtelijke aan het selectieprobleem? Dat je zo mooi kunt uitrekenen wat voor rendementswinst je kunt behalen*. En ook kun je op het schoolbord zo mooi uittekenen dat begingedrag gecorreleerd is met eindgedrag**. Het selectieprobleem, dat een politiek probleem is, is voor een onderwijskundige zo inzichtelijk omdat bijna iedereen moet kunnen begrijpen dat het rendementsvraagstuk en het predictiemodel bij de universitaire selectie zo verschrikkelijk weinig met elkaar te maken hebben. Dat is in een half uur uit te leggen aan elke eerstejaars die niet zelf onderwijzer is geweest.

Het selectieprobleem is steeds een actueel probleem en zal dat ook blijven zolang de ene minister na de andere probeert het gezonde verstand te laten prevaleren boven het wetenschappelijk inzicht. Toch beschouw ik het ais een overwinning, van een stuk of tien Nederlandse onderwijsonderzoekers, dat in ons land de toe-lating tot de fixus-studierichtingen nog steeds door loting wordt bepaald en dat het minister Pais veel moeite zal kosten zijn voorstel voor strengere selectie aangenomen te krijgen.

Egbert Warries

* noot Z i e vooral Ben Wilbrink: Kanttekeningen bij Pais' Voorontwerp van Wet Toelating tot numerus fixus studies in het W.O., COWO, Universiteit van Amsterdam, juli 1980. http://benwilbrink.nl/publicaties/80KansberekeningenCOWO.htm

noot** Zie desnoods Kath. Meerum Terwogt-Kouwenhoven: De voorspelbaarheid van studieprestaties van eerste jaars studenten aan de subfaculteit psychologie van Amsterdam, Tijdschrift voor Onderwijsresearch, 5 (1980), 4, 126-137. open / Kath. Meerum Terwogt-Kouwenhoven: Vooropleiding als voorspellen van studie-resultaat, maar niet van studiesucces, Tijdschrift voor Onderwijsresearch, 5 (1980), 4, 166 - 169. open

Wijziging van de wet op het wetenschappelijk onderwijs, de Wet universitaire bestuurshervorming 1970 en de Wet van 12 november 1975, Stb. 656 (Wet twee-fasenstructuur wetenschappelijk onderwijs). Tweede Kamer der Staten-Generaal Zitting 1980-1981, 16 106. nr. 13 Eindverslag (vastgesteld 16 oktober 1980). nr. 14 Nota naar aanleiding van het eindverslag (Ontvangen 24 oktober 1980). (toegevoegd aan pdf '1980 De problematiek . . .' www.euronet.nl/users/benwilbrink )

Wilbrink, Ben, De problematiek van de studentenstops en de toelatingsprocedure. Amsterdam: COWO, 1980. html

Wilbrink, Ben (1980). Kansberekeningen bij Pais' voorontwerp van wet toelating tot numerus fixus studies in het w.o. Amsterdam: COWO, 1980. html [Stukje 'Nieuwe toelatingscriteria fataal voor middelmatig begaafde dienstweigeraar. Folia 16-8-1980 tekst zie hier]

Wilbrink, Ben (1980). Toelating tot numerus fixus studies opnieuw in discussie. Universiteit en Hogeschool, 1980, 27, 179-199. html

Wilbrink, Ben (1980). Toelatingstoets voor het wetenschappelijk onderwijs? Tijdschrift voor Onderwijsresearch, 5 (1980), nr. 1, 39-40. html

R. H. Coase and Merton H. Miller (Eds) (1980). Essays in applied price theory by Reuben A. Kessel University of Chicago Press. (ao.: price discrimination in medicine (1958) - The A.M.A. and the supply of physicians (1970) - Higher education and the nation's health: A review of the Carnegie Commission Report on medical education (1972) - Competition, monopoly, and the pursuit of money, with Armen A. Alchian (1962))

1981 De tweede fase: selecteren of loten?

Baar, P. P. de (1981). Het selectieplan gaat in de ijskast, maar de ontwerpers zijn niet onthutst. Folia 21 februari 1981.

M. Job Cohen (1981). Studierechten in het wetenschappelijk onderwijs Proefschrift Rijksuniversiteit Leiden. Zwolle: Tjeenk Willink. deel 1 (t/m blz 100), deel 2 blz 102-149, deel 3 blz 150-197 en deel 4 bijlage, samenvatting, literatuur, index

2. De toelating tot het wetenschappelijk onderwijs.
2.1 De voorwaarden van de WWO: toegangsvoorwaarden en toelatingsvoorwaarden
2.2. De numerus fixus
2.2.1. De numerus fixus als maatschappelijk probleem
2.2.2 Is een numerus fixus naar Nederlands recht geoorloofd?
2.2.3 De Machtigingswet Inschrijving Studenten
2.2.4 Wachtlijsten

College van Bestuur Universiteit van Amsterdam (1981). Voorontwerp Commentaar van de Universiteit van Amsterdam inzake het ontwerp van een besluit betreffende het Algemeen Deel van het Academisch Statuut. (Afdeling IX, Toelating tot en inrichting van opleidingen van de tweede fase) 16-1-1981

COWO (1981). Reactie van het COWO op voorl. concept-commentaar Voorontwerp Algemeen Deel van het Academich Statuut 23/5/'80, bij afdeling IX: 'Toelating tot en inrichting van de opleidingen van de tweede fase.' Aan College van Bestuur Universiteit van Amsterdam, 10 februari 1981.

Drift, K. D. J. M. van der, (1981). Een dubbeltje op zijn kant. De toelating tot numerus fixus-studies. Intermediair, 17, 13-2-1981, 15-25. [met uitvoerige reacties van Van Kemenade (PvdA), Beinema (CDA), Hofstee, Warries, en enkele anderen] [hardcopy; niet online]

Vooral becijferingen over het verschil tussen enkelvoudig en meervoudig loten. En een schets van het voorstel-Cohen.

Dworkin (1981a) What is equality? Part 1: Equality of welfare. Philosophy & Public Affairs, 10, 185-246.

Dworkin (1981b) What is equality? Part 2: Equality of resources. Philosophy & Public Affairs, 10, 283-345.

Heroverweging collectieve uitgaven. Tweede kamer der Staten-Generaal, Zitting 1980-1981, 16 625, nr. 35: Deelrapport 30; Heroverweging volksgezondheid. Hieruit Bijlage 1, Rapport van de subwerkgroep vrije beroepsbeoefenaren (p. 20-23) (Afstemming van de opleidingscapaciteit op de te verwachten vraag naar de betrokken beroepsgroepen; De mogelijkheid van een vestigingsbeleid) (datum onbekend)

Hofstee, W. K. B. (1981). Aanvaardbaarheid van selectie voor het WO. In A. I. Vroeijenstein (Red.) Kwaliteitsverbetering hoger onderwijs. Onderwijsbeleid, professionalisering, onderzoek van ondrwijs. . Stichting Nationaal Congres. (p. 144-159). html

, en met inleidende toelichting als blog: alle-geslaagden-zijn-geschikt-wie-anders-handelt-discrimineert

Hofstee, W. K. B. (1981). Loting voor tweede fase? Universiteitskrant, 9-12-1981. (n.a.v. brief van minsister van Kemenade van 20 november aan Academische Raad over 'een meer geobjectiveerd systeem' van toelating tot de tweede fase, lees: al dan niet gewogen loting?)

Jochems, W. (1981). Het selecteren van aanstaande leraren in de twee-fasenstructuur. Universiteit en Hogeschool, 28 (2, okt,), 108-115.[hardcopy; niet online gevonden]

Vanuit methodologisch gezichtspunt wordt beargumenteerd, dat aspecten als vakkennis en 'geschiktheid' van gegadigden slechts onder zekere condities een rol mogen spelen bij de selectie. Aangezien deze condities (nog) niet blijken te gelden, dient toelating tot de tweede fase lerarenopleiding door middel van loting plaats te vinden.

Jos A. van Kemenade & V. Raa (5-6-1981). Positieve discriminatie bij de toelating tot het hoger onderwijs. Intermediair, 17, 43-49. [hardcopy na transcriptie niet bewaard; niet online gevonden] transcriptie, ook als blog.

Van Kemenade en Raa laten zien dat het voorstel van Pais voor vrouwen tot minder gunstige resultaten leidt, ondanks de positieve discriminatie, dan de gewogen loting. Maar let wel op dat de berekenignen worden gedaan op de situatie eind 70er jaren. In de erop volgende decennia maken vrouwen een inhaalslag in terme van eindexamencijfers (en gaan mannen het minder goed doen), waardoor de gewogen loting voor geneeskunde gunstiger wordt voor vrouwen dan hij is voor mannen. Met als gevolg dat de balans mannen-vrouwen in de geneeskunde doorschiet ten gunste van vrouwen. Dat is maatschappelijk gezien een majeure ontwikkeling, met ook de nodige problemen omdat vrouwelijke artsen vaker in deeltijd zijn gaan werken. Dat is een wrang gegeven voor degeen die nou juist de numerus fixus voor geneeskundige opleidingen verdedigd hebben met het argument dat het om kostbare opleidingen gaat.

Samuel Messick & Ann Jungeblut (1981). Time and method in coaching for the SAT. Psychological Bulletin, 89, 191-216 ETS Research Report Series

Toelatingscriteria numerus-fixus studierichtingen voor het studiejaar 1981-1981 [sic]. Zitting 1980-1981, 16 815 nr 1. Brief van de Staatssecretaris van Onderwijs en Wetenschappen. Aan de Voorzitter van de Tweede kamer der Staten-Generaal. 20 mei 1981. (Berekeningen, procedures, figuur met inlotingskansen) https://zoek.officielebekendmakingen.nl/uitgebreidzoeken/historisch

Toelatingscriteria numerus-fixus studierichtingen voor het studiejaar 1981-1982. Zitting 1980-1981, 16 815 nr 2. Brief van de Staatssecretaris van Onderwijs en Wetenschappen. Aan de Voorzitter van de Tweede kamer der Staten-Generaal. 1 juni 1981. https://zoek.officielebekendmakingen.nl/uitgebreidzoeken/historisch

Trouw (9-1-1981). Selectieplan van Pais ontmoedigt scholieren. Delpher Het artikel vat vooral de regeling samen, en de bezwaren die Wilbrink noemt.Nieuwswaarde voor 'Alle geslaagden zjn geschikt' is nihil.

Meisjes bovenmate bevoordeeld 'Selectieplan van Pais ontmoedigt scholieren' Van onze onderwijsredactie — De door minister Pais voorgestelde methode voor selectie van studenten is net alleen veel te ingewikkeld, maar voor bepaalde groepen scholieren ook ontmoedigend. Andere groepen (meisjes, ex-dienstplichtigen) worden daarentegen bovenmate bevoordeeld. In een artikel in het blad ."Unlverslteit en Hogeschool" heeft Ben Wllbrink deze kritiek op het in juli verschenen voorontwerp van wet van minister Pais met statistische gegevens onderbouwd. Zijn conclusie luidt dat er onvoldoende argumenten zijn voor de regeling die Pais voorstelt.

Het voorontwerp van een nieuwe machtigingswet voor studierlchtinen met een studentenstop regelt de selectie in drie fasen. Eenderde van de plaatsen wordt gereserveerd voor gegadigden met een hoog gemiddelde op hun eindexamen. Weer eenderde deel wordt toegelaten op grond van de uitslag van een landelijke toelatingstoets in twee vakken. De overige plaatsen worden verdeeld door loting, waarbij vrouwelijk kandidaten en ex-dienstplichtigen een streepje voor krijgen.

Selectie

Ben Wilbrink, die verbonden Is aan het centrum voor onderzoek van het wetenschappelijk onderwijs aan de Universiteit van Amsterdam, ziet wenig heil in selectie op grond van eindexamencijfers. Er bestaat wel een verband tussen hoge cijfers en goede studieresultaten, maar dat verband is te algemeen om er duidelijke conclusies aan te verbinden.
Een algemeen bezwaar tegen selectie op eindexamencijfers is dat dit criterium erg eenzijdig is. Het legt alle nadruk op de hoeveelheid kennis dle iemand op zijn eindexamen weet te spuien. Of iemand later in zijn studie succes zal hebben, hangt ook nog van andere factoren af, zoals inzet, doorzettingsvermogen en begaafdheid. En of iemand later een goed arts zal zijn, kun je ook niet zonder meer aan zijn of haar examencljfers aflezen.

Het algemene verband tussen hoge examencljfers en een grotere kans om te slagen tijdens de studie valt al gauw in duigen als we kijken naar afzonderlijke groepen. Dan blijken jongens een grotere kans om te slagen te hebben dan meisjes, studenten die jong beginnen doen het beter dan ouderen, en een diploma gymnaslum- B biedt meer kans op succes dan een diploma HBS-B. Moet je dan bij voorbeeld jongens dle op jeugdige leeftijd een gymnasium-B diploma halen eerder toelaten dan meisjes ln vergelijkbare omstandigheden? Nee, want ln de groep met gymnasium-B is er weer geen verschil als gevolg van sekse en leeftijd.

Het voordeel van het huidige systeem Is volgens Wilbrink dat de kans om ln te loten geleidelijk oploopt naarmate je examencljfers beter zijn. In de regeling dle minister Pais voorstaat, komt er echter een absolute grens, bij voorbeeld bij 7,5. Wie daarboven zit wordt automatisch toegelaten, wie daar éénhonderdste punt onder zit niet. En voor degenen dle van tevoren weten dat zij toch nooit boven een zeven uitkomen, werkt deze scherpe scheidslijn helemaal ontmoedigend. Grote bezwaren heeft Wilbrink vervolgens tegen de toets, die leder kan afleggen dle niet automatisch geplaatst wordt. Dat wordt volgens hem een hachelijke onderneming, omdat van tevoren niet bekend is wat de toets gaat inhouden. Uit berekeningen blijkt bovendien dat gegadigden met een laag examengemiddelde geen schijn van kans hebben om via de toets geplaatst te worden.

Curieus

Helemaal curieus wordt de regeling van Pais voor de groep die moet loten. Meisjes (doorgaans sterk in de minderheid) krijgen langs deze weg de helft van de resterende plaatsen toebedeeld. Van de mannen dle naar de overige plaatsen meedingen hebben ex-dienstpichtlgen een twee maal zo grote kans als degenen die niet in dienst mochten of wilden. Bij sommige studies zal de zogenaamde positieve discriminatie van meisjes leiden tot minimale kansen voor jongens. Bij diergeneeskunde bij voorbeeld zou de kans om toegelaten te worden voor meisjes zes keer zo groot zijn als voor jongens dle niet in dienst zijn geweest.

[kader:] Het percentage vrouwelijke studenten is vorig jaar flink toegenomen. Van de 35.000 eerstejaars stadenten bestond 35 procent alt meisjes, dat is vijf procent meer dan het Jaar daarvoor. Het totale aantal studenten aan de Nederlandse universiteiten en hogescholen is vorig jaar niet meer gegroeid. Dit is waarschijnlijk vooral een gevolg van de nieuwe regeling voor het betalen van collegegeld. Studenten dle langer dan vijf jaar staan ingeschreven worden niet langer vrijgesteld van collegegeld. Dat heeft ertoe geleid dat veel ouderejaarsstudenten zich hebben laten uitschrijven.

Bernard Williams (1981). Moral luck. Philosophical papers 1973-1980. Cambridge University Press. [Zie ook Hannah-Suarez (2003) pdf)

Peter Karstanje (1981). Selection for higher education in the Netherlands. European Journal of Education, 16, 197-208. preview

1982 loten voor tweede fase?

Ben Wilbrink, 3-2-82 Notitie voor Ruud Grondel (Maagdenhuis) over selektie voor de tweede fase; 50 aandachtspunten. 82aandachtspunten_selektie_2e_fase.pdf [in 1983 werd dat een concept voor een artikel in Universiteit en Hogeschool, waarvan de redactie ondertussen schoon genoeg had van de discussie over die toelating: werd niet geplaatst. Afijn, zie hier

Berkel, H. J. M. (1982). Over de toelating tot de tweede fase, problemen en een oplossing. U & H, 29, 1-15. [waar heb ik die tekst?] [Van Berkel vertilt zich hier aan een selectieproblematiek die hij niet goed kan overzien]

Wiegersma , S. (1982). Over de toelating tot de tweede fase. Reactie op de zienswijze van Van Berkel. U & H, 29, 89-93.

Berkel, H. J. M. (1982). Vooralsnog loten om een plaats in de tweede fase. Een repliek op Wiegersma. Universiteit en Hogeschool, 29, 94-97.

Berkel, H. J. M. van (1982). Landelijk gewogen loting bij toelating tot tweede fase. Onderzoek van Onderwijs, september. [hardcopy]

Berkel, H. van (1982). Loten om een plaats is zeker geen zwaktebod. De Volkskrant 16-9-1982.

Berkel, Henk van (1982). Loten voor de tweede fase. Persbericht nr. 43, 16 juni 1982. UvA .

PM reactie van Hofstee in het Tijdschrift voor Onderwijsresearch, met dupliek van Van Berkel.

Onderwijsraad (1982). Advies Onderwijsraad over wetsontwerpen wijziging Machtigingswet inschrijving studenten resp. beperking inschrijving h.b.o. Nederlandse Staatscourant. 12-10-1982, Nr. 196.

Regeling van het hoger beroepsonderwijs (Wet op het hoger beroepsonderwijs). Tweede Kamer der Staten-Generaal, Zitting 1982-1983, 16 803 nr. 11. Eindverslag (vastgesteld 1 december 1982). Hierin par. 2.4 Toelating.

Toelatingscriteria numerus-fixus studierichtingen voor het studiejaar 1982-1983. Zitting 1981-1982, 17 382. Brief van de Staatssecretaris van Onderwijs en Wetenschappen. Aan de Voorzitter van de Tweede kamer der Staten-Generaal. 8 april 1982. (zonder de bijlagen waarin het lotingsstelsel is uitgewerkt)

Drift, K. D. J. M., Van den heuvel, J. H., & De Frankrijker, J. J. G. B. (1982). Profijt, gelijke kansen en emancipatie. Over de toelating tot het hoger onderwijs. Intermediair, 18 (8), 26-2-1982, 41-45.

Kuijpers, H. L. M. (1982). Gewikt en gewogen. Eindverslag van het Cito-project 'Studietoetsen voor studierichtingen met een numerus-clausus.' Arnhem: Cito. Algemene publikatie nr 26. annotatie hier

Universiteit van Amsterdam Persbericht nr. 43 (1982). Loten voor de tweede fase. 16 juni 1982. H. J. M. van Berkel 'De toelating tot de tweede fase.' (COWO).

Wiegersma, S. (1982). Over de toelating tot de tweede fase. Reactie op de zienswijze van van Berkel. Universiteit en Hogeschool, 29, 89-93.

Winslow, G. R. (1982). Triage and justice. Berkeley: University of California Press.

1983 Het jaar van Beiaard, en van reflectie op compromismethoden

Beleidsnota Beiaard. Tweede Kamer der Staten-Generaal, Vergaderjaar 1983-1984, 18 320. https://zoek.officielebekendmakingen.nl/0000139476

Coïni, L., Kamerbeek, J., Melchior, F., & Will, A. (1983). Selectie, editie 1984. Culemborg: Educaboek.

Voor inschatten van de maatschappelijke aanvaardbaarheid van loten als procedure bij de toelating van opleidingen met beperkte capaciteit, is het nuttig om deze overzichten van toelatingsprocedures tot het hbo te raadplegen. In 1983 is loten voor scholen die een behoorlijke discrepantie hebben tussen aanmeldingen en plaatsen een veel gebruikt instrument. Bv. School voor de journalistiek: plaatsingsprocedure via loten, aangemeld 800, geplaatst 176, op wachtlijst: 100, daarvan alsnog geplaatst: 50. (In 1977, eveneens in Selectie: loting, aangemeld 800, geplaatst 130. Met de mededeling: "In verband met het grote aantal aanmeldingen wordt er druk gewerkt aan een andere toelatingsprocedure dan loting. Hoe het zal gaan is pas in september a.s. bekend." Jaren later was het dus nog steeds loten). Academie voor de journalistiek: plaatsingsprocedure via loten, aangemeld 477, geplaatst 160, wachtlijst 75, alsnog geplaatst 40. Chr. Akademie voor de Journalistiek, plaatsingsprocedure loten, aangemeld 200, geplaatst 110.

Concept beleidsnota Beiaard. 22 februari 1983.

Es, J. C. van (22 april 1983). Selectie van studenten. Medisch Contact. [fotokopie] Ontboezeming van Van Es, ik kan er niets mee. Uitgangspunt is: als er dan toch geselecteerd moet worden, selecteer dan zo goed mogelijk. Kokervisie. Nou ja.

Hofstee, W. K. B. (1983). The case for compromise in educational selection and grading. In Anderson, S. B., & Helmick, J. S.: On educational testing. San Francisco: Jossey-Bass. 109-127. Gaat vooral in op loten als selectiemiddel. [html]

Köbben, A. J. F. (1983). Had de professor een goed rapport? NRC Handelsbladd 22-9-1983 Delpher. Repliek van H. 't Hart, en dupliek, 22-10-1983 Delpher. . Zie ook Köbben, A. J. F. (Red.) (1991). De weerbarstige waarheid. Opstellen over wetenschap (p. 134-144). Amsterdam: Prometheus. [hardcopy] [een concept, via Köbben] 'Een selectie-deskundige schreef mij': dat is in het concept; 'drs. Ben Wilbrink, verbonden aan het Centrum voor Onderzoek van het Wetenschappelijk Onderwijs, Universiteit van Amsterdam, schreef mij'. De tekst in deze alinea is stevig gewijzigd.

Vooraf wil ik opmerken dat Köbben een echt aardig onderzoek naar eindexamencijfers van hoogleraren heeft gedaan. Maar. Als het al iets te maken heeft met de numerus fixus voor geneeskunde, dan moeten we wel bedenken dat de gewogen loting naar verhouding met vroeger tijden verodingsgewijs veel meer kandidaten met hogere eindexamencijfers selecteert. Materieel gaat de oefening van Köbben dus nergens over, tenzij hij zou willen claimen (maar dat doet hij niet) dat geneeskunde het verdient om vooral kandidaten met de hoogste cijfers te mogen selecteren, waar het in de tijden van vóór de numerus fixus juist zo was dat geneeskunde nauwelijks kandidaten met hoge eindcijfers trok. Afijn, leest u het artikel, dat ik in zijn geheel heb overgenomen van Delpher, publiek domein dus.
Redactie: "De eindlijst van de middelbare school zegt niets over het succes bij de academische studie, beweren vele onderwijsdeskundigen. Schaf de selectie dus maar af en laat studenten per loting toe tot de universiteit. Een vergissing, meent prof. dr. A. J. F. Köbben. Het gaat om het verband tussen eindlijst en succes in de wetenschap. De ondubbelzinnige resultaten van een bescheiden onderzoek."
De kruitdamp is nu wat opgetrokken. Maar de meeste lezers zullen zich nog de strijd herinneren over de vraag: "loten of niet-loten" bij de toelating tot het hoger onderwijs.
Het begon allemaal in 1972. Toen werd voor enkele studierichtingen tijdelijk een numerus fixus ingevoerd. Het betrof toen en betreft ook nu nog vooral de studie in de geneeskunde. Wie als gemiddelde cijfer op zijn eindexamen een 7,5 of hoger had behaald, werd zonder mankeren toegelaten, anderen moesten loten.
In 1974 — kort na het aantreden van het kabinet-Den Uyl — werd het plan galanceerd voortaan alle plaatsen voor de studie geneeskunde via loting te vergeven. Dit plan heeft hevige oppositie opgeroepen en is nimmer verwezenlijkt. Als compromis werd een systeem van gewogen loting ingevoerd: hoe hoger iemands gemiddelde eindexamencijfer hoe groter zijn kans. Zo is het nog steeds.
Deze kwestie heeft vele pennen in beweging gebracht. Al met al zijn er enkele honderden stukken over gepubliceerd. De Leidse hoogleraar K. Bakker publiceerde in NRC-Handelsblad van 31 mei 1974 een stuk tegen loting, waarin hij de lezers uitdrukkelijk om bijval vroeg. Eind oktober had hij 1788 adhesiebetuigingen ontvangen plus 451 brieven, waaronder zeer uitvoerige; de meeste met een pleidooi tegen loting.
Vrijwel alle schrijvers waren academici. Wie zou denken dat het daarom een discussie op hoog niveau was, heeft het mis. Sommigen wisten een polemische toon nog wel te verenigen met zakelijke argumenten, anderen daarentegen haalden alle voorradige debatertrucs uit de kast of vervielen in regelrechte scheldpartijen. Het bontst maakte het de scribent met de eigenaardige naam Age Bijkaart in het Parool van 22 februari 1975 https://tinyurl.com/ygf4x6lm. Hij keert zich tegen het kamerlid Kees Kolthoff die loting voorstaat. Diens standpunt noemt hij "zonder overdrijving (!) stompzinnig, elitair, bekrompen en verachtelijk". En verder: "de hoogbegaafde wordt bij loting uitgestoten, dat vindt doctorandus Kees (het betrokken kamerlid) natuurlijk in zijn hart heel fijn, want Kees, nee, dat is vast en zeker nooit een hoogbegaafde geweest... (hij is) zo'n typische alternatieve doctorandus met... een bovenmeesterssnor en oudewijvenhaar." Maar vlak ook staatssecretaris Ger Klein (voorstander van loting) niet uit, die sprekend over zijn tegenstanders, het heeft over "...vunzig... onzindelijk denken... half-fascistische praat... plurken!" (Vrij Nederland van 4 jan. 1975.)
Belangen
Die felheid is wel verklaarbaar. Niet alleen stonden er grote belangen op het spel, voor- en tegenstanders hadden ook gans verschillende noties over hoe de samenleving in elkaar zit of hoort te zitten. Daarbij komt nog dat op de achtergrond de vraag nature or nurture (aanleg of milieu) in het geding was en zodra dat het geval is plegen de gemoederen heftig in beweging te geraken.
Kenmerk van zulke debatten is dat mensen met stelligheid dingen beweren waarvoor zij onvoldoende empirische grond hebben. Zo ook hier. De één roept dat loting "onherstelbare schade" zou toebrengen aan de wetenschap, ja "nationale intellectuele zelfmoord" zou betekenen; de ander ontkent dat te enen male. Nu is er een rijke literatuur — en daarnaar verwees men ook geregeld — over het verband tussen succes bij de academische studie en schoolresultaten. Maar daaraan heb je in dit verband niet veel!
De vraag waar het op aankomt was bij mijn weten nimmer systematisch onderzocht, althans niet in Nederland, te weten die naar een eventueel verband tussen succes in de wetenschap en schoolresultaten. Of preciezer: hebben degenen die thans succesvolle wetenschapsbeoefenaars zijn, indertijd ook hoge eindexamencijfers behaald?
Netelig
Vandaar dat ik daar zelf gegevens over bijeengebracht heb. Mijn aandrift om dit te doen was voornamelijk, om zo te zeggen, een zuiver wetenschappelijke. Als mensen — ook verstandige mensen — zo radicaal verschillend over iets denken, prikkelt dat de nieuwsgierigheid; je wilt dan weten hoe het werkelijk in elkaar steekt.
Met dit stuk heb ik derhalve geenszins de pretentie de netelige praktijkvraag van ja selectie of nee selectie op te lossen — ik vond en vind nog dat beide partijen minstens enkele steekhoudende argumenten hadden.
Als operationele definitie van 'succes in de wetenschap' heb ik genomen het bereiken van het hoogleraarschap. Zoals alle operationele definities is ook deze, zoals nog zal blijken, gebrekkig. Aan één derde van alle hoogleraren in Nederland heb ik een enqu&ecirque;teformulier toegezonden waarin ik hun vroeg naar hun eindexamencijfers. Het formulier is aan 734 personen verzonden. De non-response bedroeg na rappèl 31%, voor een dergelijke schriftelijke enquête zeer laag, maar één die ons toch te denken moet geven. Ik kom daarop nog terug.
Vervolgens heb ik de verkregen cijfers vergeleken met die van een even grote controlegroep. Mijn steekproef bevatte bv. 9 hoogleraren die in 1948 het eindexamen gymnasium alpha behaald hebben, voor mijn controlegroep heb ik daarom ook 9 willekeurig gekozen abituriënten-met-gymnasium-alpha uit 1948 genomen, enzovoorts. Alvorens mijn resultaten te presenteren wil ik de vraag aan de orde stellen wat men op theoretische gronden verwachten mag: aanmerkelijk hogere cijfers voor de groep hoogleraren of niet. Een selectiedeskundige en voorstander van loting, drs. Ben Wilbrink, verbonden aan het Centrum voor Onderzoek van het Wetenschappelijke Onderwijs, Universiteit van Amsterdam, schreef mij: "(indien u) veronderstelt dat de gemiddelde hoogleraar een eindlijst had met een gemiddelde van 7,5 of meer, dan zult u zwaar bedrogen uitkomen." En een der geënqueteerde hoogleraren schreef: "Als u uit de antwoorden op deze vragenlijst wilt afleiden of eindexamencijfers iets voorspellen over succes in de wetenschap, kunt u zich mijns inzie
ns de moeite sparen, zo'n verband is er niet." Voor dit laatste standpunt zijn ook uitstekende argumenten te geven. Wie postuleert dat er wèl zo'n verband zal zijn, redeneert waarschijnlijk als volgt: "een leerling die hoge cijfers op zijn eindexamen behaalt, beschikt over eigenschappen als intelligentie, weetgierigheid, studiezin, discipline. Welnu, dat zijn dezelfde eigenschappen die een noodzakelijke voorwaarde zijn om hoogleraar te worden. Vandálár."
Hiertegen valt echter veel in te brengen. In de eerste plaats het Einsteinargument (Einstein ging voortijdig van het gymnasium af met onvoldoendes voor een aantal vakken): juist de werkelijk creatieve, zeer intelligente leerlingen zullen geen belangstelling voor het schoolwerk hebben, en zich hoogstens voldoende inspannen om een zesje te halen. En als pendant hiervan de gedachte dat het vooral de "bleke blokkers" zijn, de gedweeë, brave, harde werkers, helemaal niet zo slim, de over-ambitieuze leerlingen ook, die hoge cijfers behalen.
Dan zijn er de laatbloeiers, die op school niet zoveel presteren door welke psychische of fysieke oorzaken ook, en pas later in hun element komen. Een argument van heel andere aard is nog dat cijfers niet zoveel zeggen: de 7,5 van de ene leraar of de ene school betekent heel wat anders dan de 7,5 van een andere.
Hielenlikkerij
Er is nog een factor die het veronderstelde verband kan verstoren. Misschien zijn vele hoogleraren helemaal niet zo goed in hun vak, maar hebben zij hun positie verkregen door geluk (zijn zij benoemd faute de mieux) of vanwege hun relaties; door ellebogenwerk of hielenlikkerij, en door conformisme aan de heersende wetenschappelijke en/of maatschappelijke stromingen.
Wat we meten is de resultante van alle genoemde factoren. Sommige ervan zullen de veronderstelde correlatie wellicht versterken, maar de meeste zullen deze verzwakken, zozeer dat er misschien wel niets overblijven zal. Voor dit laatste pleit ook het ervaringsfeit dat het voorspellend vermogen van een selectie-instrument minder wordt naarmate het te voorspellen gevolg later optreedt. In dit geval liggen er gemiddeld zo'n 20 jaar tussen het een (het eindexamen) en het ander (de benoeming tot hoogleraar).
Om te laten zien dat de hierboven vermelde bedenkingen niet zonder grond zijn, enkele citaten uit wat de geënqueteerde hoogleraren mij schreven: "7 jaar gedaan over de lagere school, op het gymnasium moeite met wiskunde, een keer overgegaan na herexamen; matige cijfers op mijn eindexamen." "Was gedurende mijn laatste schooljaar langdurig ziek; haalde mijn eindexamen met de hakken over de sloot."
"Hoe groter de aangeboren begaafdheid hoe moeilijker het is om zonder ergernis en frustratie deel te nemen aan de krankzinnige toestanden die proefwerk en examen heten, goede cijfers te halen, enquêtes in te vullen enz.
"Veel middelbare scholieren volgen de weg van de minste weerstand. Ik heb me in de hogere klassen van de HBS nooit méér ingespannen dan nodig was om een voldoende cijfer te halen.
Des te meer is de uitkomst van onze enquête verrassend. Het verschil is groot en zéér significant: het gemiddelde eindexamencijfer van hoogleraren is 7,7, dat van de controlegroep 6,7. We dienen hierbij te bedenken dat de cijfers slechts variëren van gemiddeld een 6- tot gemiddeld 9,5, zodat de hoogleraar gemiddeld bijna 27 % hoger scoort dan de abituriënt uit de controlegroep.
Dan is er nog een ander groot verschil. Als bekend, is zitten blijven een veel voorkomend verschijnsel in het Nederlandse onderwijs. Van allen die de middelbare school in de betrokken periode met een einddiploma hebben verlaten, heeft ruim 75% één of meer klassen overgedaan, van de geënqueteerde hoogleraren slechts 18%. Het heeft hun, kan men zeggen, door de bank genomen minder moeite gekost het eindexamen te bereiken, bovendien zullen zij gemiddeld jonger geweest zijn dan hun klasgenoten toen zij eindexamen deden.
De hoogleraren in de exacte vakken (wiskunde, natuurkunde, scheikunde) scoorden indertijd het hoogst: gemiddeld 8. Maar die in andere vakken scoren niet veel lager en zelfs degenen met het laagste gemiddelde cijfer, die in de geneeskunde (7.4), vertonen nog een ruim verschil met de controlegroep.

hgl. exacte wet.: 8,0
hgl. geesteswet.: 7,8
hgl. biol. wet.: 7,7
hgl. maatsch. wet.: 7,6
hgl. med. wet.: 7,4
controlegroep: 6,7

Tabel 1: gemiddeld cijfer op de eindlijst van de middelbare school bij Nederlandse hoogleraren in diverse wetenschappen. De controlegroep bestaat uit willekeurige scholieren van hetzelfde eindexamenjaar.
```
 talen   wisk    natk   gesch   lat/gr

  7,8     7,5     8,2     8,2     7,9     hgl. geesteswet.

  7,6     7,5     7,7     8,1     7,5     hgl. maatsch. wet.

  7,5     8,6     8,6     7,8     7,4     hgl. exacte wet. 

  7,5     7,8     8,1     7,8     7,9     hgl. biol. wet.
 
  7,0     7,6     7,9     7,6     6,8     hgl. med. wet.

  7,5     7,9     8,2     7,9     7,5     alle hoogleraren

  6,6     6,7     6,9     7,2     6,6     controlegroep 
```
Tabel 2. De gemiddelde cijfers van Nederlandse hoogleraren behaald bij het eindexamen van de middelbare school. De controlegroep bestaat uit personen die in hetzelfde jaar eindexamen deden. Vet afgedrukt zijn de cijfers die hoger liggen dan het gemiddelde cijfer van alle hoogleraren.

Dat hoogleraren, zegge, in de oude talen indertijd hoge cijfers behaald hebben voor latijn en grieks, ligt in de rede. Interessanter is dat, zoals blijkt uit tabel 2, hoogleraren uit een bepaalde groep van wetenschappen (bv. de geesteswetenschappen) gemiddeld ook hoger dan de controlegroep gescoord hebben bij andere vakken (bv. de wiskunde).
In tabel 2 zijn die cijfers onderstreept, die hoger liggen dan het gemiddelde voor de totale groep hoogleraren. Het resultaat is in overeenstemming met de verwachting: men scoort het hoogst voor die vakken die het meest verwant zijn aan de eigen discipline.
Opvallend is het extreem hoge cijfer voor wiskunde en de natuurwetenschappen bij de latere hoogleraren in de vakken. Verder geldt dat voor alle onderdelen de hoogleraren gemiddeld hoger scoorden dan de controlegroep. Het laagst zijn de cijfers van de medici, in enkele gevallen zelfs niet of nauwelijks significant hoger dan die van de controlegroep.
Men bedenke hierbij overigens wel dat het wiskundeprogramma van de vroegere gymnasium alpha-opleiding weinig om het lijf had; een hoog cijfer daarvoor betekent dus niet zo heel veel.
Automatisch
Wat is de betekenis van deze cijfers? Stel: in het verleden had permanent voor alle vakken de regeling bestaan die een paar jaar voor de medische studie heeft gegolden, namelijk dat abituriënten met een 7,5 of hoger automatisch zouden zijn toegelaten, terwijl de anderen hadden moeten loten om een beperkt aantal plaatsen. Van de controlegroep zou dan bijna 13% automatisch toegelaten zijn, van de groep latere hoogleraren ruim 64% (van de medische hoogleraren 57%).
Het is dus duidelijk dat hoogleraren gemiddeld hoge cijfers behaalden. Maar het omgekeerde geldt geenszins; niet allen die hoge cijfers behaald hebben, zijn hoogleraar geworden. Natuurlijk niet! Al was het maar omdat niet iedereen lust heeft zich aan de wetenschap te wijden. Een eventueel aanwezige meer dan gemiddelde intelligentie komt ook uitstekend te pas voor wie bankdirecteur wil worden, beroepsschaker, vakbondsbestuurder, musicus of meester-oplichter. Van de 37 personen uit onze controlegroep, die een gemiddelde van 7,5 of meer hebben behaald, is er, voorzover wij hebben kunnen nagaan, slechts één hoogleraar geworden.
Mijn enquete bevatte ook één opinievraag, te weten: "Denkt u dat hoogleraren gemiddeld aanmerkelijk hogere eindexamencijfers hebben dan andere abituriënten van de middelbare school?" Deze vraag kwam mij op nogal wat korzelige reacties te staan van collega's: "... wat heet aanmerkelijk?... dit is een onduidelijke vraag... daarop geef ik geen antwoord..." Toch beantwoordde 50% deze vraag met "ja", daartegenover 15% met "neen" en 35% met "geen oordeel". Aardig is dat zij die deze vraag met "ja" beantwoordden een significant hoger gemiddeld eindexamencijfer hadden dan zij die "neen" zeiden.
<>Vader
Over de boven gegeven cijfers valt niet of nauwelijks te twisten, over hun interpretatie des te meer. Men kan zich in de eerste plaats afvragen welk verband er bestaat tussen het hoogleraarschap en hoge eindexamencijfers. Is dat een directe, zoals hierboven gemakshalve is verondersteld, of veeleer een indirecte? M.a.w. is er wellicht een verborgen derde factor, die voor beide verschijnselen verantwoordelijk is? Het ligt voor de hand om hierbij te dekken aan het sociale milieu, vandaar dat ik de geënqueteerden gevraagd heb naar het beroep van hun vader.
Vermelding verdient allereerst dat vergelijkbare gegevens op dit punt weinig precies zijn. Maar als we een verdeling maken in "hoog", "middelbaar" en "laag" milieu — gemeten aan het beroep van de vader — kunnen we toch met voldoende mate van zekerheid vaststellen dat hoogleraren nagenoeg in gelijke mate als andere abituriënten afkomstig 'zijn uit een "laag" milieu. Voorts dat zij significant vaker voortkomen uit een "hoog" milieu (en dus minder vaak uit een "middelbaar" milieu).
Dit laatste verschil kan evenwel de vermelde verschillen in eindexamencijfers en doubleren op geen stukken na verklaren! Nog afgezien van het feit dat we hierbij met onze redenering twee kanten op kunnen. Er zijn bijvoorbeeld hoogleraren wier vader óók hoogleraar was: is dat nu een kwestie van milieu of van erfelijkheid (of beide)?
Freudiaans
Voorts kan men zich de vraag stellen of het verkregen resultaat niet een artefact is van ons ondèrzoek. Te denken valt hierbij aan de non-response, die zoals vermeld 31% bedroeg. Het is mogelijk en zelfs waarschijnlijk dat onder de non-response betrekkelijk velen zitten met lage eindexamencijfers. Al ging het hier om een volstrekt anonieme enquete toch kan het vervelend zijn als hoogleraar te moeten bekennen dat je indertijd op school niet zo best was; daardoor kan het terugzenden van het enqueteformulier freudiaans vergeten zijn.
Hierbij valt nog te bedenken dat veel hoogleraren gekant zijn tegen loting en derhalve belang hadden bij een resultaat van dit onderzoek, dat als waarschuwing tegen loten kan worden opgevat.
Ook een gegeven uit een andere enquete verdient in dit verband vermelding. Daarbij werd aan wetenschapsbeoefenaars gevraagd hun publicaties op te geven: zij die betrekkelijk veel gepubliceerd hadden bleken significant vaker aan de enquete mee te doen dan anderen, die op dit punt lager scoorden.
Daarom is het verstandig op onze cijfers een correctie aan te brengen. Onder het motto: liever te voorzichtig dan niet voorzichtig genoeg, wil ik ervan uitgaan dat degenen, die niet hebben meegedaan (de non-response) een gemiddeld eindcijfer hadden van 6.7, gelijk dus aan dat van de controlegroep.
Doen we dat dan zakt het gemiddelde cijfer voor de groep hoogleraren van 7,7 naar 7,4. Maar ook dan is het verschil met de controlegroep nog ruimschoots significant en hoeft er aan de bovenvermelde conclusies nauwelijks iets veranderd te worden. Halen wij een dergelijke operatie uit met het percentage voor doubleren, dan stijgt dit van 18% naar 36%, nog altijd zeer veel lager dan het gemiddelde van ruim 75%.
Voorbestemd
Wat is de les die uit onze resultaten te trekken valt? Ook daarover kan men twisten. Men kan, gegeven de gepresenteerde cijfers, ervan uitgaan dat degenen die nu hoogleraar zijn daar als het ware toe voorbestemd waren, eenvoudig omdat zij de besten waren (in wetenschappelijk opzicht) en omdat mensen die wetenschappelijk iets presteren betrekkelijk schaars zijn. Als deze interpretatie juist is, zou een rigoureuze vorm van loten een regelrechte aanslag betekenen op de stand van de wetenschap in Nederland.
Maar men kan eveneens redeneren dat ook bij loting er jaarlijks toch honderden jongens en meisjes tot de universiteit worden toegelaten met een gemiddeld cijfer van 7.5 of hoger en dat dit reservoir groot genoeg is voor de recrutering van hoogleraren. Men kan ook een tussenstandpunt innemen en zeggen dat dit laatste niet geldt voor vakken als wis- en natuurkunde, maar bv. wel voor geneeskunde (notabene de enige faculteit waarvoor indertijd loting is voorgesteld!).
Men kan tenslotte zelfs ontkennen, zoals we gezien hebben, dat het huidige bestand van hoogleraren een elite vormt en evenzeer dat dit zou gelden voor abituriënten met hoge cijfers. Het gaat misschien in beide gevallen om strebers! Zo bezien kan loting zelfs tot een beter hoogleraren bestand leiden. Persoonlijk geloof ik daar niet zo erg in, maar het is wel een toelaatbare redenering, één die strikt genomen niet strijdig is met de geconstateerde feiten.
Conclusie
Maar één conclusie staat vast: hoogleraren beschikken blijkbaar door de bank genomen over een combinatie van eigenschappen, die verrassend goed worden geëndiceerd door hoge eindexamencijfers. Welke eigenschappen dat precies zijn en in welke verhouding, daar zal men nog lang en veel over kunnen strijden. Tenslotte nog dit: het gaat in het bovenstaande over eindexamencijfers van vroeger, van vóór de mammoetwet. Of dergelijke verbanden ook gelden onder het vigerende schoolsysteem is de vraag. Misschien wil straks een ander dat nog eens uitzoeken.
Een aantal gegevens heb ik ontleend aan: H. Tromp en H. de Zwart: Brieven aan Bakker; standpunten en argumenten van voorstanders van selectie, C. O. M. T., Hooigracht 15, Leiden, 1983 30 pp.

Wilbrink, Ben. (1983). 'Rapport'. Reactie op Köbben, (1983), rubriek Brieven in NRC ‪Delpher en webpagina

'De professor had een goed rapport' Köbben rapporteert een aardig onderzoek naar cijfers van hoogleraren, maar daar draait het toelatingsprobleem bij numerus fixusopleidingen niet om. Dat is nu juist het misverstand. Het misverstand is hardnekkig, en in zekere zin het krachtigst ontmaskerd in opdracht van het CvB van de universiteit Leiden, zie rapporten van ICLON over onderzoeken bij een drietal opleidingen naar de mogelijkheden voor selectie-aan-de-poort.

Verlenging en aanvulling van de machtigingswet inschrijving studenten alsmede wijziging van artikel 77 van de wet op het wetenschappelijk onderwijs. Tweede Kamer der Staten-Generaal, Zitting 1982-1983, 17 961, nr. 1-3, A. Oorspronkelijke tekst van het ontwerp van wet en van de memeorie van toelichting zoals voorgelegd aan de raad van State en voor zover nadien gewijzigd. B. Advies van de Raad van State.

Wijnen, W. H.. F. W. (april 1983). Is selectie van mediche studenten wel mogelijk? Medisch Contact, nr. 16, 477-479. [fotokopie via Wijnen 22-8-1983] [niet online gevonden]

Geen standpunt, maar een overzicht van problematische aspecten van tal van varianten die ook in buitenlanden zijn te vinden. Wat me wel opviel, bij een snelle blik op de tekst: dat Wijnen vindt dat 'voorrang geven aan gegadigden van wie is gebleken dat zij het meeste in hun mars hebben' 'alleszins rationeel' lijkt. Ofwel: een meritocratisch ideologie als vanzelfsprekend rationeel. Zonder een vraagteken erbij te zetten, terwijl dit artikel gaat over vraagtekens die te zetten zijn.

Ben Wilbrink (1983). De selectie voor Tweede Fase Opleidingen is al wettelijk geregeld; de vraag is: hoe wordt dat verder ingevuld? [ongepubliceerd] http://benwilbrink.nl/publicaties/83Selectie2eFase.htm

1984 betting

John Broome (1984). Selecting people randomly. Ethics, 95, 38-55. jstor

Willem K. B. Hofstee (1984). Methodological Decision Rules as Research Policies: A Betting Reconstruction of Empirical Research. Acta Psychologica. International Journal of Psychonomics, 56, 93-109.

Reprinted as: Willem K.B. Hofstee (1988). Methodological Decision Rules as Research Policies: A Betting Reconstruction of Empirical Research. In Katrin Borcherding, Berndt Brehmer, Charles A.J. Vlek, and Willem A. Wagenaar: Research Perspectives on Decision Making under Uncertainty: Basics Theory, Methodology, Risk and Applications. Amsterdam: North-Holland.
abstract A betting model of empirical research is described. The model requires that opposing parties reach agreement on an operationalization and specify their predictions in terms of a probability distribution over possible research outcomes. Proper decision rules are used to decide on the amounts of reputation that are gained and lost upon observing the data. It is argued that adoption of the model would lead to less trivial research, less selective publication, and a more liberal attitude towards experimental design. The betting model is contrasted with several other methodologies. In these comparisons, methodological models are viewed as policies, i.a., sets of rules which lead to certain predictable consequences if rational individuals exploit these rules to their own advantage. All comparisons reveal that the other models have relatively undesirable properties from this point of view. In discussing criticisms of the betting model, it appears that the model is also not completely water-proof from a policy point of view when participants do not wish to maximize their subjectively expected reputation. Other criticisms are discussed and are found wanting.
[10-19-2007] What is the connection to lotteries: the experiment is a gambit—lottery—against nature, nature playing against the bidders. Once the bids are definitive, the situation from the bidders point of view is perfectly like that of the applicants for the study of, e.g., the study of medicine facing a weighted lottery, while yet having to sit the examination that will be decisive for the weighting. (See Wilbrink (1980) htmlhow this may be modeled mathematically).
[10-19-2007] The betting construction might be considered to be the problem how to distribute 'reputation' in a just way. The betters cannot both have the reputation that is at stake: the experiment will prove at least one of them wrong, losing him or her the reputation at stake. It might be possible, of course, to distribute the reputation at stake equally, refraining from the critical experiment, but that exactly is not the point. The situation therefore resembles that of one position being available to two applicants.: winner takes all, be it the open position, or the reputation put at stake.
[10-19-2007] Is the betting situation a lottery? Nature doesn't gamble here. (Nature gambling is the story of the birds and the bees. Or that of Schrödinger's cat, if you like that better). For the participants the bet involves a probability distribution, therefore for each participant the lottery is defined by the subjective probability distribution as defined for the bet. See also Van Lenthe (1993) on techniques for eliciting those distributions. The straight lottery—each participant having exactly probability ½—is easily seen to be a very extreme case. Therefore it would be interesting to analyze in what ways a straight lottery for admission to numerus-fixus studies differs from the Hofstee betting model. That analysis might illuminate the problem of weighting the admissions lottery, using examination GPA's. A challenge to Peter Stone?
W. K. B Hofstee (1980). De empirische discussie. Theorie van het sociaal-wetenschappelijk onderzoek. Meppel: Boom. isbn 90 6009 455 7
W. K. B. (1977). De weddenshap als methodologisch model. Nederlands Tijdschrift voor de Psychologie, 32, 203-217.
Jelle van Lenthe (1993). ELI. The use of proper scoring rules for eliciting subjective probability distributions. dissertation Groningen. Leiden: DSWO-Press.
Jelle van Lenthe (1993). An interactive elicitation technique for subjective probablility distributions. Organizational Behavior and Human Decision Processes, 55, 379-413.
Jelle van Lenthe (1994). Scoring-rule feedforward and the elicitation of subjective probability distributions. Organizational Behavior and Human Decision Processes, 59, 188-209.

Nederlandse Staatscourant. Numeri fixi 1984-1985 definitief vastgesteld. 30-5-1984

F. van Noord, J. Cohen-Schotanus & J. Starren (1983/84). De effekten van selektie op eindexamencijfers en afschaffing van het jaarklassensysteem op het studierendement in de Fakulteit Geneeskunde te Groningen. Universiteit en Hogeschool, jaargang 30, #5, 221-238.

Gegevens over een tiental jaren laten zien dat organisatorische maatregelen (afschaffen jaarklassensysteem) een groter [negatief] effekt op rendementen hadden dan de selektie bij gewogen loting op eindexamencijfers [positief] .

. Wageningse Hogeschoolblad, 7 (7). 24-2-1984. Kamer akkoord met numerus fixus.

1985 de lerarenopleiding

Academische Raad (1985). Advies over toelating en selectie i.v.m. de tweede-fase lerarenopleiding. 's-Gravenhage: Academische Raad. Zie m.n. de standpuntbealing op p. 7-8.

1986

B. P. Sloot (1986). Positieve discriminatie. Maatschappelijke ongelijkheid en rechtsontwikkeling in de Verenigde Staten en in Nederland. Zwolle: Tjeenk Willink. Proefschrift Leiden.

1987 desert

Eijk, D. van -, Flexibiliteit is het handelsmerk in het Zweedse hoger onderwijs. HBO-Journaal 9/87 38- . ged. abstract onder: marktoriëntatie

Folia. Universiteiten houden vast aan gewogen loting. Deetman wil nog verwijzende propedeuse. 13 november 1987.

De gezamenlijke universiteiten willen dat de mogelijkheid van studentenstops aan het begin van de studie blijft bestaan. Zij voelen niets voor het idee van minsiter Deetman om het systeem van loting af te schaffen en iedereen automatisch toe te laten tot het eerste jaar. Dit standpunt heeft dr. j. A. van kemenade dinsdag namens de Vereniging van Samenwerkende Nederlandse universiteiten uitgedragen in een overleg met minister deetman in de Hoger Onderwijs kamer. Hij noemd edit systeem een 'historisch compromis', dat altijd nog eerlijker is tegenover studentn dan het systeem dat de minister wil invoeren. In zijn Hoger Onderwijs en Onderzoek Plan (Hoop) heeft minsiter deetman onlangs het idee gelanceerd om de studentenstop of numerus fixus te laten vervallen. Wie over een voldoende vooropleiding beschikt zou automatisch worden toegelaten tot de studie van zijn keuze. Na het eerste jaar - de propedeuse - moet elke student vervolgens een gefundeerd advies krijgen over zijn vervolgstudie. Deetman noemt dit de 'verwijzende functie' van de proepdeuse, een functie die trouwens in de wte op het wetenschappelijk onderwijs wordt genoemd. etc.

Sher, G. (1987). Desert. Studies in moral, political, and legal philosophy. Princeton: Princeton University Press.

Wasserman, D. (1996). Let them eat chances: probability and distributive justice. Economics and Philosophy, 12, 29-49. researchgate.net

p. 30: If there are two distinct conceptions of probability involved in the appraisal of lotteries, there are also two distinct views of how a lotery exploits probability to achieve fair treatment. These views can be characterized as distributive and procedural. 48; But we live in a world where we can divide resources with only partial loss of value, and we can increase the production of goods to reduce or eliminate their scarcity. Both options have significant costs: there will be a loss of net value in dividing a good whenever the sum of the parts has less value than the undivided whole; there will be greater scarcity elsewhere oif we increase the production of this good. If we see a lottery as distributing something of value besides the good itself, or as partially satisfying the demand for that good, we may be more inclined to reject the costs of increased division or production. We may be more inclined to give the undivided good to one claimant and let the rest eat chances, or to maintain the existing scarcity of that good rather than to divert productive resources from other goods. If, on the other hand, we see lotteries as having only the procedural virtue of respecting equal entitlements by allocating disputed goods in a manner not known or reasonably believed to favor any claimant, they will offer a less attractive alternative to the more equal distribution of resources. We may be more willing to incur the costs of fuller division or increased production.

1988 a gold lottery

Cate, Th. J. ten (1988). Lange reeks maatregelen schaadt opleiding tot arts. De Volkskrant 17-2-1988.

Dronkers, J. (1988). Hoger onderwijs voor velen. Is de externe democratisering geslaagd? Intermediair, 24 (27),15-17. 8-7-1988.

1989 Solomonic judgements

Elster, J. (1989). Solomonic judgements. Studies in the limitations of rationality. Cambridge: Cambridge University Press.

lotenp. 1: My concern here is ... with failures in rational choice theory. p. 2: in this book ... the emphasis is on the indeterminacy of rational choice theory.
p. 37 I shall argue that we have a strong reluctance to admit uncertainty and indeterminacy in human affairs. Rather than accept the limits of reason, we prefer rituals of reason.
p. 114; Using a weighted lottery (or multiple queues) could increase everybody's chance of getting the scarce good, if the inequality created opportunities or incentives that in the end would make the good less scarce. The regulation of access to medical or technical education by a weighted lottery could be justified by this argument. Ik kan deze gedachte van Elster niet volgen.
p. 121; The basic reason for using lotteries to make decisions is honesty. [Leuk: dat onderscheid tussen fairness en honesty!) Honesty requires us to recognize the pervasiveness of uncertainty and incommensurability, rather than deny or avoid it. Some decisions are going to be arbitrary and epistemically random no matter what we do, no matter how hard we try to base them on reasons. Chance will regulate a large part of our lives, no matter how hard we try to avoid it. By taming chance we can bring the randomness of the universe under our control as far as possible and keep free of self-deception as well. The requirements of personal causation [De Charms (1968)] and autonomy [Elster (1983a), ch. 3] are reconciled by the conscious use of chance to make decisions when rational argument fails. Although the bleakness of this vision may disturb us, it is preferable to a life built on the comforting falsehood that we can always know what to do. Otto Neurath characterizes the belief that we can always have good reasons for our decisions as pseudorationalism. Whereas Cartesian 'rationalism sees its chief triumph in the clear recognition of the limits of actual insight', pseudorationalism 'leads partly to self-deception, partly to hypocrisy'. To conclude the present chapter I can do no better than to quote his further comments on this distinction: [ik neem alleen het tweede deel van het citaat over] "Let us go back to the parable of Descartes. For the wanderers lost in the forest, who have no indication at all as to which direction to follow, it is most important to march on energetically. One of them is driven in some direction by instinct, another by an omen; a third will carefully consider all eventualities, weigh all arguments and counter-arguments and, on the basis of inadequate premises of whose deficiencies he is unaware, take one definitte direction which he considers the correct one. The fourth, finally, will think as well as he can, but not refrain from admitting that his insight is too weak, and quietly allow himself to decide by lot. Let us assume that the chances of getting out of the forest are the same for the four wanderers; nevertheless there will be people whose judgment of the behaviour of the four is very different. To the seeker after truth whose esteem of insight is hghest, the behaviour of the last wandere will be congenial, and that of the pseudorationalist most repellent. In these four kinds of behaviour we can perhaps see four stages of development of mankind without exactly claiming that each one of them has come into full existence. (Neurath, 1913, 9-11).

Gerritsma, J. G. M. (1989). Verbetert selectie het lage rendement? Medisch Contact 1083-1086. pdf hele nummer

Kokervisie. Hoewel, het is op zich ook wel nuttig enig inzicht te hebben in voorspellende waarden, maar dat is dus niet waar het bij een numerus fixus om gaat. Maar hoe dat in de VS gaat, heeft dat betekenis voor eigen land?
Wat is de voorspellende waarde van de verschillende selectiemethoden met betrekking tot een goede studieprestatie in de opieiding geneeskunde en in hoevene voorspelt een goede studieprestatie in de opieiding geneeskunde een goede heroepsuitoefening later in de praktijk? De voorspellende waarde van de meeste tests voor het uiteindelijke beroepssucces is twijfelachtig, stelt Dr. J. G. M. Gerritsma, universitair hoofddocent en coordinator van de afdeling Onderzoek en Ontwikkeling van het Medisch Onderwijs bij de Faculteit Geneeskunde der Rijksuniversiteit Utrecht.

M.A.J. Eijkman (27 juni 1989). Onverwacht dreigt een tekort aan tandartsen. De Volkskrant. Delpher

1990 De machtigingswet wordt telkens maar verlengd

Verlenging van de Machtigingswet inschrijving studenten en de Machtigingswet beperking inschrijving h.b.o. Kamerstuk 21600

nr 1-2 Voorstel van wet. pdf
nr 3 Memorie van toelichting pdf
nr 4 Verslag. pdf
Advies Raad van State pdf
- De Raad wijst erop dat de huidige wet eindigt op 31-12-1990, en het voorstel voor wijziging van de wet ingaat op 1-1-1991, zodat de wet een wet wijzigt die dan niet meer bestaat. Ze hebben wel humor, daar in Den Haag

Hofstee, W. K. B. (1990). Allocation by lot: a conceptual and empirical analysis. Social Science Information, 29, 745-763. 10.1177/053901890029004004 preview & researchgate pdf

Kits van Waveren, E. (1990). Maatschappij heeft ook lager intellect nodig. NRC Handelsblad 3-2-1990. Over selectieprocedures in Engeland bij toelating tot de medische studie. nogal rhetorisch.

Verlenging machtigingswet 19 juni 1990, TK 89-90 21600 nrs 1-2.

Young, I. M. (1990). Justice and the politics of difference. Princeton: Princeton UP.

1991 Stilte voor de storm

ERIC 1982-1991Ravelo-Hurtado,-Nestor-E.Nitko,-Anthony-J. Selection Bias According to a New Model and Four Previous Models Using Admission Data from a Latin American University. 10.1207/s15324818ame0202_2 abstract

Huisman, A., & Koppenol, J. (1991). Daer compt de Lotery met trommels en trompetten!. Loterijen in de Nederlanden tot 1726. Hilversum: Verloren.

Gedeelten zijn beschikbaar op http://books.google.nl/.
Het belang van dit boekje is dat de historische wortel van de loterij juist de verloting van schaarse marktplaatsen en ambten is, dus een toepassing die vergelijkbaar is met loten voor numerus-fixusopleidingen.

Rosenfeld, M. (1991). Affirmative action and justice. A philosophical and constitutional inquiry. New Haven: Yale University Press. '96 Lottery system for allocating scarce goods, 25, 72-73, 121, 125, 127-28; compared to use of affirmative action as a 'tiebreaker,' 100; compared to quota, 126.

Volkskrant (13-11-1991). De loting ontlopen. Kiezen na school. Door Henk Strabbing. Ook over wachtijsten voor de huisartsopleiding. Delpher [knipsel, niet bewaard]

Leader: De U-bochtconstructie bracht via Luxemburg commerciële televisie in Nederland. Die lepe orriweg over de grenzen in Europa gebruiken studenten ook steeds vaker. Nederlanders trekken massaal naar België om medicijnen te studeren. En wie de basisopleiding wel in eigen land afrondt, stuit opnieuw op wachtlijsten. Marijke Verburgh en Arie Speelman staken over naar Engeland om zich daar te specialiseren.

Wiggers, J. H. (1991). Recht doen aan gelijkheid. Een beschouwing over voorkeursbehandeling en de betekenis van het gelijkheidsbeginsel in het grensgebied van recht en sociaal-politieke ethiek. Nijmegen: Ars Aequi Libri.

1992 Goodwin: justice by lottery

Eckstein, M. A., & Noah, H. J. (eds) (1992). Examinations: comparative and international studies. Oxford: Pergamon Press.

Elster, J. (1992). Local justice. How institutions allocate scarce goods and necessary burdens. Cambridge University Press.

Problems of local justice - Principless of local justice - Consequencess of local justice - Explainings local justice - Local and global justice

Willem Frijhoff (1992). The Netherlands. In Clark, B.R., & Neave, G.R. (Eds.)(1992). The encyclopedia of higher education. Oxford: Pergamon Press. I, 491-504).

Over toelating tot numerus fixus studies: "The selection of students involves allocation by lottery, weighted by the average marks of the school-leaving examination, - a hybrid solution that often causes surprise among foreign observers. However, it reflects perfectly the prevailing Dutch ideology: crude meritocracy (which is in fact favorable to the higher social classes) should be reconciled with equality of educational opportunities for all."

Barbara Goodwin (1992). Justice by lottery. London: Harvester Wheatsheaf. isbn 0745012744 info

Kolthoff, K. (17-4-1992) Gezondheidszorg is nog lang niet toe aan vrije prijsvorming. de Volkskrant Delpher

Een door staatssecretaris Simons ingestelde commissie pleitte deze week voor vrije prijsvorming in de gezondheidszorg. Dat kan alleen, zo meent K. Kolthoff die in de commissie een minderheidsstandpunt innam, als er sprake is van een markt met aan elkaar gewaagde partijen. Zover is het nog lang niet.

VRIJERE prijsvorming is een noodzakelijk bestanddeel van een nieuw stelsel gezondheidszorg, zoals door de commissie-Dekker in 1987 werd aanbevolen en door kabinetten van verschillende politieke samenstelling nadien werd overgenomen. Dat betekent dat er sprake zal zijn van prijsconcurrentie tussen verzekeraars en tussen aanbieders van zorg (artsen, ziekenhuizen, enzovoort). Net zoals dat bij andere goederen en diensten het geval is, zal dat inhouden dat de prijzen en prijs-kwaliteitverhouding van het aanbod kunnen verschillen. Voor het zover is moet er nog heel wat gebeuren.
Daarom stelde staatssecretaris Simons de commissie Prijsvorming in de Zorgsector in om hem te adviseren over de voorwaarden waaronder een vrijer prijsbeleid mogelijk zou zijn. De commissie moest zich daartoe een oordeel vormen over de marktconstellatie in de verschillende sectoren van de gezondheidszorg, waar prijs, kwaliteit en hoeveelheid aangeboden zorg tot nu toe verregaand door de overheid zijn bepaald.
De commissie heeft in haar eindrapport een aantal criteria voor het introduceren van een marktmechanisme omschreven. Aan de hand van die criteria kan worden beoordeeld of marktwerking en daarmee vrije prijsvorniing mogelijk is. Als aan deze criteria niet wordt voldaan dan kan dat ondermeer leiden tot machtsmisbruik, voordelen voor de aanbodkant,prijsexplosies, kwaliteitsverlies en verdere verstarring in de zorg.
De criteria geven aanwijzingen voor het aantal aanbieders, de substitutiemogelijkheden (alternatieven), mogelijkheden tot de markt toe te treden, herkenbaarheid en vergelijkbaarheid van 'produkten' (zorgaanbod, behandelwijze) en zo meer. Vervolgens zijn een aantal deelmarkten in de gezondheidszorg aan de hand van deze criteria geanalyseerd: ziekenhuisen specialistische zorg, topklinische zorg, verzorgingstehuizen, thuiszorg en ook de markt van de verzekeringen. De meerderheid van de commissie concludeert dat vrije prijsvorming op deze markten mogelijk en wenselijk is.
In het minderheidsstandpunt wordt dat betwijfeld. Volgens dit standpunt is de gezondheidszorg 'een typische 'aanbiedersmarkt' die bovendien wordt gekenmerkt door concentraties, kartels en sterk door het aanbod bepaalde vraag'. In het rapport wordt dat in algemene bewoordingen ook beleden, maar de conclusies per specifieke sector zijn er niet minder optimistisch om.
De werkelijkheid biedt weinig aanleiding voor dergelijk optimisme. Zo stellen de ziekenfondsen bijvoorbeeld op het moment dat concurrentie in hun regio's is toegestaan, alles in het werk om deze te weren door kartelafspraken met andere ziekenfondsen, waar ook de (huis)artsen aan meewerken. Tot die werkelijkheid behoren ook de tegen wedijver en marktwerking gerichte beroepscodes van de medische standsorganisaties.
Die houding ontneemt verzekerden en patiënten de mogelijkheid tot kritische vergelijking en keuze. De verstarring van het oude stelsel - sterk punt in Simons' pleidooi voor vernieuwing - wordt zo door de aanbodpartijen in de nieuwe constellatie op oude voet voortgezet.

De bedenkers van het nieuwe stelsel hanteren bij hun voorstellen een aantal vooronderstellingen. Een van de belangrijkste daarvan is die van consumentensoevereiniteit. Dat is de mogelijkheid voor consumenten door hun keuzegedrag een belangrijke invloed op hoeveelheid, prijs en kwaliteit van het marktaanbod uit te oefenen. Vanouds gaan politici en economen hier van uit. In de gezondheidszorg is, meer nog dan in andere bedrijfstakken, het omgekeerde het geval. Hier is niet de consumentensoevereiniteit, maar de producentensoevereiniteit de meest overheersende vorm.
Wanneer een overheid andere marktverhoudingen en andere uitkomsten voorstaat, dient de overheid ook echt een beleid te voeren dat daar op is gericht. In de minderheidsnotitie worden daarover een reeks concrete aanbevelingen gedaan: het bevorderen van reële keuzemogelijkheden, het verplicht stellen van consumenteninformatie over alle relevante marktaspecten, activering en daadwerkelijke toepassing van de wettelijke mededingingsregels en zonodig uitbreiding daarvan, drastische versterking van de juridische en financiële positie van collectieve en individuele belangenbehartiging voor verzekerden en patiënten.
Ook de stelling dat de vertegenwoordigers van verzekeraars en zorgaanbieders de capaciteit van opleiding en beroepsuitoefening kunnen bepalen, wordt in de minderheidsnotitie aangevochten. Op die manier worden zaken van algemeen belang, die de marktverhoudingen zelf raken, in handen van vertegenwoordigers van deelbelangen aan de aanbodzijde gelegd.
Door 'terugtreding' van de overheid ten behoeve van 'zelfregulering door partijen' te adviseren vóórdat echte evenwichtige marktverhoudingen zijn gecreëerd, bevestigt de commissie alleen maar het feit dat de overheid haar verantwoordelijkheid voor het algemeen belang steeds meer verzaakt.

Wil een stelsel zoals voorgesteld door respectievelijk Dekker, Dees en Simons kunnen werken, dan dient de overheid de voorwaarden voor evenwichtiger marktverhoudingen in de gezondheidszorg te creëren. Daar gaat de kritiek op Simons, zoals die in het najaar losbarstte, echter niet over. Die kritiek is in hoge mate onzakelijk en onwaarachtig. Het gros van de prijsstijgingen die op het conto van het nieuwe stelsel worden geschreven hebben daar niets mee te maken, maar komen voort uit oude verplichtingen. De zogenaamde 'haast van Simons' is een bedenksel van dwarsliggende en trainerende belangengroepen en Eerste-Kamerleden, die al vier jaar geleden konden weten wat er stond te gebeuren.

VIER jaar geleden immers dienden Dees en Brinkman, die nu vanuit Den Haag en Texel met verbazingwekkende zelfverloochening de oppositie tegen Simons aanvoeren, een soortgelijk plan in ('Verandering Verzekerd' geheten) met invoeringstermijnen die twee tot drie jaar vroeger lagen.
En de Partij van de Arbeid, die vanaf 1987 het plan-Dekker vooral vanuit het gezichtspunt van de koopkracht van de burgers heeft benaderd, is radeloos op zoek naar een sociaal-democratische inbreng. Zij is sprakeloos over de tekortkomingen in het liberale plan dat Simons van zijn voorgangers overnam en laat de kritiek over aan een opportunistische VVD en een vergeetachtig CDA. Zij laat daarmee niet alleen toe, dat het hoofd van Simons op het verkeerde blok wordt gelegd, maar bespaart hem ook een rechtvaardig oordeel.
Intussen tekent zich het compromis voor verdere invoering van 'Dekker-Simons' af: wat meer tijd, wat meer markt, wat meer eigen risico. Zonder 'wat meer' aandacht voor de voorwaarden voor het daadwerkelijk functioneren van het stelsel zal dat echter niet helpen. Behalve als 'meer tijd' ook gebruikt wordt voor het daadwerkelijk scheppen van die voorwaarden.

K. Kolthoff was lid van de Tweede Kamer voor de Partij van de Arbeid en is bestuurslid van het Landelijk Overleg van Decentrale Patiënten/consumenten Platforms (LODEP).

David Miller (1992). Distributive Justice: What the People Think. Ethics, 102, 555-593. jstor

Sen, A. (1992) Inequality reexamined. Oxford: Oxford University Press.

1993 Einde van de Machtigingswet: nu gewoon wet

Contactgroep Academisch Onderwijs (CAO) (1993). Van secundair onderwijs naar universiteit. TvHO, 11, 140-152.

Hoger onderwijs onderzoek en wetenschapsbeleid - Voorlichting : Numerus fixus tandheelkunde 1993-1994, 10 februari 1993, W0/M-93006114 : Uitleg : weekblad van het Ministerie van Onderwijs en Wetenschappen, 9(7), 1993, p. 31

Kavanagh, T. M. (1993). Enlightenment and the shadows of chance. The novel and the culture of gambling in eighteenth-century France. Baltimore: Johns Hopkins University Press.

Een aantal interessante thema's; een stukje geschiedenis van loterijen, de tegenstelling tussen deelnemen aan loterijen en de gelegenheid hebben door eigen verdienste op te klimmen. Het geheel speelt op een plaats en in een tijd die voor de opkomst van vergelijkende examens cruciaal zijn. (loten) '96

Numerus Fixus 1993. Uitleg23 juni 1993 p. 36, en het Gele Katern 15 1993. Bedrijfskunde: 1520, Bouwkunde 770, Geneeskunde 1485, Diergeneeskunde 175, Medische Biologie Utrecht 80, Biomedische wet. Leiden 80, Gezondheidswetenschappen 80, Japankunde 60, Tandheelkunde 180.

Uitleg: "Met ingang van het studiejaar 1994/95 word de toelatingsbeperking vastgesteld volgens bepalingen in de Wet op het hoger onderwijs en wteenschappelijk onderzoek (WHW) die dit jaar in werking treedt. Daarmee komt een einde aan de machtigingswet die sinds 6 juli 1972 de toleatingsbeperking aan universiteiten regelt. Minister De Brauw voerde deze aanvankeljk zeer onpopulaire wet in toen in de democratische jaren zestig steeds grotere aantallen studenten naar de universiteiten stroomden. Om ervoor te zorgen dat universiteiten niet in de problemen kwamen, konden zij voorstellen doen om de instroom voor bepaalde studierichtingen te beperken. Werd daarbij in enige mate ook rekening gehouden met de arbeidsmarkt, de enige echte arbeidsmarktfixus geldt tot nu toe voor de opleidingen tandheelkunde, waarbij WVC in samenwerking met de Neerlande Maatschappij voor Tandheelkunde tot voor kort een beroepskrachtenplanning opstelde die tamelijk nauwkeurig bepaalde hoeveel tandartsen Nederland nodigheeft. Volgens de nieuwe wet komt er een landelijke capaciteitsfixus, een instellingscapaciteitsfixus en een arbeidsmarktfixus. Deze fixus-regeling geldt ook voor het h.b.o., waarvoor tot nu toe een aparte wet (Machtigingswet beperking inschrijving h.b.o.) gold. Deze wet beperkte de inschrijving alleen op grond van de behoefte van de arbeidsmarkt. Instellingen stellen in de toekomst jaarslijks zelf de maximale capaciteit voor elke opleiding vast. Dit gebeurt landelijk of per instelling. De wet bepaalt dat de maximale capaciteit bij een instellingsfixus ten minste 75 procent moet zijn van het gemiddelde van de laatste drie jaar. Bij een landelijke fixus moet de instelling de capaciteit uitbreiden tot tenminste 125 procent van het gemiddelde van de laaste twee jaar en de vastgestelde capaciteit voor het aanstaande jaar. Als er in beide gevallen dan nog aanmeldingen overblijven, wordt er geloot. De arbeidsmarktfixus, die overigens pas na een zware procedure wordt vastgesteld en wordt aangekondigd in het Hoger onderwijs en onderzoek plan (HOOP), is in de WHW verruimd. Het criterium 'specifiek opleiden voor de uitoefening van een beroep' (zoals bij tandheelkunde) is geschrapt. De arbeidsmarktfixus kan nu ook ingevoerd worden om een andere reden en voor andere soorten studies - ook al zijn ze niet zo beroepsspecifiek - bijvoorbeeld wanneer al enige jaren grote werkloosheid heerst onder afgestudeerden."

Sen, A. (1993) Capability and well-being.In M.C. Nussbaum & A. Sen (Eds) The quality of life (p. 30-53). Oxford: Clarendon Press. In vertaling: Capaciteit en welzijn. In J. de Beus (Red.) (1995) Amartya Sen. Welzijn, vrijheid en maatschappelike keuze. Opstellen over de politieke economie van het pluralisme (p. 149-173). Amsterdam: Van Gennep.

Statman, D. (Ed.) (1993). Moral luck. State University of New York Press. info

Introduction: Daniel Statman
Moral Luck: Bernard Williams
Moral Luck: Thomas Nagel
Luck and Ethics: Martha C. Nussbaum
What's Luck Got to Do With It?: Don S. Levi
Nagel, Williams, and Moral Luck: Judith Andre
Morality and Luck: Henning Jensen
Moral Luck: Nicholas Rescher
Luck and Desert: Norvin Richards
Crime and Moral Luck: Steven Sverdlik
Morality and Bad Luck: Judith Jarvis Thomson
Luck and Moral Responsibility: Michael J. Zimmerman
Moral Luck and the Virtues of Impure Agency: Margaret Urban Walker
Postscript:Bernard Williams

1994

Pieter J.D. Drenth (29 september 1994). Studiesucces is afhankelijk van meer factoren dan intelligentie en kennis. Selectie van goede student is lastig. NRC pagina.

Redactie: "Minister Ritzen pleitte gisteren in de Eerste Kamer voor selectie van studenten 'aan de poort van de universiteit'. P.J.D. Drenth schrijft dat zo'n systeem alleen werkt als het totale Nederlandse onderwijssysteem wordt aangepast. Bovendien vergt een zorgvuldige selectie jaren van onderzoek."
Ik citeer de eerste alinea
Aan het eind van de jaren zestig en zeventig was de vraag of aankomend universitaire studenten aan een vorm van selectie dienden te worden onderworpen het onderwerp van heethoofdige discussies. Het is nuttig de argumenten van destijds te kennen en de complexe juridische, psychologische en organisatorische problematiek van dit selectie-vraagstuk te analyseren. Het is bijvoorbeeld maar de vraag of het geneeskunde-systeem van gewogen loting bij een veel grotere belangstelling voor de studie dan de opleidingscapaciteit kan honoreren, wel zo ridicuul is als sommigen menen. We zaten (en zitten) in Nederland nu eenmaal met twee goed verdedigbare, maar vrijwel niet verenigbare uitgangspunten. Enerzijds het wettelijke (en na een selectief en niet gemakkelijk VWO ook acceptabele) recht op vrije studiekeuze, eventueel nog onder de conditie dat men een adequaat vakkenpakket meebrengt. Anderzijds de wens om bij schaarse middelen diegenen toe te laten die de meeste kans op succes hebben. In feite is het systeem van gewogen loting een compromis, dat beide principes tracht te honoreren. Door de loting houdt iedereen de kans om toegelaten te worden, en door de weging hoopt men de gemiddelde kwaliteit te verhogen. In het buitenland heb ik niet de minste moeite deze gedachtengang uit te leggen, en nimmer word ik daarbij met hoongelach bejegend.
Drenth geeft een belangrijk argument dat overigens zelden wordt gehoord (maar ik ben er dus gek op, en vermeld het ook te pas en te onpas, ook in 1974, Onderzoek van Onderwijs september, 'Cijfers weersproken' blz 13-14 html ( (ongeveer halverwege) ):
Wel kleeft er een ander bezwaar aan de weging bij de loting voor geneeskunde, maar daar hoort men niemand over. Het is niet wenselijk voor één faculteit, waarvoor niet is aangetoond dat men daarvoor over meer intelligentie en studiecapaciteiten dient te beschikken dan voor andere, de beste studenten te selecteren. Anders gezegd, selectie (ik zeg niet gelijke normen) voor alle faculteiten of voor geen enkele, maar niet voor een enkele faculteit.
Merk op dat dit laatste argument dus ontkracht wat Drenth even ervoor schreef: "Anderzijds de wens om bij schaarse middelen diegenen toe te laten die de meeste kans op succes hebben." Het gaat niet aan om de knappe koppen juist te lokken naar een studie die vanouds bepaald niet de knapste koppen aantrok. Laat die jongens en meisjes vooral ruimtevaarttechniek gaan studeren, dat levert fundamentele kennis op die in de geneeskunde veel meer mensenlevens gaat redden (een argument van Ger Klein, geloof ik, het gold zeker in zijn geval).

Jaap Stam (24 juni 1994). 'Waarom makkelijk als het ook moeilijk kan, dat heb ik in Den Haag toch wel erg geproefd'. Ger Klein interview. Folia Civitatis transcriptie en ook als blog.

De gewogen loting kon er alleen komen door de eigenzinnige en razend intelligente staatssecretaris Ger Klein (PvdA, Nieuw Links; hoogleraar electrotechniek Delft). Iedere andere politicus, omhoog geklommen door de rangen van de partij, zou een populistische oplossing hebben gekozen. Zoals Jet Bussemaker (ook PvdA) 40 jaar later alsnog zou doen, en Jo Ritzen (PvdA) 20 jaar later graag had willen doen maar het maar half voor elkaar kreeg: met hoge eindexamencijfers wel meteen toegelaten. Dat laatste was terug naar 'Af': de oorspronkelijke 7½-regeling van De Brauw (DS70, de partij van Willen drees Jr.).
Omdat de persoon en het karakter van Ger Klein zo bepalend zijn geweest, is het goed dit lange interview in zijn geheel te lezen, hoewel de passages over de loting voor numerus fixusstudies relatief kort zijn. Maar vergis u niet: "De verdediging van de ongewogen loting, die hij niet door de kamer kreeg, beschouwt Klein als zijn meesterstuk." Klein: "In de memorie van antwoord [https://zoek.officielebekendmakingen.nl/0000201399], een mooi stukje werk met uitvindersachtige elementen, toon ik stap voor stap aan dat er geen toelaatbare criteria bestaan voor een gewogen loting."
Ik heb Ger Klein nooit ontmoet, wel in de 90er jaren nog een opgewekt telefoongesprek met hem gehad. Ger Klein zat als Nieuw Linkser in het bestuur van de PvdA toen Den Uyl zijn eerste kabinet moest formeren. In dat bestuur zat ook Kees Kolthoff, ook Nieuw Links, en hoofd van het Centrum voor Onderzoek van het Wetenschappelijk Onderwijs, aan de Uva (mijn werkplek ook); Kolthoff zou al rap een vrijgevallen plaats in de Tweede Kamer vullen en als woordvoerder optreden in het numerus fuxusdebat.
U ziet, er waren een aantal mensen op het juiste moment op de juiste plaats om ons land te behoeden voor de gekte die onderwijsstelsels overal elders plaagt, en tegenwoordig ook weer ons eigen stelsel: eindeloos selecteren voor het hoger onderwijs. Geld over de balk smijten, zeggen we in Muiden, waar ik in 1975 ging wonen.
O, sorry, geld was niet het argument van Ger Klein, ethiek was dat wel. Eerlijke kansen, daar ging het hem om.
Ik ben zo brutaal om deze transcriptie ter beschikking te hebben. Mocht Jaap Stam of Folia Civitatis daar bezwaar tegen hebben, dan hoor ik dat wel.

Bruno Bernard et al. (1994). Loterijen in Europa. Vijf eeuwen geschiedenis. Brussel: Nationale Loterij.

Robert Muchembled: Het rad van fortuin. Loterijen en moderniteit in Europa van de 15de tot de 16de eeuw. 17-54.
Bruno Bernard: Morele en sociale aspecten van de loterijen. 55-88.
Helma Houtman-De Smedt: Noordwest-Europa in de ban van het loterij- en lottospel tijdens de 18de en de 19de eeuw. 137-186.

Jaap Doets (1994) Arts en praktijk. Het gelijk van de markt. Afstemming numerus fixus arbeidsmarkt. Medisch contact, 49(44), 1994, p. 1405-1406 pdf hele nummer

John R. Boyce (1994). Allocation of goods by lottery. Economic Enquiry, 457-476. 10.1111/j.1465-7295.1994.tb01343.x abstract

Interessante analyse
abstract
Many authors have argued that lotteries are used to allocate resources because of the fairness of the mechanism. However, a number of historical examples suggest otherwise. Participation fees are almost always charged and they are often discriminatory. In addition, goods (or bads) allocated by lotteries are usually not transferable. Both lottery participation fees and restrictions on transferability reduce rent-seeking from speculators. Each feature increases the rents to the primary user groups relative to the rents attainable from alternative mechanisms such as auctions, queues, or merit allocations.

Jon Elster & N. Herpin (Eds.) (1994). The ethics of medical choice. London: Pinter. isbn 9781855672116

The ethics of medical choices: Jon Elster
Centralisation and discretionary power: kidney transplantation in France: Nicolas Herpin and Florence Paterson
Obstacles to sperm donation in France: Nicolas Herpin
Surgeons under surveillance: dialysis and transplantation in the USA: J. Michael Dennis
The colour of genes in the USA: J. Michael Dennis
Donations from the living: are the French and Norwegians altruistic? Hilde: and Florence Paterson
Three countries, three systems: J. Michael Dennis

H. W. A. Sanders (1994) Numerus fixus bij Geneeskunde. Strijdig met realistische prognoses, wettelijke bepalingen en gevraagde adviezen. Medisch contact : officieel orgaan van de Nederlandsche Maatschappij tot Bevordering der Geneeskunst, 49(12), p. 383-384. pdf van hele nummer

Interessante beschouwing over wat de wet stelt over de arbeidsmarktfixus, en wat een staatssecretaris ervan bakt. Met toch wel belangrijke gevolgen voor de fixus geneeskunde, en de gezondheidszorg in Nederland.
N.B. Uit de parlementaire behandeling ter zake de Invoering van het arbeldsmarktcrlterium blljkt, dat er zwaarwegende gronden moeten zijn om het instrument arbeidsmarktfixus te kunnen toepassen. Uit betrouwbare arbeidsmarktprognoses zou moeten blljken dat het aanbod van afgestudeerden de behoefte van de arbeidsmarkt dermate overtreft en naar verwachting zá blljven overtreffen, dat er sprake Is van extreme en structurele overcapacitelten.
Conclusies Op grond van het bovenstaande moet worden geconcludeerd:
a. dat de voorwaarden voor het mogen/kunnen vaststellen van een arbeidsmarktfixus geneeskunde (artikel 7.56 WHW) niet zijn vervuld, zodat de staatssecretaris van O&W onrechtmatig zou handelen als hij zijn in de inleiding genoemde voornemen toch zou uitvoeren, nog los van het felt dat een dergelijke fixus ook niet nodig en niet wenselijk is;
b. dat voor het studiejaar 1994-1995, gegeven de door de acht universiteiten met een medische faculteit vastgestelde en voor 1-12-93 aan de minister O&W medegedeelde opleidingscapaciteit en gegeven het aantal aanmeldingen voor de studie geneeskunde, het aantal per instelling toe te laten eerstejaars dient te worden vastgesteld conform artikel 7.54 WHW;
c. dat voor volgende studiejaren, in goed overleg van O&W met de universiteiten/faculteiten, een beheerste uitbreiding van de opleidingscapaciteit kan plaatsvinden volgens de door de NRV voorgestelde 75%/125%-regeling (artikelen 7.53 en 7.54 WHW);
d. dat in de komende jaren, in overeenstemming met het NRV-advies terzake, een meer adequate wettelijke regeling dient te worden voorbereid ter beïnvloeding van het aantal toe te laten eerstejaars voor bepaalde opleidingen in relatie tot de geobjectiveerde behoefte aan afgestudeerden in de samenleving en de (te verwachten) situatie op de specifieke markt.
prof.drmrH.W.A. Sanders, decaan Faculteit der Geneeskunde, Rijksuniverslteit LImburg

1995 Drenth's Duijkerlezing

Pieter J. D. Drenth (30 maart 1995). Selectie aan de ingang van het universitair onderwijs. In Nederland is selectie onmogelijk. Duijker-lezing uitgesproken op 30 maart 1995 in de Aula van de Universiteit van Amsterdam, Gepubliceerd in NRC-Handelsblad Wetenschapsbijlage, 30 maart 1995 pagina Ook afgedrukt in Pieter J. D. Drenth (1996). Tuinieren in de wetenschap. Gardening in science (71-85). KNAW/Noord-Hollandsche. isbn 0444858083

Ik was erbij aanwezig. Maar heb er geen specifieke herinneringen aan, behalve verontwaardiging over de naïviteit van Eykhoff, als ofNederlandse psychologen niet zouden weten wat er in de VS op testgebied gebeurt.

Frits Bolkestein (30 maart 1995). Selectie is elitair en rechtvaardig. Selectie bij toegang tot de universiteit is noodzakelijk. NRC Handelsblad pagina Repliek op Duykerlezing van Drenth.

zie ook hier

P. Eykhoff (30 maart 1995). Wat elders kan, kan hier ook. NRC pagina

Pieter Drenth: 'Een repliek'

Drenth Repliek. NRC-Handelsblad 13 maart 1995 [NB: die datum kan niet kloppen, moet het 31 zijn? Ik kan dit online niet vinden op de site van de NRC, dus ik ben maar zo vrij om hier een transcriptie van de hele tekst te geven. bw] [de tekst is ook beschikbaar in 'Tuinieren in de wetenschap', 183-185 Daar is vermeld dat de publicatie was in de NRC van 13 maart. Kennelijk een foutje van de zetter].
Twee sprekers, prof. dr. ir. P. Eykhoff en mr. drs. F. Bolkestein, is gevraagd op de uitgesproken Duyker-lezing kritisch commentaar te leveren. Zij hebben dat beiden met uiteenlopende argumenten gedaan. In het navolgende doe ik een poging puntsgewijs hun kritiek te weerleggen. In de repliek zal ik telkens aangeven om welk argument het gaat. De heer Eykhoff acht motivatie van de student van groot belang voor het succes in de studie en vindt dat hierop, bijvoorbeeld middels een interview of een essay-beoordeling, moet worden geselecteerd. Met het eerstgenoemde punt ben ik het van harte eens. Studiemotivatie is cruciaal en laat vaak te wensen over. Echter, uit onderzoek blijkt dat het hier meestal gaat om het soort motivatie, dat tijdens de studie ontstaat of verdwijnt en niet om een stabiele persoonlijkheidstrek, die bij de entree tot de universiteit gemeten kan worden, en zeker niet met invalide instrumenten als een essay of een intake-gesprek. Motivatie moet je aankweken en versterken door interessante en uitdagende studieprogramma's, door strenge en consequente beoordelingen, door beloning van inspanning en hard werken en door (wetenschappelijke of maatschappelijke) waardering van het diploma, maar niet door de toegankelijkheid van het WO te beperken.
Eykhoff's argument 'in het buitenland selecteren ze toch ook' is niet sterk. In de eerste plaats zijn er, zoals ik in de lezing heb geprobeerd duidelijk te maken, belangrijke argumenten waarom het in Nederland veel moeilijker is te selecteren (ons secundair onderwijs is veel selectiever dan in veel andere landen en de groep VWO-abituriënten vertoont een veel geringere spreiding). In de tweede plaats gebeurt selectie in het buitenland, zoals uit onderzoek blijkt, ook maar al te vaak onverantwoord. Dat men bijvoorbeeld in het buitenland gebruik maakt van inferieure methoden als het interview, is nog geen reden om dit in Nederland ook te doen.
Eykhoff introduceert als criterium voor toelating ook de 'behoeften van de samenleving', ofwel de arbeidsmarkt, zoals het geval is bij geneeskunde. Tussen haken zij opgemerkt dat bij geneeskunde niet de arbeidsmarkt, maar de beperkingen in de opleidingscapaciteit het argument voor een numerus fixus vormen.
Arbeidsmarktoverwegingen vormen echter een zeer moeilijk punt in de discussie over opleidingsbeperking. Zoals uit een studie van het NIDI blijkt, zijn arbeidsmarktproblemen voornamelijk demografisch bepaald. Het aantal afgestudeerden is op korte termijn (korter dan 10 à 15 jaar) nauwelijks te beïnvloeden. En op die lange termijn zijn de voorspellingen van behoeften op de arbeidsmarkt zo onbetrouwbaar, dat daar geen peil op te trekken valt.

Het betoog van de heer Bolkestein lijkt aantrekkelijk. Kort samengevat: niet iedereen bezit evenveel studietalent. De universiteit en de wetenschap zijn er voor de besten, de knappe koppen. De laatste jaren worden veel te veel mensen toegelaten tot de universiteit, waardoor de kwaliteit van onderwijs en onderzoek daalt. We moeten (weer) durven selecteren. Bij nader inzien houdt de kritiek geen stand. Natuurlijk heeft hij gelijk met de stelling dat niet idereen over dezelfde intelligentie en studietalenten beschikt, en dat niet iedereen tot de universiteit mag worden toegelaten. Maar dat gebeurt in Nederland ook niet. Nedeland heeft een selectief secundair onderwijssyteem, waardoor in feite ongeveer eenzelfde percentage van de bevolking deelneemt aan het hoger onderwijs als in andere Europese landen, ook daar waar wel een ingangsselectie plaatsvindt (zie de vergelijkende analyse in het rapport van de VSNU-Commissie-De Moor). En ik zie geen enkele reden om in Nederland een sterke reductie van het aantal hoger opgeleiden te bepleiten, waardoor ons land in Europa aanzienlijk uit de pas zou gaan lopen.
Trouwens ook de visie van Bolkestein dat massaliteit en nivellering heeft geleid tot sterk kwaliteitsverlies behoeft nuancering. In de eerste plaats is het zeer moeilijk wetenschappelijk vast te stellen of de kwaliteit van het universitaire onderwijs stijgt of daalt. Er zijn geen objectieve indicaties voor. Subjectieve impressies, al of niet versterkt door impressies van vroeger (lees: toen ik nog studeerde)-was-het-allemaal-veel-beter, leiden al gauw tot stoere stamtafeluitspraken. In ieder geval wordt het Nederlandse onderwijs en onderzoek door visitatiecommissies, veelal samengesteld door buitenlandse experts, over het algemeen als behoorlijk tot zeer goed beoordeeld. Er worden in ons land, ook door diezelfde experts, een flink aantal internationale toppers geïdentificeerd. De onderwijsrendementen stijgen significant en de Nederlandse onderzoeksoutput is de laatste tien tot vijftien jaar verdubbeld. Natuurlijk is het zo dat bij een grotere deelname aan het universitair onderwijs absoluut gezien ook een groter aantal 'sub-toppers' en minder geschikten worden toegelaten. Maar als men bijvoorbeeld ziet welk talent (kwantitatief en kwalitatief) in Nederland wordt aangemeld voor elitaire topprogramma's als de Pionier- en Spinoza-stipendia van NWO of het programma Akademie-onderzoekers, dan lijkt er voor pessimisme ten aanzien van het niveau van de wetenschap in Nedeland geen plaats. Bovendien, we hebben nu eenmaal een eerste en eredivisie vol voetballers nodig om een enkele Van Basten of Rijkaard voort te brengen.
Wel wil ik het pleidooi voor een aanscherping van de VWO-eisen voor universitre studies onderschrijven. Het is natuurlijk te gek dat je Europese studies kunt volgen zonder Frans gehad te hebben, geneeskunde zonder scheikunde, psychologie zonder wiskunde, of godgeleerdheid zonder Grieks. Deze aanscherping zou ook de door Eykhoff en Bolkestein gewenste inspannings- en prestatiegerichtheid van het secundair onderwijs weer doen toenemen. Een goede taak Het argument is hier echter onderwijskundig van aard (voldoende voorbereiding en aansluiting), en niet gericht op selectie als zodanig.
De redenervan Bolkestein dat door selectiezowel de spreiding in de predictor (eindexamencijfers) als die in het criterium (studiesucces) zou toenemen, klopt niet. Bij een dichotomie (slagen-zakken) heeft men de meeste spreiding bij een 50-50 verdeling. Die ligt bij studiesucces thans ongeveer bij 60-40. Dat scheelt dus niet zoveel. Bij een variabele (bijv. gemiddeld tentamencijfer of iets dergelijks) maakt het al helemaal niets uit waar de cesuur wordt aangebracht. Maar deze en andere statistischeoverwegingen even terzijde latend, waarom een grotere studie-inspanning met het oog op selecie zou leiden ttot een grotere spreiding en niet slechts tot een verhoging van het gemiddelde of juist (bijvoorbeeld door 'ceiling effecen') tot een sterkere homogenisering van de studentengroep blijft onduidelijk.
De paar studies die Bolkestein noemt, waaruit wel enig voorspellend vemogen voor eindexamencijfers blijkt, vallen onder wat ik genoemd heb 'incidentele successen.
Overigenszullen de correlaties ook in die gevallen niet boven de .50 komen; het getal dat ik in mijn voorbeeld in de Duijker-lezing heb genoemd. Dan blijven ook in die gevallen de vragen die ik stelde gelden. Is het verantwoord om met het oog op een rendementsverhoging van 20% (van 60 naar 80%) zo'n 60%, dus flink meer dan de helft van de zich aanmeldende studenten af te wijzen, waarvan, dan ook nog eens bijna de helft ten onrechte? En waar moeten met die studenten heen?
Het gaat echter niet om predictiesucces in enkele incidentele gevallen. Het gaat om de vraag of op grote schaal er voor het hele WO met voldoende zekerheid het studiesucces uit eindexamencijfers VWO of andere geoorloofde en beschikbare gegevens kan worden voorspeld.
En op grond van de beschikbare onderzoeksgegevens moet dat antwoord negatief luiden. En voorspellen met behulp van niet-valide voorspellers gaat lijken op 'random' kiezen of loten. En dat was, meen ik, toch uit den boze?

Rob Knoppert 6 april 1995 Selectie aan de poort. NRC pagina

Redactie: "Donderdag 30 maart spraken Drenth, hoogleraar psychologie, Eykhoff, hoogleraar meet- en regeltechniek, en Bolkestein, in zijn vrije tijd fractieleider van de VVD, in de aula van de Universiteit van Amsterdam, over selectie aan de poort van de universiteit. Een oudhollandse kerk vol emeritaten en andere intelligentsia, de voeten op grafzerken, na koffie met gesorteerde roomboterkoekjes. Drenth had vier modellen, Eykhoff vijf stellingen en Heer Bolk citeerde drie onderzoeken. Het was dus een leuke avond."

NRC 6 april 1995 Selectie (brieven). (reacties op de Duijkerlezing en de replieken) brief1 + brief2 + brief3 + brief4 + brief5 + brief6 + brief7

H. Adriaansens (1995). 'Kwaliteiten in fasen'. Een repliek. Socialisme & Democratie, 52(9), 412-418. p. 415: "Daarmee zou bovendien een einde komen aan de onwaardige lotingsprocedure voor de opleidingen geneeskunde en diergeneeskunde."

Conall Boyle (1995). Is random fair? (paper presented at the Royal Statistical Society Conference 1995, Telford, Shropshire) pdf

Cascio, W. F., Zedeck, S., Goldstein, I. L., & Outtz, J. (1995). Selective science or selective interpretation? American Psychologist, 50, 881-882. doi.org/10.1037/0003-066X.50.10.881 abstract

Gaat in discussie met Gottfredson, L. S. (1994). The science and politics of race-norming. American Psychologist, 49, 955-963. Gaat vooral over de 'sliding band method of referral.' Voor dat onderwerp zie de juli 1995 issue of Human Performance. Het thema is erg interessant, ook in relatie tot loten. Het gaat erom dat kleine scoreverschillen nauwelijks bijdragen aan het verwachte nut voor de selecteur, maar wel kunnen bijdragen aan over-selectie van de ene groep tov een andere. Cascio e.a. stellen dus voor om geen differentiële beslissingen te nemen op basis van verschillen die zo klein zijn dat ze nauwelijks betekenis hebben, maar binnen een bepaalde band scores als gelijk te beschouwen. Dat zou een kleine beijdrage kunnen leveren aan eerlijker methoden, tegen een heel klein verlies aan verwacht nut.Het lijkt me, en daar ben ik dus ok benieuwd naar, dat je zo in feite klssen vormt waaruit dje vervolgens alleen maar door loten kunt selecteren. Een goede band zou er dan een zijn rond de aftestgrens. Dit wordt dus razend ingewikkeld, en misschien juist naar degenen die het treft heel moeilijk te verkopen.

Job Cohen (1995). Onderwijs past in geen enkel keurslijf. De Volkskrant, 6-3-1995 html

Daarom zie ik meer in de aanbevelingen van de commissie-De Moor, die veranderingen zoekt in grotere selectiviteit zonder selectie aan de poort (en daar nog eens de bekende, maar daarom niet minder juiste argumenten voor aanvoert), en op een verstandige manier toch enige ruimte wil creëren om af te wijken van de uniforme cursusduur.

M. J. Cohen & J. M. A. M.Gerards (1995). Rechten van leerlingen en studenten. Nederlands Tijdschrift voor onderwijsrecht: Jaarboek onderwijsrecht en onderwijsbeleid 1993/1994, 79-88.

De rechtspositie van de student en de leerling is door de invoering van de AWB versterkt. Primair geldt dat voor de toepasselijkheid van de algemene bestuursbepalingen over zorgvuldigheid en belangenafweging, die worden gericht tot examencommissies en examinatoren en waarmee voor de beroepscolleges een nieuwe toestsingsbasis wordt gegeven. [B. J. van der Net, Het College van Beroep voor de examens aan de universiteit en de Algemene Wet Bestuursrecht, School en Wet, oktober 1994, p. 10] De beroepscolleges kunnen daarmee gefundeerder ingrijpen bij onzorgvuldig handelende examencommissies en examinatoren. We staan hier aan het begin van een nieuwe ontwikkeling van de rechtsbescherming van studenten. Ik begrijp uit dit artikel dat er ook procedures zijn gevoerd tegen de toepassing van de arbeidsmarktfixus! (het principe van de fixus, en de grondslag ervoor, niet die van het loten). In dat verband zie ook L. J. A. Damen, Wordt de spoeling voor dokters echt te dun of kan het geen kwaad er wat meer op te leiden? AA 1995, nr. 1, p. 43 e.v.

Dronkers, J., & Ultee, W. C. (red.) (1995). Verschuivende ongelijkheid in Nederland. Sociale gelaagdheid en mobiliteit. Assen: Van Gorcum.

Jon Elster (1995), The idea of equality revisited, Chapter I in J. Altham and R. Harrison, eds., World, Mind, and Ethics: a Festschrift for Bernard Williams, Cambridge University Press, pp. 4-18. html

Opland. Nederland anno 1975. De Volkskrant 8-2-1995. Il;SG archief

Rick van der Ploeg (1995). Met vrijgezellen en meesters wordt het hoger onderwijs aantrekkelijker. De Volkskrant, 23-2-1995. html

Nu de discussie over de centen lijkt te zijn gesloten, is een open discussie over het toekomstige bestel van hoger onderwijs op zijn plaats. Decentralisatie van bevoegdheden, meer selectie, zonder de toegankelijkheid van het hoger onderwijs te veel op het spel te zetten, en invoering van een Angelsaksisch model, leidt tot een sterkere concurrentie binnen het hoger onderwijs. Deze modernisering van het hoger onderwijs stimuleert de kwaliteit en de emancipatie van het hoger onderwijs.

Patricia Conley (1995). The allocation of college admissions. in Jon Elster: Local justice in America (p. 25-80). New York: Russell Sage. abstract excerpt: https://muse.jhu.edu/chapter/1545142/pdf#info_wrap

Patricia Conley (1996). Local Justice in the Allocation of College Admissions: A Statistical Study of Beliefs Versus Practice NCJ Number 170726 Journal Social Justice Research Volume: 9 Issue: 3 Pages: 239-258 abstract pdf: https://sci-hub.se/10.1007/bf02197250

Stuart Romm (1995) Layoffs: principles and practices. in Jon Elster: Local justice in America (p. 153-226). New York: Russell Sage. abstract

F.F. Schut (1995). Competition in the Dutch health care sector. dissertatie. pdf

J. A. Smal (1995). Selectie met gewogen loting. Bulletin Medisch Onderwijs, 14, 97-101. [fotokopie; niet online gevonden] [J.A. Smal is hoofd Stafafdeling Onderwijs en Onderzoek van de faculteit Geneeskunde Universiteit Utrecht.]

Samenvatting
De winst hij selectie op grond van schoolcijfers is afhankelijk van de hoogte van de correlatie tussen de cijfers en het criterium voor succes. Uit twintig jaar onderzoek blijkt dat de correlaties tussen eindcijfers van de middelbare school en resultaten van het eerste studiejaar geneeskunde sterk variëren. De modale hoogte ligt bij = 0.35. Bij een dergelijke correlatie is de winst van gewogen loting in Nederland dat er 4% minder studenten ten onrechte toegelaten zijn dan hij een systeem met pure loting; hij volledige selectie zou deze winst 14% bedragen. Neemt men als criterium voor succes de resultaten in de klinische fase of in de beroepsuitoefening, dan zijn de correlaties met schoolciffers zo laag dat selectie geen voordeel oplevert.

Thomas Neville Bonner (1995). Becoming a physician. Medical education in Great Britain, France, Germany, and the United States 1750-1945. Oxford University Press. isbn 0195062981 info

1996 Briljante kandidaat loot uit: alsof een vulkaan uitbarst

K. Mössenlechner (6 juni 1996). Het grimmige lot. NRC pagina . (De actiegroep 'Lot'-genoten: S. van Wijk, L. M. van Kammen, en H. Stomps)

zie ook hier

A. van Rossum (19 juni 1996). Een vergelijkend examen is eerlijker dan loting. NRC. pagina

Dr. A. van Rossum is emeritus hoogleraar neuropathologie aan de Universiteit Utrecht.
zie ook hier

Folia 21 juni 1996. Bètastudies verliezen talent aan geneeskunde. 'Schaf loting voor medicijnenstudie af.' [niet digitaal beschikbaar, daarom in zijn geheel hierbeneden]

Veel scholieren met een talent voor techniek en natuurwetenschappen kiezen voor geneeskunde omdat die studie hen het hoogste inkomen garandeert. Om dit te voorkomen moet de studentenstop voor medicijnen worden afgeschaft en moet het collegegeld omhoog.
Dat concluderen de economen dr. H. Oosterbeek en drs. D. Webbink, werkzaam bij de Stichting voor Economisch Onder-zoek in een nog ongepubliceerd onderzoek. Ondanks allerlei bètacampagnes kiezen scholieren de laatste decennia steeds vaker voor andere studies. Tussen 1960 en 1989 is het aandeel van de bèta's en technici gedaald van 35 tot 22 procent van het totale aantal studenten. Dat wordt gezien als een probleem voor de Nederlandse economie, die juist gebaat zou zijn bij technische innovatie en ondernemerschap.
De beide economen hebben onderzocht of er 'verborgen bèta-talent' rondloopt bij de andere universitaire studies. Ze concluderen dat in Nederland de scholieren die kiezen voor een technische of bèta-studie niet noodzakelijkerwijs degenen zijn die een goede kans maken om deze studie af te maken. Ook anderen, die niet voor techniek en natuurwetenschappen kiezen, maken een goede kans in deze vakken te slagen.
Vooral bij geneeskunde vinden de economen veel studenten die een technische studie waarschijnlijk met succes zouden afronden. Tegelijkertijd is deze groep in de studie medicijnen niet beduidend succesvoller dan anderen. Als ze kiezen voor een bètastudie, zou-den ze ruimte maken voor andere scholieren met evenveel talent voor geneeskunde.
Uitstekend perspectief
De bèta-talenten zijn niet beter in geneeskunde, maar kiezen toch voor deze studie. Ooster-beek en Webbink wijten dit aan het uitstekende beroepsperspectief van de studie medicijnen. De gemiddelde afgestudeerde medicus verdient in zijn eerste baan 2750 gulden per maand, terwijl technici en bèta's blijven steken op 2100 gulden. De investering — het collegegeld — is bij beide richtingen even hoog. Medici hebben tevens het voordeel dat ze gemakkelijk aan een baan komen en dat ze door de loting voor hun studie op de arbeidsmarkt nauwelijks hoeven te concurreren, zodat hun inkomen hoger ligt.
De bèta-talenten die anders opgeleid zouden worden tot de broodnodige innovators van de Nederlandse economie, kiezen in deze situatie voor hun eigen winst — een hoog inkomen als af-gestudeerd medicus — waarvan de samenleving als geheel niet profiteert. Om dit te voorkomen, stellen Oosterbeek en Webbink voor de studentenstop en bijbehorende loting bij geneeskunde af te schaffen, het collegegeld voor deze studie te verhogen en de concurrentie op de arbeidsmarkt voor medici te stimuleren. (EK)

NRC 28 juni 1996 Universiteit omzeilt loting pagina

Een rector maginificus met kokervisie.
De universiteit heeft minister Ritzen uitgenodigd voor een gesprek over opheffing van het lotingsysteem. "We zijn geschrokken van de waanzin van dit geval," aldus rector magnificus prof.dr. P.W.C. Akkermans.
Akkermans: "Het is te gek dat door het domme lotingssysteem zo'n uiterst gemotiveerde en veelbelovende student niet zou kunnen studeren. Wij moeten talent ontwikkelen, en niet talent vergooien."
De EUR wil het debat aanzwengelen over een systeem dat, aldus Akkermans, "zeer onredelijk" is en leidt tot ongewenste uitvalpercentages. Weliswaar zijn die bij de studie geneeskunde minder dan bij andere studies, "maar in een tijd waarin alles draait om rendementscijfers, wordt het steeds belangrijker om te selecteren aan de poort". Hoge cijfers vormen overigens niet het enige criterium voor toelating, volgens Akkermans: "Wij hebben niets aan weirdo's met heldere hoofden."

Robert Sikkes (29 juni 1996). Geste Erasmus Universiteit lijkt stap terug in de tijd. Gewogen loting verdeelt de pijn enigszins redelijk. Volkskrant. Ik kan hier geen digitale versie van vinden. [knipsel]

Volkskrant 29 juni 1996. Loten? Gijs Zandbergen spreekt Frank Munnichs van de Erasmus Universiteit, Martin van 't Klooster van Pharos, de Landelijke Vereniging van hoogbegaafde kinderen, Monique Valentij, uitgelote medicijnstudent, Frank Wassenaar van het minsiterie van onderwjs, Jan van Pelt van de Informatie Beheer Groep, en Ger Klein, oud-staatssecretaris van Onderwijs. pagina

"De Erasmus Universiteit in Rotterdam heeft de begaafde gymnasiaste Vernooy een plaats aangeboden nadat ze door haar hoge lotnummer bijna kansloos was om te worden toegelaten. Moet het lotingssyteem in uitzonderingsgevallen opzij worden gezet?
Ger Klein, oud-staatssecretaris van Onderwijs: 'Indertijd, vóór 1974, was het zo dat wie hoger dan een 7,5 had, automatisch tot de studie werd toegelaten. Wie lager had, moest loten. Dat wilde ik veranderen in een algemene loting over de gehele linie, want examencijfers op de middelbare school zeggen niets over de prestaties op de universiteit. Een jongen van zestien denkt: je kan me wat, een zes is genoeg. Terwijl een veel ijveriger meisje alleen maar encyclopedische kennis verzamelt. Een vriend van mij heeft eens gezegd: alleen de heel goeien kunnen zich een zesje veroorloven. Dat klopt, de beste dokters haalden op school hoogstens een zesenhalf.
'Bij de behandeling van het wetsontwerp zei men dat mijn memorie van antwoord fantastisch was, maar ik heb toch geen gelijk gekregen. Dat kwam door mannetjes die spraken over verspilling van talent. Wat een flauwekul. Men wil zeker nu weer terug naar de oude tijd? Dat betekent dat er een enorme druk op de leraren van de middelbare scholen komt om de cijfers zo hoog mogelijk te maken. Over de gevolgen daarvan kunnen ze in de oude kamerverslagen lezen, want alles is toen zeer uitvoerig besproken. Het was een van de interessantste dossiers uit mijn tijd als staatssecretaris. Rotterdam doet wel stoer, maar moet zich gewoon aan de wet houden.'

KRO 2 juli 1996 9:00 uur. Dingen die gebeuren, Gerrie Neijman. Besteedt aandacht aan het lotingssysteem op universiteiten, n.a.v. het standpunt van het CvB van de EUR. bandopname. 2-7-1996. Hierin o.a. Wilbrink, Bakker.

In de ochtend, in Hilversum. Ik had vroeg in de avond tevoren de uitnodiging gekregen, en in die avond juist weinig tijd vanwege een afgesproken bezoek. Ik was dus slecht voorbereid. En dan krijg je zulke ongelooflijke platitudes van het Rotterdamse CvB-lid (Stam?) voor je kiezen, tja, wat antwoord je daarop?

Esther Hageman (2 juli 1996). Loten is oneerlijk en beschadigend. Trouw pagina

Willem K. B. Hofstee (4 juli 1996). Loting, een goed gesprek - of een paars alternatief. Trouw pagina

De eerste alinea is in de digitale versie weggevallen: "Als politiechefs buiten hun boekje gaan, stellen we in Nederland een parlementaire enquete in. Wat gebert er als het vollege van bestuur van een universiteit de wet ontduikt, en daarbij als toelichting geeft dat die wet hem niet zint? De minister krabt zich achter de oren, de publieke bijval klinkt luid. Nog even en de straat regeert. De toelating tot de medicijnenstudie van een uitgelote studente door de Erasmus Universiteit zal dan ook in de eerste plaats een testcase blijken voor de rechtsstaat."
zie ook hier
Redactie: "Jarenlang heeft Nederland het systeem van loting voor bepaalde studies zoals medicijnen breed aanvaard. Na de felle discussies vooral in de jaren '70 klonk er eigenlijk alleen nog gemor van de direct getroffenen. Dat is plotseling aan het veranderen. De Erasmus Universiteit wil een zeer begaafd 17-jarige meisje rechtstreeks tot de medicijnenstudie toelaten, en niemand minder dan minister Ritzen speelt met de gedachte het lotingssysteem te vervangen door kennismakingsgesprekken. Niet doen, waarschuwt de Groningse hoogleraar psychologie Willem Hofstee. Mensen die beweren dat motivatie meetbaar is, plegen volksverlakkerij."

Kemenade, J. A. van (4 juli 1996). Voor loting bestaat geen beter alternatief. De Volkskrant pagina

Redactie: Bij alle kritiek op de loting voor toelating tot de universiteit, is niemand in staat met een beter alternatief te komen, stelt J.A. VAN KEMENADE
Het lijkt mij dat Van Kemenade begint met een foute inschatting van de plaatsingskans voor Meike V.: "Haar kans om aldus een plaats te krijgen voor de studie geneeskunde is zeer groot, want in het wettelijk vastgelegde stelsel van gewogen loting is haar kans om ingeloot te worden meer dan drie maal zo groot dan voor studenten met gemiddeld lagere eindexamencijfers."(Zie mijn 1975 'Gewogen loting' voor hoe inlotingskansen variëren met de verhouding kandidaten/plaatsen, die voor geneeskunde bijzonder ongunstig uitpakt (bijna 4 kanidaten voor 1 plaats) met ale gevolg naar elkaar toe kruipende inlotingskansen in de diverse lotingsklassen.

Warries, E. (4 juli 1996). Loting om een studieplaats is verreweg het beste systeem. NRC Handelsblad pagina

Redactie: "De Erasmus Universiteit heeft een scholiere toegelaten tot de studie geneeskunde zonder de wettelijk voorgeschreven loting. E. Warries vindt dat verkeerd. Het stoort hem vooral dat de Rotterdamse universiteit uitkomsten van wetenschappelijk onderzoek aan haar laars lapt."
Zijn er geen psychologen en statistici aan de Erasmus Universiteit die de bestuurders en hun woorvoerder hadden kunnen behoeden voor domme uitspraken als "de waanzin van het geval", "het domme lotingsysteem" en "talent weggooien"?
Uitspraken uit dit stuk zijn door Pauline van de Ven (1997, zie beneden) gebruikt voor een satirische passage in haar roman. Warries heeft er door zijn keuze van stijl en inhoud ook wel een beetje om gevraagd. Ik geef twee van die passages, en een passage over verband tussen eindexamencijfers en rendement die tot verwarring aanleiding geeft.
De titel is natuurlijk van de redactie, Warries suggereert nergens dat het beter zou zijn de gewogen loting te vervangen door integrale loting.
"Het was telkens weer spannend om te lezen hoe een nieuwe minister of staatssecretaris op flinke toon zei dat de toelating tot de numerus fixus-studierichtingen gewijzigd moest worden. Doorgaans had hij daar een fris nieuw idee over [dit slaat vooral op minister Pais, b.w.]. (...) Elk voorjaar riep wel iemand dat het niet deugde, want van onderwijs hebben we kennelijk allemaal verstand, maar de gewogen loting bleek op de lange termijn het best denkbare compromis. En dat deed me genoegen." Afgezien van de stijl, is wat Warries hier beweert gewoon feitelijk te constateren. Een best denkbaar compromis volgt natuurlijk niet uit wat voor wetenschap ook, maar is een politiek/maatschappelijk resultaat, er is geen reden om Warries te verwijten wat de titel van het stuk suggereert.
"Toen ik voor het eerst door staatssecretaris Klein op het ministerie werd ontvangen zei hij, kennelijk als hoogleraar uit Delft tot hoogleraar uit Twente: 'Meneer Warries, het zou goed zijn als u wat uitvindingen zou doen om dit probleem op te lossen.'" Klein heeft zich meen ik in de negentiger jaren niet in de discussie gemengd, ik heb nog wel enkele keren telefonisch contact met hem gehad. Klein heeft belangrijke bijdragen aan de geneeskunde geleverd door technische uitvingen die hij als ingenieur heeft gedaan, en gebruikte dat gegeven ook in de discussie over de lotingssystematiek.
Verwijzend naar zijn commissierapport uit 1976: "Uit het beschikbare wetenschappelijk onderzoek naar de voorspelling van succes in school en studie kon worden afgeleid dat een vergelijkend onderzoek naar kennis, inzicht of persoonlijke eigenschappen van de kandidaten geen rendementswinst van enige betekenis kon opleveren voor de medische faculteiten. Dat was zo in 1977, en er is niet veel veranderd sinds die tijd."
Wat Warries hier beweert is letterlijk juist, maar in een andere betekenis dan zijn lezers hier zouden verwachten. Rendementswinst betekent hier: een hoger studierendement aan het eind van bijvoorbeeld het eerste jaar. Empirisch onderzoek in situaties van drastisch verscherpte selectie laat zien dat docenten snel een nieuw evenwicht in beoordelen vinden, en daarmee uitkomen op dezelfde rendementen als voorheen. Posthumus heeft dit fenomeen in 1940 aangetoond voor het beoordelen in de HBS over een periode van zeventig jaar, sindsdien heet dat verschijnsel de wetmatigheid van Posthumus. Dit is wat destijds in de commissie Warries is besproken (zie hierboven de annotatie bij dat rapport). Het fenomeen is bepaald iets anders dan het bestaan van verband tussen eindexamencijfers en studiesucces binnen de groep toegelaten of (beter) binnen de groep kandidaten. Bij herlezing is het opvallend dat het oude commissierapport niet op het laatste ingaat, terwijl dat toch bij tenminste een van de commissieleden een hoofdpunt is geweest: bioloog prof. K. Bakker. Als rendementswinst het enige argument zou zijn, en de wetmatigheid van Posthumus zou voluit opgeld doen, dan is er logischerwijs geen reden om nog verder naar die samenhang te kijken; als die aannamen niet gelden, dan had de commissie er wel naar moeten kijken.

Job Cohen (5 juli 1996). Gesprek bepaalt toelating student: het lijkt wel loten. Trouw pagina.

Redactie: "Evenals psycholoog Hofstee, gisteren op de Podiumpagina, wil M.J. Cohen, rector-magnificus van de Rijksuniversiteit Limburg, niets weten van een systeem waarbij aspirant-studenten door middel van gesprekken worden getoetst op hun geschiktheid voor de studie: "in hoge mate onbetrouwbaar en dus willekeurig". In dit artikel legt Cohen, tevens lid van de Eerste Kamer voor de PvdA en van juli 1993 tot augustus 1994 staatssecretaris van onderwijs en wetenschappen, uit waarom hij voor de huidige gewogen loting is."
De digitale versie laat de eerste alinea uit het artikel weg: "Ik feliciteer Meike Vernooy, de 17-jarige scholiere met een gemiddelde van 9,6 op haar eindexamen, van harte met haar toelating tot de studie geneeskunde aan de Erasmusuniversiteit—maar ze had er zó niet moeten komen. En het is de vraag of dit echt de goede studie voor haar is. Maar daarover zo direct meer. Mede door Meike staat de aloude vraag weer centraal of we niet af moeten van het systeem van gewogen loting bij numerus fixus-studierichtingen."
zie ook hier

Volkskrant 6 juli 1996 Ook met hoge cijfers kun je slechte arts worden. (Geachte redactie. brieven) pagina

NRC 8 juli 1996. Bingo. Hoofdredactioneel commentaar. pagina

De huiver voor speciale toelatingsexamens is niet alleen een kwestie van twijfel of de universiteiten dit praktisch wel kunnen opbrengen, maar evenzeer van twijfel over de waarde van de beschikbare meetinstrumenten op het gebied van inzicht of persoonlijke eigenschappen. Een gewogen loting dus. Maar verbiedt dit nu ook de toelating van een scholiere met uitzonderlijke resultaten tot de studie geneeskunde door de Erasmusuniversiteit buiten de wettelijk voorgeschreven loting?

Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen 11-7-1996 persbericht 112 Commissie zal adviseren over selectie bij studies met studentenstop.

Edith Schoots 13 juli 1996. Kritiek op 'rigide' lotingssysteem. NRC. pagina

o.a. Rick van der Ploeg (PvdA) doet een duit in het zakje. Gekkigheid hoor. Toch maar citeren dan:
Het Tweede-Kamerlid R. van der Ploeg kijkt daar anders tegenaan. Hij wil experimenteren met selectie, waarmee hij ervaring opdeed op de Universiteit van Cambridge in Engeland. (...) Selecteren op grond van voorgesprekken leidt inderdaad tot een zekere willekeur, maar willekeur is onvermijdelijk, aldus Van der Ploeg. "Het is toch van de zotte dat menige hoger-beroepsopleiding streng selecteert op talenten, denk maar aan conservatoria, theaterscholen, kunstacedemies, hotelscholen, en dat universiteiten dat per definitie niet zouden kunnen doen."

Wim J. van der Linden (13 juli 1996). Dobbelsteen is de slechtste voorspeller van studiesucces. NRC pagina

De titel geeft al aan dat Wim van der Linden de weg een beetje kwijt is (sorry Wim). Maar hij heft wel een punt: "Het is mij dus een raadsel hoe voorstanders van het systeem van gewogen loting ter verdediging van hun keuze kunnen wijzen naar de beperkte voorspellende wijze van het eindexamen. Het effect van loting is in volmaakte tegenspraak met hun argument." Hoewel, dat raadsel is oplosbaar, er moeten namelijke morele keuzen worden gemaakt.
zie ook hier

Job Cohen (13 juli 1996). Waarom ik voor loting ben. De Limburger, blz. 21 [niet digitaal beschikbaar? Ik ben dan maar zo brutaal om het in zijn geheel over te schrijven. Hoe kom ik er zelf aan? Uit de interne knipselkrant van SVO, waar ik even was gedetacheerd.]

zie ook hier
De afgelopen weken is een oude discussie opnieuw losgebarsten: hoe moeten we studenten toelaten tot zogenaamde numerus-fixus-studierichtingen, studies waar maar een beperkt aantal studenten kunnen worden toegelaten. Moeten we doorgaan met de gewogen loting zoals nu al gedurende zo'n twintig jaar bestaat, of moeten we 'de besten' selecteren? Laat ik, voordat ik op die laatste vraag inga, eerst vaststellen dat we maar een paar universitaire studies in ons land hebben met zo'n beperkte toelating: medicijnen en tandheelkunde zijn de belangrijkste. Dat betekent dat voor verreweg de meeste studies iedereen wordt toegelaten die de vereiste vooropleiding heeft. Het gaat dus om een probleem dat beperkt van omvang is. Maar je zal maar je hele leven dokter hebben willen worden, en dan, als puntje bij paaltje komt, niet toegelaten worden. Dat is natuurlijk verschrikkelijk.
De eerste vraag die dan rijst is: hebben we zo'n numerus fixus eigenlijk wel nodig? Waarom kunnen we niet iedereen toelaten? Dat is de oplossing die vorige week in deze krant verdedigd werd door Christel Grimbergen en Olof van der Gaag namens de studentenvakbond LSVb. Zij pleiten voor zelfselectie: geef iedere gekwalificeerde student de kans om zelf uit te zoeken of dit de voor hem of haar goede studie is.
Als we naar de medische opleiding kijken, dan zien we dat jaarlijks zo'n zesduizend studenten zich opgeven voor tweeduizend plaatsen. Dat aantal van tweeduizend is gebaseerd op de vermoedelijke behoefte aan artsen in de toekomst; het is trouwens enkele jaren geleden nog met een paar honderd per jaar verhoogd. De medische studie is een van de duurste die er is; dat komt vooral door het praktische gedeelte ervan: je moet meelopen met artsen die je (gelukkig!) heel precies op de vingers kijken. Het is daarom een vorm van maatschappelijke verspilling als je heel veel meer mensen opleidt dan je nodig hebt: een numerus fixus is onontkoombaar. Ik geloof bovendien niet dat zelfselectie zal leiden tot een aanzienlijke teruggang van het aantal studenten: van de zesduizend zijn er zeer velen uiterst gemotiveerd om juist deze studie te volgen. Deze oplossing is daarom wel aardig, maar niet realistisch.
Maar is dat een reden om te gaan loten? Dat klinkt utterst onaantrekkelijk: wij laten toelating aan het botte toeval over. Je kunt geen enkele invloed op het resultaat ervan uitoefenen Ik geloof dat dat psychologische probleem de kern is van de bezwaren tegen loten.
Toch vind ik dat een goed systeem en wel omdat wij niets hebben dat beter ts. De 'allerbeste' studenten toelaten klinkt wel aardig maar wat zijn in dit erband de allerbesten? De slimsten, zij die de hoogste eindexamencijfers hebben gehaald? Nog afgezien van de vraag of dat inderdaad wel de allerslimsten zijn, is dat niet beslissend voor de vraag wie de beste artsen zijn, want voor dat beroep moet je niet alleen over intellectuele capaciteiten beschikken, maar ook over allerlei andere vaardigheden. Wat voor dokter wil je aan je bed hebben zitten? Iemand die razend slim is, of iemand die ook iets begrijpt van de problemen waarover je haar raadpleegt, of een dokter die ook een beetje handig is als je je enkel gebroken hebt? Of een dokter die net als jij afkomstig is uit Suriname?
Als wij het erover eens zijn dat er meer factoren in het spel zijn dan eindexamencijfers alleen, dan rijst de vraag: waarom toetsen we dan niet al die verschillende factoren, bijvoorbeeld in een of meer toelatingsgesprekken of met behulp van psychologische tests? Het antwoord op die vraag is in hoge mate teleurstellend: wij beschikken eenvoudigweg niet over instrumenten die dat betrouwbaar kunnen meten. Ik geef een voorbeeld. Hoe moet je meten of iemand meer gemotiveerd is dan een ander? Als je weet dat motivatie een belangrijke factor is, dan doe je toch je uiterste best om dat te tonen? Wij kunnen (gelukkig) niet zo ver in iemands ziel kijken dat wij daar betrouwbare uitspraken over kunnen doen.
Als wij dat zouden proberen, dan geeft het misschien aan afgewezen individuen een zekere bevrediging omdat zij in ieder geval hebben kunnen laten zien wat zij waard zijn, maar het uiteindelijke resultaat is in hoge mate onbetrouwbaar en dus toevallig: het lijkt wel ... een loterij. Als dat zo is, dan kun je maar beter eerlijk zijn, en ook echt loten. Bovendien is dat veel efficiënter en goedkoper dan het houden van zesduizend toelatingsgesprekken en het afnemen van psychologische tests.
Tenslotte. Ik zei al dat het een oud probleem is. In de jaren zeventig is er ook duchtig over gediscussieerd. Ik heb toen wel eens een ander criterium voorgesteld: laat diegenen toe die bereid zijn om het hoogste percentage van zijn of haar latere inkomen op te offeren, en laat hen dat later ook werkelijk betalen. [zie hierboven Cohen 1978, b.w.] Ik weet het, er zijn bezwaren tegen in te brengen, maar als je echt 'motivatie' wilt meten, dan is dat misschien zo gek nog niet. Maar voorlopig houd ik het op loting.
Job Cohen is Rector Magnificus van de Rijksuniversiteit Limburg en lid van de Eerste Kamer voor de PvdA.

Conley, P. (1996) Local justice in the allocation of college admissions: a statistical study of beliefs versus practice. Social Justice Research, 9, 239-258.

Drenth, P. J. D. (1995). In Nederland is selectie onmogelijk. Duykerlezing. NRC Handelsblad 30-3-1995.

zie ook hier

Voor de volledige repliek van Drenth op de kritische commentaren van resp. Bolkestein en Eykhof, zie decentraleselectie.htm#Drenth95

Folger, R. (1996) Distributive and procedural justice: multifaceted meanings and interrelations. Social Science Research, 9, 395-416.

Gelder, X. van (1996). Er was eens ... een héél knap meisje. De Volkskrant 11-7-1996.

Gilliland, S. W. (1996). Effects of procedural and distributive justice on reactions to a selection system. Journal of Applied Psychology, 79, 691-701.

Bomhoff, E. J. (26 augustus 1996). Goede studenten slechte minister. NRC. pagina

Over de MUB en over de gewogen loting.
Kamerleden zullen ook wel terugkomen op de bizarre ontwikkelingen rondom Meike Vernooy die zo'n prachtig eindexamen deed en toch geen medicijnen mocht studeren. Is het niet griezelig dat een grote universiteit volgens de huidige regelgeving niet eens het recht heeft om één enkele student zelf uit te kiezen en toe te laten? Net als de wet op het universitaire bestuur vindt ook het dwaze systeem van loting voor medicijnen een verklaring in de studentenbeweging van de jaren zestig. Toen was de toelating tot de medicijnenstudie nog vrij en kwamen bijvoorbeeld studenten uit Noorwegen hier de opleiding volgen. Steeds langer moesten medische studenten echter wachten tot er plaats voor hen was bij de klinische vakken in de hogere jaren, en dus begonnen de universiteiten het karakter van de medische tentamens te veranderen. Het ging er niet meer om hoeveel studenten de stof beheersten, maar voor hoeveel studenten er plaats was in het volgende studiejaar.
Ik was in 1968 voorzitter van de landelijke studenten vakbond, en ons bestuur heeft toen een kort geding aangespannen tegen de Leidse universiteit uit protest tegen de steeds langere wachtlijsten voor oudere medische studenten en de oprukkende praktijk van examens waarbij van te voren vaststond hoeveel studenten mochten doorgaan. De voorbereiding van dat kort geding was vrolijk: wij belden met de keurige echtgenote van de president-curator van de universiteit om haar op zondagavond thuis alvast te waarschuwen. 'Mevrouw, uw man is betrokken geraakt bij een vervelende rechtszaak, mogen wij zijn geboortedatum en volledige voornamen?'. Maar de uitslag van het kort geding had minder vrolijke gevolgen.
Wij studenten wonnen van de universiteit omdat in de toelichting op de wet duidelijk stond dat examens bedoeld waren om de kennis van studenten te toetsen en niet om het aantal studenten dat mocht doorstromen naar het volgend jaar volgens plan in te perken. Vergelijkende examens bleken dus in strijd met de wet, en dat bracht de opvolgers van minister Veringa er toe om loting in te voeren. Daarom zou het wijs zijn wanneer het parlement ook nadenkt over een wetswijziging die het universiteiten mogelijk maakt om met inachtneming van de nodige zorgvuldigheid voortaan vergelijkende examens af te nemen. Dan kunnen de medische faculteiten in december van het eerste studiejaar en opnieuw in de junimaand daarna met twee vergelijkende examens de instroom terugbrengen tot een aantal dat hanteerbaar is voor de klinische vakken in de hogere studiejaren. Zo'n systeem is op deze pagina al bepleit door de medicus prof. Van Rossum uit Utrecht. Iedereen die het eindexamen haalt van het VWO heeft dan de kans om te beginnen aan de medicijnenstudie, en de besten blijven over

Jan 't Hart (6 juli 1996). Een verliefde student is zó gesjeesd. De Volkskrant. pagina

Ik weet niet wie Jan 't Hart is, maar hij heeft kennelijk toegang tot een goed gevuld dossier waaruit hij heeft kunnen putten.
Redactie: "Met de commotie over de toelating van Meike Vernooy tot de universiteit is de discussie over selectie weer opgelaaid. Volgens de deskundigen is niet betrouwbaar te voorspellen of iemand een studie tot een goed einde brengt...."

NRC 9 juli 1996. Scholiere moet toch loten voor studie pagina

NRC 9 juli 1996. Ieder zijn lotnummer bij gebrek aan beter pagina

NRC 9 juli 1996. Vader: Meike wil snel weer anoniem worden pagina

NRC 9 juli 1996 Brieven. Loting pagina - pagina - pagina

Ingezonden en geplaatste brieven. Bij hoeveel brieven wordt het interessant om er een studie naar te doen? Niet bij 3. Wel bij 300? Een gigaklus, ze opzoeken uit dagbladen alleen al. Kwalitatief onderzoek voegt niets toe aan wat er aan literatuur al beschikbaar is: alle mogelijke argumenten komen daar al wel in voor.

Pauline van de Ven (10 juli 1996). Loting in onderwijs is rampzalig systeem. NRC pagina

Van de Ven suggereert dat het een Nederlandse gelijkheidsmanie is die die ambities telkens weer frusteert, een soort argument dat niet op mijn sympathie kan rekenen: "Het loterijsysteem is opgezet met de gedachte dat "iedereen gelijke kansen" moet hebben als het aantal aanmeldingen het aantal plaatsen overtreft." Dat is niet alleen een erg korte samenvatting van bijvoorbeeld de parlementaire behandeling in 1975, maar het doet ook geweld aan de feitelijk gekozen en bestaande regeling.
Van de Ven betrekt de volgende stelling: "Het systeem is niet zozeer een loterij, maar een systematische correctie op de ongelijke verdeling van talent, ijver en motivatie waarmee individuele kandidaten zijn begiftigd. Het is een vorm van nivellering." Want: "In de herverdelingsroulette van plaatsingskansen is het nadeel relatief het grootst voor de groep die voorheen de beste kansen de beste kansen had." Natuurlijk.
Als econoom had ze voor open doel kunnen scoren door de numerus fixus zelf als marktverstoringsmechanisme aan de schandpaal te nagelen, maar die kans heeft ze hier gemist. In plaats daarvan een stroman-argument: een aanval op een niet bestaand systeem van integrale loting.
Uit het cijfervoorbeeld dat Van de Ven geeft, de extreem ongunstige loting voor diergeneeskunde, is dat laatste misschien wel te begrijpen. Bij een tienvoudige overtekening op het beschikbare aantal plaatsen tendeert de lotingssystematiek naar gelijke kansen voor alle lotingscategorieën (zie bijv. mijn 1975). Maar de meeste fixus-situaties zijn niet zo dramatisch, laten bijna iedereen toe, en als er toch geloot moet worden zijn de inlotingskansen telkens pittig hoger voor iedere hogere lotingsklasse.

Grimbergen, C. (29 juli 1996). Universiteit moet meer studentgericht zijn. NRC pagina

Christel Grimbergen is voorzitter van de LSVB.
Voor het standpunt van de LSVB zie ook hier en hier

Esther Hageman (28 augustus 1996). De hoofdstroom blijft: au, selectie. Interview met A. D. De Groot. Trouw. pagina

zie ook hier
Laatste alinea:
"Nederland kan de gedachte niet aan dat goed onderwijs de verschillen tussen mensen nu eenmaal groter maakt, en niet kleiner. Als 'goed onderwijs' is: veel tijd besteden aan echt leren, en 'slecht onderwijs' is een situatie waarin de kinderen veel slabakken, dan zal de groep die het snelst leert meer profijt trekken van goed onderwijs dan de zwakkere groep. Als je logisch nadenkt, dan is dat zo. Maar dat feit ziet iedereen over het hoofd. Die natuurkundige manier van denken was niet toegestaan. En dat is-ie nog niet."

NRC 31 augustus 1996 Ritzen sluit afschaffen van loting niet uit. pagina

Ritzen benadrukte dat hij loten "onbevredigend" vindt. "Loten lijkt misschien het meest objectief, maar emotioneel hebben weinigen er vrede mee. Je lot hoort in eigen hand, zo vinden we. Mensen moeten zoveel mogelijk zelf vorm en inhoud aan hun bestemming kunnen geven. Ik moedig de commissie aan te zoeken naar mogelijkheden studenten beter in staat te stellen hun lot in eigen hand te nemen."

Monique de Vries (2 september 1996). Voor afschaffen loting is geen advies nodig. De Volkskrant. pagina

zie ook hier

Ben Wilbrink (12 september 1996). Voor loten aan universiteit bestaat geen redelijk alternatief. NRC Handelsblad, 12 september. html of archief NRC hier

Een uitstekend stuk, het februari 2021 nog eens doornemend. Het kan natuurllijk altijd uitvoeriger, maar de hier aangevoerde informatie is toch tamelijk uniek temidden al het publicitair geweld over loten in deze jaren.
zie ook hier
Redactie: "Cijfers op het vwo-diploma hebben beperkte voorspellende waarde. De hantering van examencijfers als criterium voor toelating tot studies met een beperkt aantal plaatsen heeft bovendien negatieve gevolgen voor de kwaliteit van het onderwijs en voor het leven van jongeren. Wachtlijsten bieden evenmin veel soelaas. Ben Wilbrink vindt loting voor studies met een numerus fixus daarom zo gek nog niet."

Onderwijsraad (1996). Toegankelijkheid van het Nederlandse onderwijs. Notitie externe deskundigen. 's-Gravenhage: Onderwijsraad (niet gepubliceerd).

Roemer, J.E. (1996) Theories of distributive justice. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press.

Rossum, M. van (1996). Excellente windhandel. De Volkskrant 15-10-1996

Spamer, A. (1996). Aspecten van het selectieprobleem. OMOlogie 3-95/96, 85-89. Leuk stuk over het betoog van Drenth, reacties daarop etc.

Steketee, H. (1996). Exclusief voor excellenten. Universiteiten verlaten het egalitaire systeem. NRC Handelsblad 28-9-1996.

Berg, M. M. van den, & Hoen, A. R. (1996). Op naar een nieuw lotingssysteem. Tijdschrift voor Hoger Onderwijs, 14, 231-235. open access https://www.tvho.nl/edition.php?id=60

Brockner, J., & Wiesenfeld, B. M. (1996). An integrative framework for explaining reactions to decisions: interactive effects of outcomes and procedures. Psychological Bulletin, 120, 189-208.

Deleu, S., Academische zitting 175 jaar DON; 'Numerus fixus omhoog en aparte studierichtingen!' Tijdschrift voor Diergeneeskunde, 121(14-15), 1996, p. 420-421

Volkskrant 6 december 1996. Ritzen stelt strengere eisen aan toelating tot studies. . Meedoen met loten alleen met het juiste vakkenpakket, de juiste opleiding, en voldoende kennis van de Nederlandse taal.

Winch, C. (1996). Quality and education. Special issue of the Journal of Philosophy of Education, 30, 1-155.

Hofstee, W. K. B. (1996). Het judicium abeundi: enkele kanttekeningen. Academia, 02, 16-19. [fc, niet online te vinden] [BSA Bindend StudieAdvies]

Wie discussieert over selectie, moet zich bewust zijn van de 'retrospectieve illusie': het feit dat iemand evident en naar alle redelijke maatstaven ongeschikt blijkt te zijn, en dus per definitie van begin af ongeschikt moet zijn geweest, houdt geenszins in dat dit ook te voorzien was. Selecteren betekent fouten maken, en wel twee soorten fouten: missers (iemand doorlaten die later ongeschikt blijkt) en 'fake alarms' (iemand afwijzen die later geschikt zou zijngebleken). De crux in de discussie over selectie via een judicium abeundi is de onderlinge afweging van de ernst van deze twee soorten fouten. Onvoorwaardelijke tegenstanders van het judicium geven aan false alarms een oneindig zwaarder gewicht dan aan missers; bij onvoorwaardelijke voorstanders ligt dat omgekeerd. Beide standpunten zijn onredelijk. Er zijn hier in een bestel waarin hoger onderwijs in hoofdzaak een collectieve voorziening is twee gezichtspunten in het geding: dat van de belastingbetaler die er recht op heeft dat het budget goed besteed wordt, en dat van de individuele student die - bijvoorbeeld op grond van het Verdrag van Straatsburg - recht heeft op hoger onderwijs in overeenstemming met eigen capaciteiten. Men zou van mening kunnen zijn dat er een derde belang in het spel is, namelijk dat van de onderwijsinstelling. Die is echter geen particulier bedrijf dat werknemers selecteert met het oog op winstmaximalisatie. Haar gezichtspunt is dan ook ondergeschikt aan dat van de belastingbetaler. Men kan alleen onvoorwaardelijk voor- of tegenstander van het judicium zijn door impliciet een van die beide rechten te miskennen. Wie het probleem 'al of niet hanteren van een judicium abeundi' expliciet wil oplossen, dient in de eerste plaats de relatieve ernst van false alarms ten opzichte van missers of vice versa te kwantificeren - hoewel in bepaalde gevallen kan worden volstaan met een beslissing van het type 'deze fout is ernstiger dan die'.
Speciaal aan het adres van de Leidse universiteit is de volgende slotopmerking gericht: ls men werkelijk de overtuiging is toegedaan dat een judicium abeundi goed is voor de kwaliteit van het onderwijs, dan zou men van mening moeten zijn dat alle universiteiten het zouden moeten instellen. In de verdediging van haar positie kan de RUL zich dus niet beroepen op het feit dat niet alle universiteiten zulks van plan zijn en dus afgewezen studenten altijd nog naar elders kunnen gaan. Dat is onzuiver redeneren.

Jong, Uulkje de (1996). Ierse kortsluiting. HBO-Journaal, 19 (1), 13.

1997 Een nieuwe commissie: Drenth. Maar buigt naar de politiek

Drenth (voorz.) (1997). Gewogen loting gewogen. Advies van de Commissie Toelating Numerus Fixusopleidingen. Sdu. isbn 9034634108 (100 blz) [Dit rapport is het enige dat online beschikbaar lijkt. De volledige bijlagen in een afzonderlijk deel zijn niet online beschikbaar, maar samenvattingen ervan zijn in het hoofdrapport opgenomen] https://t.co/KJrv5nNz2W?amp=1 of pdf advies . [zoeken op https://www.archiefweb.eu/]

Aan de lezer
1 Conclusies en aanbevelingen
2 Voorgeschiedenis en huidige situatie
2.1 Beschrijving en achtergronden huidig systeem
2.2 Knelpunten van het huidig systeem
2.3 Nieuwe argumenten voor verandering
3 Opdracht en invulling: de commissie
3.1 Samenstelling commissie
3.2 Taakopdracht en installatie commissie
3.3 Randvoorwaarden en beperkingen in advisering
3.4 Werkwijze commissie
4 Eisen aan een nieuw selectiesysteem 33
4.1 Algemeen 33
4.2 Kwaliteitscriteria: Betrouwbaarheid Objectiviteit Validiteit, Fraudegevoeligheid, Discriminatie
4.3 Bestuurlijke criteria: Bestuurlijke eenvoud Praktische/technische uitvoerbaarheid Transparantie Kosten
4.4 Politiek/maatschappelijke criteria Maatschappelijke acceptatie Eerlijkheid, rechtvaardigheid
5 Hoofdmodaliteiten: beschrijving en evaluatie
5.1 Algemeen, doelstellingen en visies Doelstellingen Visies
5.2 Beslissing door het lot
5.3 Beslissing op basis van verwacht cces
5.4 Beslissing op basis van prestaties in het voortraject
5.5 Beslissing op basis van prestaties tijdens de studie
5.6 Zelfselectie door de student
5.7 Combinaties
5.7.1 Gewogen loting
5.7.2 Directe toelating hoogste cijfers en integrale loting
6 Enige bijzondere onderwerpen
6.1 Decentrale selectie
6.2 Wachtlijst
6.3 Werkervaring
6.4 Deficiënties
Bijlagen
1. Minderheidsstandpunt student-lid mw. L.A. Hanekamp
2. Samenvattingen van :
2.1 Landenstudie CSHOB (Kaiser)
2.2 Lotingscategorie en studiesucces (Roeleveld)
2.3 Opinie-onderzoek SCO (Wilbrink)
3. Achtergronclgegevens, kwantitatieve analyses

Rapport van de Commissie Toelating Numerus Fixus Opleidingen. Gewogen loting gewogen. Bijlage. Bijlage bij het rapport toelating numerus fixusopleidingen. Sdu. isbn 9034634116 (244 blz.) [Ik vind geen online bestand]

Frans Kaiser, Sandra de Lange en Egbert de Weert (1996). Vergelijkend onderzoek selectie-procedures voor het HO in een aantal West-Europese landen. 9-61 [niet online; het CSHOB vermeldt alleen dat het een rapport is, vermeldt niet de publicatie in deze bijlage bij Gewogen loting gewogen]
Jaap Roeleveld (januari 1997). Lotingscategorieën en studiesucces. 63-120
Ben Wilbrink(1997). Opsomming van de discussie over toelating bij numerus fixusstudies. 121-203. webpagina
B.E.M. Gielen, H. Datema & F.L.H.M. L'Ortye . Verslag hoorzitting 22 oktober 1996 (december 1996). 205-244

TK 25600-VëI-5. Vaststelling van de begroting van de uitgaven en inkomsten van het Ministerie van OCenW (VIII) voor het jaar 1998; Verslag algemeen overleg. vastgesteld 10 september 1997. pdf

De vaste commissie voor Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen1 heeft op 25 juni 1997 overleg gevoerd met minister Ritzen van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen over: - het rapport van de commissie-Drenth 'Gewogen loting gewogen' (OCW-97-289, d.d. 25 februari 1997); - de beleidsnotitie «Toelating tot opleidingen met een numerus fixus' (25 000-VëI, nr. 99). Van het gevoerde overleg brengt de commissie bijgaand beknopt verslag uit.

TK 25000-VIII, nr. 99 Beleidsnotitie 'Toelating tot opleidingen met een numerus fixus' (TK 25000-VIII, nr. 99) pagina Minister: Jo Ritzen.

Volledige dossier 25947 https://zoek.officielebekendmakingen.nl/dossier/25947

TK 25000 VIII Nr. 99. Beleidsnotitie (12 mei 1997). Toelating tot opleidingen met een numerus fixus. Reactie op het rapport 'Gewogen loting gewogen' van de commissie Toelating numerus fixusopleidingen o.l.v. prof. dr P.J.D. Drenth https://zoek.officielebekendmakingen.nl/kst-25000-VëI-99.html

Lex Borghans & Andries de Grip (5 februari 1997). Numerus fixus en arbeidsmarkt. Economisch Statistische Berichten, researchgate.net

Gaat over de arbeidsmarktfixus. De fixus voor geneeskunde is een fixus die een capaciteitsprobleem (plekken voor co-assistentschappen) moet oplossen. Over dat laatste valt natuurlijk te twisten: al in de 60er jaren werd er over een fixus voor geneeskunde gesproken. Ik denk dat deze uiteenzetting over problemen met een arbeidsmarktfixus vrijwel onveranderd ook geldt voor de numerus fixus voor geneeskunde en andere stops op basis van capaciteitsproblemen.

Trouw 25 februari 1997. 'Gewogen loting het minst slechte systeem' pagina

NRC 25 februari 1997. Advies na kwestie met gymnasiaste: Geen loting meer voor goede student. pagina

Volkskrant 26 februari 1997. Commissie wil af van loting voor goede leerlingen. pagina

Volkskrant 27 februari 1997. Loten voor studie. Redactioneel. pagina

Trouw27 februari 1997. Alleen imbeciel verandert nooit van mening. Voor de zesjes is de nieuwe loting sneu. Esther Hageman en Edwin Kreulen. pagina

In kringen van onderwijsdeskundigen stond de gewogen loting sindsdien bekend als de minst slechte oplossing. Andere vormen van selectie zijn nog minder waard, betoogde ook Drenth meermalen. Nu is hij de schrijver van een rapport dat een streep haalt door de gewogen loting. "Alleen een imbeciel verandert nooit van mening", zegt hij erover. En: "De opdracht die we kregen was: bedenk alternatieven."
Vermaat vindt het plan-Drenth maar niks. "Ik ben er niet blij mee. Wat mij betreft geef je de echt goede VWO'ers een betere kans. Maar een grens die ergens tussen 7 en 7,5 loopt, met enorme gevolgen, dat is gewoon niet eerlijk."

NRC 27 februari 1997. Het lot van de student. Redactioneel. pagina "Naar deze keuze [gewogen loting 1975, bw] heeft van meet af aan in het teken gestaan van de minst slechte oplossing." En zo is het.

Boukje van Casteren , Daniël Witte (1 maart 1997). Loting voor iedereen blijft beste methode. De Volkskrant pagina [Beide auteurs zijn lid van het SOG: Studentbestuursleden Overleg Geneeskunde]

"Het advies een deel van de kandidaten voor de geneeskunde-opleidingen uit te zonderen van loting is een halfslachtig compromis en nadelig voor de kwaliteit van het onderwijs."
De manier echter waarop loting in het commissievoorstel wordt gebruikt als middel om de resterende 40 procent van de plaatsen op te vullen, is uiterst kwalijk omdat er van eerlijkheid natuurlijk alleen sprake is als er geen uitzonderingen zijn.

Ger Klein (4 maart 1997). Gewogen loting. Volkskrant Geachte redactie. pagina

Ger Klein noemt hier een punt dat ik mogelijk zelf over het hoofd heb gezien bij mijn overzicht dat ik voor de Cie. Drenth heb gemaakt: de scherpe cesuur in toelatingskansen bij een grens zoals door de Cie. Drenth voorgesteld voor directe toelating.
De Kamer [in 1975, b.w.] was het erover eens dat kleine verschillen in eindexamenresultaten niet mochten leiden tot zeer grote verschillen in toelatingskansen. Bij De Brauw was dit wel het geval: boven 7,5 automatische toelating; daar beneden een inlotingskans van soms slechts 30 procent.
Het effect van deze methodiek was onder andere dat er een grote druk op docenten en leerlingen ontstond: een punt meer of minder kon alle verschil uitmaken. Een hoofddoel van de nieuwe wet in 1975 was dan ook om een eind te maken aan deze bizarre situatie.
Ik mag toch aannemen dat de commissie-Drenth zich op de hoogte heeft gesteld van deze voorgeschiedenis. Het bevreemt dan zeer dat men feitelijk terugkeert naar het stelsel-De Brauw met alle nadelen van dien.
Is het dan verstandig om dit voorstel onderwerp van de komende discussie te maken? Nuttiger lijkt mij het volgende voorstel:
We gaan ervan uit dat te zijner tijd een meerderheid van de Kamer een gewogen loting voorstaat.
- Bij deze loting mogen kleine verschillen in eindexamenresultaten geen grote verschillen in toelatingskansen geven, in het bijzonder is een cesuur ontoelaatbaar.
- Uit deze voorwaarde volgt dat er binnen het cijfertraject 6 tot 10 een 'glad' verloop moet bestaan.
- Een voor de hand liggende oplossing is die waarbij de kans op toelating evenredig is met het examenresultaat, dus bij een 9 een kans die 9/6 = 1,5 keer zo groot is als bij een 6.
- Desgewenst kan deze factor 1,5 groter of kleiner worden gemaakt en daarmee de 'hardheid' van het systeem worden bepaald.

NRC Handelsblad 26-3-1997. Meeste artsen verlangen naar werken in deeltijd.

NRC Handelsblad 26-3-1997. Studentstop voor medicijnen in Vlaanderen.

Wesseling, H. L. (27 maart 1997). Gewogen en te licht bevonden. NRC. pagina Column. Koketteren met eigen amateurisme, en dat tegelijk serieus nemen.

Henk van Berkel (2 april1997). Alternatief voor loting deugt evenmin. De Volkskrant. paywall

Geen verwijzingen naar bronnen. . Henk eindigt sarcastisch: "Vijftig procent van de plaatsen gaat naar gegadigden met de hoogste cijfers. Dat zal de liberalen deugd doen. Veertig procent wordt verloot, ongewogen. Dat zal de verstokte loting-adepten goed doen. Het opvullen van de resterende tien procent is nogal duister en arbitrair. Daar kan de discussie zich op gaan richten."

Campbell, C. (1997). A diagnosis that demands more doctors. THES, 12 december 1997. (Chairman of the Medical Workforce Standing Advisory Committee)

Ten Cate, Van Rossum, Van der Vleuten (12 april 1997). Huidige lotingsysteem is het beste. NRC. paywalled/abonnees

"Dat medische studenten via loting worden geselecteerd lijkt vreemd, maar Nederland vertoont wel vaker een gegronde eigenwijsheid. Th.J. ten Cate, H.J.M. van Rossum en C.P.M van der Vleuten geven aan waarom de voorstellen van de Commissie Drenth overbodig zijn."
Belangrijk position paper (auteurs uit 3 medische faculteiten), om het maar eens deftig te benoemen. Lees het in zijn geheel, ik citeer hier alleen de slotalinea.
Dat loting het systeem domineert, mag het buitenland verbazen, maar Nederland vertoont wel vaker een gegronde eigenwijsheid. Wil men de kwaliteit van de artsen of onderzoekers verder vergroten, dan kan er beter gesleuteld worden aan de artsopleiding zelf dan aan de instromende student. Wil men VWO-ers die moreel het meest recht hebben om geneeskunde te studeren meer toelatingskansen geven, dan moet vastgesteld worden dat hiervoor geen onbetwiste instrumenten bestaan, omdat niemand hun motieven objectief kan wegen.

Drenth, P. J. D. (27 maart 1997 NRC). Prestatie moet bij loting zwaarder wegen. paywalled/abonnees

Drenth, P. J. D. (1997). Klassieke denkfout in debat selectie studenten. Trouw, 21 mei 1997.

Flauwe reactie op optreden Job Cohen in het Lagerhuis, 17 mei. M.i. heeft Pieter niet goed geluisterd.

Ebach, J., & G. Trost (1997). Admission to medical schools in Europe. Lengerich: Pabst Science Publishers. (Genoemd in vd Broek e.a. 1999, zelf niet gezien)

Mulders, Angelique, & Hanne Obbink (1997) Ritzen zoekt naar nog beter rotsysteem. Het halve einde van de gewogen loting. Folia, 7 maart.

"Er is geen enkel onderwerp waarover ik zoveel brieven krijg als over de lotingskwestie," zei minister Ritzen vorige week, toen hij het rapport van de commissie-Drenth in ontvangst nam. Loten om een studieplek is "controversieel", wist hij daarom. Want "er heerst een algemeen gevoel dat je in je leven zelf invloed moet kunnen hebben op waar je terecht komt. Dat aan het toeval overlaten wordt niet meer aanvaard." [Ritzen wil de boodschapper van het slechte nieuws vermoorden, het slechte nieuws is natuurlijk de numerus fixus zelf, b.w.]

Hofstee, W. K. B. (21 april 1997, NRC). Pas huidig lotingssysteem aan. paywalled/abonnees

Hofstee, W. K. B., & Kiers, H. A. L. (1997). Een algemeen model voor loting en selectie bij numerus clausus. Tijdschrift voor Onderwijsresearch, 22, 81-85. pdf

Hooft, G. 't (1997). Loterijspelletje. NRC-Handelsblad 26 april 1997. paywalled/abonnees

De tekst van zijn (langere) ingezonden brief, met reacties van lezers van zijn website, op http://www.phys.uu.nl/~thooft/lot.html. Mijn commentaar, in een theoretisch kader van 'leek vs expert': hier, ook als blog

Kiers, H. A. L., & W. K. B. Hofstee (1997). Gewogen loting in combinatie met rechtstreekse toelating vanaf examencijfer 8. Tijdschrift voor Onderwijsresearch, 22, 298-301. [ook: concept via Hofstee] (hele jaargang)

Nieuwenhuijzen Kruseman, A. C. (1997). 'Gewogen loting gewogen' - en te licht bevonden? Docent UM, mei 1997, pagina 20-23. [fotokopie]

NRC Handelsblad (26 februari 1997). Scholier krijgt meer greep op eigen lot. paywalled/abonnees

Bevat nogal onthullende passages over de politieke druk waaronder de commissie zich had laten zetten. En de malle uitspraak van Ritzen over 'het beste rotsysteem'.
Voorzitter Pieter Drenth 'gaf gistermiddag desgevraagd toe dat zijn commissie een "helder politiek signaal' van de minister had gekregen. Dat signaal is eenvoudig dat Ritzen van die gehate, gewogen loting afwil'.

NRC Handelsblad (13 mei 1997). Voorstel Ritzen over loting verdeelt Kamer. paywalled/abonnees

NRC Handelsblad (26 juni 1997). Kamer verdeeld over loting. . paywalled/abonnees

'Hoewel PvdA en CDA minister Ritzen eventueel wel willen volgen in diens keuze van een grens bij het cijfer 8, voelen zij ook wel voor een systeem waarbij iedere student moet loten. Maar daarbij zou dan wel de hoogte van het cijfer meer dan in het huidige systeem bepalend moeten zijn voor de kans om te worden ingeloot. D66 liet de hoogte van het eindcijfer in het midden. "Naast cijfers moeten motivatie en onderzoekservaring ook meespelen," aldus D66-woordvoerster Jorritsma. De partij wil verder dat hogescholen en universiteiten 30 procent van de studenten zelf kunnen aannemen. Ook Lansink (CDA) pleitte er voor dat universiteiten meer ruimte krijgen, bijvoorbeeld 20 procent, om zelf studenten toe te laten, en hij wil dat experimenten daarmee mogelijk worden.'

Prick, L. (1997). In eigen hand. Trouw 21 mei 1997 (column Leo Prick).

Niet nav de nf, maar het molesteren van de auto's van Franse drugstoeristen door de bewoners in Spangen. Prima uiteenzetting over de 'lot in eigen hand' filosofie van de westerse politiek van de laatste jaren.

Raad van State (1997) Advies van de Raad van State van 5 december 1997, opgenomen met de reactie van Ritzen in vergaderstuk 25947 A van de Tweede Kamer der Staten-Generaal, vergaderjaar 1997-1998.

Rossem, Maarten van Rossem (4 maart 1997). Intelligentie is verdacht. De Volkskrant Forum, 4 maart 1997. Het is me niet gelukt de digitale versie te vinden. Jammer, want de intelligentie van Maarten is verdacht, als dit artikel er de maatstaf voor mag ziijn. [knipsel bewaard]

Van Rossem claimt een verstandige kijk op de toelating bij studentenstops te hebben. Welnu, oordeel zelf. Het is kostelijke literatuur, zoals hij zelf had kunnen opmerken. #Dunning-Kruger. #Schoenmaker .... #Stuurlui ... .
SEDERT de jaren zeventig wordt er bij de toelating van studenten tot een studie met een studentenstop een systeem van gewogen loting gehanteerd. Studenten met hoge cijfers op hun eindexamen hebben een aanzienlijk grotere kans ingeloot te worden. Het blijft echter een loterij; mensen met fantastische cijfers hebben geen enkele garantie dat ze ingeloot worden.
Een commissie heeft de minister van onderwijs nu geadviseerd dit systeem te veranderen. De helft van de beschikbare plaatsen zal voortaan worden verdeeld onder de studenten met de beste eindexamencij-fers, 40 procent van de plaatsen zal ongewogen worden verloot onder de andere belangstellenden, en het restant mogen de universiteiten toewijzen op grond van werkervaring of andere criteria.
De reacties op dit voorstel waren vrijwel zonder uitzondering negatief. Alle critici zijn van mening dat er nu te veel nadruk wordt gelegd op de eindexamencijfers, en wijzen erop dat onderzoek nooit een rechtstreeks verband heeft aangetoond tussen goede eindexamencijfers en succes in de gekozen studie.
Ik heb loting altijd een onzinnig systeem gevonden om schaarse studieplaatsen toe te wijzen. Gewogen loting is iets minder onzinnig, maar nog steeds onzinnig. Bij toewijzing van schaarse studieplaatsen gaat het erom die studenten te selecteren die de beste kans hebben op voltooiing van de studie.
Het lijkt mij volstrekt in strijd met de regels van het gezonde verstand dat een loterij op dit punt beter zou scoren dan toelating op grond van goede tot zeer goede eindexamencijfers. Wie bij het eindexamen in een reeks van vakken hoge cijfers haalt, heeft daarmee aangetoond dat hij volgens de geldende criteria intelligent en ijverig is. Dat zijn ook de twee eigenschappen die bij elke academische studie het best van pas komen.
Natuurlijk is het mogelijk dat de studie tegenvalt, dat de student door onoverkomelijk liefdesverdriet wordt getroffen of dat hij aan de verdovende middelen raakt. De kans op dergelijke noodlottige gebeurtenissen is echter bij studenten die door het lot worden aangewezen precies even groot, of men zou moeten argumenteren dat intelligente studenten meer kans lopen door het leven vermalen te worden. Ware dat zo, dan zou moeten worden gepleit voor de selectie van studenten met de slechtste eindexa-mencijfers. (...)

Jan C. C. Rupp (1997). De dynamiek van het massahogeronderwijs in Nederland, 1945-1995. Hoofdstuk 12 in: J. C. C. Rupp (1997). Van oude en nieuwe universiteiten. De verdringing van Duitse door Amerikaanse invloeden op de wetenschapsbeoefening en het hoger onderwijs in Nederland, 1945-1995 (315-333). Sdu. isbn 9012085063

De eerste vijfentwintig jaar na de oorlog was iedereen het erover eens dat er behoefte was aan meer ingenieurs en natuurwetenschappers en ook aan meer medici. Toen er genoeg medici waren kostte het ook geen moeite om een numerus clausus voor de medische studie in te stellen. Maar hoe moest de selectie plaatsvinden? A.D. de Groot [Selectie voor en het hoger onderwijs; Standpunt over onderwijs, democratie en wetenschap] had zich al lange tijd een vurig pleitbezorger getoond van het afnemen van ‘objectieve studietoetsen’, daarbij refererend aan de Verenigde Staten, en aan het laten meetellen van van de resultaten behaald op het eindexamen. Een onderzoek van zijn oud-leerling G. J. Mellenbergh [De Bruyne en Mellenbergh (1973). Selectie of aanpassing. Kritische kanttekeningen bij het rapport ‘’ van Prof. Dr. A.D. de Groot. Universiteit en Hogeschool, 20, 111-132 info] toonde echter aan dat eindexamencijfers geen voorspellende waarde hadden en dat men het beste kon loten (of gewogen loten), hetgeen geschiedde. Recentelijk heeft P.J.D. Drenth er nog eens op gewezen dat selectie op basis van eindexamencijfers om diverse redenen technisch gezien in Nederland, in tegenstelling tot in landen als Engeland en de Verenigde Staten (en Engelstalige ontwikkelingslanden), niet mogelijk is. [Selectie aan de poort. 15e Duijker-lezing, 30-3-1995].
Men moet er, ter verklaring van dit verschil, rekening mee houden dat de Nederlandse universiteiten in tegenstelling tot de Amerikaanse en Engelse niet met elkaar (mogen) concurreren. (..) Aan dit gelijkwaardigheidsprincipe, dat in 1876 is ingesteld, wordt tot op heden nauwlettend vastgehouden. De in de jaren tachtig van deze eeuw ingestelde visitatiecommissies mogen beslist geen rangorde tussen de diverse vakgroepen/faculteiten aangeven. Er worden in Nederland geen rangordes gepubliceerd en studenten kunnen daarmee dus bij hun keuze van universiteit en discipline ook geen rekening houden. Het uitgangspunt van de gelijkwaardigheid impliceert niet alleen dat Nederlandse universiteiten niet mogen selecteren, maar ook dat ze niet selectief werken op de populatie van toekomstige studenten. Onder die condities selecteren eindexamencijfers in Nederland niet(..) Selectie betekent in de Verenigde Staten spreiding van de studenten, in Nederland vermindering van het aantal studenten, en dat is ook wat De Groot voor ogen stond. [J.C.C. Rup ‘Enige politieke implicaties van het rapport van Prof. Dr. A.D. de Groot over selectieproblemen voor en in het hoger onderwijs’. Universiteit en Hogeschool, 20, 133-153]
blz. 317-318

Sen, A. (1973/1997). On economic inequality. Oxford: Clarendon Press.

Trouw 9 april 1997. Duitsland: naar rechter voor een studieplaats.

Gesprek met Robert Brehm, auteur (samen met Alfred Breinersdorfer en Wolfgang Zimmerling) van 'Klagen und studieren: erste Hilfe für abgewiesene Studiënbewerfer." Hebben gezamenlijk ca 8000 klanten aan een plaats geholpen. Dat is gebaseerd op artikel 12 van de grondwet dat vrijheid van studiekeuze vastlegt. Op basis daarvan winnen deze advocaten bijna al hun zaken: "De kern van zo'n Duitse rchtszaak gaat over de vraag of 'de opleidingscapaciteit' van een universiteit echt wel zo klein is als die universiteit beweert. Brehm: 'Capaciteit wordt berekend aan de hand van het aantal hoogleraren en docenten. Dat rekenen wij na, en dan blijkt het ruimer te zijn. Eigenlijk is het een heel technische strijd.'"

Trouw 9 april 1997. Ouders van tieners jagen op cijfers.

Gesprek met Clan Visser 't Hooft "Een gemiddeld examencijfer van een acht lijkt me redelijk. Het is van tevoren meestal duidelijk of je die grens haalt. De echte goede scholieren mogen best automatisch worden geplaatst. Loting blijft natuurlijk schipperen: er zijn nu eenmaal te veel kandidaten." Rector Van Tuinen van het Christelijk Gymnasium in Utrecht; De rector vreest geen hordes eindexamenkandidaten die komen zeuren om een hoger cijfer. "Ik denk eerder dat ouders druk uitoefenen. Maar in de opzet van het studiehuis, waarin je wordt beoordeeld aan de hand van een examendossier, is duidelijker dan nu hoe een cijfer is vastgesteld."

Trouw. Commentaar (op de voorpagina) Loten. 14 mei 1997.

Daar zit trouwens een fantastische misvatting in: "Door die groep 'veelloters' te weren, kan Ritzen de kans verbeteren van jongeren die net geen 8 haalden." Het punt is natuurlijk dat die deelgroep een relatief hoge inlotingskans heeft, maar door de beperkign tot twee keer loten een zeker niet verwaarloosbare kans overhoudt uiteindelijk definitief niet in te loten, dus een verslechtering t.o.v. de bestaande regeling. "De enige echte oplossing voor het toelatingsprobleem bestaat uit meer studieplaatsen." En zo is het.

Trouw. Lotende student kan kans peilen op internet. Trouw, 25 juni 1997.

Sinds 1 juni verstrekte de 'voice response' van de Informatie Beheer Groep te groningen elfduizend keer een lotnummer aan aankomende studenten. Een ander nieuwigheidje is de site van de IB-groep op Internet (www.ib-groep.nl/loting). Daarvan maakten 1500 bezoekers gebruik. (...) Via de IB-site kan de student in spe de gegevens opvragen over de loting van vorig jaar, zodat hij zijn kansen kan inschatten. De uitslag volgt half juli, op persoonlijke wijze: per ouderwetse brief. Uitgelote studenten kunnen daarna op Internet checken of ze toch nog mee mogen doen, als gevolg van zich terugtrekkende meeloters.

Tyler, T .R., R. J. Boeckmann, H .J. Smith & Y .J. Huo (1997) Social justice in a diverse society. Boulder, Colorado: Westview Press.

Pauline van de Ven (1997). Drijvend paviljoen. Balans.

Roman, met een sleutel-deel over loten in Nederland, p. 86-104 pdf. Met professor Worry, hoogleraar in de algemene en vergelijkende onderwijskunde aan de Universiteit Twente, waarmee Warries is bedoeld, in de zeventiger jaren voorzitter van een ministeriële commissie (zie hierboven; Van de Ven gebruikt passages uit het stuk van Warries, geen misverstand mogelijk).
Van de Ven meent dat voorstanders van loten of gewogen loten bij de toelating tot numerus-fixusstudies als argument hanteren dat hogere eindexamencijfers niet samengaan met meer studiesucces. Daar is de parodie dan ook op gebaseerd. Probleem is: er zijn in het maatschappelijke debat zoals in de media gevoerd, geen belangrijke bijdragen waarin de stelling wordt betrokken dat verschillen in eindexamencijfers niet samenhangen met verschillen in studiesucces. Wat niet wegneemt dat het best zo zou kunnen zijn dat in de samenleving wel de indruk is ontstaan dat dat een belangrijk argument zou zijn, mogelijk samen met de indruk dat voorstanders van integrale loting bij de toelating tot numerus-fixus studies destijds vooral ideologisch gedreven zouden zijn, loting als grote gelijkmaker zeg maar. Tot dat beeld dragen stukken zoals van Van de Ven in de NRC (zie boven) en in haar roman het hunne bij, en die stukken zijn er altijd in ruime mate geweest.
In de boezem van die commissie hebben zich zeker heftige discussies afgespeeld, al heeft geen van de deelnemers zich daar direct over uitgelaten. Wim Hofstee nam een minderheidsstandpunt in, onder andere op het punt dat er geen deugdelijk moreel argument is waarom iemand met een '8' gemiddeld het zou verdienen meteen te worden toegelaten tot een numerus-fixusstudie van keuze (wat de commissie destijds voorstelde), en iemand met een '6' niet. Zo'n stelling kan makkelijk worden opgevat als gelijk aan die dat hogere eindexamencijfers niet samengaan met meer studiesucces, maar dat zijn toch echt volkomen verschillende zaken.
Ik moest toch wel spontaan lachen bij (p. 91) "En zo is dan het systeem van gewogen loting ontstaan. Het simpelste, het eerlijkste, het beste van alle denkbare systemen. (...) Het enige ter wereld dat onzichtbaar talent honoreert." Een geniale vondst, ik geef het onmiddellijk toe. Hij was al in het NRC-stuk gelanceerd.

Volkskrant. 8? 14 mei 1997.

Smalhout: "laatst was op Discovery Channel een programma over Rudolf Hess, in een serie over de helpers van Hitler. Wat me opviel was dat die vent schitterende cijfers had op school. Zo zie je, het is een criterium van niks." Demagogisch, maar ik mag die duidelijke demagogie wel.

Esther Hageman 7 mei 1997. Mams klimt in de pen en wil 'intake-gesprekken' Trouw. NB: de archief-versie heeft de eenvoudige titel 'Loting', anders dan 'Mams klimt in de pen" zoals het artikel in de papieren krant heet. pagina

Vrijwel alle brieven hebben de weerzin tegen de huidige gewogen loting gemeen, want die vinden ze 'oneerlijk' of 'te willekeurig', of 'een verspilling van talent'. Maar waar zijn de briefschrijvers dan eigenlijk wél voor? Wat willen ze?
Van de 38 briefschrijvers hebben er negen duidelijk geformuleerde wensen. Alleen lopen die wensen ver uiteen. Ze hebben eigenlijk maar een ding gemeen: ze lijken niet erg op het voorstel dat de commissie-Drenth eind februari deed.

Toine Heijmans Volkskrant 14 mei 1997. 8? pagina

Prof. P. Drenth, voorzitter van de commissie die een alternatief lotingssysteem bedacht: 'Ritzen heeft slechts een paar elementen van ons rapport overgenomen. Welnu, als je vindt dat prestaties op de middelbare school moeten meetellen, is dit wel erg zuinig. Een acht gemiddeld is voor de meeste leerlingen een onbereikbaar ideaal. Hij legt de lat erg hoog. Hard werken en goed je best doen maakt zo niet veel meer uit. Maar Ritzen heeft het volste recht ons advies over te nemen of niet. Er speelt achter dat de PvdA niet voor ons plan voelt. Maar met het oude systeem is ook te billijken. Ik kan er best mee leven.'

Esther Hageman, Trouw 14 mei 1997. Ritzen houdt vast aan gewogen loting bij gebrek aan beter. pagina

Citeert Drenth:
"Ritzen beweert dat leerlingen anders niet vooraf weten waar ze aan toe zijn. Maar dat is natuurlijk een drogreden: het ene jaar is het makkelijker om een 8 te halen dan het andere. Van jaar tot jaar verschilt dat óók." Leuk dat Drenth hier op de peanuts aan het wijzen is, en het probleem van de voorspelbaarheid van eindexamencijfers voor de kandidaten zelf niet eens signaleert, laat staan kwantificeert.

Dr. E.P.J. van den Heuvel, hoogleraar Astrofysica, Universiteit van Amsterdam (28 augustus 1997). [ingezonden brief NRC, reageert op artikel van Egbert Warries] brief [paywalled]

Trouw commentaar 14 mei 1997. Loten. pagina Volkskrant 25 juni 1997. Kamerlid De Vries vindt een 7,5 mooi genoeg. pagina Volkskrant 26 juni 1997. VVD tegenover PvdA over loting hoger onderwijs. De Volkskrant .

"(...) De PvdA wil het liefst een systeem waar iedere student gewoon loot, zonder invloed van eindexamencijfers, zoals het huidige systeem. 'Het gaat om deelname aan een publiek goed, waar iedereen gelijke toegang tot moet hebben,' zei PvdA'er Van Gelder. Van Gelder zei een gewogen loting (hoe hoger het eindexamencijfer hoe meer kans) te accepteren en zelfs ook een groep daarvan vrij te stellen. Eerst zette de PvdA'er in op een grens van 8,5, wat hij tijdens het debat verlaagde naar een acht. VVD'er De Vries schoof eveneens op naar het midden. De liberaal is principieel tegen loting en voor het in eigen hand nemen van het lot. De Vries wilde niettemin een loting toestaan voor mensen met een cijfer lager dan 7,5. D66 kwam met een geheel eigen voorstel. D66-woordvoerder Jorritsma stelde voor 30 procent van de beschikbare plaatsen direct aan studenten met de hoogste cijfers toe te kennen. Dat komt praktisch neer op het halen van een acht als gemiddeld eindexamencijfer. (...)."

NRC 12 juli 1997. Instelling mag zelf studenten gaan selecteren. pagina NB: in de online vesie is de eerste zin weggevallen: "Het kabinet heeft nog niet besloten hoeveel plaatsen op deze manier kunnen worden toegewezen. Ritzen laat zich .... " Warries, Egbert (19 augustus 1997). Studenten slachtoffer van politieke koehandel. NRC. paywalled/abonnees

Wezenberg, W. A. J. (augustus 1997). "Gewogen loting gewogen." Een balans. Nederlands Tijdschrift voor Onderwijsrecht 2, 79-100. [fotokopie]

'Balans' houdt in at Wezenberg een informatief overicht geeft. Het is niet een artikel waarin nu eens door een juridische bril naar het gewoel op dit speelveld wordt gekeken.

Wilbrink, B. (1997). Terugblik op toegankelijkheid: meritocratie in perspectief. In Van Dyck, M. (Red.) (1997). Toegankelijkheid van het Nederlandse onderwijs. Studies (p. 341-384). Den Haag: Onderwijsraad. html

Wilbrink, B. (1997). Opsomming van de discussie over toelating bij numerus fixusstudies. In: Gewogen loting gewogen. Advies van de Commissie Toelating Numerus Fixusopleidingen pdf hoofdrapport, Bijlage, 121-203. De afzonderlijke bijlagen bij het rapport zijn niet meer online beschikbaar bij OCW. webpagina met deze bijlage

Wilbrink, B. (1997). Samenvatting van de opsomming van de discussie over toelating bij numerus fixusstudies. In: Gewogen loting gewogen. Advies van de Commissie Toelating Numerus Fixusopleidingen, 82-89 pdf hoofdrapport. html (alleen samenvatting)

1998 Wijziging van de Wet brengt raden in beweging

Volledige dossier 25947 Wijziging van de Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek, houdende aanpassingen in het systeem van selectie voor opleidingen waarvoor een toelatingsbeperking is vastgesteld. https://zoek.officielebekendmakingen.nl/dossier/25947

TK 25947 Nr. 3. 1 april 1998 Memorie van toelichting pdfp class='lit'> TK 25947 (9-12-1998). Nota van wijziging. pdf

TK 25947 A (24-3-1998). Advies Raad van State. pdf [gezien 2-2021] Hieronder zijn opgenomen het advies van de Raad van State d.d. 5 december 1997 en het nader rapport d.d. 18 maart 1998

De Raad:
In het gewijzigde stelsel wordt hieraan echter een nieuw element toegevoegd in die zin dat een bepaalde categorie gegadigden — personen met een gemiddeld eindexamencijfer van 8 of hoger — van loting wordt uitgezonderd. Door deze groep direct voor plaatsing in aanmerking te laten komen wordt aan hen een aparte status toegekend. Op die manier wordt ter vergroting van de kansen van een relatief kleine groep het bestaande systeem doorbroken en overgeschakeld op alleen het rendementssysteem. Naar het oordeel van het college verdient het — zolang het uitgangspunt gehanteerd blijft dat alle leerlingen die een VWO-diploma hebben behaald een wettig toegangsbewijs hebben voor het volgen van universitair onderwijs — de voorkeur om alle leerlingen volgens eenzelfde systematiek voor toelating in aanmerking te laten komen. Een geleidelijke uitholling van het bestaande systeem moet worden voorkomen.
Ritzen:
De suggestie van de Raad om het wetsvoorstel te beperken tot de voorgestelde aanpassing van wegingsfactoren bij de loting voor opleidingen waarvoor een toelatingsbeperking van kracht is, neem ik niet over. Anders dan de Raad meen ik dat de directe toelating van gegadigden die in het voorgezet onderwijs een eindexamenresultaat behalen van gemiddeld 8 of hoger, moet worden gekwalificeerd als een verbetering van het bestaande stelsel en niet als een uitholling daarvan.

TK 25 947 (25-11-1998). Advies Raad van State. pdf

Ben Wilbrink (1998). Rechtvaardigheid bij selectie voor opleidingen met een numerus fixus. (niet gepublliceerd, maar een geweldig artikel, al zeg ik het zelf. Geschreven voor 'Gedrag en Organisatie', maar op het laatste moment door de redacteuren afgewezen). pdf. Een draadje, augustus 2024: Twitterhttps://x.com/benwilbrink/status/1826174559466262797

Conall Boyle (1998). Organizations selecting people: how the process could be made fairer by the appropriate use of lotteries. The Statistician, 47, 291-321. pdf

summary Organizations select people to receive benefits in a way which is efficient to them but may not be fair to those selected or rejected. This paper elaborates on the concept of fairness - that it should be efficient, not waste the efforts of the candidates; that it should treat as equals all those who are not measurably different; that the process of selection should avoid bias and corruption. Lotteries have been used in the past partly to avoid corruption. Some examples of lottery-type selection remain today, such as juries. This paper examines the case for the deliberate introduction of a lottery as part of the selection process to approximate to the uncertainty in measuring the merits of the candidates. The advantages of such a lottery, particularly where decisions are devolved down to the community level, are discussed.
p. 291 (opening statement) "It was Edgeworth (1888), the eminent Victorian economist and statistician, who suggested that degree classification at Cambridge was rather a lottery."
"Edgeworth (1890) returned to this subject 2 years later, perhaps prompted by a comment from a Mr Elliot on his earlier paper, pointing out the anomaly that with examinations for entry to the civil service 'serious differences of income and position could turn upon differences of marks which are largely or altogether accidental.' In his 1890 analysis of civil service entrance examinations, Edgeworth seems to have agreed with Elliot, that these examinations
'impose hardship on those just outside the gates of Paradise . . .. The general recognition of the element of chance in examinations would mitigate the disappointment.'
He then goes on to contradict his earlier view about selection by a graduated lottery. The candidates should be segregated by what he describes as a 'light' examination. They would then be given lottery tickets in proportion to the examination score. Commenting on this proposal, Edgeworth states that the state would not lose out since, ex hypothesi, in the long run the same proportion of really deserving candidates would be appointed. The benefits of such a selection were twofold: the sense of injustice felt by the candidates would be mitigated and the public would be alerted to what Edgeworth called 'the aleatory charecter of examinations' ('aleatory: depending on contingencies: used of the element of chance in poeteic composition, etc [L. aleator - a dicer, alea - a die]' (Chambers English Dictionary, 1990))."

Klerk, L. F. W. de (voorzitter) (1998) Decentrale toelating gewogen. Rapport van de Commissie Decentrale Toelating van de Onderwijsraad. pdf

Onderwijsraad (1998) Decentrale toelating. Den Haag: Onderwijsraad. html plus stukken rapport horen internationaal standpunten studenten bestemming schoolverlaters

M. van Dijck (16 januari 1998). Gewogen loting blijft hoe dan ook een loterij. De Volkskrant html

"Hoe dan ook, er is blijkbaar geen keus zonder voors en tegens. De gewogen loting is niet meer of minder dan een manier om deze enigszins in balans te brengen. Maar de kern van het probleem is natuurlijk dit: welke toelatingsmethode je bij fixusopleidingen ook kiest, loting of anders, er zullen altijd - veel - studenten buiten de boot vallen die graag de studie hadden gewild, deze studie goed zouden hebben volbracht en een goede arts, dierenarts of fysiotherapeut zouden zijn, 'zeven-komma-negens' zowel als 'zesjes'."

Raad van State ziet niets in nieuwe lotingsregels. Folia 17 april 1998.

De Raad vindt dat het voorstel van Ritzen om alleen te loten bij gemiddelden lager dan 8 het systeem uitholt. De minister had kunnen volstaan met een aanscherping van de gewogen loting. Ritzen schrijft terug dat hij zijn wetsvoorstel een verbetering van het bestaande stelsel vindt, geen uitholling ervan. Zie TK 25947 A

volkskrant 3 juni 1998. Utrecht begint medische opleiding zonder loting. pagina [University College Utrecht] 'Onze verslaggever' slaat wild om zich heen: "Om een eind te maken aan de volstrekte willekeur bij de toelating bij fixusopleidingen ...

Volkskrant 18 juli 1998. Nogmaals loten. Redactioneel.

"In loting - gewoge of niet - schuilt een element van willekeur dat, bijvoorbeeld, tot gevolg kan hebben dat een getalenteerde en uiterst gemotiveerde gymnasiaste tot drie keer toe uitloot voor de studie geneeskunde." "Het kan inmiddels wel worden beschouwd als een Fremdkörper in een stelsel dat gaandeweg steeds prestatiegerichter is geworden." Zo kan ie wel weer. Leuk dat zo'n journalist loten en willekeur zo in een zin bij elkaar kan zetten. Tja, loten en een prestatiegerichte smenleving .... Wat laten mensen zich toch makkelijk door beelden op sleeptouw nemen.

Volkskrant 18-7-98. Meike V[...] weer uitgeloot voor geneeskunde.

Stukje van Sander van Walsum, zou die ook de redactionele commentaar hebben geschreven? Vader V[...] spreekt zich weer publiekelijk uit, en maakt daarin geen onderscheid tussen dingen die echt wel onderscheiden moeten worden; loten als instrument, cijfers als meewegende factor, en motivatie als expliciet niet meewegende factor. [naam weggelaten, b.w.]

Elsbeth Etty (8-8-1998). Bamzaaien. (Column) NRC-Handelsblad. html

NRC 6 november 1998 'Studieplannen onhaalbaar en onverantwoord' Voorzitter Drenth van de commissie die vorig jaar adviseerde over een nieuwe toelatingsprocedure voor numerus fixus-studies, is het niet eens met de plannen van minister Hermans. pagina

Praktisch onhaalbaar en ethisch onverantwoord, beoordeelt hoogleraar psychologie prof.dr. P.J.D. Drenth de plannen van minister Hermans (Onderwijs) om het lotingssysteem voor numerus fixus-studies aan te pakken. (...)
Een selectiecommissie bestaat ook maar uit mensen. De ene commissie geeft wellicht de dochter van de chirurg uit het Gooi voorrang op een timmermanszoon uit Middelburg. Bij een andere instelling geeft een zielig verhaal in de trant van 'mijn leven valt in duigen als ik geen arts kan worden' de doorslag. Dat is ethisch onverantwoord.

Volkskrant 5 november 1998. Meike mag toch zonder loting gaan studeren. pagina "Zij heeft met succes een beroep gedaan op de hardheidsclausule"

Elaine de Boer, Volkskrant 5 november 1998. Van Kemenade: door cijferrace neemt druk op docentenkorps toe. pagina Volkskrant 18 november 1998. PvdA wil minder ruimte voor selectie studenten. pagina

De regeringsfractie PvdA is het niet eens met het voorstel van minister Hermans van Onderwijs om de universiteiten 30 procent van de plaatsen te geven voor de eigen selectie van studenten.
PvdA-Kamerlid Rehwinkel vindt dat VVD-minister Hermans de afspraken in het regeerakkoord over toelating bij studies met een numerus-fixus heeft opgerekt. Volgens Rehwinkel was de mogelijkheid voor decentrale selectie afgesproken, maar heeft Hermans die ruimte vergroot tot 30 procent.
Bovendien wil de PvdA dat Hermans de randvoorwaarden voor de criteria aangeeft, op grond waarvan de universiteiten zelf studenten mogen aannemen. De fractie wil niet dat bij deze wijze van toelaten cijfers opnieuw een rol spelen.
'Studenten met een eindexamencijfer van acht of hoger worden immers al toegelaten en voor alle anderen geldt de gewogen loting', aldus Rehwinkel. De PvdA vindt 10 procent van de plaatsen voor decentrale selectie genoeg. De fractie wil ook dat er een beroepsmogelijkheid komt tegen een afwijzing.
De regeringspartijen VVD en D66 zijn juist zeer tevreden over het voorstel van Hermans.
Het oppositionele CDA wil nog veel meer vrijheid voor de universiteiten: zij moeten kunnen kiezen of zij meedoen aan de centrale loting of voor alle plaatsen zelf selecteren. (...)

Jaap Stam (18 december 1998). Ger Klein 1925-1998. Een pesthekel aan regenten. Foloa 17, pagina 8. [informatief, knipsel, gaat niet over loten]

Drenth, P. J. D. (1998). Selectie voor en in de studie geneeskunde. Openingstoespraak. In A.M.J.J. Verweij E.A. Abersnagel, Th.J. ten Cate, J. Denekens, J.H. Dikkers, R. Remmers, J.A. Smal & G.W.G. Spaai (Red.) Gezond onderwijs. Bohn Stafleu Van Lochhum. p. 1-12. [fotokopie van Cees van Dorp gekregen] [Ik vind het stuk niet online] [Ook in aangepaste vorm in Bulletin Medisch Onderwijs, 17, 97-107].

Het is vooral een college over selecteren. Blz 9: advies van de Cie-Drenth, vergeleken met het uiteindelijke voorstel van de minister. Een interessant punt, op de laatste blz.:
Het niet door de Minister maar wel door vele krantencommentaren en politici gehanteerde argument, dat het oneerlijk zou zijn als men het ene jaar met een bepaald cijfer (bijvoorbeeld 7,5) wel toegelaten wordt en het andere jaar niet, berust op een drogreden. Aangezien het veel onwaarschijnlijker is dat de intelligentieverdeling en het intelligentieniveau van 5.000 middelbare scholieren van jaar tot jaar fluctueert dan de gemiddelde moeilijkhheid van het examen is het veel eerlijker een vast percentage direct toe te laten dan een vaste norm te hanteren.

1999 De deur voor selectie staat nu op een kier

Volledige dossier 25947 https://zoek.officielebekendmakingen.nl/dossier/25947

TK 19 januari 1999 25947 Nr. 8. Amendement Lambregts. Etcetera

x EK 26 januari Handelingen Wijziging van de Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek, houdende aanpassingen in het systeem van selectie voor opleidingen waarvoor een toelatingsbeperking is vastgesteld 25947 nr 176 1-8; 176a Brief van de minister 176b voorlopig verslag vaste commissie 176c Memorie van antwoord

TK 25 947 (27-1-1999). Brief minister over spoedige behandeling van dit wetsvoorstel i.v.m. verwachtingen bij schoolverlaters voor studiejaar 1999-2000. pdf

"> TK 25 947 (12-3-1999). Memorie van antwoord. pdf

TK 25 947 (24-3-1999). Memorie van toelichting. pdf

TK 25 947 (14-1-1999). Nota n.a.v. het verslag. pdf

P. J. D. Drenth (1999). The selection of medical students in the Netherlands - Reconciling the incompatibles. Commission on the Points System Research Paper No 3 Department of Education, Dublin: Irish Government. [no longer online. An incomplete version available, mail me]

John White (1996). The points system. In P. Hogan (Ed.). Issues in Education. Dublin. [fotokopie, waarschijnlijk va Drenth gekregen, ik vind geen verdere informatie]

Dit puntensysteem wordt gehanteerd in situaties waarin er meer gegadigden dan plaatsen zijn, tertiair onderwijs. Numerus fixus dus

Neil Duxbury (1999). Random justice: on lotteries and legal decision making. Clarendon Press. questia Zie ook on Scholar

The spectre of chance
Contextualizing the lottery
Relying on luck
Dicing with justice
Lotteries within legal frameworks

Flora Goudappel (1999). The Dutch system of lottery for studies. European Journal for Education Law and Policy, 3, 23-27. pdf

abstract In the Netherlands, students for branches of study with a scarcity of places are selected through a system of weighed lottery at the moment. Because of unjustice felt in society concerning several recent cases of potential students who lost the lottery and because of the report of the Drenth Commission as well as the advice of the Education Council, the government has proposed a new system. This system will be threefold: direct admittance, weighed lottery, and decentralized selection. Still, the consequences of this new system are doubtful.

NRC 21 januari 1999. Universiteit mag zelf studenten kiezen. pagina

Universiteiten en hogescholen mogen vanaf volgend jaar maximaal de helft van de plaatsen voor opleidingen met een studentenstop zelf verdelen. Scholieren met een eindexamengemiddelde van acht of hoger krijgen zonder meer toegang tot de studie van hun keuze.
De Tweede Kamer ging gisteren akkoord met dit wetsvoorstel van minister Hermans (Onderwijs) om de beschikbare plaatsen bij studies met een numerus fixus op een nieuwe manier te verdelen. Dit geldt onder meer voor de universitaire studies geneeskunde, tandheelkunde en diergeneeskunde, evenals voor een flink aantal HBO-opleidingen waaronder journalistiek en fysiotherapie.
Voor vijftig procent van de beschikbare plaatsen geldt het huidige systeem van een gewogen loting: het eindexamencijfer speelt een bescheiden maar geen doorslaggevende rol. De andere plaatsen vallen toe aan studenten die gemiddeld een acht of hoger voor hun eindexamen hebben behaald. Voor de plaatsen die daarna nog beschikbaar zijn — naar verwachting meer dan dertig procent — mogen de instellingen zelf studenten selecteren. Het gaat om een experiment dat na drie jaar wordt geëvalueerd.Hermans wilde aanvankelijk dat de instellingen maximaal dertig procent van de studenten zelf zouden selecteren, maar VVD en D66 wilden dat verhogen naar vijftig procent. CDA had het liefst gezien dat de instellingen alle studenten zelf zouden kunnen selecteren. Tweede-Kamerlid Wijn (CDA) vond echter het voorstel van VVD en D66 'een stap in de goede richting' en sloot zich erbij aan. De PvdA vond tien procent voldoende maar ook deze partij legde zich bij het compromis neer. Groen Links en SP zijn tegen.
De Kamer vroeg nadrukkelijk om de scholieren drie keer de kans te geven om mee te loten. Hermans vond tweemaal voldoende, maar legde zich bij de wens van de Kamer neer. Wel blijft hij bij zijn besluit om de mogelijkheid af te schaffen voor scholieren om in beroep te gaan in het geval ze niet worden toegelaten. Met zoveel mogelijkheden om te worden toegelaten is dat niet meer nodig, vond de minister: ,,Het lijkt wel de student op de erwt. Nóg een matras ertussen en nóg een en nóg een. Ergens moet je de streep trekken.''
Bij de selectie door de instellingen moeten vooral criteria als motivatie en werkervaring aan bod komen. Hermans vindt het onwenselijk als ook bij die selectie cijfers een rol spelen, maar wil dat niet vastleggen in een wet. Volgens hem kun je dat de instellingen niet opleggen.
Het nieuwe selectiesysteem zal stapsgewijs worden ingevoerd. Vanaf komend studiejaar, september 1999, moeten studenten met een acht en hoger zonder meer worden toegelaten. Ook scholieren die al eerder hun eindexamen met een acht of hoger hadden gehaald kunnen dan beginnen aan de numerus-fixusopleiding van hun keuze. Vanaf september 2000 kunnen de instellingen zelf selecteren.

Ad Valvas 28 januari 1999. Nieuwe studenten met acht of hoger direct toegelaten.

Stichting Lotgenoten:
Volgens de voorzitter moet voor iedereen een kleine drempel worden opgeworpen. "Laat elke kandidat bijvoorbeeld een opstel schrijven over zijn motivatie of een aanbevelingsbrief van een docent meesturen. Dan moet je er iets voor doen, en dan ben je al heel veel kandidaten kwijt - dat weet ik zeker. Die hebben dat er niet voor over."

Volkskrant 3 februari 1999. Nieuwe selectiemethode brengt universiteiten in problemen. (van onze verslaggever) https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/nieuwe-selectiemethode-brengt-universiteiten-in-problemen~bcb33517/

F. Leijnse, voorzitter van de Hbo-raad, zou de drie systemen die vanaf volgend jaar naast elkaar bestaan het liefst vervangen zien door hetzij volledige selectievrijheid voor de fixusopleidingen, hetzij de automatische toelating van '8-plussers', in combinatie met een systeem van gewogen loting (waarbij de kans op toelating toeneemt naarmate het eindexamengemiddelde hoger is).

Folia 18 juni 1999. 'Medische faculteiten geven te weinig studenten een kans'.

Geneeskundefaculteiten trachten de toeloop van gegadigden voor een studie in te dammen. Volgens een commissie is dat een onbedoeld effect van nieuwe toelatingsregels.
Als de medische faculteiten hun zin krijgen, wordt het gros van de studenten bij voorbaat de kans ontnomen om zonder loten toegelaten te worden. Onder deze omstandigheden kan het experiment met nieuwe toelatingsmethoden beter een jaar worden uitgesteld.
Dat vindt de commissie Sorgdrager, die in opdracht van minister Hermans de proef met de zogeheten decentrale toelating begeleidt. In deze proef mogen opleidingen met een studentenstop een deel van de studenten zelf selecteren. De rest van de studenten moet loten voor een studieplaats of op de middelbare school een examencijfer van gemiddeld een acht of hoger halen.
De bedoeling van het experiment is dat aankomende studenten als het ware 'solliciteren' om toegelaten te worden tot een studie met een stop. Elke opleiding mag haar eigen methode kiezen om uit die sollicitanten te selecteren. Maar de commissie-Sorgdrager vindt dat de geneeskunde- en tandheelkundefaculteiten die vrijheid niet goed gebruiken. De betrokken universiteiten hebben nu minister Hermans gevraagd zich in de discussie te mengen.
De medische faculteiten vrezen dat zij met een enorme toeloop van sollicitanten worden opgescheept. Zij willen slechts tien procent van hun plaatsen zelf vergeven. Voor die 190 plaatsen voorzien zij zo'n vijfduizend gegadigden. Om die stroom in te dammen, heeft elk van hen strenge eisen gesteld. Van sollicitanten wordt bijvoorbeeld geëist dat ze op de middelbare school twee extra vakken in hun pakket hadden, een andere opleiding hebben gevolgd of al werkervaring hebben.
De commissie-Sorgdrager is daar niet gelukkig mee. Het gros van de aankomende studenten wordt op deze manier bij voorbaat afgewezen, vindt ze. De bedoeling van de proef is nu juist te experimenteren met toelatingsmethodes die voor de grote stroom 'gewone' studenten bruikbaar zijn.
Sorgdrager vindt dat de betrokken universiteiten maar eens goed moeten nadenken over methoden die geschikt zijn om te selecteren op inzet of motivatie of specifiek talent. De tijd begint echter te dringen. De decentrale toelating moet al voor het studiejaar 2000-2001 voor het eerst toegepast worden. Dat betekent dat scholieren in september aanstaande moeten weten waar ze aan toe zijn. De brochure daarover van de Informatie Beheer Groep moet nog deze maand naar de drukker.
De commissie-Sorgdrager vindt dat bezwaar niet doorslaggevend. Dan moet de decentrale toelating maar een jaar uitgesteld worden, vindt ze. Dat is in elk geval beter dan snel van start gaan met slechte criteria, die dan een jaar later alweer herzien moeten worden.
'De kritiek van Sorgdrager stemt zeker tot nadenken,' zegt een woordvoerder van de VSNU, de vereniging van universiteiten. De VSNU heeft nu minister Hermans om zijn mening gevraagd.
Ofwel de universiteiten hoeven zich niets van Sorgdragers kritiek aan te trekken en gaan gewoon in het jaar 2000 van start, ofwel het hele experiment loopt een jaar vertraging op. Hermans beraadt zich nog op een antwoord. 'Maar uiteindelijk maakt elke afzonderlijke universiteit uit hoe ze de zaak. gaat aanpakken,' zegt de VSNU-woordvoerder. (HO/HOP)

John Broome (Ed.) (1999). Ethics out of Economics. Cambridge University Press. questia

John Broome's articles
Ch. 7 Fairness " This chapter presents a theory about fairness, as it applies to the distribution of goods between people. I shall concentrate particularly on random lotteries. Sometimes a lottery is the fairest way of distributing a good, and my theory explains, better than any other theory I know, why this is so. That is the main evidence I offer for it. But the theory is not limited to lotteries; it is intended to apply whenever goods are distributed between people. I shall use the fairness of lotteries as a guide to fairness in general." [From Proceedings of the Aristotelian Society, 91 (1990—1), pp. 87—102. ]

Lemann, Nicholas (1999) The big test. The secret history of the American meritocracy. New York: Farrar, Strauss and Giroux.

Wilbrink, B. (1999). Rechtvaardigheid en selectie voor numerus-fixusstudies. Tijdschrift voor Hoger Onderwijs, 17, 136-152. open access https://www.tvho.nl/edition.php?id=60 html

2000 Astronoom richt zijn blik op loterijmachine

Theodore P. Hill (2000). Mathematical devices for getting a fair share. American Scientist, July-August, 325-331. pdf

(Whether the problem involves an estate, a cake or an opportunity for regency, solutions now exist for obtaining an equitable division) (esp/ the last paragraph: Super-Fair Lotteries. Selection by lottery might be treated as (a special case of) a super-fair lottery. A weighted lottery (admission chances weighted by grades obtained), however, is not a case of a super-fair lottery ) (Ted Hill makes a pdf-version of the article available at https://hill.math.gatech.edu/publications/PAPER%20PDFS/MathematicalDevicesforGettingaFairShare2000.pdf

Vincent Icke (5 februari 2000). Amerikaanse toestanden. NRC Handelsblad. [niet online te vinden; ik heb het knipsel] "De lakmoesproef voor het onoverbrugbare verschil tussen de VS en Nederland is het loten voor academische opleidingen. Als ik aan gene zijde om een sappig verhaal verlegen zit, vertel ik wat er hier gebeurde met een meisje dat voornamelijk tienen haalde op haar vwo-examen en medicijnen wilde gaan studeren. Hilariteit en ongeloof als ik het vertel: loten! Dat is een afkorting voor malloten, een verwijzing naar de politici die vinden dat sufferds evenveel waard zijn als bollebozen." Het taalgebruik past de column-schrijver, al spreekt er, hopelijk onbedoeld, ook minachting voor ons belangrijkste grondwetsartikel uit, maar overigens geeft het een sterk sentiment weer dat door meer mensen wordt gedeeld. Politici zoals destijds Jo Ritzen voelen zich dan uitgedaagd om met een plan te komen dat op meer draagvlak bij deze intellectuele elite mag rekenen.

Michael Stöltzner (2000). An Auxiliary Motive for Buridan's ASS. Otto Neurath On Choice Without Preference in science and Society. doc of draft

abstract In a famous paper of 1913, Otto Neurath argues that both in science and society there occur situations in which two or more alternatives are equally rational. On pain of pseudorationalism (or even spiritism) and an uneconomical loss of resources, the rationalist has to admit that the only rational strategy is to resolve the matter by an auxiliary motive, that is, ultimately by tossing a coin. The present contribution first discusses the auxiliary motive as a contribution to the philosophical theme of 'choice without preference' the heraldic animal of which is Buridan's Ass. Neurath departed from this classical tradition by extending the need for 'choice without preference' to the sciences and by investigating the societal implementation of the auxiliary motive. Neurath's firmly pragmatic stance makes it also possible to understand the auxiliary motive as the limit case of inductive or abductive modes of reasoning, a view which makes possible a certain continuity in the application of pragmatic criteria of theory choice.

Martin Wainwright (Thursday September 21, 2000). The lottery of life. Allocating university places, charity grants, even council housing by lottery is as rational a method as any. It is time we give it a try. The Guardian

" Martin Wainwright is the Guardian's northern editor; he is chair of Yorkshire and the Humber regional advisory panel of the National Lottery Charities Board"
Wainwright, among other things, refers to the Laura Spence case, somewhat related to the Dutch Meike V. case, see below.

The 2000 Laura Spence case. This case is not about the use of a lottery in admissions, but on the supposed value of the use grades in admission. The admission of Laura Spence was turned down by Oxford, and happily granted by Harvard. An open invitation to politicians like Gordon Brown to comment on what he sees as proper and improper in admissions procedures. Use Google, Cuil, or whatever, search Laura Spence case.

2001 Minder toetredingsbelemmeringen

Monique de Heer (2001). De loterij van de schoolkeuze. Trouw deVerdieping 21-6-2001.

MDW werkgroep Toetredingsbelemmeringen Medische Beroepen (2001). Nooit meer wachten. Minder toetredingsbelemmeringen voor medische beroepen. html (cache Google; het pdf-document is niet meer aanwezig op de plaats waar het moet zijn)

"De werkgroep pleit, zowel voor de opleiding geneeskunde als voor de opleidingen tandheelkunde en fysiotherapie, voor afschaffing van de numerus fixus. Niet onderhandelingen tussen universiteiten en de overheid moeten het aantal opleidingsplaatsen bepalen. Het initiatief moet terug bij de universiteiten: zij bepalen ieder individueel, op grond van decentrale informatie en hun eigen (financiële) afweging daarbij, het aantal opleidingsplaatsen. Daarbij moeten zij uiteraard rekening kunnen houden met onafhankelijke ramingen van de toekomstige behoefte. Deze ramingen moeten worden opgesteld door een orgaan dat onafhankelijk staat van alle betrokkenen. De werkgroep stelt voor het CPB en het RIVM hiermee gezamenlijk te belasten. Ook de financieringssystematiek van de universiteiten moet zodanig worden gewijzigd dat deze worden geprikkeld om adequaat in te spelen op de (toekomstige) vraag"
De werkgroep gaat het probleem dus verplaatsen, in plaats van oplossen?

Minister van Onderwijs, Loek Hermans, aan Tweede kamer, over motie Melkert en De Hoop Scheffer om numerus fixus voor afschaffing van de numerus fixus voor artsen. pdf

In Vlaanderen vervang een toelatingsselectie de vergelijkende selectie in het eerste jaar van de opleidingen tot arts en tandarts html

achtergrondinformatie
De Vlaamse wet die het toelatingsexamen voor de opleidingen tot arts en tandarts regelt is in Nederlandse ogen een merkwaardig stukje wetgeving. Het toelatingsexamen is evident bedoeld om de slachting in het eerste jaar van de betreffende opleiding te voorkomen, maar geeft de examencommissie alle vrijheid om dat naar eigen goeddunken in kwantitatieve zin te doen. Het examen is, zo begrijp ik het, een puur vergelijkend examen dat een voor de opleidingen te overzien aantal studenten moet opleveren. De overheid wast de handen in onschuld: er zijn geen quota vastgesteld. Kennelijk is de Vlaamse regering van mening dat de opleidingen dit zelf maar moeten uitzoeken en regelen, en ziet ze er geen bezwaar in dat leerlingen en anderen wordt wijsgemaakt dat hier gaat om een examen dat de geschiktheid voor het volgen van de betreffende opleidingen moet vaststellen. Als ik me vergis, hoor ik dat graag. Waar ik me in zou kunnen vergissen is bijvoorbeeld een 'verborgen agenda' achter dit toelatingsexamen: het wijst relatief meer Nederlandse kandidaten af, dan Belgische, dat komt de Belgen waarschijnlijk mooi uit. Dat gun ik ze in dit geval ook, moet ik zeggen. Een handigheidje, dat toelatingsexamen? Het bespaart in ieder geval veel kandidaten de ellende om er pas na een jaar ploeteren uitgegooid te worden, dat is winst. Dit toelatingsexamen trekt de samenstelling van de beroepsgroep van artsen uit balans: het zijn de slimmeriken in de exacte vakken, alsof dat de beste artsen op zal leveren. Maar ja, dat nadeel kleefde ook aan de waanzinnig selectieve propedeuse.

2002 Loten bij capaciteitsproblemen van scholen (gymnasia)

Justin Blum (December 19, 2002). D.C. to create lottery for school transfers. Washington Post, page B01 pdf.

"The District school board last night approved a lottery for parents who want to enroll their children in schools outside their neighborhood boundaries, replacing the current first-come, first-served approach that has prompted parents to camp outside for days."
"The lottery system should end complaints that the enrollment process is unfair to low-income and single parents who are unable to wait for days in lines outside schools where they want to enroll their children. "
"'It doesn't do anything to correct the inequity in the school system, that a handful of schools are considered to be good,' said Francesca Dixon, a teacher, parent and PTA president at Terrell Elementary in Southeast. 'No matter how you decide, there are still a majority of students who don't get into the schools that are considered to be desirable.'"

Commissie Marktprikkels Medische Opleidingen (april 2002). Advies: capaciteit en bekostiging . pdf

Wieland van Dijk (11-4-2002). Commissie Sorgdrager: nog te veel selectie op kennis. DUB artikelm "Hogescholen en universiteiten die zelf studentenselecteren leggen nog altijd te veel nadruk op kennis. Dat is deconclusie van de commissie-Sorgdrager, die het experimentbegeleidt."

Robyn M. Dawes (2002). The Ethics of Using or Not Using Statistical Prediction Rules in Psychological Practice and Related Consulting Activities. Philosophy of Science, 69, 178-184. free pdf request

abstract Professionals often believe that they must "exercise judgment" in making decisions critical to other people's lives. The relative superiority (established in roughly 150 studies) of statistical prediction rules (SPR's) to intuitive judgment for combining incomparable sources of information to predict important human outcomes leads us to question this personal input belief. Some professionals hence use SPR's to "educate" intuitive judgment, rather than replace it. In psychology in particular, such amalgamation is not justified. If a well-validated SPR that is superior to professional judgment exists in a relevant decision making context, professionals should use it, totally absenting themselves from the prediction.
Het kost een enkele redeneerstap extra, maar dan is dit ook relevant voor de discussie over toelating bij numerus-fixusstudies in de Nederlandse verhoudingen (zijn onderwijsstelsel, de selectiviteit daarvan, de wetgeving), en hoe de opstelling van de professional daarin is.

2003 Loten op termijn overbodig. Werkelijk?

Leo Prick (mei 2003). Het belang van passie. NRC [ook geannoteerd toegevoegd aan 03DecentraleToelatingTvHO]

Prick verwoordt hier een aantal van de constante misvattingen over selectie bij studentenstops. Valt me tegen van Prick, maar is voor mij dan weer wel handig.
Er zijn meer jongeren die medicijnen willen gaan studeren dan dat er plaatsen zijn. Vroeger werden die door loting toegekend. Dit systeem weerspiegelt de tijdgeest van de jaren zeventig, toen die keuze gemaakt werd. Sedertdien is het maatschappelijk klimaat ten aanzien van presteren, zich onderscheiden, competitie, etc. ingrijpend gewijzigd. Die veranderde tijdgeest resulteerde in eerste instantie in het besluit een deel van de beschikbare opleidingscapaciteit toe te kennen aan de kandidaten met de beste eindexamencijfers; voor de resterende plaatsen werd geloot. Maar ook die beperkte loting riep zoveel weerstand op dat gezocht werd naar wegen om gegadigden in staat te stellen zich in te spannen om een plaats te veroveren. Dit resulteerde in het besluit om de universiteiten de gelegenheid te geven een deel van de studenten naar eigen inzicht te selecteren. Blijkbaar is het heel verkeerd het belang van jonge mensen voorop te stellen. Dit verklaart waarom het besluit indertijd gemotiveerd werd in termen die suggereren dat de wetenschap daar baat bij zou hebben. Zo verkondigde Hermans, toenmalig minister van onderwijs, dat hiermee de basis werd gelegd voor `een wetenschappelijke hoogvlakte met toppen'. De afgelopen jaren hebben medische faculteiten veel tijd en energie gestoken in de selectie van kandidaten. Dat heeft niet gebracht wat ze ervan verwachtten, en daarom houden ze daar maar weer mee op. Zonde van de tijd. Zo constateert de Leidse Universiteit teleurgesteld geen betere prestaties te zien bij de geselecteerde studenten. Richard Koopmans, voorzitter van het Onderwijsinstituut van het Academisch Medisch Centrum in Amsterdam, verwoordde zijn deceptie enige tijd geleden in deze krant aldus: ``Ik heb niet het gevoel dat we nu de ene na de andere Nobelprijswinnaar binnenhalen. Hun prestaties wijken niet af.'' Afgezien van het feit dat Nobelprijswinnaars zich niet altijd als excellent student hebben gemanifesteerd, daar ging het natuurlijk niet om. De weerstand tegen loting en de voorkeur voor een hoe dan ook doordachte selectie, werden ingegeven door het streven om meer recht te doen aan wat jonge mensen willen; proberen die studenten eruit te halen die heel erg graag willen of die beschikken over andere relevante kwaliteiten dan goed kunnen leren. Zo doet het mij persoonlijk pijn als iemand diergeneeskunde gaat studeren, omdat hij dat misschien `wel leuk' vindt, vervolgens het geluk heeft in te loten om na een paar maanden weer af te haken. Hij neemt de plaats in van iemand die dat zielsgraag had gewild. Niet om de Nobelprijs te winnen, maar omdat hij een passie heeft voor dat vak, er altijd van heeft gedroomd ooit dierenarts te worden. Wie, na eerst de beste leerlingen te hebben uitgeselecteerd, loten vervangt door selectie, mag geen betere studieresultaten verwachten. Dat kan iedereen met een beetje verstand van zaken op voorhand voorspellen. Vandaar dat het zo onzinnig is om op die grond op te houden met selecteren. Het kost veel tijd en geld en het levert niets op, zo luidt het commentaar. Nee, niet in de zin van beter studierendement, maar het draagt ongetwijfeld wel bij aan het levensgeluk van jonge mensen. Een medische opleiding die daar gelukkig oog voor heeft is die van de Erasmus-universiteit. Daar heeft men het niet over meer of minder goede studieprestaties van de geselecteerden, maar wordt opgemerkt dat het gaat om een ander type studenten, die meer dan gemiddeld gemotiveerd zijn. Reden voor de mensen daar om ook de komende jaren tijd en energie te blijven steken in de selectie van studenten.

Maarten Hpgenstijn (23-7-2003). 'Loten voor medicijnen blijft nodig' de Volkskrant pagina

"Het kabinet-Balkenende stelt in het regeerakkoord dat de capaciteit van medische opleidingen zal worden verruimd, waarmee het loten op termijn overbodig wordt. Het kabinet wil zo het artsentekort aanpakken."

Hannah-Suarez (2003) Moral Luck in Canadian Law: Socio-economic Deprivation, Retributive Punishment and the Judicial Interpretation of Section 718.2(e) of the Criminal Code. Journal of Law & Equality, 2, 255-286 pdf

first paragraphs In "The Lottery in Babylon", Jorge Luis Borges describes a fictitious society enthralled by a lottery game.1 Not only are there prizes for winning tickets, but penalties for unlucky draws. These penalties begin as fines and soon evolve into prison sentences, mutilations, and executions. After a while, everyone in the society is automatically entered into these lotteries, and what began as a simple game comes to control every aspect of the citizens' lives — from success in love and careers to financial disaster and illness.

When the issue of moral luck is brought forward for philosophical consideration, our criminal justice system, and perhaps our society as a whole, comes to resemble the fictional world of Babylon. Much of what we do and who we are depends on factors outside of our control, so punishing individuals for their transgressions of the law becomes no different than imposing the punishments at random.
Jorge Luis Borges, "The Lottery in Babylon" in Labyrinths: Selected Stories and Other Writings, 2nd ed. (New York: New Directions, 1964) 30.

Pauline T. Kim (2003). The colorblind lottery. Washington U. School of Law Working Paper No. 03-09-01 Fordham Law Review, Vol. 2, No. 1, 2003. abstract

Karin Höppner und Johannes A. M. Maarse (2003). Planung und Sicherung der hausärztlichen Versorgung in den Niederlanden. GGW 3/2003 (Juli), 3. Jg. pdf

"Weiterhin werden die niederländische Bedarfsplanung von Hausärzten beschrieben und Gründe für den Hausärztemangel gesucht."

Serena Olsaretti (Ed.) (2003). Desert and justice. Oxford University Press.

Dit boek gaat niet over loten, maar over wat het is om rechtvaardig te verdelen op basis van verdienste. Dat blijkt bij nadere analyse verre van simpel te zijn.
Op books.google zijn een fors aantal bladzijden beschikbaar, maar niet aaneengesloten, dus geen volledig inleidend hoofdstuk.

Anja van den Broek Joyce Kerstens Mirjam Woutersen (januari 2003). Lot in eigen hand. Evaluatie van de experimenten met decentrale toelating in het hoger onderwijs. Onderzoek in opdracht van de Begeleidingscommissie Decentrale Toelating pdf

2004 Een Amerikaanse loting

Charles R. Lawrence ëI (2004). Forbidden Conversations: On Race, Privacy and Community (A Continuing Conversation with John Ely on Racism and Democracy). Yale Law Journal pdf or pdf.

"Part VI tells the story of the political discourse surrounding the District of Columbia Public School Board's decision to introduce a lottery system for the purpose of deciding which parents would have the opportunity to send their children to schools other than their neighborhood school. [Zie ook Justin Bloom 2002. bw] I use this narrative to examine the tension between a view of equality that defines equal opportunity in terms of formal equal access to places in the best schools and one that focuses on encouraging race and class integration as a means of improving the health of the entire system by minimizing privileged parent's flight and maximizing the system's retention of race and class based social and political capital. In the policy conversations about the "out of boundary" exception there was little candid talk about white flight, tipping points or policies that would lead to greater or less desegregation. I consider how the failure to have that conversation impacted the efficacy of the debate and the resulting policy decision. I suggest several alternatives to prevalent school reform policies that would foster collective action rather than private market competition and increase the opportunities for race and class integration in urban public schools? "

Kees Kolthoff (15 april 2004). PvdA steunt foute selectie. de Volkskrant betaalmuur

Het nieuwe aan de recente versie van de discussie is dat het schaarste-argument nu verdrongen is door een vorm van eigentijds elitedenken waartoe men zich bij eerdere gelegenheden nog niet zo openlijk durfde te bekennen. Want men heeft het niet meer alleen over opleidingen die door gebrek aan geld en faciliteiten noodgedwongen een beperkte toelating (numerus fixus) moesten instellen, maar over studierichtingen en hele universiteiten die opgestoten moeten worden in de vaart der volkeren. En wij met hen.
Tot ieders verbazing verschafte de grootste oppositiepartij, bij monde van PvdA-fractiewoordvoerder Jacques Tichelaar, staatssecretaris Nijs de ruimte haar heilloze ideevoor het hoger onderwijs uit te voeren. In ruil voor een stukje financieringssystematiek, die niets met de inhoud, de kwaliteit en de maatschappelijke functie van het onderwijs te maken heeft. En hij liet het aan CDA, SP en GroenLinks over de noodzakelijke kritische vragen te stellen en aan Kees Vendrik (GL) om in een voortreffelijk en principieel betoog de beginselen van hoger onderwijs voor velen, de emanciperende en culturele waarde van onderwijs en de onzin van 'selectie aan de poort' te verdedigen tegen het platte meritocratische VVD-model. Een model dat nu ook door de PvdA dreigt te worden omhelsd. Een vergelijking van de twee situaties, numerus fixus en algemene toelatingsbeperking, is verhelderend en onthullend.
De numerus fixus, een maximum aantal toe te laten studenten, werd eind van de jaren zestig voor het eerst voor een aantal universitaire studierichtingen (geneeskunde, tandheelkunde en biologie) van overheidswege bij wet afgekondigd en herhaaldelijk bevestigd. Bij wet, want het was een inbreuk op het algemene recht van toelating tot een universitaire studie op grond van het diploma vwo (voorbereidend wetenschappelijk onderwijs) waartoe de overheid zich genoodzaakt zag doordat zij was ingehaald door een grote toeloop van studenten bij een onvoldoende opleidingscapaciteit.
De numerus fixus maakte felle discussies los die uitwaaierden over een groot aantal deelgebieden: de basis voor het recht van toelating door middel van het 'omnivalente' vwo-diploma, de voorspelbaarheid van de maatschappelijke behoefte, de (maatschappelijke) wenselijkheid van beperking van afgestudeerden in de numfix-beroepen, het individuele profijt van een hoge opleiding, het bepalen van de aantallen toe te laten studenten, het vaststellen van de wijze van selecteren, het te verwachten rendement van bestaande en te ontwikkelen selectiemiddelen, het aantal toegestane pogingen tot toelating, de rechtvaardiging van toelating en afwijzing naar alle, verschillende, betrokkenen en belanghebbenden.
Uit de opsomming van al deze aspecten blijkt al de grote reikwijdte van de problematiek. Zij loopt van politiek-ideologisch en rechtsfilosofisch tot meettechnisch en onderwijskundig. En, natuurlijk, financieel. Niet dat dit steeds duidelijk is, of duidelijk wordt gemaakt. Integendeel. Ideologische uitgangspunten worden in de hedendaagse politiek liefst verdonkeremaand of vederlicht 'afgeschud' en rechtsfilosofische doordenking zouden de problematiek een ondragelijke zwaarte kunnen verlenen. De PvdA-fractie heeft bij haar nieuwe opstelling alle wezenlijke punten gemist:
De technische onmogelijkheid het studierendement meer dan minimaal te verhogen door tests, motivatie-onderzoek en dergelijke vtoelating.
De afwezigheid van financi, personele en organisatorische middelen om zo'n minimale verbetering te verwezenlijken. (Beide punten zijn door een deskundige, prof.dr. P.J.D. Drenth, nog eens in NRC Handelsblad van 8 april uitgelegd en voorgerekend.)
De misvatting dat veelsoortige problemen in het (hoger) onderwijs door strengere selectie van studenten in plaats van door verbetering van het onderwijs kunnen en moeten worden aangepakt. Hierdoor wordt ook het zwaartepunt in de verantwoordelijkheid voor de studieresultaten verkeerd gelegd: de pre-occupatie met de 'geschiktheid' van studenten voor het onderwijs komt in de plaats van aandacht voor geschiktheid van onderwijs voor studenten en voor de beoogde en gedroomde onderwijsdoelen.
Het politieke uitgangspunt dat overheid en onderwijsinstellingen de mogelijkheid van maatschappelijke bijdragen en individuele ontplooiing van een reeds langjarig geselecteerde groep met gelijke kansen en op hoog niveau dient te bevorderen, in de (onderwijskundige) wetenschap dat verschillen in talent en inspanning door onderwijs niet gelijkgeschakeld maar verder ontwikkeld worden.
Als het de verantwoordelijkheid van politici en bestuurders is te handelen op grond van de best beschikbare kennis en overeenkomstig hun politieke beginselen, dient de Partij van de Arbeid afstand te nemen van de egoi¿stische instincten, de lege opwinding over 'top'-studenten, 'top'-masters, 'top'-universiteiten en daaruit voortkomende rechtse plannenmakerij die de ontwikkeling van het hoger onderwijs voor onze samenleving bedreigt.
Kees Kolthoff is voormalig hoofd van het Centrum voor Onderzoek van het Wetenschappelijk Onderwijs van de Universiteit van Amsterdam (1965-1973) en was woordvoerder voor hoger onderwijs in de PvdA-fractie in de Tweede Kamer (1973-1981).

Pamflet Kees Kolthoff en anderen, 2004. Over het voornemen van de Partij van de Arbeid om steun te verlenen aan het regeringsvoornemen overal in het hoger onderwijs ‘selectie aan de poort’ mogelijk te maken. tekst Publicatie mogelijk in Onderzoek van Onderwijs, maar ik vermoed toch in NRC of De Volkskrant. Dat zoeken we nog uit.

Willem K. B. Hofstee (2004). Hoger onderwijs: sociaaldemocratie en selectie aan de poort. Socialisme & Democratie.

Bij de behandeling van het Hoger Onderwijs en Onderzoek Plan 2004 heeft woordvoerder Jacques Tichelaar namens de PvdA een motie ingediend, mede ondertekend door VVD en LPF, waarin wordt gepleit voor een ‘modern, flexibel open bestel’ en waarin het profijtbeginsel een prominente rol speelt. De motie fungeert onder andere als opmaat voor een sociaal leenstelsel als vervanger van de huidige studiefinanciering. Min of meer in het voorbijgaan komt ook het woord ‘selectie’ in de motie voor. Het feit dat de PvdA-fractie de instellingen ruimte wil geven voor selectie aan de poort (sadp; verwarring met sdap is geheel voor rekening van de lezer), heeft vervolgens tot felle reacties geleid, waaronder een vertoog van oud-PvdA-woordvoerder hoger onderwijs Kees Kolthoff1) en een pamflet met als eerste ondertekenaar Jacques Wallage, oud-PvdA-staatssecretaris O&W. Vermeldenswaard is verder een stuk van de psycholoog Pieter Drenth2), voorzitter van de Commissie Toelating Numerus Fixusopleidingen 1996-1997, die betoogt dat het studierendement niet gebaat is bij sadp. In het verlengde van deze discussie probeer ik een onderwijskundige en -politieke analyse te geven van de vraag wat de sociaaldemocratie bij sadp te zoeken heeft.
inleidende paragraaf

W. J. van der Linden (2004). Het centraal examen: het beste selectieinstrument voor de universiteit. Testen? Liever: examineren. Examens, 1, 19-20. artikel €

voor annotaties bij dit pleidooi van Wim van der Linden zie html

2005 We slaan een jaartje over

2006 Loten voor het gymnasium

RAPPORT PERIODIEK KWALITéTSONDERZOEK school voor Voortgezet Onderwijs Barlaeus Gymnasium (vaststelling inspectierapport: 2-2-2006). "Het Barlaeus Gymnasium is de afgelopen twee jaren volledig vernieuwd en uitgebreid, zonder dat dit ten koste is gegaan van de traditionele sfeer. Het aantal leerlingen is fors gestegen van 720 in 2003 naar 800 in 2004. Als gevolg van de grote belangstelling voor het gymnasium heeft het Barlaeus, evenals andere scholen, moeten loten met in achtneming van de zgn. kernprocedure met betrekking tot toelating van leerlingen vanuit het basisonderwijs binnen de gemeente Amsterdam. Tegen de achtergrond van een grootstedelijke en multiculturele omgeving streeft de school ernaar een afspiegeling te zijn van de Amsterdamse bevolkingssamenstelling. Dit is echter nog niet zichtbaar. Het aantal leerlingen dat in aanmerking komt voor faciliteiten op basis van de regeling culturele minderheden is zeer gering."

Cohen-Schotanus, J., et al. (2006). The predictive validity of grade point average scores in a partial lottery medical school admission system. Medical Education, 40, 1012-1019. [ik heb dit artikel nog niet kunnen inzien]

Pieter J. D. Drenth (8 april 2004). Selectie aan de poort werkt niet. NRC< artikel

2007 School admissions

Klaus-D. Hänsgen (2007). Numerus clausus in der Medizin — werden die Richtigen ausgewählt für Studium und Beruf? Schweizerische ärztezeitung | Bulletin des médecins suisses | Bollettino dei medici svizzeri | 2007;88: 46, 1953-1957. pdf

“Seit 1998 kommt an den Universitäten Basel, Bern, Freiburg und Zürich ein Numerus clausus (NC) und als Kriterium der Eignungstest für das Medizin- studium (EMS) für die Zulassung zum Medizinstudium zur Anwendung. Im Beitrag wird dargestellt, welche Faktoren einen NC früher und heute begrün- den, wie die Anforderungen des Medizinstudiums sich im Test wiederfinden, welche Rolle Neigungen und soziale Kompetenzen spielen und was für die zukünftige Entwicklung zu beachten ist.”

Don A. Moore and Steven L. Blader (2007). Revisiting the Instrumentality of Voice: Having Voice in the Process Makes People Think They Will Get What They Want. paper. pdf

Dit is een type onderzoek dat in sociaal-psychologische hoek is te vinden, in Nederland bijvoorbeeld ook in Leiden beoefend. Er is dus enige interpretatie nodig om verband te leggen met de thematiek van loten voor numerus-fixusstudies. Zoals de titel dan al suggereert: bij loten is er geen persoonlijk gesprek of onderzoek, dus geen mogelijkheid om persoonlijk gehoord te worden. Het zou best zo kunnen zijn dat wij mensen, of wij Westerlingen, zo in elkaar zitten dat we dat als minder rehtvaardig beschouwen dan procedures waarbij er wel sprake is van gehoord worden, ook al zouden we weten dat dat gehoord worden zelden of nooit feitelijk de doorslag geeft. Inderdaad is het zo dat de mogelijkheid van 'gehoord worden' door tal van partijen als een belangrijk punt in de meningsvorming over toelatingsprocedures wordt opgevoerd. Lees dit paper, het is in ieder geval geschreven zonder de last van een positie in ons Nederlandse debat over loten, gewogen loting, en selectie op examencijfers of nog vagere gegevens.
Zie ook Dawes (2002, hierboven), voor een standpunt dat juist harde rationaliteit de juiste ethische handelwijze oplevert bij selectie.

Peter Stone (2007). Why lotteries are just. The Journal of Political Philosophy, 15, 276-295. pdf

As one might expect from the title and the the kind of journal: Peter Stone's analysis is one in the domain of theories of justice. Of allocative justice to be more precise: a decision maker allocates a good (goods) to one or more recipients. That will fit the case of the weighted lottery in admissions.
Peter Stone restricts the analysis to cases where individuals have equally strong claims to the good(s) to be distributed. That is a pity, for the Dutch admissions situation is seen by some, such as the Drenth Commission, as a situation where the candidates do not have equally strong claims, yet are entiteld to some sort of substantial claim even if they belong to the subgroup having the weakest claim. Even if your GPA is in the lowest category, you should have a positive probability of being admitted to the academic course of your choice. That is why the Drenth commission, as many commisions before them, concluded that in the Dutch situation—examinations making one 'admissible' and yet not all studies having enough places to accommodate demand—a lottery in one way or another simply is unavoidable.
In Stone's analysis a weighted lottery is not a fair lottery? (p. 280) I do not understand that at all, if the weighting is done by allocating different numbers of lots to different persons. Regarding the chances for a particular lot to be drawn, the lottery still is fair in the sense Stone is trying to establish here.

Sutton Trust (2007). Ballots in School Admissions pdf

A survey of the use of ballots in admissions to universities and schools overseas, and a poll of public attitudes to school admissions in the UK. The research suggests that ballots may be an acceptable means of deciding which pupils gain entry to oversubcribed schools, when used in conjunction with other admissions criteria.
This pdf document "summarises the findings of two pieces of research commissioned by the Trust". I have not been able to locate the original research on the Trust's web page [as of September 22, 2007], it is a survey done by Ipsos MORI, bw

Cathleen Stasz and Christian van Stolk (2007). The Use of Lottery Systems in School Admissions. RAND Europe Working Paper Series, January 2007. pdf

The Use of Lottery Systems in School Admissions. B.W. (Nov 5, 2007) The lottery might be used to mitigate undesirable effects of meritocratic procedures. In a way, the Dutch admissions procedure in the case of numerus fixus studies is an example. Any suggestions of publications on this theme? Mail me.

Jannetje Koelewijn (25-4-2007_. Bij gelijke geschiktheid liever een jongen. Hoogleraar Gerda Croiset vindt het onwenselijk dat veel meer meisjes dan jongens geneeskunde studeren. NRC-Handelsblad pdf

Zie ook html

Plasterk (2007). Antwoord op de vragen van het Kamerlid Joldersma inzake Saudi-Arabische studenten die in Nederland geneeskunde komen studeren. pdf

Ongelooflijk, maar waar: Nederland verkoopt schaarse opleidingscapaciteit aan Saoudie-Arabische studenten.

- wegnemen van toetredingsbelemmeringen medische beroepen
Te denken valt hierbij aan de afschaffing van de numerus fixus, het doorbreken van de dominante rol van specialisten bij de opleidingscapaciteit van vervolgopleidingen) en de verandering van aanbod- naar vraagfinanciering bij AWBZ.

Het CPB over belangrijke uitdagingen voor het nieuwe kabinet. pdf

Pieter Johan Diederik Drenth (07-07-07). Een wetenschaps-autobiografie. openPassage over 'Gewogen loting gewogen':

Een tweede commissie, die aanzienlijk meer publiciteit verkreeg, is de Commissie Toelating Numerus Fixusopleidingen, die in 1996 door Minister Ritzen werd ingesteld, en die in maart 1997 haar taak afsloot met het rapport Gewogen loting gewogen. Sinds 1975 bestond in Nederland het systeem van gewogen loting voor fixusopleidingen, waaronder in het bijzonder de geneeskundeopleiding. Voor deze laatste opleiding waren er door de bank genomen drie maal zoveel gegadigden als er plaatsen beschikbaar waren. De gewogen loting bestond uit een systeem van loting waarbij de kans op succes volgens een bepaalde formule toenam met het gemiddelde eindexamencijfer. Het systeem was een fraai compromis tussen twee op zich zelf gerechtvaardigde overwegingen: (1) ieder die de juiste vooropleiding heeft mag de studierichting van zijn/haar voorkeur kiezen, en als er te veel zijn dient er geloot te worden, en (2) bij een surplus aan gegadigden voor een dure opleiding als geneeskunde, tandheelkunde of diergeneeskunde dienen diegenen de voorkeur te krijgen die de beste kans van slagen in de opleiding hebben, dus selectie. De eerste opvatting werd gehuldigd door politiek ‘links’, en de tweede opvatting door politiek ‘rechts’. In de loop van de tijd werden steeds meer geluiden gehoord pro selectie, en de rapen waren helemaal gaar toen de casus Meike Vernooy (gemiddeld meer dan een 9 en uitgeloot voor geneeskunde) in de publiciteit kwam. De Minister vroeg de commissie nog eens kritisch naar het systeem van gewogen loting en selectie te kijken, en verzocht mij deze commissie voor te zitten. Ik heb hem erop gewezen dat ik me al eens eerder kritisch had uitgelaten over de mogelijkheid in Nederland effectief aan de poort te selecteren , maar dat was hem bekend, en hij had voldoende vertrouwen in een onafhankelijke kritische aanpak van mijn kant. Dat kritisch evalueren heeft de Commissie gedaan en op grond van empirische analyses en uitvoerig gewogen beleidsoverwegingen de Minister geadviseerd om, onder voorwaarde van een aantal concessies (boven gemiddeld 8 direct toelaten, decentraal experimenteren, bij de kansvaststelling het gemiddeld eindexamencijfer wat zwaarder te laten wegen) toch een vorm van gewogen loting te handhaven. Met een aantal wijzigingen hebben de Minister en de kamer dit weer overgenomen. De discussie in de universitaire pers en dagbladen is echter nog lang doorgegaan, en ik heb nog vele voordrachten, discussies, ingezonden mededelingen moeten verzorgen ook na de dechargering van de commissie. Ook in Ierland heb ik kans gezien aanvankelijk ongeloof en scepsis om te turnen in waardering en voorzichtige instemming.
p. 46-47. Voor de noten: zie de tekst zelf.

Rebecca Zwick (2007). College admissions in twenty-first-century America: the role of grades, tests, and games of chance. Harvard Educational Review, 119- scihub [NB: Zwick heeft geen flauw idee van de specifieke situatie van de Nederlandse numerus fixus. Ook in haar latere boek (2017, 'Who gets in?') verspreidt ze misverstand op misverstand over de gewogen loting in Nederland. Ik begrijp dat wel: het is verdraaid lastig om onderwijsstelsels in andere landen/culturen goed in beeld te krijgen.]

2008 Het kabinet: numerus fixus geneeskunde moet lager

A. Klink (10 maart 2008). Numerus fixus studie geneeskunde. Kamerstuk

Kabinetsstandpunt.
" Op 14 februari heeft de vaste commissie voor Volksgezondheid, Welzijn en Sport mij een kabinetsstandpunt verzocht over de afschaffing van de numerus fixus voor de zorgopleidingen. Hierbij bied ik u dit standpunt — mede namens mijn collega van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen — aan. In het verzoek wordt gesproken over de numerus fixus voor zorgopleidingen. In deze brief beperk ik me tot de numerus fixus voor de initiële opleiding geneeskunde en laat andere zorgopleidingen — gezien de korte termijn waarop de commissie antwoord verwacht - buiten beschouwing."
(...)
"De hoogte van de numerus fixus heeft mijn belangstelling en aandacht. Vanaf 2000 is de numerus fixus in stappen verhoogd van 2010 naar 2850 startende studenten in 2004. Een advies van het Capaciteitsorgaan lag daaraan ten grondslag. Toentertijd werd er een relevant tekort aan artsen verwacht. In een later advies van het Capaciteitsorgaan (uit 2005) is voorgesteld om de numerus fixus weer terug te brengen naar 2500. De ministers van OC&W en VWS in het voorgaande kabinet hebben dat advies niet opgevolgd, omdat zij streefden naar een ruim aanbod van (basis)artsen met niet al te veel fluctuaties door de jaren heen.

Inmiddels heb ik het advies 2008 ontvangen van het Capaciteitsorgaan dat betrekking heeft op zowel de initiële opleiding geneeskunde als de medische vervolgopleidingen. In mijn standpunt op dat advies zal het uitgangspunt zijn te streven naar een ruim voldoende aanbod van artsen met een relevante vervolgopleiding. Per specialisme wil ik bezien hoeveel basisartsen daartoe een medische vervolgopleiding moeten krijgen. Daaruit resulteert tevens hoeveel basisartsen er (op termijn) minimaal opgeleid moeten worden door de universiteiten. Bij de vaststelling van de hoogte van de numerus fixus van de initiële opleiding geneeskunde voor de komende jaren streven mijn collega van OC&W en ik naar een ruim voldoende aanbod van basisartsen voor de medische vervolgopleidingen."

NRC (hoofdredactioneel commentaar) (29-4-2008). De dokter op de markt. http://weblogs.nrc.nl/weblog/commentaar/2008/04/29/de-dokter-op-de-markt/

"Met de uitbreiding van het aantal opleidingsplaatsen voor huisartsen en medisch specialisten, waartoe het kabinet vorige week heeft besloten, komt er ietsje meer marktwerking in de zorg. Het kabinet wil een ‘zeker overschot’ in het aantal opleidingsplaatsen, opdat de zorg ‘vraag gestuurd’ wordt. Zodat de patiënt meer keuzes krijgt dan het geringe aantal mogelijkheden dat hij nu heeft. Vergeleken met andere rijke, geïndustrialiseerde landen heeft Nederland weinig huisartsen en specialisten per honderdduizend inwoners. België heeft vier keer zoveel huisartsen en twee keer zoveel specialisten, Duitsland heeft twee keer zoveel huisartsen en tweeënhalf keer zoveel specialisten, Frankrijk ruim drie keer zoveel huisartsen en bijna twee keer zoveel specialisten. Die landen kennen, anders dan Nederland, geen orgaan dat samen met specialisten en dokters het maximale aantal opleidingsplaatsen bepaalt. Studenten hoeven er niet te loten om medicijnen te kunnen studeren." [Hier heeft de redactie een roze bril op: bijvoorbeeld in Frankrijk is de vergelijkende selectie in het eerste studiejaar geneeskunde moordend: 80% valt af. Zie hierbeneden Le Monde april 2008. b.w.]
“Met de rantsoenering van het aantal artsen dacht de overheid geld uit te sparen op de dure opleidingsplaatsen. Een overschot aan artsen zou bovendien het risico met zich meebrengen van 'overbehandeling' van patiënten. Zo'n kunstmatige beperking van het aantal artsen heeft echter grote nadelen en kost juist extra geld. (...)"
"Omdat Nederland relatief weinig artsen heeft, is er weinig competitie. Dankzij de schaarste blijven artsen van een hoog inkomen verzekerd. De inkomens van de vrij gevestigde specialisten in Nederland zijn dan ook de hoogste van de rijke landen, blijkt uit vergelijkende cijfers van de OESO. Ook andere Nederlandse artsen verdienen veel naar internationale normen. Bovendien werken ze vaak in deeltijd en alleen tussen negen en vijf, waardoor ze dikwijls niet beschikbaar zijn. Tegenover de besparingen op de opleiding en mogelijk op de behandelingen staan dus de extra kosten die de schaarste aan artsen veroorzaakt."
"Het kabinetsbesluit is een te kleine stap. Het stelsel van loting en beperking van het aantal artsen is onrechtvaardig. Laat de markt zijn werk doen. Patiënten moeten tussen meer artsen kunnen kiezen. En wie geschikt is om medicijnen te studeren en talent heeft om dokter te worden, moet kunnen toetreden tot de medische stand.” [roze bril. b.w.]

Tweede Kamer 29282 nr. 68 (17-7-2008). Arbeidsmarktbeleid en opleidingen zorgsector; Verslag schriftelijk overleg over Capaciteitsplan 2008 (zie kamerstuk 29289, nr. 57). pdf

Aurélie Sobocinsky (avril 2008). Médecine: vers la fin de l'hécatombe. La sélection des études de médecine est redoutable: sur plus de 50 000 inscrits, seuls 7 100 pourront poursuivre le cursus. Valérie Pécresse, ministre de l'enseignement supérieur et de la recherche, entend réformer ce mode de sélection dès la rentrée prochaine. Le Monde de l'Éducation, 44-46.

Wat er in Frankrijk gebeurt bij de toelating tot geneeskunde is werkelijk monsterlijk: alle belangstellenden mogen aan de slag, maar aan het eind van het eerste jaar (het P1) wordt er geselecteerd: 80% valt dan af. Tachtig procent, u leest het goed. Er is een tweede kans, dat is ook de laatste kans: aan het eind van het tweede jaar is definitief 70% afgevallen.
Er is een commissie-rapport pdf verschenen, door Jean-François Bach, met een reeks voorstellen die het probleem zeker niet oplossen, misschien wat scherpe kantjes wegslijpen. in ontvangstname van het rapport, hier worden de belangrijkste voorstellen pdf van de commissie kort weergegeven. Het zijn lapmiddelen, maar ja, alle beetjes helpen bij zo'n probleem. De Fransen zijn gek op alles wat concours is, dat stamt al uit de 18e eeuw, dat is er niet uit te krijgen.
In Grenoble zijn ze al aan het hervormen, zie p. 46-48.
Het is voor een buitenstaander ongeloofljk lastig uit dit journalistieke Frans op te maken wat er precies in Frankrijk gebeurt, deze stukken lopen over van het bijzondere jargon en leuke beeldspraak, door elkaar heen gewoven, zoek het maar uit.
voorstellen van de bewindspersonen.

Jon Elster over loten: Florent Guénard et Hélène Landemore (2-7-2008). Le tirage au sort, plus juste que le choix rationnel. Entretien avec Jon Elster. http://www.laviedesidees.fr/Le-tirage-au-sort-plus-juste-que.html

Wat is Elster hier aan het doen, net een dobbelsteen gegooid? Zie ook ander werk van Jon Elster, over hachelijke verdelingsproblemen.

J. A. Dekker (2008). Een review van decentrale selectie en numerus fixus bij geneeskunde. Tijdschrift voor Hoger Onderwijs, 26. pdf

Annotaties zie decentraleselectie.htm#Dekker

Deanna Kuhn and Maria Pease (2008). What needs to develop in the development of inquiry skills? Cognition and instruction, 26, 512-559. abstract, pdf's publicaties van Kuhn

Iedereen die de mond vol heeft van competenties zou dit artikel moeten lezen. Maar daar gaat het even niet om. De auteurs rapporteren een experimenteel vak in een New Yorkse lagere school.
"The school has a unique population in that 50% of the school's slots are reserved for children of university faculty and high-level administrators, whereas the remaining 50% of slots are filled by children from the surrounding low-to-middle income community and chosen by lottery.
Voor de VS is dat heel bijzonder.

Hubertus Buchstein (2009). Demokratie und Lotterie: Das Los als politisches Entscheidungsinstrument seit der Antike: Das Los als politisches Entscheidungsinstrument von der Antike bis zur EU. Campus Verlag GmbH. ISBN-10: 3593387298 [Ik heb dit boek niet gezien, maar wil het graag vermelden. Buchstein is politicoloog.]

2009 De schaamte voorbij

‘De schaamte voorbij:’ dit jaar laat toch wel onthutsend onprofessionele praktijken zien van onderzoek naar effecten van selectie-aan-de-poort bij geneeskundige opleidingen, met even onthutsende meningsvorming bij belangrijke spelers in dat facultaire veld. Expertise op het onderwerp selectie is in de ogen van veel direct betrokkenen iets dat iedereen van nature heeft, daar hoef je geen moeite voor te doen, die expertise hoef je dus ook elders niet te zoeken, als je al het idee zou hebben er zelf misschien net iets te weinig van te hebben. Hoera voor deze vooruitgang. Als we maar competent communiceren dan komt de rest ook wel goed. Toch?

Gerard Reijn (25 mei 2009). De Volkskrant, p. 2.

Minister Klink heeft voorjaar 2009 de Raad voor Volksgezondheid & Zorg advies gevraagd over versoepeling of vrijlating van de toegang tot medische opleidingen (De Volkskrant, 25 mei 2009, p. 2). Dat is dus geen advies over opheffing van de numerus fixus als instrument, maar van de numerus fixus voor alleen de medische opleidingen. Het genoemde bericht in de Volkskrant, door Gerard Reijn, gaat over de inkomens van Nederlandse specialisten—‘nergens hoger’—, en kenenlijk is nu op het departement van Volksgezondheid ook het besef doorgedrongen dat die hoge inkomens iets met de numerus fixus hebben te maken. Reijn heeft gesproken met Victor Slenter, directeur van het Capaciteitsorgaan, dat de capaciteit van medische opleidingen reguleert. Hij wijst erop dat de minister niets heeft te zeggen over de omvang van de opleidingen tot specialist, dat doen de specialisten zelf. Daar maken specialisten mogelijk wel eens misbruik van, zoals bij oogartsen. De kosten van de specialistische opleidingen zijn zo'n miljard per jaar. Ik heb geen idee waar die kosten dan in zitten, en of die verhoudingsgewijs stijgen wanneer er meer plaatsen worden gecreëerd, en evenmin van de maatschappelijke opbrengst wanneer die capaciteit echt fors wordt uitgebreid. Misschien gaat Reijn daar ook nog achteraan?

David Poulin-Litvak (2009). Citizens' Democracy. Setting the paste for a democratic revolution through the use of random selection of citizens in political institutions. pdf

"This paper, presented to Australia's Citizens' Parliament, is intended as an overview of ideas and perhaps as a guide to crafting political institutions in which random selection is a core element of the democratic system."

Linda Welther (2009). Loten voor het gymnasium? Didaktief, 39 nr. 1-2, p. 19.

Jaron van de Wardt (28 juli 2009). Schaf de loterij voor geneeskunde af. de Volkskrant. artikel paywalled [Jaron van de Wardt werd drie keer uitgeloot voor geneeskunde. Dit is een brief aan Plasterk.] Met de hele catalogus aan misverstanden over de gewogen loting. Een meritocratische uitwas ook. Juist daarom interessant. Een boeiende 'brief aan Plasterk'. Getweet https://twitter.com/benwilbrink/status/1530265605265408003

J. A. Dekker, Merel M. C. Lambregts, M. W. Heeren, J. I. Hanemaayer (2009). Toelating tot de medische opleiding in beweging. Capaciteit en legitimiteit. [Admission to medical school in movement. Capacity and legitimacy] August 2009 Tijdschrift voor Medisch Onderwijs 28(4):159-166 DOI: 10.1007/BF03081784 researchgate.net

Louise C. Urlings-Strop, Theo Stijnen, Axel P. N. Themmen & Ted A. W. Splinter (2009). Selection of medical students: a controlled experiment. Medical Education, 43, 175-183.

Annotaties zie decentraleselectie.htm#Urlings
Het Rotterdamse beleid laat zien dat men tot aanvechtbare methoden (lees: de instelling met zijn belanggroepen) bereid is om maar zo ver mogelijk van die gewogen loting weg te komen. Dat zegt indirect veel over de beelden die men heeft bij loting als methode om dit bijzondere schaarse goed, studieplaatsen geneeskunde, eerlijk te verdelen.

Peter Stone (draft). Three arguments for lotteries. abstract

Peter Stone (2009). The logic of random selection. Political Theory, 37, 375-397. abstract

Peter Stone (2009). Lotteries, justice and probability. Journal of Theoretical Politics, 21, 395-409. abstract

J. A. Dekker, M. M. C Lambregts, M. W. Heeren, J. I. Hanemaayer (2009). Toelating tot de medische opleiding in beweging. Capaciteit en legitimiteit. Tijdschrift voor Medisch Onderwijs, 28, 159-166.

Overzicht in grote lijnen, zowel historisch, als wat actueel speelt. Dat voorziet zeker in een behoefte.
Het artikel doet op details soms toch wat te stellige uitspraken: de nuance is niet altijd aanwezig. Het gaat hier tenslotte om complexe problematieken (selectie, arbeidsmarkt) die meer dan een of twee directe oorzaken of gevolgen hebben, en waar empirische relaties vaak juist iets anders liggen dan belanghebbenden ze menen te kunnen waarnemen. Voor een standpunt van het KNMG studentenplatform is dat wel begrijpelijk, maar lees dit stuk wel kritisch.
Voor de arbeidsmarktproblematiek zie ook het door de auteurs niet genoemde artikel van Borghans en De Grip in ESB.
Noemt een aantal, ook oudere, publicaties die mij niet bekend waren, waarvoor mijn dank.

Ronald Berger adviesbureau (29-9-2009).

Vandaag is een rapport van dit adviesbureau in het nieuws. Het gaat over het aantal artsen per x aantal inwoners in Nederland, en in diverse buitenlanden. Ik begrijp uit de Volkskrant en Radio 1 dat in Nederland wordt geschermd met een cijfer van 3,8, dat beter zou zijn dan dat van diverse buitenlanden, maar Ronald Berger heeft ontdekt dat daarin ook gepensioneerden zijn meegenomen. Omdat in buitenlanden die gepensioneerden NIET zijn meegenomen, komt het internationaal vergelijkbare cijfer voor Nederland uit op 1,9. Daarmee scoort Nederland buitengewoon beroerd. Ronald Berger pleit dan ook voor opheffen van de numerus fixus voor geneeskunde. Of die voor specialistenopleidingen. Of voor beide. Ik weet het allemaal niet precies, ik kan via Google geen rapport vinden, ook niet op www.ronaldberger.nl.
Carlijne Vos geeft in de Volkskrant van 30 oktober, p. 9, een overzicht. Het gaat in dit rapport om de medisch specialisten, daarvan heeft Nederland er 1,4 per 1000 inwoners, en daarmee bungelt Nederland ergens onderaan de lijst. Maar ja, deze statistische gegevens zijn wel behoorlijk onvergelijkbaar, internationaal. “Nederlandse artsen [specialisten] verdienen volgens de laatste OESO-cijfers uit 2004 met gemiddeld 290.000 euro het meest ter wereld.” Als ik dit soort cijfers lees, dan neem ik me altijd voor dat ik nooit never ever meer iets wil horen over verschrikkelijk gemotiveerde kandidaten die geneeskunde willen gaan studeren. Brrrrrrrrr.

Plasterk wil loting verruimen (NRC Handelsblad 29 september 2009, p. 6).

“Als het aan minister Plasterk ligt, kunnen aankomend studenten binnenkort zo vaak als ze willen deelnemen aan loting voor een plek in het hoger onderwijs.”
Gerard van Oosterwijk, voorzitter van de LSVb, ziet er geen oplossing in voor de problemen bij geneeskunde, voor de viede keer loten verkleint de kansen voor de kandidaten die voor de eerste keer deelnemen.
Dat is het dilemma, niet? Per definitie beperkt de numerus fixus het aantal beschikbae plaatsen. Iedere benutte tweede etcetera lotingskans, verkleint de lotingskansen van eerste deelnemes. Daar wordt per saldo iedereen een beetje armer van. [Mijn commentaar, b.w.]
In hetzelfde artikel melding van een recente brief van Plasterk aan de kamer waarin hij zegt de fixus niet te verruimen omdat er al een licht overschot van medici zou zijn. Maar zie het vandaag ook uitgekomen rapport van adviesbureau Ronald Berger.

Trouw (2 november 2009). ‘Loting medicijnenstudie moet op de schop.’ html

Nieuwsbericht over proefschrift van Gerard Baars. Wat Trouw erover meldt, vertelt mij alleen dat hier een onprofessioneel onderzoek is verricht, met onprofessionele aanbevelingen richting het kabinet. Ik heb nieuws voor Baars: daar gaan kabinetten niet alleen over. Maar Baars zit er toch niet zo gek ver naast: de huidige regeling is tot stand gekomen dankzij directe beïnvloeding van de commissie Drenth door destijds minister Ritzen en minister-president Kok. Afijn, het parlement gaat er natuurlijk uiteindelijk over, de Tweede en de Eerste Kamer, bij initiatief-wetsvoorstellen heeft het kabinet zelfs helemaal het nakijken. Ik ben benieuwd naar de details van dit onderzoek, maar ik ben heel bezorgd, Baars op Radio 1 gehoord hebbend (2 november 2009, om 20:15 uur ongeveer).
Het is wel grappig, omdat Baars aantoont dat binnen de groep kandidaten met lage eindexamencijfers dat cijfer de studieprestaties tijdens de opleiding niet voorspelt. Baars heeft een wereldontdekking gedaan: er is onder deze kandidaten een klein groepje met heel goede studieresultaten. Het sarcasme slaat natuurlijk op het feit dat dit al sinds mensenheugenis bekend is. Zowel dat je binnen een groep met ongeveer gelijke eindexamencijfers, die eindexamencijfers natuurlijk niet meer kunt gebruiken om wat dan ook te voorspellen, als het fenomeen dat je binnen zo'n onvoorspelbare groep natuurlijk een top van goede presteerders zult vinden. Dat heeft niets met de studie geneeskunde te maken, of met gewogen loting. Hoe kan Baars, of zijn promotor, zijn promotiecommissie, nu denken dat dit behoorlijk onderzoek is? Of zouden die persberichten [Erasmus: hier] allemaal onzin bevatten?
Ik wil er hier nog eens aan herinneren dat de overwegingen bij het blijven hanteren van loting als onderdeel van de regelingen om bij een numerus fixus te selecteren, van geheel andere orde zijn dan de voorspelbaarheid en de goede en foute beslissingen waar Baars over spreekt. Het gaat er juist om dat binnen het huidige onderwijsstelsel en de huidige wetgeving het niet zo mag zijn dat kandidaten die geneeskunde willen gaan studeren, op basis van bijvoorbeeld hun eindexamencijfers in absolute zin geen kans op toelating meer zouden maken. Lees het rapport van de commissie Drenth, online beschikbaar. Voorzover ik weet is de wetgever met deze redenering, overigens niet door de commissie Drenth verzonnen, meegegaan (wetgever: Kabinet èn Parlement).
Het proefschrift is online beschikbaar: pdf

Gerard J. A. Baars (2009). Factors related to student achievement in medical school. Factoren gerelateerd aan studieprestaties van studenten Geneeskunde. Lemma. Proefschrift Erasmus Universiteit. pdf [de data in de tabellen staan in een lettertype dat mijn browser niet kan weergeven, zoek dan dit proefschrift op Google, dat de keuze biedt om een HTML-transcriptie te downloaden.]

p. 10: “The lottery system is based on the observation that the size of pu-GPA between 5.5 and 8.0 is moderately correlated with pre-clinical achievement in medical school (Commissie Toelating Numerus Fixusopleidingen, 1997).” Dit is een misvatting, met alle respect, zoals in het stuk hierboven toegelicht (Trouw).
Er is niets dat studieresultaten zo goed voorspelt als eerdere studieresultaten. Een grapje van Adriaan de Groot, met een serieuze ondertoon. Ik word werkelijk horendol van al dat gecorreleer van cijfers op tijdstip 1 met die op tijdstip 2. Wat is daar de betekenis van? Stel je voor dat je geen verband zou vinden, dan zou dat toch moeten betekenen dat wat er ook voorafgaand aan tijdstip 1 aan kenns en ervaring is verworven, dat mogelijk op tijdstip 2 geen rol meer speelt? Dat wat aankomende studenten, gezien hun eindexamencijfers, meer in hun mars hebben dan anderen, geen rol zou spelen in hun studietempo etcetera in het eerste jaar? Waar is zo'n opleiding dan mee bezig? Enzovoort, enzoverder. Dat zijn toch allemaal open deuren? Wat mij ook ergert, en dan heb ik het over hoofdstuk 2, is het kritiekloos verwijzen naar de publicatie van Cohen-Schotanus en anderen: dat is een gelegenheidsonderzoek geweest aan de hand van data die toch op de plank lagen, daar valt op zich helemaal niets zinnigs over mogelijke andere selectieregimes uit te halen. Nee, zie dan het proefschrift van Cohen-Schotanus voor een opmerkelijk resultaat, veel en veel hogere studierendementen, niet verkegen door een ander selectie-regime, maar door een slimmere examenprocedue, als ik het zo mag zeggen [html]. Dáár gaat het om.
Hoofdstuk 3 gaat over de voorspelbaarheid van verder falen, na zes maanden studie. Ik heb er geen geduld voor om me hier doorheen te worstelen. Mijn hamvraag lijkt hier in ieder geval niet gesteld te zijn: wat dachten deze studenten er zelf van, na zes maanden, en waarom zijn ze eigenlijk nog langer doorgegaan? Ik ken natuurlijk het verschijnsel dat een studie die niet is wat je ervan verwacht, meteen tot beroerde stduieresultaten leidt. Het haalt je de koekoek dat die beroerde resultaten een beroerd einde voorspellen, namelijk vertrek naar een beter passende opleiding. Ha, tenzij er sprake is van een ernstige ziekte, waar na enige tijd een volledig herstel op volgt. En ga zo maar door. Vergeet de statistiek, denk eerst na. Natuurlijk zijn er duizend mogelijke verklaringen voor welke resultaten dan ook te bedenken, en de literatuur zal ze allemaal ophoesten [lees het briljante onderzoek van Alexander Astin over de eerste vier jaren 'college']. Maar wat heeft dat te maken met de studenten in de cohorten van de Erasmus Universiteit? Ik zou graag hebben gezien dat Baars en de zijnen al die engelstalige artikelen waar ze naar verwijzen, eruit hadden gekieperd, en eens hadden gekeken naar Nederlands eerste diepgravende onderzoek naar studiestaken: in de vijftiger jaren aan destijds de TH Delft. Alles is destijds al gezegd en gedaan. Laat Tinto er lekker buiten. Maar lees wel Astin.
Ik ben erg zuur, ik geef het toe, maar er is waarachtig reden toe. Henk Schmidt, hoe heb je dit kunnen laten passeren? Brood op de plank?
Dit soort onderzoek verduistert zaken door zeeën van irrelevante data en statistieken te produceren.
Ik begrijp werkelijk niet, en dat geldt voor bijna alle deelstudies geloof ik, waarom analyses zijn gesplitst voor studenten beneden het gemiddelde studieresultaat in het eerste jaar, en die erboven. Ik heb zoiets nog nooit gezien, en deze eerste keer smaakt bepaald niet naar meer. Het levert ook absurd gesplitste scatterplots op, die geen iota meer informatie bevatten dan de ongesplitste plot zou hebben. Het levert warhoofdige verbale analyses op, waar geen mens meer uit wijs kan.
p. 111: “Since universities and governments are particularly interested in students who will fail to complete their study, to date little has been known about reasons for study delay.”. Ik moet toch aannemelijk maken dat ik terecht verontwaardigd ben over dit onderzoek. Dit citaat van p. 111 laat zien dat Baars niet op de hoogte is van de relevante literatuur. Ik koppel nog even terug naar het begin, waar we in de eerste alinea lezen: “ ...a considerable amount of students does not complete their studies. For example, in the behavioural and technology sciences 50-60% of the students fails .... ” Het probleem is dat Baars hier niet onderscheidt tussen slagen voor de studie van eerste inschrijving, en slagen voor een studie in het WO. De suggestie dat ongeveer de helft van de aankomende studenten niet met enig doctoraal vertrekt, is van de pot gerukt, maar goed, ik heb wel eens een Erasmus-bestuurder voor de NOS-camera iets vergelijkbaars zien/horen zeggen, en wil er Baars dus niet hard om vallen.
Aan het eind van deze dag weet ik werkelijk niet waar Baars het vandaan haalt dat de huidige regeling voor gewogen loting bij numerus-fixusstudies nodig moet worden herzien. Zijn analyses tonen niets aan, dus dit ook niet.
Ben ik grof en hardvochtig? Ja, maar het lijkt me terecht. Zie voor enige nuancering met kanttekingen bij een later bericht in de Volkskrant, 11 november 2009, hierbeneden.

Ianthe Sahadat (11 november 2009). ‘Selecteren is beter dan loten.’ De Volkskrant, 3.

Deze journalist gaat nog even door op kennelijk de resultaten van Baars, en op onderzoek van Louise Urlings-Strop. Volgens Louise werkt selecteren aan de poort beter dan loten. En is het terecht dat bij een acht of hoger er directe toelating is.
Ik word niet moe er telkens maar weer op te wijzen dat onderwijs een publieke zaak is, en dat het dus niet vanzelfsprekend is om bepaalde kandidaten een streep voor te geven op anderen, ook niet op basis van het argument dat zo toegelaten kandidaten minder uitvallen of hogere cijfers halen.
Een tikje irritant is dat de Rotterdammers zich er steeds maar weer op laten voorstaan dat zij een primeur hebben met het aantonen van een verband tussen eindexamencijfers en succes in de studie geneeskunde. Dat verband heeft geen enkele serieuze partij in het debat van de afgelopen veertig jaar ooit ontkend.
Het gaat juist om talrijke vragen of een dergelijk verband gebruikt kan worden, of mag worden, in de bijzondere situatie van selectie voor een numerusfixusstudie in het Nederlandse onderwijsstelsel en dus onder de Nederlandse wet.
Zoals daar zijn: Is zo'n selectie wel doelmatig (het Cito concludeerde in 1980 dat dat niet het geval is, alle kosten en nadelen in overweging nemende)? Hoezo zou een hoog eindexamencijfer een kandidaat een moreel recht geven op een onderwijsplaats (toch iets anders dan een baan) die dan niet meer voor een ander beschikbaar is (staatsmoraal?). Zeggen die positieve verbanden ook nog iets wanneer het gaat om de kwaliteiten van de artsen (niet in de bedoelde zin, wel is er het risico dat die zo geselecteerde slimmeriken zich later niet meer als huisarts op het platteland willen vestigen, de Duitse ervaring met scherpe selectie op eindexamencijfers voor wis- en natuurkunde).
Is het maatschappelijk gewenst dat knappe koppen eerder voor geneeskunde dan voor vliegtuigbouw kiezen (als high tech specialisten kunnen zij waarschijnlijk later zeer veel meer voor de medische wetenschap betekenen dan als uitvoerend specialist, Ger Klein als voorbeeld hiervan)?

Mare (3 december 2009). Selectie aan de poort. Interview? met prof. dr Jan Anthonie Bruijn, voorzitter van het opleidingsbestuur van het LUMC (Academisch Ziekenhuis Leiden), en voormalig lid van de Onderwijsraad.

Dit is naar aanleiding van een stuk van Bruijn , Selektie drukt uitval, op de website van ScienceGuide http://www.scienceguide.nl/selectie-drukt-uitval.aspx. Bruijn heeft kennisgenomen van het onderzoek van Baars, en/of dat van Urlings-Strop. Hij vindt het fantastisch, selectie heeft effect, weg met loten. Van een voormalig lid van de Onderwijsraad verwacht ik iets meer nuance, eigenlijk. Vandaar dat ik ScienceDirect het volgende stukje heb gestuurd (nee, ik heb daar niets op gehoord):

Selectie drukt uitval. Zeker. .... Dus?

LUMC-hoogleraar Jan Anthonie Bruijn is enthousiast over Rotterdams onderzoek waarin naar zijn mening voor het eerst is aangetoond dat selectie aan de poort effect heeft op studiesucces, en dus dat er maar eens een einde moet komen aan procedures met loting als onderdeel. In de Mare van 3 december zegt hij zelfs “... het is voor het eerst ter wereld dat een onderzoek naar effecten van selectie echt goed is opgezet.” Een hoogleraar die zo'n uitspraak doet over wat er in de wereld aan onderzoek zou zijn gedaan, verkeert niet in de beste positie om de kwaliteit van dit type onderzoek te beoordelen.
Mag ik erop wijzen dat in de discussie sinds, pakweg, 1970 het nooit, NOóT, een issue is geweest of selectie effectief kan zijn? Natuurlijk heeft selectie effect, en zeker de psychologen in dit debat, zoals Wynand Wijnen, Willem Hofstee, en Pieter Drenth hebben dit nooit onder stoelen of banken gestoken (maar pas op: krantenredacties bedenken titels bij hun stukken die anders suggereren, so it goes). Het springende punt is of wat kan, ook gewenst is. Dat gaat verder dan alleen de vraag of het effect van selectie interessant genoeg is om de kosten dubbel en dwars terug te kunnen verdienen. Er is in 1975 een bijzonder uitvoerig debat over gevoerd in het parlement, met een tweedeling tussen voorstanders van integraal loten (natuurlijk alleen in de noodsituatie van een numerus fixus) en voorstanders van alleen selecteren. Daar is destijds een Hollands wonder geweest: een amendement met een compromis in de vorm van gewogen loting kreeg kamerbrede steun. Ook bij de laatste gelegenheid dat er naar de toelating tot numerus-ficusstudies is gekeken, door de commissie Drenth (rapport De gewogen loting gewogen, online beschikbaar), is bij uitstek de afweging tussen loten en selecteren aan de orde geweest, met het voorspelbare resultaat dat er een goede balans tussen die twee moet zijn, niet een uitsluiting van loten. De redenen daarvoor zijn gelegen in de specifieke aard van ons onderwijsstelsel (geen grote middenschool, zoals in de VS, maar een scherp selectief VO) en de systematiek van de wet die uitgaat van toelaatbaarheid voor iedereen met een passend eindexamen of equivalent daarvan.
Het kan ook korter door de bocht gezegd. Een faculteit is niet analoog aan een kruidenier: die kruidenier moet goed opletten wie hij aanneemt, anders heeft hij een probleem. De faculteit is een publieke voorziening, is onderdeel van het hoger onderwijs dat we uit de staatskas financieren omdat de baten voor de samenleving zich goed verhouden tot die kosten. Het gaat niet aan dat een faculteit zich aanmatigt het schaarse talent uit de vijver weg te vissen voor de neus van andere faculteiten. Laat de slimste kandidaten alsjeblieft in Delft gaan studeren, daar kunnen zij meer betekenen voor de kwaliteit van de geneeskunde dan zij ooit als specialist zouden kunnen. Het gaat niet aan dat faculteiten zich aanmatigen aan poortselectie te doen: zij investeren immers geen euro eigen geld in het functioneren van het onderwijs, terwijl de samenleving en de studenten zelf dat wel doen, en niet zo'n klein beetje ook. Aankomende studenten laten zich de kaas van het brood eten. De samenleving laat het toe dat er weer op naïeve gronden gespeeld wordt met selectie aan de poort, bovenop de selectie die al in het VO heeft plaatsgevonden. Is dit overdreven? Het is een motie van Martijn van Dam en Jacques Tichelaar van de PvdA geweest, gesteund destijds door VVD en LPF, die experimenten met selectie mogelijk maakte. Van Dam en Tichelaar waren van hun wortels losgeschoten, to say the least. Trouwens, ook prominent liberaal Thorbecke was een verklaard tegenstander van deze vormen van autoritaire selectie, dat kunnen de kandidaten en hun ouders immers zelf wel uitmaken. En dat laatste is ook de systematiek van de wet op het hoger onderwijs: zelfselectie in de propedeuse.

Ben Wilbrink.

(Als onderzoeker van meet af aan betrokken geweest bij de problematiek van toelating bij numerus-fixusstudies.)

Jan Borleffs (vrijdag 11 december, 10:20 uur Radio 1). (Prof. Borleffs is in Groningen bij geneeskunde prodecaan onderwijs en onderzoek)

Vertelt hoe in Groningen actief wordt geselecteerd op communicatieve vaardigheden, met rollenspellen. Borleffs noemt Amerikaans onderzoek, waar bij zaken voor de tuchtraad de studentendossiers van de betreffende artsen zijn onderzocht, en waarachtig, daar was al te zien dat het later mis zou gaan. Ik wil dat best geloven, maar zolang ik geen publicatie heb gezien, vermoed ik dat het bij lange na niet zo eenduidig ligt als gesuggereerd door Borleffs.
Het vervelende met deze manier van selecteren is dat het ernstige inbreuk maakt op het principe van toelaatbaarheid zoals dat overigens bij wet is geregeld voor het HO, en dat het mogelijk te makkelijk overschakelt van het pogen om kandidaten met ernstige communicatieve handicaps uit te sluiten, naar het selecteren van de studenten die alleen maar relatief iets makkelijker communiceren dan anderen. Een stap terug in de duisternis van willekeurige selectie. Laat Groningen maar eens zo moedig zijn om de (instrumenten in die) procedure voor goedkeuring aan te melden bij de Cotan (Nederlands Instituut van Psychologen).
Interessant is dat Borleffs flirt met het idee dat bij de direct toegelatenen (tenminste 8 gemiddeld op het eindexamen) mogelijk kandidaten met problematische communicatieve vaardigheden zitten. Borleffs wil kennelijk zowel van het loten af, als van de directe toelating. In zijn oratie is hij glashelder: weg met allebei.
In zijn oratie Onderwijs en opleiden, over kunde en kunst, gaat Borleffs uitvoeriger in op selectie-aan-de-poort voor geneeskunde. Ik wil daar niet onaardig over doen, maar signaleer wel dat er geen enkele terughoudendheid is bij dit denken over selectiemogelijkheden. Maar de numerus-fixus is een noodvoorziening, voor een ander doel getroffen. OK, de wetgeven heeft het slechte voorbeeld gegeven, en de bevoegdheid voor een getalsbeperking opgerekt [dat heet détournement de pouvoir als iedere andere instantie zoiets doet] tot een bevoegdheid om uitbundig te selecteren tot de aangegeven maat van 50%.
Ook in zijn oratie noemt Borleffs de problematiek van onprofessioneel gedrag, met de bron van dat Amerikaanse onderzoek: artikel. Het onderzoek is voldoende grootschalig, en contrasteert de onderzochte groep met een grotere controlegroep. Dan valt mij direct op dat dit verre van een zwart-wit verhaal is, dus dat met discriminantanalyse maar in beperkte mate die kleine deelgroep van professionele horken is te voorspellen, want ook in de controle groep zijn er beoorlijk wat geregistreerde professionaliteitsproblemen in de studie. [discriminantanalsye: zie mijn stage-onderzoek uit 1968, hier. Ik wijs er in dit verband nog op dat dat Amerikaanse artikel 0,3% noemt als het percentage artsen dat een tuchtzaak aan de broek krijgt en verliest, wat betekent dat het uiterst onwaarschjnlijk is dat deze kleine groep bij de aanmeldng tot de studie valt buiten te sluiten, zonder tegelijk een grotere groep TEN ONRECHTE buiten te sluiten (vgl de situatie voor werken met een leugendetector)] Jammer dat kwantitatieve voorspelling lijkt te ontbreken in dit artikel. Op zich is het natuurlijk mogelijk de studie geneeskunde te beschouwen als een beroepsopleiding, met de mogelijkheid om kandidaten uit te sluiten als zij zeker niet in staat zullen zijn om het beroep behoorlijk uit te oefenen. Denk aan piloot van gevechtsvliegtuigen: lichaamslengte is daar een ernstige beperkende factor. Het thema van onprofessioneel gedrag is verdraaid belangrijk, zowel binnen de opleiding, als binnen instituten en spreekkamers. Dan is het toch nog een heel ander verhaal om risico-inschattingen te gaan gebruiken bij de toelatngsselectie. Bij een private ongesubsidieerde onderwijsinstelling: OK, dat is de eigen verantwoordelijkheid [voor politieopleidingen bijvoorbeeld]. Bij een publieke voorziening: daar gaan ook anderen over. Borleffs problematiseert niet, en dat is jammer, want als er een goede onderbouwing mogelijk is, had ik die graag gezien. Ik noem maar eens een mogelijk bezwaar: misschien geldt voor ALLE professionals uit het HO ongeveer hetzelfde, moeten we dan hufterigheid gebruiken om een deel van de bevolking uit te sluiten van hoger onderwijs?

Ik heb meer aandacht gegeven aan het onderzoek van Baars, en aan de opvattingen van Bruijn en Borleffs, omdat deze de aard van het denken bij de faculteiten geneeskunde waarschijnlijk goed representeren. En geneeskunde is de speerpunt van meer selectie-aan-de-poort voor universitair onderwijs. Alsof het (eindexamen) VO die poort niet is.

Raad van Advies voor de Volksgezondheid & Zorg (2009). Numerus fixus geneeskunde: Twaalf mensen, twaalf meningen. pdf

De voorzitter vindt het nodig om in zijn voorwoord het volgende te schrijven, alsof er niet al veertig jaar precies over die eerlijk is gedebatteerd:
“Voor of tegen de numerus fixus, veel geïnterviewden vinden loting oneerlijk en zijn voor (gedeeltelijk) selecteren op basis van competenties.”
Dat neemt niet weg dat dit een dozijn goed gearticuleerde opvattingen zijn.
- Cerfontaine blijkt geneeskunde te hebben gestudeerd. Een driemaal uitgelote arts doet het m.i. interessant voorstel “ Laat iedereen toe tot een korte HBO-achtige opleiding geneeskunde. Leid een groot aantal op in de breedte, en een klein aantal in de diepte. Dat is efficiënter, goedkoper én goed voor de kwaliteit van de zorg.”
- Jan Borleffs heeft zich al voldoende elders geprofileerd. Humor: "Ik ben nog net van voor de loting, dus ik heb geluk gehad."
- Huibert Pols wil selecteren in plaats van loten, een helder standpunt voor iemand die staat voor het belang van de opleidingen. Jammer dat hij dat niet erbij zegt, en memoreert dat er ook àndere belangen kunnen zijn.
- Victor Jansen (anios) memoreert iets dat begin 70er jaren juist de directe aanleiding tot de machtigingswet vormde, na door de StudenVakBond gewonnen processen ovr wachtlijsten: “Er was een enorme concurrentie om in de goede werkgroepen te komen. Dat gold ook voor de co-schappen, we moesten loten om een plek en ik moest zestien maanden wachten voor ik kon beginnen.”
- Arnold Verhoeven (geen arts) “Die hele numerus fixus begrijp ik niet. Waarom mag niet iedereen geneeskunde studeren? Juristen kunnen toch ook allerlei soorten functies uitoefenen?”
Informatieve brochure. Downloaden maar.

2010 Einde numerus fixus in zicht? Ja, als het aan het kabinet-Rutte ligt.

Het regeeraccoord van het kabinet Rutte stelt dat de numerus fixus over vijf jaar wordt afgeschaft. Het regeeraccoord stelt daarnaast dat het de aanbevelingen van de commissie-Veerman zal uitvoeren: dus selectie-aan-de-poort door opleidingen in het Hoger Onderwijs zal toestaan. Het is uit de tekst van het regeeraccoord geenszins duidelijk wat een en ander concreet gaat betekenen, maar ik durf wel te voorspellen dat 'afschaffen van de numerus fixus' een bedrieglijk voorstel zal blijken te zijn: te verwachten vakt dat de plaatsbeperking gewoon zal blijven bestaan, maar dat de manier waarop de beschikbare plaatsen worden verdeeld onder de gegadigden volledig in handen van de betreffende individuele opleiding komt te liggen. Dat zou een schanddaad zijn, om het woord van Bernard Haitink te gebruiken (over de voorgenomen afschaffing van het orkestencentrum).

Sander van Walsum (28 oktober 2010). Toen. De Volkskrant, p. 8, kader in artikel van Gijs Herderscheê.

Een stukje van een journalist met eigen morele oordelen (ongewogen loting, inderdaad begin zeventiger jaren een noodsprong van aanvankelijk enkele faculteiten, later de Regering), en een eigen visie op de geschiedenis (Meike Vernooy zou slachtoffer zijn van die botte ongewogen loting; dat is natuurklijk niet waar: het was in 1996 een gewogen loting met hogere kansen voor hogere eindexamencijfers. Zij lootte uit, meermalen, dikke pech natuurlijk, maar hoezo onrechtvaardig? Haar 'plaats' werd door iemand anders ingenomen, als die uitgeloot zou zijn, zou dat minder 'onrechtvaardig' zijn? Spelen we voor god? Vergeet het.

Gijs Herderscheê Schrappen numerus fixus bij geneeskunde is niet haalbaar. (28 oktober 2010). De Volkskrant, p. 8

Minister Klink heeft in zijn overdrachtsdossier opgenomen dat afschaffen van de numerus fixus een slordig miljard zou gaan kosten, en dus onbetaalbaar is. Ik voeg hier maar aan toe dat dit een verhelderende positie is van het departement: het is kennelijk niet de bedoeling om bij 'afschaffen van de numerus fixus' de faculteiten de gelegenheid te geven een selectie aan de poort te organiserne. Dat is opmerkelijk. Blijft staan dat het kabinet Rutte de numerus fixus wil afschaffen omdathet 'een randvoorwaarde voor goede marktwerking in de zorg' zou zijn. Dat klink als wishful thinking. Maar dan zou die 'marktwerking' erote moeten leiden dat de extra opleidingskosten worden terugverdiend uit lagere vergoedingen voor specialistische en andere zorg door artsen verleend. Ik ben beniuewd hoe dit balletje verder gaat rollen, maar verwacht eigenlijk ofwel openlijke vergelijkende selectie aan de poort, ofwel verbogren selectie (tijdens de rit, zeg maar).

Veerman (2010). Differentiëren in drievoud omwille van kwaliteit en verscheidenheid in het hoger onderwijs. Advies van de Commissie Toekomstbestendig Hoger Onderwijs Stelsel. pdf

Voorzitter: Cees Veerman.
Ik heb dit rapport nog niet bestudeerd en becommentarieerd. Maar het is, waar het gaat om selectie, van een zorgelijk simplisme. Bijvoorbeeld aanbeveling 1 is in de formulering een regelrechte misvatting, alsof instellingen rechten hebben, en alsof met publieke middelen gefinancierde instellingen de vrijheid zouden hebben deze naar eigen goeddunken te besteden:
Aanbeveling 1. Selectie: De commissie stelt voor om in principe elke instelling het recht te geven om te selecteren, ook aan de poort. De overheid moet dit in wet- en regelgeving mogelijk maken, maar ook randvoorwaarden meegeven.

Commentaar NRC Handelsblad (29 oktober 2010). Niet meer artsen. Studie geneeskunde blijft beperkt, ondanks afschaffing numerus fixus. NRC p. 20

“ Het verdient daarom wél aanbeveling om het onrechtvaardige systeem van loting te vervangen door selectie aan de poort. Beter een gemotiveerde en empoathische arts, dan een arts te veel.”
Meld u voor moreel advies en kennis van selectie bij de redactie van de nrc. Ik heb het volgende bericht gestuurd aan de ombudsman:
De rubriek ‘Commentaar’ meldt in 'Niet meer artsen' (29 oktober) dat het huidige systeem van loting onrechtvaardig is. Onrechtvaardig. Waar haalt De Volkskrant dat vandaan? Over de rechtvaardigheid van de manier om het beperkte aantal studieplaatsen te verdelen onder een veelvoud van kandidaten (bij geneeskunde) is in Nederland juist sinds 1970 volop gediscussieerd, het meest grondig door de Commissie-Drenth ( http://www.rijksoverheid.nl/bestanden/documenten-en-publicaties/rapporten/2008/02/18/gewogen-loting-gewogen/gewogen-loting-gewogen.pdf ).
Of slaat het ‘onrechtvaardig’ op de numerus fixus zelf, op het aantal plaatsen dat veel te klein is om alle toelaatbare kandidaten te bedienen? Maar daar zal de komende tijd juist de politieke discussie over gaan, omdat opheffing van deze numerus fixus tot kostbare chaos zal leiden: het onderwijs kan de grotere aantallen niet verwerken, en als het dat al zou kunnen zou het bar kostbaar zijn. Maar daar heeft Commentaar een eenvoudige oplossing voor: selectie aan de poort. Waar was De Volkskrant de afgelopen veertig jaar?

Raad van Advies voor de Volksgezondheid & Zorg (2010). Numerus fixus geneeskunde: Loslaten of vasthouden. Advies. pdf

“Om het tekort aan artsen en de groeiende zorgvraag op te lossen, vindt de RVZ het noodzakelijk veranderingen in de organisatie van de medisch specialistische zorg aan te brengen, de instroom in de vervolgopleidingen tot specialist te vergroten en de numerus fixus voor de initiële opleiding geneeskunde over vijf jaar los te laten.”
“Afschaffen van het nationale lotingsysteem betekent voor burgers die arts of specialist willen worden dat niet alleen cijfers, maar ook motivatie en competenties in de selectie betrokken kunnen worden.”
“Het nationale lotingsysteem wordt vervangen door 100% decentrale selectie. Universiteiten krijgen de mogelijkheid om extra Nederlandse en buitenlandse studenten op te leiden, bovenop het aantal door de overheid bekostigde opleidingsplaatsen. Specialisten in opleiding gaan zelf meebetalen aan de opleiding.”
Dit is waarachtig een weinig subtiel advies, en dan zeg ik het voorzichtig. Maar dat mag eenieder die ook maar een klein beetje op de hoogte is van de problematiek, voor zichzelf concluderen.
“Het advies is voorbereid door een projectgroep onder leiding van mevrouw mr. G.P.M. (Gerda) Raas. De verantwoordelijke raadsleden voor het advies waren mevrouw drs. M. (Marjanne) Sint, mevrouw prof. dr. D.D.M. (Didi) Braat en prof. drs. M.H. (Rien) Meijerink.”
ANP Vrijdag 29 januari 1 uur: de ministers Klink en Plasterk nemen het advies over. Dat lijkt me erg snel voor een advies dat enorme gevolgen heeft.
Het schaamteloze, want ondemocratische, aan dit voorstel is dat het de numerus fixus uit de wettelijke sfeer haalt, en in handen legt van de instellingen met carte blanche voor de manier waarop ze de gewenste reductie in aantallen realiseren.
Het 8-uurjournaal, 29 januari: Plasterk in beeld: we schaffen dat loten af, volgend jaar al, universiteiten kunnen selecteren op eindexamencijfers, motivatie, wat niet al. Plasterk is aan het slaapwandelen. Dit haalt de wetgeving over het VO ook onderuit: de eindexamens verliezen een deel van hun betekenis, of die verandert niet mals. Wordt dit een herhaling van de mallotigheid die Martijn van Dam en Jacques Tichelaar samen met VVD en LPF hebben uitgehaald, door de deu naar selectie-aan-de-poort-van de universiteit wagenwijd open te zetten? Ik dacht, na de rede van Wouter Bos over de koers van de PvdA, dat het neo-liberalisme in de partij een gepasseerd station was?
In De Volkskrant van 2 februari, pagine 3: Advies: plek voor studie arts ook verkopen. “Als je nu uit een rijke familie komt of een lening afsluit, dan kun je overal ter wereld medicijnen gaan studeren', zegt een woordvoerster van de RVZ. 'Mensen gaan ervoor naar Amerika. Dus eigenlijk verandert er niet veel als we dat in Nederland ook gaan doen. (...) Als een ziekenhuis daarnaast nog 20 plaatsen voor studenten overheeft, dan kunnen ze die op de vrije markt verkopen', zegt de woordvoerster.” Ik heb eerder de kwalificatie schaamteloos gebruikt voor het advies van de RVZ. Dat was een vergissing, waarvoor ik mijn excuus aanbied. Het moet schaamteloos in het kwadraat zijn. Voor de RVZ zijn alle geplengde tranen over hardheid of oneerlijkheid van de numerus fixus, krokodillentranen: je moet gewoon zorgen dat je rijke ouders hebt. Zie ook Plasterk (2007). Antwoord op de vragen van het Kamerlid Joldersma inzake Saudi-Arabische studenten die in Nederland geneeskunde komen studeren. pdf
- Ongelooflijk, maar waar: Nederland verkoopt schaarse opleidingscapaciteit aan Saoudie-Arabische studenten

KNMG Studentenplatform, Tom Brouwer (3 februari 2010) Decentrale selectie: de rechter bepaalt. Arts in Spe https://www.medischcontact.nl/arts-in-spe/nieuws/ais-artikel/decentrale-selectie-de-rechter-bepaalt.htm

Olle ten Cate, Marijke van Dijk, Cees van der Vleuten, Albert Scherpbier en Lambert Schuwirth (13 februari 2010). Loting eerlijker dan selectie. De Volkskrant, Forum-pagina. "Het is veel eerlijker om de schaarse plaatsen voor de artsenopleiding toe te wijzen door gewogen loting, zoals nu gebeurt, dan door selectie, wat de minister wil, betogen Olle ten Cate e.a." paywalled

Na het uitbrengen van het advies van de Raad voor Volksgezondheid en Zorg, en minister Plasterk's snelle instemming daarmee, is het lang stil gebleven in de pers. Vandaag dan dit stuk van o.a. enkele hoogleraren uit de faculteiten in Maastricht en Utrecht die de afgelopen jaren direct met selectie te maken hebben gehad.
In Loting eerlijker dan selectie geven de auteurs nog eens de argumenten waarom voor geneeskunde de gewogen loting een betere, een eerlijker, methode is dan wat de Raad voor Volksgezondheid en Zorg, en minister Plasterk, nu zeggen te willen: iedere opleiding mag volop selecteren als ze dat willen.
Het argument dat ik in dit stuk mis, is dat het toch vreemd zou zijn wanneer geneeskunde de knappe koppen weg kan kapen voor de neuzen van vliegtuigbouw, informatica, medische biologie, wiskunde, etcetera, want dat is maatschappelijk gezien niet bepaald doelmatig. Het is niet echt een gemis, omdat het betoog hier in feite is dat de vermeende voordelen van nog sterkere selectie dan onder de huidige regeling (8 of hoger meteen toegelaten, daaronder een gewogen loting) gering zijn, en de nadelen groter. Méér hoef je dan inderdaad niet te argumenteren.
Hoe kan het nu dat deze hoogleraren wèl een behoorlijk betoog op papier zetten, en de Raad (en de minister) niet? Dat moet toch hiermee te maken hebben dat Ten Cate, Van der Vleugel, Schuwirth en anderen al heel lang vertrouwd zijn met de technische kanten van de problematiek van selectie versus (gewogen) loting, en de leden van de Raad te kort tijd hebben genomen om af te raken van het populistische idee dat je ‘natuurlijk’ altijd moet proberen ‘de besten te selecteren.’ Dat laatste lijkt logisch, maar de stilzwijgende premissen zijn niet vanzelfsprekend geldig.
De Raad voor Volksgezondheid en Zorg (RVZ) bepleit in een op 29 januari verschenen advies aan de ministers van VWS en OCW om de nationale lotingsprocedure voor de opleiding tot arts te vervangen door selectie voor alle opleidingsplaatsen. Ook minister Plasterk is daar een voorstander van.
In augustus 2009 hadden zich bij de Informatie Beheer Groep (IBG) 7.945 kandidaten aangemeld voor een opleiding geneeskunde. Er is plaats voor 2.850 eerstejaars studenten bij de acht medische opleidingen. De numerus fixus (het vastgestelde aantal) zal waarschijnlijk niet snel worden afgeschaft, misschien iets verruimd, maar zeker de helft tot tweederde van de aanmelders zal ook de komende jaren moeten worden afgewezen voor de studie.
Velen pleiten ervoor die schifting niet meer door loting te laten plaatsvinden, maar te selecteren op motivatie of andere kwaliteiten. Daar zijn kanttekeningen bij te plaatsen, of je het nu bekijkt vanuit het perspectief van de aanmelder, van de opleiding of van het medische beroep. De hamvraag is namelijk niet hoe je de beste studenten aanneemt, maar hoe je op de eerlijkste manier de meeste studenten afwijst.
Het RVZ-rapport citeert een scholier die graag wil gaan studeren: ‘Hooggeachte heer Plasterk, ik baal als een stekker, het is mij voor de derde keer op rij niet gelukt ingeloot te worden voor de opleiding geneeskunde die ik al vanaf het begin van de middelbare school wil gaan volgen.’ Dat is natuurlijk frustrerend, maar niet frustrerender dan om drie keer in een kwalitatieve selectieprocedure afgewezen te worden. Net zo veel aanmelders zullen ook dan afgewezen worden.
Bij het loten lijkt willekeur op te treden, maar in feite is er juist sprake van willekeur bij kwalitatieve selectie. Uit onderzoek weten we dat selectieprocedures geen voorspellende waarde van betekenis hebben. Er is nauwelijks verband tussen hoe goed iemand scoort in de selectie en hoe goed men is in de opleiding en nog minder in het latere beroep. Ook selectie is dus een tombola, die veel kwalijker is dan een zuivere loting waarin iedereen evenveel kans heeft.
Kunnen de faculteiten dan niet selecteren op motivatie? Het antwoord is: nee, een valide motivatietest voor dit doel bestaat niet. De gemiddelde geneeskundestudent is nu al zeer gemotiveerd en het onderscheid tussen gemotiveerd en zeer gemotiveerd is niet te maken. Je kunt het vragen aan de kandidaat, maar wie zal niet in alle toonaarden zijn motivatie etaleren als hij weet dat dat het belangrijkste selectiecriterium is? En dan zijn er ook heel verschillende motieven, zoals willen werken met mensen, gefascineerd zijn door de humane biologie, later een goede boterham willen verdienen.
Als we kijken naar de fluctuaties in aanmeldingen over de laatste twintig jaar, dan blijkt dat in de jaren dat de economie slechter gaat er meer aanmeldingen zijn voor geneeskunde. Dat suggereert dat ook economische motivatie een rol speelt in de keuze en de vraag is of dat het type motivatie is dat je voor de aanstaande dokter wil.
De opleiding wil graag studenten die vlot studeren en gemotiveerd zijn. Het probleem is echter dat een faculteit bij 300 of 400 plaatsen voor gemiddeld 800 tot 1.200 kandidaten niet zorgvuldig kan selecteren. De faculteit kan niet al deze kandidaten een eerlijke kans geven in de selectieprocedure.
De faculteit kijkt dan eerst oppervlakkig naar brieven en cv’s en legt veel kandidaten snel, en op beperkte gronden, terzijde. Zou je dat gewetensvol doen, dan kost dat zeer veel inspanning die onttrokken moet worden aan het onderwijs. Degenen die door mogen naar een tweede selectieronde worden misschien geënterviewd of moeten iets presteren, en daarvan is de voorspellende waarde gering. Bovendien waren er in de eerste ronde waarschijnlijk ook goede kandidaten die nooit gezien zijn. De huidige gewogen loting, met meer kans als je een hoger gemiddeld eindexamencijfer hebt en automatisch toelating krijgt bij een 8 of hoger, biedt de faculteit met minder inspanning minstens zulke goede studenten.
De patiënt wil een goede en aardige dokter. Het zou mooi zijn als je dat door selectie van de juiste studenten kon bereiken. Helaas hebben decennia van onderzoek uitgewezen dat kwaliteiten bij selectie voor de artsenopleiding maar beperkt de toekomstige kwaliteiten voorspellen. Een vaak aangehaald onderzoek waaruit blijkt dat dokters die met het tuchtrecht in aanraking komen achteraf gezien vaker lager scoorden bij de selectie, biedt voor selectie onvoldoende houvast. Daarvoor zijn de verbanden te zwak. Goede dokters worden vooral gevormd in de opleiding en het beroep.
Nederland heeft al sinds 1972 een lotingssysteem. Met het centraal schriftelijk eindexamen is iedereen met het juiste pakket gekwalificeerd voor de artsenopleiding. Zeker met de weging die in het huidige systeem zit is het zeer de vraag of een ander systeem gelukkiger afgewezenen, betere studenten of betere dokters kan opleveren.
[In de krant, maar niet online: Olle ten Cate is hoogleraar medische onderwijskunde in Utrecht. Marijke van Dijk is opleidingsdirecteur geneeskunde in Utrecht. Cees van der Vleuten is hoogleraar onderwijskunde in Maastricht. Albert Scherpbier is hoogleraar kwaliteitsbevordering medisch onderwijs in Maastricht en Lambert Schuwirth is daar hoogleraar innovatieve toetsvormen.

Jan Borleffs, Janke Cohen en Rob Hiemstra (2 maart 2010). Selectie is beter dan loting. De Volkskrant, Forum-pagina. artikel

Het zat eraan te komen, want het stuk van Ten Cate e.a. (zie hierboven) is indirect een argument tegen de selectiepraktijken van een aantal faculteiten geneeskunde, waaronder de Groningse.
Mijn eerste indruk van dit stuk van Borleffs e.a. is dat het enigszins tendentieus is, de selectie-technische aspecten niet goed op een rij heeft, en dat het vooral uitgaat van het belang van de faculteit zelf. Dat laatste is niet verkeerd, maar het is de vraag of dat bij publiek bekostigd onderwijs in dit geval wel terecht is. Ik zal binnenkort op deze plek de argumenten van Borleffs e.a. in detail bespreken, mogelijk als voorbereiding op een stuk in de Volkskrant. Dat is nu wat aantrekkelijker geworden, omdat ik buiten de belangen van de faculteiten sta en er daarom misschien een wat afstandelijker analyse van kan geven dan Borleffs e.a. hier doen en ook dan wat de Raad van Advies voor de Volksgezondheid en de Zorg heeft gepresenteerd (nee, op het stuk van Ten Cate e.a. heb ik deze kritiek niet, zij hebben naar mijn smaak een afstandelijke analyse gegeven die zich goed verhoudt tot selectie-technische aspecten van de thematiek)
“En de kandidaat is niet langer afhankelijk van een willekeurige loting, maar krijgt zelf het lot in handen.” Deze slotzin van het artikel is puur bedrog. Het gaat in de huidige regeling om gewogen loting voor kandidaten met eindexamencijfergemiddelde tot 8. Om te beginnen zit daar een weging in, die hebben leerlingen al kunnen beïnvloeden door keihard te werken in de laatste jaren van het VWO. Er blijft uiteindelijk een toevalselement over in de vorm van loting, maar linksom of rechtsom zal er een groot aantal kandidaten af moeten vallen, bij een selectie gaat dat eveneens gepaard met een behoorlijk toevalselement. Zei daarover de laat-negentiende-eeuwse artikelen van Edgeworth (hierboven), die daarmee de basis legde van de mathematische statistiek. Op geen enkele redelijke manier valt de stelling te verdedigen dat met selectieprocedures in plaats van de huidige gewogen loting de kandidaten hun lot in eigen handen krijgen, zelfs niet een merkbaar beetje meer, tenzij ze toevallig gebeiteld zitten op de communicatieve vaardigheden die Borleffs zo belangrijk vindt.
Moet ik de andere zinnen uit dit artikel nu ook nog behandelen? Lijkt me niet nodig. Maar ik haal er nog wel een enkel puntje uit.

Robert Crommentuyn (4 maart 2010). De centrale selectie ter discussie. Tegenstanders van screenen aan de poort in het nauw. Medisch Contact, 65 #9.

Onaangename titel.
Bevat geen nieuws.
Van de acht faculteiten zijn er drie die geen gebruik maken van de mogelijkheid om tot 50% te selecteren
Is slordig in het niet onderscheiden van de direct toegelatenen (gemiddeld cijfer > 8)
Onkritisch. Bijvoorbeeld geen enkele aandacht voor het kwantificeren van wat dan de rendementswinst (or whatever) is van selectie versus gewogen loting. (Noemt wel het argument van de 'tegenstanders' dat die winst te gering is om de fuss te rechtvaardigen).

Conall Boyle (2010). Lotteries for education. Origins, Experiences, Lessons. Imprint Academic. isbn 9781845402105

Chapter 8. The Dutch weighted lottery: Practical politics. (p. 141-162). Hoe kijkt Conall Boyle tegen deze gewogen loting aan: zie hier [citaat van p. 161]

Janke Cohen Schotanus (2 november 2010). Tegenintuïtief. Rede uitgesproken bij de aanvaarding van het ambt van hoogleraar onderzoek van onderwijs in de medische wetenschappen aan de Rijksuniversiteit Groningen. [Voor annotatie zie hier

Het geheim van de blauwe broer Eindrapport van de Verkenningscommissie Klassieke Talen onder voorzitterschap van: Caroline Kroon en Ineke Sluiter pdf

“Met uitzondering van 2010 viel de afgelopen jaren, ook bij een hoge N-term, een groot percentage onvoldoendes bij het CE Latijn. De slechte resultaten van de afgelopen jaren werken uiteraard demotiverend en hebben een negatieve invloed op de vakkeuze door leerlingen die bijvoorbeeld moeten inloten voor de studie geneeskunde en een hoog gemiddelde nodig hebben.”

Welt Online (21-2-2010). FDP stellt Numerus clausus für Ärtzte infrage. html

2011 Ruim baan voor talent?

Zoekresultaten op rijksoverheid.nl voor ‘Ruim baan voor talent’. html

Zoekresultaten op rijksoverheid.nl voor: wet “Ruim baan voor talent”. html

Annette D. S. M. Nijs (14-10-2003). Beleidsnotitie ‘Ruim baan voor talent’.

pdf aanbiedingsbrief

Ruim baan voor talent. pdf beleidsnotitie
Collegegeld differentiatie in het Hoger Onderwijs pdf [de spellingsfout is van de Rijksoverheid, b.w.]
(2 februari 2011) Nota van wijziging bij wetsvoorstel ‘Ruim baan voor talent’ pdf

In tijden waarin academici nog ruimschoots hun maatschappelijke verantwoordelijk namen, zou tegen al deze onzinnigheid heftig zijn geprotesteerd. Zo niet vandaag de dag. Zelfs psychologen gaan mee met de selectie-gekte. Zo moet de kandidaat die in Groningen psychologie wil gaan studeren, een motivatiebrief schrijven. Maar niet getreurd, jongelui: in de Universiteitskrant van 24 november 2011 heeft Wim Hofstee een keurige voorbeeldbrief gepubliceerd zie hier. Ik ben zo vrij om hem in zijn geheel te citeren, zeg maar om de teloorgang van de psychologie zelf te onderstrepen.

Model Motivatiebrief

Naar aanleiding van de decentrale selectieprocedure voor psychologie RUG heb ik me afgevraagd wat voor motivatiebrief ik destijds zou hebben geschreven (met de kennis van nu). Van harte aanbevolen als voorbeeldbrief voor aspirant-psychologiestudenten.

Geacht Bestuur Psychologie

Ik heb nog geen seconde nagedacht over wat ik wil gaan studeren; ik heb wel wat anders aan mijn hoofd. Maar nu moet ik wel een ‘motivatiebrief’ schrijven, want ik wil psychologie nog niet uitsluiten. Hoewel, het circus dat u op kosten van de belastingbetaler hebt opgezet, maakt uw opleiding er niet aantrekkelijker op. Dat schijnt ook de bedoeling te zijn, maar zoiets werkt bij mij eerder averechts.

Neemt niet weg dat u ons voor een onmogelijke opgave stelt. ‘Motivatie’ is: wat anderen aan iemand toeschrijven. Zelf ga je daar niet over. Als psychologen zouden jullie dat moeten weten. ‘Ik ben wel/niet gemotiveerd’ is een krom soort lekentaal. Uit elementair wetenschappelijk zelfrespect zouden jullie dat vandaag nog uit je vocabulaire moeten schrappen. U bent waarschijnlijk op zoek naar een motivering: waarom wil ik eventueel psychologie studeren.

Maar dat is pas een echte valkuil. Als iemand naar genoegen de psychologiestudie als een rationele keuze weet te argumenteren, dan zoudt u haar of hem terstond naar economie moeten doorverwijzen, want daar werken ze met dat soort dingen. Voor de psychologie is zo iemand bij voorbaat totaal ongeschikt.

Dus daar trap ik allemaal niet in. Maar van de weeromstuit krijg ik wel steeds meer zin in psychologie. Misschien ben ik op mijn manier wel geïnteresseerd in mensen, meer dan in dingen. Of zo. Niet speciaal in hun gezondheid, welvaart, rechten, of zelfs sociale verbanden; meer in hunzelf, wat dat ook mag wezen. Als ik psychologie ga doen, is dat eerder bij wijze van default option.

Nou, dat is het wel zo’n beetje, veel meer kan ik er niet over zeggen. Ik hoop maar dat u te weinig aanmeldingen krijgt, zodat u dit soort brieven niet eens hoeft te lezen.

Wim Hofstee

(in een vorig leven onderwijsdecaan/-huishoudster psychologie)

Annemarie de Knecht - Van Eeekelen (2011). Een strijd tussen praktijk en theorie, tussen kliniek en wetenschap. Het universitaire onderwijs in de geneeskunde in Nederland rond 1900. In L. J. Dorsman & P. J. Kegtmans: Van lectio to powerpoint. Over de geschiedenis van het onderwijs aan de Nederlandse universiteiten (43-68). Verloren.

Peter Stone (Ed) (2011). Lotteries in public life. Imprint Academic info

Editor's Introduction 1
1 Chance in Social Affairs Vilhelm Aubert 23 https://sci-hub.se/10.1080/00201745908601286
2 Chance, or Human Judgment? Dael Wolfle 45 https://www.science.org/doi/pdf/10.1126/science.167.3922.1201
3 Representative Democracy via Random Selection Dennis C. Mueller Robert D. Tollison Thomas D. Willett 47 https://sci-hub.se/10.1007/bf01718470
4 Hank Greely, The Equality of Allocation by Lot. 12 Harv. C.R.-C.L. L. Rev. 113 (1977) paywalled, alleen preview: https://heinonline.org/HOL/LandingPage?handle=hein.journals/hcrcl12&div=10&id=&page= 59
5 What Makes a Lottery Fair? George Sher 85
6 Justice and the Lottery Barbara Goodwin 97
7 Lot as a Democratic Device of Selection Richard G. Mulgan 113
8 Just Lotteries Lewis A. Kornhauser Lawrence G. Sager 133
9 Lotteries in Allocative Situations Torstein Eckhoff 161
10 The Assignment of Political Office by Lot Fredrik Engelstad 177
11 Allocation by Lot: A Conceptual and Empirical Analysis Willem K.B. Hofstee 201
12 Fairness John Broome 219
13 Let Them Eat Chances: Probability and Distributive Justice David Wasserman 231
14 Let's Toss for It: A Surprising Curb on Political Greed Sigmund Knag 251

Peter Stone (Ed) (2011). The Luck of the Draw: The Role of Lotteries in Decision Making Oxford University press. info.

2012 Staatsgreep Halbe Zijlstra: niet meer loten voor geneeskunde

Zevenendertig jaar na het kamerbrede compromis van de gewogen loting voor numerus-fixustudies, grijpt de VVD de gelegenheid die de meerderheid van 76 zetels dit gedoogkabinet geeft om althans voor geneeskunde de loting de deur uit te doen, en de toelating tot geneeskunde over te laten aan het vrije spel van de markt. Nou ja: ‘vrij’ dus alleen voor de opleidingen geneeskunde, niet voor de gezamenlijke kandidaten voor die opleidingen.

Rijksoverheid (17 februari 2012). Ruim baan voor honderden extra medische studenten. persbericht

Schippers & Zijlstra (17 februari 2012). Kamerbrief over de capaciteit en selectie van opleidingen in de gezondheidszorg. Brief van minister Schippers (VWS) en staatssecretaris Zijlstra (OCW) aan de Tweede Kamer over de capaciteit en selectie van opleidingen in de gezondheidszorg. Dit om te voldoen aan de toekomstige vraag om voldoende en gekwalificeerd personeel. pdf

“ In het Regeerakkoord ‘Vrijheid en verantwoordelijkheid’ van september 2010 is de volgende passage opgenomen, ‘om aan de vraag van een kwart meer artsen2 in 2025 tegemoet te komen wordt de numerus fixus in lijn met het rapport van de Raad voor de Volksgezondheid en Zorg in 5 jaar afgeschaft. ”

Is hier sprake van een spraakverwarring? Moet niet eerst de numerus-fixus afgeschaft worden, zodat vanzelf ook de loting is verdwenen (althans voor geneeskunde, voor al die andere numerus-fixusstudies blijft de situatie zoals die was???)? Nee hoor, ik heb vorig jaar de wet ‘Ruim Baan voor Talent’ gemist. En waarom die decentrale selectie ruim baan gegeven? Is het de bedoeling om die numerus fixus af te schaffen omdat via de achterdeur is geregeld dat opleidingen geneeskunde zelf hun instroom getalsmatig mogen beperken?

“Afschaffen verplichte loting

Voor de fixus-opleidingen⁴ in het hoger onderwijs is de verplichting tot loting afgeschaft. De loting kan daarmee worden vervangen door decentrale selectie. Dit is mogelijk gemaakt met de op 5 juli 2011 aangenomen wet ‘Ruim Baan voor Talent’.⁵ Uitzondering hierop zijn de 8+ studenten⁶, die het directe recht op toelating tot een opleiding met een capaciteitsbeperking behouden.

Wij zijn van mening dat loting niet past in een hoger onderwijs stelsel waarin de afstemming tussen student en opleiding versterkt moet worden en daarom zal de loting op termijn helemaal worden afgeschaft. Dit zal meelopen in het wetsvoorstel ter uitwerking van de strategische agenda Hoger Onderwijs, Onderzoek en Wetenschap. Bij decentrale selectie beoordeelt een instelling de studenten op bijvoorbeeld kwaliteiten en motivatie. Dit stelt instellingen in staat om de meest geschikte en gemotiveerde studenten voor de opleiding te selecteren en aspirant studenten hebben hun selectie voor de opleiding grotendeels zelf in de hand. De kans dat zeer gemotiveerde en geschikte studenten de gekozen opleiding kunnen volgen neemt hiermee sterk toe. Hiermee nemen wij de aanbeveling van de Raad voor Volksgezondheid & Zorg (RVZ) in het advies ‘Numerus Fixus Geneeskunde over: Loslaten of vasthouden’ om de loting te vervangen door 100% decentrale selectie door de universiteiten.

4 Dit betreft niet alleen de opleiding geneeskunde, maar alle opleidingen in het hoger onderwijsstelsel.

5 Staatsblad nr. 369, 26 juli 2011

6 Studenten met een gemiddeld eindexamencijfer van 8 of hoger voor het vwo met vereist profiel die rechtstreeks worden toegelaten tot de opleiding en de instelling van eerste voorkeur. ”

Martin Sommer (20 februari 2012). Zwanenzang voor loting. Volkskrant column Sommer slaat door: "De volstrekt willekeurige loting bestond al een aantal jaren niet meer. De officiële afschaffing markeert nu dat motivatie, hard werken en vooral geschiktheid terecht mogen worden beoordeeld en beloond, ook bij de toelating tot een studie."

Rutger Bregman (2 oktober 2012). Inkomen van specialist hoog door schaarste. De Volkskrant, p. 4.

De ingelote kandidaat verdient later gemiddeld meer dan twee keer zoveel als de uitgelote kandidaat (in dezelfde lotingscategorie).
Als ik het goed begrijp gaat het hier om onderzoek door o.a. UvA-econoom Bas van der Klaauw (zie hierbeneden). Die zegt: “Gemiddeld is een inloting bij geneeskunde 455.000 euro waard” Dus in vergelijking met een uitgelote kandidaat in dezelfde lotingscategorie. En passant sneuvelen nog twee mythes: medisch specialisten werken niet harder dan anderen; de hoge beloning van specialisten is geen compensatie voor hun langere opleiding: al tijdens die langere opleiding verdienen ze meer dan anderen.

Annette Posthumus (10 oktober 2012). 'Loten voelt oneerlijk' De Volkskrant, 5artikel

Nadine Ketel, Edwin Leuven, Hessel Oosterbeek & Bas van der Klaauw (2012). The returns to medical school in a regulated labor market: Evidence from admission lotteries. pdf (een eenvoudiger artikeltje in Folia)

abstract We estimate the returns to medical school by exploiting that admittance to med- ical school in the Netherlands is determined by a lottery. Using data from up to 21 years after the lottery, we find that doctors earn at least 20 percent more than people who end up in their next-best occupation. Estimated earnings profiles sug- gest that the life-time difference is even much larger: 21 years after the lottery the earnings difference exceeds 60 percent. Only a small fraction of this difference can be attributed to differences in working hours and human capital investments. The returns do not vary with gender or ability, but are higher for the less motivated.

Het regeeraccoord van VVD en PvdA, november 2012, staat geen selectie aan de poort toe (zoals de commissie-Veerman bepleitte), tenzij:

“Toelating tot het hoger onderwijs vindt plaats op basis van een daarvoor kwalificerend diploma. Selectie aan de poort blijft toegestaan voor University colleges, studies waar het aantal aanmeldingen het aantal opleidingsplaatsen overstijgt en voor opleidingen met bijzondere toelatingseisen, zoals in de kunsten.”

Ellen de Visser (20 maart 2012). De traumachirurg heeft altijd haast. De Volkskrant digitaal

Bespreking van Marijn Houwert: Zorg voor je mensen Arbeiderspers.
'Laat je om te beginnen nóóit door managers (mensen in een paars pak met krulschoenen) vertellen dat aiossen geld kosten. Dat is namelijk niet waar: ze leveren geld op, en niet zo'n klein beetje ook.'
'Er is in Nederland een enorm tekort aan verpleegkundigen, maar van jonge, pas afgestudeerde medisch specialisten, jonge klaren noemen we die, zijn er meer dan genoeg. Als aiossen, assistenten in opleiding tot specialist, na jaren keihard werken klaar zijn, vinden ze nergens plek. Er zijn alleen al 150 jonge chirurgen zonder vaste baan, en dat probleem speelt ook bij de jonge internisten, de radiologen, de cardiologen, de orthopedisch chirurgen, en de maag-darm-leverartsen. Een deel van hen gaat naar het buitenland, een deel zit thuis of doet ander werk, een deel zit in een enorme bus die van de ene naar de andere tijdelijke functie reist.

  'Om die jonge garde te helpen, moeten wij anders naar ons vak gaan kijken. Je kunt best drie dagen per week chirurg zijn, een fulltimebaan kan prima worden opgevuld door twee artsen. Mijn generatie staat daarvoor open, maar om me heen hoor ik nog veel ouderwetse argumenten: een chirurg moet 100 uur per week in het ziekenhuis zijn, want dat is belangrijk voor de continuïteit van zorg. Als je goed samenwerkt met je collega's, hoef je er echt niet altijd te zijn, dan draag je als team zorg voor de continuïteit.

  'Ook het aantal opleidingsplekken moet naar beneden, de kraan moet dicht. Dat is ingewikkeld, want iedere arts in opleiding krijgt van de overheid een zak geld mee en daar houden ziekenhuizen tienduizenden euro's aan over. Er is een financiële prikkel om ze te blijven opleiden en dat klopt gewoon niet. Want we weten dat we ze over een paar jaar weinig te bieden hebben. Dat is oneerlijk tegenover een grote groep jonge artsen die zich een slag in de rondte heeft gewerkt. Ik schat dat er nu tussen de vijfhonderd en de duizend jonge medisch specialisten zijn zonder vaste baan. We moeten ons echt verantwoordelijker gaan voelen voor die groep.

2013 Wet Kwaliteit in verscheidenheid hoger onderwijs

33 519 Wijziging van de Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek en enkele andere wetten in verband met de uitvoering van diverse maatregelen, aangekondigd in de Strategische Agenda Hoger onderwijs, Onderzoek en Wetenschap (Wet Kwaliteit in verscheidenheid hoger onderwijs) Nr. 3MEMORIE VAN TOELICHTING kamerstuk

Voor stukken betreffende de Wet Kwaliteit in verscheidenheid hoger onderwijs zie bijvoorbeeld hier. Dat de centrale loting op termijn wordt afgeschaft is al wel bekend, maar dat dat ook betekent dat kandidaten met hoge eindexamencijfers niet meer vanzelfsprekend worden toegelaten mag wel een verrassing heten. Immers: bij decentrale selectie mogen eindexamencijfers geen rol spelen; of is dat nu genuanceerd? En hoe zit het met loten: mag dat straks niet meer, of mag dat in combinatie met tenminste twee kwalitatieve criteria? Onderstaande teksten geven geen antwoord op deze vragen. Dat wordt weer studeren op de WHW en de parlementaire behandeling. Het zal mij niet verbazen wanneer dan blijkt dat in deze complexe materie de wetegever een paar cruciale fouten en missers heeft geboekt. Voor deze Wet Kwaliteit in verscheidenheid is mijns inziens het hele concept al een kunstfout: verscheidenheid benadrukken staat gelijk aan het verliezen van doeltreffendheid en doelmatigheid van het onderwijs, dus juist kwaliteitsverlies. Maar ja, heel die discussie over meer selectie-aan-de-poort is voor ons selectiepsychologen een op voorhand verloren discussie. Er is niemand meer die nog interesse heeft in de juiste argumenten, of deze kan herkennen als ze ergens opduiken.

Artikel 7.53. Beperking inschrijving op grond van beschikbare onderwijscapaciteit

1. Het instellingsbestuur kan per opleiding in verband met de beschikbare onderwijscapaciteit het maximum aantal studenten vaststellen dat voor de eerste maal kan worden ingeschreven voor de propedeutische fase van de desbetreffende opleiding. De vaststelling geschiedt voor een studiejaar.
2. Het instellingsbestuur selecteert de aspirant-studenten in verband met de beschikbare onderwijscapaciteit uitsluitend op grond van kwalitatieve criteria. Het aantal soorten kwalitatieve selectiecriteria bedraagt ten minste twee.
3. Het instellingsbestuur maakt tijdig de kwalitatieve selectiecriteria en de selectieprocedure bekend op grond waarvan de toelating zal plaats-vinden ingeval het aantal aspirant-studenten het maximum aantal, bedoeld in het eerste lid, zou overschrijden. Het instellingsbestuur stelt daartoe een reglement vast. Bij het vaststellen van het reglement houdt het instellingsbestuur rekening met de belangen van aspirant-studenten afkomstig uit de openbare lichamen Bonaire, Sint Eustatius en Saba onderscheidenlijk Aruba, Curaçao en Sint Maarten.
4. Het instellingsbestuur schrijft niet meer studenten in dan het maximum aantal dat het instellingsbestuur in verband met de beschikbare capaciteit heeft vastgesteld.
5. Indien ten aanzien van een opleiding een ministeri&tuml;le regeling als bedoeld in artikel 7.56 is vastgesteld, blijft dit artikel buiten toepassing.
6. Voor 1 december van het kalenderjaar voorafgaande aan het studiejaar waarvoor de eerste vaststelling geschiedt, doet het instellings-bestuur hiervan mededeling aan Onze minister. Voor een opleiding die na deze datum voor de eerste maal is opgenomen in het register, bedoeld in artikel 6.13, en waarvan het onderwijs zal aanvangen met ingang van het daaropvolgende studiejaar, geldt 1 april als uiterste datum voor de mededeling aan Onze minister van de onderwijscapaciteit van die opleiding.
7. Bij ministeri&tuml;le regeling kunnen in ieder geval voorschriften worden vastgesteld met betrekking tot:
a. de aanmeldingsdatum voor selectie; en
b. indien een opleiding door meer dan één instelling als bedoeld in artikel 1.2, onder a, wordt verzorgd, het aantal selectieprocedures van een bepaalde opleiding waaraan een gegadigde in hetzelfde studiejaar kan deelnemen.
Artikel 18.86. Overgangsbepaling selectie door instellingen bij opleidingen met een toelatingsbeperking

Tot het moment dat hoofdstuk 7, titel 3, paragraaf 4a vervalt, komt artikel 7.57e, tweede lid, te luiden:
2. Indien het instellingsbestuur toepassing geeft aan het eerste lid, maakt het tijdig bekend:
a. de kwalitatieve selectiecriteria die het in aanmerking wil nemen, waarvan het aantal ten minste twee bedraagt,
b. de regels van administratieve aard, voorzover niet voortvloeiend uit het vierde lid,
c. het percentage, bedoeld in het eerste lid, en
d. of gegadigden een, twee dan wel drie maal tot deelname aan de selectieprocedure kunnen worden toegelaten.

Peter Stone (2013). Access to Higher Education by the Luck of the Draw Article in Comparative Education Review researchgate.net .

DUB nieuws (2 september 2013). KNAW: loten soms zo slecht nog niet. webpagina

KNAW Seminar (16 september 2013): Is loting onrechtvaardig? html

Wanneer beschikbare studieplaatsen worden verdeeld door middel van loting, spelen inhoudelijke argumenten geen rol meer. Loting geeft alle kandidaten dezelfde kansen, maar gaat voorbij aan hun individuele kwaliteiten. Ook is er geen aandacht voor mogelijke alternatieven. Is dit rechtvaardig, of juist niet? Onder welke voorwaarden is de gelijkheid van loting aanvaardbaar of zelfs wenselijk?
Ook in Nederland wordt loting de laatste dertig jaar steeds vaker toegepast als verdelingsinstrument. Loting bij de toegang tot onderwijs staat nu sterk ter discussie. De sprekers van deze KNAW-themamiddag stellen eerst historische en filosofische vragen over de rechtvaardigheid van loting. Daarna spitst het debat zich toe op loting in het hoger onderwijs. Wat is de waarde van loting vergeleken met andere selectiemethoden?
- Josine Blok: Is loting (on)rechtvaardig? pdf
- Ingrid Robeyns, Erasmus Universiteit Rotterdam: Kan loting tot een rechtvaardige allocatie leiden? pdf De KNAW geeft geen toegang meer. Dan is er nog archive.org, en die heeft inderdaad een ongedateerde powerpoint, dat moet welhaast de KNAW-voordracht zijn: https://web.archive.org/web/20220223154134/https://www.knaw.nl/shared/resources/actueel/bestanden/130916lotingRobeynsIngrid.pdf
- Josine Blok, Universiteit Utrecht: Waarom werden in klassiek Athene politieke ambten verdeeld door loting?
  - pdf van de tekst
  - van de powerpoint eveneens een pdf
- Margo Trappenburg (UU): Loting bij geneeskunde. Uitwas van de jaren ’60?
  - Pdf van de powerpoint van de voordracht; of de powerpoint zelf ppt
- Martijn van het Hoofd (Hogeschool Utrecht): Loting en andere vormen van selectie bij HBO-fysiotherapie pdf
- Nancy Hartgring (Hogeschool Utrecht): Selectieve propedeuse. Zelfselectie bij HBO-oogzorg pdf
- Ida Hogendoorn (Hogeschool Utrecht): Decentrale selectie bij mondzorgkunde pdf
- Pieter Drenth (VU): Loting voor de studie geneeskunde?
  - pdf van powerpoint
  - html van de tekst (blog op wordpress.com)
- Olle ten Cate (UMCU): Gewogen loting of selectie voor de medische studie? Over eerlijkheid, voorspelling en het Hawthorne-effect.
  - Powerpoint van de voordracht: pdf
  - Th. J. ten Cate (2012). De ratio, de emotie, en het Hawthorne-effect. Selectie voor de geneeskunde opleiding. TH&MA : Tijdschrift voor Hoger Onderwijs & Management, 19 (1), pg. 6-10 pdf

David van Reybrouck (2013). Tegen verkiezingen. De Bezige Bij. isbn 9789023474593 (O.a.: blauwdruk voor een democratie gebaseerd op loting. )

2014 Bussemaker: loten moet weg

Bussemaker gaat loting als instrument voor verdelen van schaarse plaatsen in HO verbieden. En dan ligt er ineens (30 augustus 2014) een kamerbrief waarin doodleuk staat dat loten wordt afgeschaft, wat ik dan toch maar lees als een verbod op loten als instrument om toelatingsproblemen op te lossen. Direct de kamerbrief ophalen: pdf.

Hier gaat iedereen dus bij verliezen. Hoe is het mogelijk. Lees nog eens Pieter Drenth (2013) erop na: webpagina KNAW.

Kennelijk is er in bestuurlijke kringen geen besef dat loten altijd al als mogelijkheid in lastige situaties is gehanteerd. Zo ook in de zestiger jaren en later bij vele hogere beroepsopleidingen in Nederland. Van de zotte, met alle respect. Ik zal deze anti-intellectuele ontwikkeling op de voet blijven volgen, en hier rapporteren. En op Twitter natuurlijk @benwilbrink. Eenn goede hashtag zou handig zijn: #loteniszogeknogniet is iets aan de lang kant ;-)

Al in 1888 beschreef grondlegger van de mathematische statistiek Edgeworth dat selectie in feite een gewogen loting is: zie hierboven.

Paul van Meenen twijfelt aan de zuiverheid van de alternatieven tweet.

omslag rapport Drenth

Rapport Cie-Drenth ‘Gewogen loting gewogen’ 1997 staat nog gewoon online zie hier. Dat is evenwel alleen het hoofdrapport, zonder de volledige bijlagen. Deze bijlage bij het cie-rapport is meer gedetailleerd over criteria voor selectieinstrumenten: html.

NRC 30 augustus 2014: Loting populaire studies maakt in 2017 plaats voor selectie html

Lees nog eens Drenth 1995 Duijkerlezing; In Nederland is selectie onmogelijk html paywalled, kosten zijn 29 cent meen ik. Doen. De repliek van Bolkestein is ook online te lezen betaalmuur.

DUO (oktober 2014). Aanmelden studie. Alles over opleidingen met een loting. pdf Aleid Truijens, Volkskrant (21 september 12014). 'Loting voor studie is een rotsysteem, maar misschien is er geen beter' column

2015 Stille berusting?

Wet Kwaliteit in verscheidenheid hoger onderwijs Eerste Kamer

Het wetsvoorstel is erop gericht de juiste student op de juiste plaats te krijgen. Er worden nieuwe regels voorgesteld voor aanmelding en studiekeuze. De bestaande mogelijkheden tot het stellen van specifieke aanvullende eisen, als die nodig zijn voor de opleiding, worden beter benut. Op middellange termijn komt de centrale loting als middel om de toelating van studenten te reguleren te vervallen.

Nadine Ketel, Edqin Leuven, Hessel Oosterbeek & Bas van der Klauw (accepted, 2015). The returns to medical school: Evidence from admission lotteries. AEJ:Applied pdf.

Het is een publiek geheim dat de nf een godsgeschenk was voor de medische stand. Geen wonder dat ze nu meer verdienen. Klopt dat? Vangen jullie dit onder monopoly rents (afscherming beroepsmarkt, kunstmatige schaarste), of is daar iets anders mee bedoeld? Oosterbeek laat weten dat het daar inderdaad om gaat. De laatste sectie, de conclusies, gaat er uitgebreider op in.
Vergelijk ook Borghans, L., & De Grip, A. (1997). Numerus fixus en de arbeidsmarkt. Economisch Statistische Berichten, 5 februari. https://www.researchgate.net/publication/254436740_Numerus_fixus_en_de_arbeidsmarkt

VSNU-conferentie

Maarten Derksen (OCW) leidt in. Keynotes: Janke Cohen, Theo Wubbels, 12 workshops, borrel

De VSNU organiseert op 11 november de conferentie 'De loting voorbij'. Met ingang van het collegejaar 2017-2018 maakt loting plaats voor decentrale selectie. Om de universiteiten zo goed mogelijk voor te bereiden op de mogelijkheden, maar ook op de uitdagingen die decentrale selectie biedt, organiseert de VSNU deze conferentie. De conferentie is bedoeld voor betrokkenen bij decentrale selectie en geënteresseerden in onderzoek naar selectie.

“Sommige mbo-opleidingen voeren een numerus fixus in omdat het aantal stageplekken in bepaalde grote sectoren te laag is.” html

2016

(29 september 2016). Hbo-opleidingen schrappen numerus fixus. De Telegraaf

De titel is niet correct: het gaat niet om alle opleidengen. Maar goed, toch is het opvallend dat loten voor het komende studiejaar niet meer mag, alsof het in omstandigheden niet een geschite nethode zou zijn, zoals voor sommige opleidingen op dit niveau in de zestiger jaren en daarna het geval was. Beetje blinde regelzucht.

LéDEN - Tientallen hbo-opleidingen laten de numerus fixus komend studiejaar schieten. 45 procent van de opleidingen stopt hiermee, concludeert de redactie van de Keuzegids hbo 2017, die donderdag verschijnt.
Als voor een opleiding een numerus fixus bestaat, wordt slechts een beperkt aantal studenten toegelaten. Meestal wordt er dan geloot. Na een wetswijziging mag dat loten volgend jaar niet meer. Opleidingen met een beperkt aantal plaatsen moeten hun studenten voortaan zelf selecteren. De aanmelding voor die selectie sluit op 15 januari
Volgens de keuzegids is dat nieuwe systeem er de oorzaak van dat veel opleidingen de numerus fixus laten vallen.

Bussemaker verdedigt internationalisering Scienceguide 14 november 2016 pagina

"Geef Nederlandse studenten voorrang bij opleidingen met een numerus fixus. Die suggestie deed de PVV in een motie tijdens de begrotingsbehandeling van OCW. De motie kreeg geen meerderheid, maar de minister achtte het wel nodig de Kamer nogmaals uit te leggen dat het voorstel juridisch onmogelijk is."

Arie Pais (2016). Omkijken. Een logboek. Prometheus.

Arie Pais Over de numerus fixus een rare pagina 247, waarin hij Drenth noemt als vz van een commissie die er naar ging kijken. Pais haalt hier een aantal zaken door elkaar, en vermeldt niet dat hij het Cito opdracht had gegeven een toelatingstoets voor geneeskunde te ontwikkelen. Voor dat project was een begeleidingscommissie benoemd, voorzitter Pieter Drenth. Over eindexamencijfers: dat slaat kennelijk op het advies van de 'werkgroep-Wiegersma', in 1978 uitgebracht aan Pais, op zijn verzoek. Dat advies was vooral een herhaling van wat dezelfde werkgroep vijf jaar eerder had geadviseerd. Afijn, Pais geeft hier blijk van een onthutsend gebrek aan interesse in de problematiek van toelating bij numerus fixusstudies. Ik citeer de hele passge, p. 246-7:
Onze regeringsnota had gesproken over hoger onderwijs 'voor velen'. Dat de toeloop die kant op zou gaan, was te verwachten. Maar het gevaar was niet denkbeeldig dat het wel eens 'te velen' zouden kunnen worden. Het aantal gesjeesden in het eerste jaar was al gevaarlijk groot en te grote toeloop vormde nu al een probleem bij opleidingen, die de capaciteit misten - of zeiden te missen om het aanbod van alle gegadigden op te vangen.
Als oplossing voor dat probleem had in het vorige kabinet staatssecretaris Klein voor een systeem van loting gekozen: gelukkigen werden toegelaten, de anderen konden het volgend jaar nog eens proberen en begonnen intussen dan vaak maar aan een 'parkeer-studie' in de hoop op meer succes de volgende keer. Ik kreeg brieven van mensen die voor de derde keer waren uitgeloot. Over de billijkheid van het systeem kon je twisten, maar erg bevredigend was het niet.
Naar typisch Nederlands gebruik stelde ik dus een commissie in die onder voorzitterschap van professor Drenth, hoogleraar psychologie aan de VU, van advies zou dienen. Kort gezegd is het advies erop neergekomen dat - naast andere, vaak persoonlijke factoren - vakkenkeuze in het middelbaar onderwijs en examenresultaten aldaar, belangrijk kunnen zijn voor de keuze van de verdere leerweg. In die richting zouden we het gaan zoeken.
Opvallend was het wel weer dat veel Kamerleden bekend zeiden te zijn met jongelieden die meermaals in het voortgezet onderwijs waren blijven zitten en naderhand toch nog professor of zoiets waren geworden. Men wilde maar zeggen dat rapportcijfers en eindexamens ook niet alles zeggen. Nu op dit punt doordrukken was niet het risico waard om goedkeuring van de HOVV-wet in gevaar te brengen. Eerst de tweefasestructuur erdoor krijgen.
We zaten in ons laatste kabinetsjaar. Als de aanstaande verkiezingen goed voor ons uitpakten zouden we - bouwend op het Drenth-rapport - de toelating tot de universiteiten gaan regelen. De plannen lagen klaar. Maar eerst nog die verkiezingen winnen.
Arie Pais (2016). Omkijken. Een logboek. Prometheus. blz. 246-7.

2017

Beantwoording kamervragen over numeri fixi bij technische universiteiten. ophalen

Han van der Maas en Klaas Visser (8 juni 2017). Wet selectie studenten is niet uitvoerbaar. pagina

Sinds 2017 is de loting in het hoger onderwijs afgeschaft. Volgens de nieuwe wet selecteert het instellingsbestuur de aspirant-studenten in verband met de beschikbare onderwijscapaciteit uitsluitend op grond van kwalitatieve criteria, bestaande uit tenminste één cognitief en één niet-cognitief criterium. Loting is niet toegestaan.

Iedereen die beweert dat we met selectiemethoden aspirant-studenten op geschiktheid kunnen rangordenen (en dat is waar de wet ons toe verplicht) heeft ongelijk. Gewogen loting was en is het beste alternatief. Gewogen loting doet recht aan het feit dat onze selectiecriteria matig zijn. Vertekening in selectie in het nadeel van ondervertegenwoordigde groepen wordt verlaagd. Maar de wet sluit dit gewogen loten dus uit.

Selectie meer dan cijfers alleen. Decentrale selectie bij bachelo- en masteropleidingen in het bekostigd hoger onderwijs. maart 2017 Inspectie van het Onderwijs. pdf

2018

Elisabeth Artmann Nadine Ketel Hessel Oosterbeek Bas van der Klaauw (2018). Field of Study and Family Outcomes. IZA DP No. 11658 pdf

This paper uses administrative data from 16 cohorts of the Dutch population to study the relationship between field of study and family outcomes. We first document considerable variation by field of study for a range of family outcomes. To get to causal effects, we use admission lotteries that were conducted in the Netherlands to allocate seats for four substantially oversubscribed studies.
from the abstract

Elisabeth Artmann, Nadine Ketel, Hessel Oosterbeek, Bas van der Klaauw (2018). Field of Study and Family Outcomes. IZA DP No. 11658 pdf

Numerus fixus, selectie en kansengelijkheid in het wetenschappelijk onderwijs. Een overzichtsstudie naar doelen, criteria, instrumenten en effecten van selectie. Anja van den Broek, Kyra de Korte, José Mulder, Joyce Bendig-Jacobs Oktober 2018 pdf

Selectie bij opleidingen met een numerus fixus & de toegankelijkheid van het hoger onderwijs Anja van den Broek, José Mulder, Kyra de Korte, Joyce Bendig-Jacobs & Marije van Essen Onderzoek in opdracht van het ministerie van OCW Juni 2018 pdf

2019

Aleid Truijens slaat de spijker weer eens op de kop. Gewogen loting bij numerus fixus was zo gek nog niet. "Het blinde lot is eerlijker dan de mens die oordeelt op basis van 'motivatie' en ‘persoonlijkheidskenmerken'" Column Volkskrant. column Zie ook deze Twitter draad Jasper Been, Koen Marée en Bart Hekkema (14 april 2019). Loting op universiteiten werd afgeschaft omdat het oneerlijk voelde. Maar de selectie die ervoor in de plaats kwam, is pas echt oneerlijk De Correspondent tweet of blog

Paul van Meenen (14 april 2019). Mondelinge vragen en debat aangemeld. #kansengelijkheid #nietklotenmaarloten #ikblijfhettochzeggen naar aanleiding van artikel van De Correspondent hier Mijn commentaar: draadje

mentions Een paar opmerkingen wil ik hier wel bij maken. Een paar maar, maak je geen zorgen, Paul.
1) 1973, een rechterlijke uitspraak verbood wachtlijsten, van het ene moment op het andere kwam er een numerus fixus. Niemand was voorbereid, dus integraal loten. (minister De Brauw, DS'70)
2) 1975, Machtigingswet om het voorlopig definitief te regelen. Staats Ger Klein (PvdA) verdedigde integraal loten, oppositie juist selectie. Amendement Vermaat doorbrak dat: gewogen loting kreeg kamerbrede steun. Kamerbreed. Politici, ken uw geschiedenis.
3) Pais (VVD) gaf @Cito opdracht voor een toelatingstoets geneeskunde. Cito nam die onmogelijke opdracht aan, maar vond het op het laatste moment niet verantwoord hem op te leveren. Juist daarvoor had minister Van Kemenade de stekker eruit getrokken. benwilbrink.nl/publicaties/80
4) Ritzen wilde van die loting vanaf, en stelde de Cie Drenth in. Drenth schreef later (NRC) dat zijn cie zich onder druk had laten zetten door zowel Ritzen als premier Kok om de loting af te zwakken (boven 8 direct toelaten) Documentatie, zie benwilbrink.nl/projecten/lote…
vv En dan blijkt ‘Gewogen loting gewogen’ niet meer online beschikbaar te zijn bij rijksoverheid.nl. Probleempje. Ik ga eerst eens even kijken of ik zelf wel die pdf heb, dan kan ik hem alsnog beschikbaar stellen. Ongelooflijk trouwens dat zo’n belangrijk stuk weg is!
Mijn eigen bijdragen aan ‘Gewogen loting gewogen’ zijn wel beschikbaar: ‘Opsomming van de discussie over toelating bij numerus fixus-studies’ benwilbrink.nl/publicaties/97… ‘Samenvatting van de Opsomming van de discussie over toelating’ benwilbrink.nl/publicaties/97…
In de jaren na ‘Gewogen loting gewogen’ worden de stemmen voor selectie-aan-de-poort steeds sterker, vooral op basis van emotie, zelden kennis. Ik publiceerde er nog een paar dwars tegenin in TvHO benwilbrink.nl/publicaties/99… en benwilbrink.nl/publicaties/03… — #paarlen & #zwijnen of zoiets. 6. In 2013 organiseert de KNAW een seminar over selectie-aan-de-poort, waar Pieter Drenth nog één keer waarschuwt voor slectie-kwakzalverij (mijn woorden): Loting in de geneeskunde,
KNAW Themaconferentie, 16-09-13. Pieter J.D. Drenth, em. hoogleraar Vrije Universiteit Amsterdam, Voorzitter Commissie Toelating Numerus Fixus Opleidingen, 1996-1997. Toen Minister Schippers vorig … https://pieterdrenth.wordpress.com/2013/09/23/loting-in-de-geneeskunde/#more-57
Voor de overige bijdragen aan dit KNAW-seminar, zie de links in benwilbrink.nl/projecten/lote…
7. Kenmerkend voor de vele ‘onderzoeken’ over selectie-aan-de-poort is dat de onderzoekers telkens beginnen bij ‘Af’, en tot voorbarige conclusies geraken zodra ze bij ‘Brink, Ons Dorp’ zijn. In alle ernst: zonder expertise gaat het niet. Bijv. Zwick 2017 Who Gets In? — Rebecca Zwick | Harvard University Press On the disputed topic of U.S. college admissions, everyone agrees that this high-stakes competition is unfair. But few agree on what a fair process would be. Stressing transparency in evaluating appl… http://www.hup.harvard.edu/catalog.php?isbn=9780674971912

2020

Motie van de leden Paternotte en Van der Molen over toevoegen van loting aan het selectie-instrumentarium (11 februari 2020) download

Alexandra van Ditmars (20 februari 2020). Loten én selecteren is beter dan loten alleen. Trouw artikel .

Marieke van Twillert (11 februari 2020). Loting voor geneeskundestudie is weer een kwestie. Medisch Contact pagina

Cleo Freriks (12 februari 2020). 'Manier van selecteren in Maastricht werkt wèl' Voorstel D66: weer loting in plaats van decentrale selectie. artikel

Sanne Schreurs (2020). Selection for medical school. The quest for validity. Dissertation Universiteit van Maastricht. open access

Ben Wilbrink (12 februari en verder). Draadje op Twitter hier

Fixus, decentrale selectie, loten.
Het valt me op dat er veel drukte is over methoden voor decentrale selectie, maar dat niemand beseft dat een numerus fixus een bijzondere situatie is die onderwijsrechten inperkt. Enige nederigheid zou passend zijn. Heb ik het verkeerd?
Zo was er eind vorige week een symposium over decentrale selectie, met vier presentaties die ieder onbeschaamd rebbelden over opbrengst voor de betreffende opleiding. Hoe kortzichtig kunnen we zijn. Het gaat om ons publiek onderwijs, niet om de begroting van opleiding A of B.
Met de motie-Paternotte & Van der Molen is er weer discussie over loten - hoognodig, want na 35 jaar succes van de gewogen loting werd die methode onwettig verklaard. In welke bananenrepubliek leven we, ik ben de tel kwijt. Verstandige inbreng van oude rot Olle ten Cate, bedankt Olle!
In handen van de kleingeestigen eigenen numerus-fixusstudies zich privileges toe (selecteren) die opleidingen onder ons onderwijsstelsel normaal niet hebben. Ik zal er maar geen lelijke term voor gebruiken. Het is een grof schandaal, maar toch lijkt vrijwel niemand dat te zien.
Beleidmakend Nederland heeft de mond vol van vaardigheden van de 21e eeuw, maar op dit dossier van selectie bij numerus fixus zie ik geen sprankje kritisch denken, en louter onvermogen om relevante publicaties bij elkaar te sprokkelen via Duck Duck Go (of Google). Shame on you.
Voor mij nieuwe info, via Sanne Schreurs (Twitter): : https://twitter.com/SchreursSanne/status/1227835537861595136 Verwijst door naar haar proefschrift, op 20 maart in Maastricht te verdedigen. Over, jawel: selectie versus loten. Ik heb dat nog niet kunnen doornemen, ben wel weer heel benieuwd. @jpaternotte @harryvdmolen

Ben Wilbrink (21 november). Draadje op Twitter hier

"Er mag weer geloot worden bij de numerus fixusopleidingen. Jammer, vindt Sanne Schreurs, die op dit onderwerp promoveerde. Selectieprocedures maken dat de juiste studenten op de juiste plek terechtkomen." Het kan verkeren. [bron: Het Onderwijsblad. Is mijn bond de weg kwijt?]
Het proefschrift is open access: ‪ ‬https://cris.maastrichtuniversity.nl/en/publications/selection-for-medical-school-the-quest-for-validity De promotie is aan mij voorbijgegaan vanwege persoonlijke omstandigheden in maart, ik moet er toch eens naar kijken, naar dat proefschrift dan. De gedachte in de lead van het Onderwijsblad-artikel is nogal plat.
Even snel gezocht op een paar namen en termen uit een halve eeuw geschiedenis van de numerus-fixus: nope, nada niente nothing. Hoewel, 'lottery' komt 143 keer voor. Dit proefschrift is context-vrij geschreven, alsof de opleiding geneeskunde het universum volledig vult.
Sanne Schreurs beklaagt zich erover (Onderwijsblad) dat haar resultaten door TK en media zijn genegeerd of niet gezien. Ik heb nieuws voor Sanne Schreurs: zij heeft de hele maatschappelijke en politieke discussie sinds 1972 gemist: http://benwilbrink.nl/publicaties/97OpsommingDrenth.htm.
Dat gezegd zijnde, wat kan ik over dit onderzoek zeggen? Het gaat over iets dat nooit omstreden is geweest: als geneeskunde-opleidingen mogen selecteren, ipv loten, dan zullen hun propedeuse-rendementen er iets beter uitzien. Hamvraag, ook voor de TK destijds: is dat wenselijk?
In 1975 stonden twee kampen tegenover elkaar: de regering (links) voor loten, de oppositie(rechts) voor selectie. Een patstelling die door amendement-Vermaat werd doorbroken: er kwam kamerbrede steun voor gewogen loting. Een super-compromis! Wauw. Zomaar gedumpt door Bussemaker.
Alzo, het onderzoek van Sanne Schreurs voegt dus niets toe aan onze kennis over toelatingsarrangementen bij numerus-fixusstudies. Alles was in 1975 ook bekend, óók bij TK en bij onderwijs-staatssecretaris Ger Klein. Op basis van die kennis koos heel de TK voor gewogen loting.

Jan Paternotte (19 februari 2020). AANGENOMEN! Verbod op loten wordt opgeheven. tweet

Mijn commentaar: Dit was absoluut noodzakelijk. Bedankt Jan, ongetwijfeld mede namens de psychologen (Wijnen, Hofstee, Mellenbergh, Kolthoff, Drenth, mijzelf, Cohen ook) die sinds begin jaren '70 loten in deze bijzondere context bepleitten en verdedigden. Bv http://benwilbrink.nl/publicaties/74HetLotCRWO_OvO.htm

Janke Cohen-Schotanus (interview, 20 februari 2020). "Al die motivatiebrieven en referenties, daar heb je dus niks aan" ScienceGuide pagina

2021

In het kader van opruimen van mijn archief over o.a. de numerus fixus, maak ik een groot aantal lastig of geheel niet toegankelijke bronnen uit de maatschappelijke discussie toegankelijk in de vorm van transcripties, met enige voorafgaande aantekeningen, op mijn blog site 'Fair schooling' https://benwilbrink.wordpress.com/ Zie de reeks, gestart in maart 2021, 'Alle geslaagden zijn geschikt'. Het gaat om stukken die hierboven ook zijn vermeld, inclusief link naar de transcriptie. Voorlopig is het 'werk in uitvoering', er komen nog steed items bij. Ik stel mij voor dat een en ander uiteindelijk de basis vormt voor een handboek over selectie aan de poort van de universiteit (het hoger onderwijs). Nou ja, laat ik het houden op een historische beschrijving van de numerus fixusproblematiek.

Raad van State (24 februari 2021). 2021D10095 35765 Advies Afdeling advisering Raad van State inzake wijziging van de Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek in verband met het toevoegen van decentrale loting als selectiemethode voor opleidingen met capaciteitsfixus in het hoger onderwijs file ophalen

35 765 (12 maart 2021). Wijziging van de Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek in verband met het toevoegen van decentrale loting als selectiemethode voor opleidingen met capaciteitsfixus in het hoger onderwijs. Nr. 2 VOORSTEL VAN WET Nr 3 Memorie van Toelichting file ophalen

Maarten van der Smagt & Nouchka Tick & Linda van Ooijen - Van der Linde. (6 juli 2021). Eerlijke toelatingsprocedure combineert decentrale selectie en loting. artikel

Olle ten Cate (22 oktober 2021). Loting voor opleiding geneeskunde is juist eerlijker dan selectie. ScienceGuide webpagina

Olle ten Cate, PhD (2021). Rationales for a Lottery Among the Qualified to Select Medical Trainees: Decades of Dutch Experience. J Grad Med Educ (2021) 13 (5): 612–615. https://doi.org/10.4300/JGME-D-21-00789.1

2022

Ben Wilbrink (8 maart 2022) Selecteren bij de NF: verlies verlies voor iedereen, houd er toch mee op. blog

Ben Wilbrink (9 maart 2022) Numerus Fixus, snoeihard debat aflevering 2. Discriminatie. blog

Michiel Bakker (6 april 2022). Kansenongelijkheid toegenomen na invoering selectie; wat gaan we eraan doen? Interview met Lianne Mulder en Suzanne Fikrat. ScienceGuide web.

Lianne Mulder, Anouk Wouters, Jos W. R. Twisk, Andries S. Koster, Eddymurphy U. Akwiwu, Jan H. Ravesloot (2022). Selection for health professions education leads to increased inequality of opportunity and decreased student diversity in The Netherlands, but lottery is no solution: A retrospective multi-cohort study. Medial Teacher, 44, issue 7. open access

https://www.scienceguide.nl/2022/03/terugkeer-loting-geneeskundeopleiding-divers/
https://www.scienceguide.nl/2022/04/kansenongelijkheid-toegenomen-na-invoering-selectie-wat-gaan-we-eraan-doen/

Ionica Smeets (3 juni 2022). Soms is loten misschien eerlijker. Hoe kun je willekeur inzetten in een selectieprocedure? De Volkskrant archief

Mijn aantekening hierbij: Zomaar experts in A, B of Z bij elkaar zetten is best leuk, en kan onverwachte inzichten opleveren. Maar er is gewoon relevante expertise beschikbaar in de literatuur en in personen. Maak daar gebruik van. Zo hoort het immers? Die relevante experts vinden kan best een uitdaging zijn (rechters hebben voortdurend dat probleem), naar er is geen alternatief hè! Anders gaan astrofysici en snaartheoretici bepalen of loten rationeel is—het gekke is dat zij als niet relevante experts op de oppervlakkige kenmerken afgaan, en de relevante context van het schaarsteprobleem niet analyseren.

2023

Marten van de Wier (20 januari 2023). Inspectie bezorgd: hoger onderwijs let niet op gelijke kansen bij selectie student. Trouw artikel

Inspectie voor het Onderwijs (20-1-2023). Selectie in hoger onderwijs onvoldoende en onvolledig onderbouwd. webpagina

Inspectie voor het Onderwijs (20-1-2023). Selectie in het hoger onderwijs: criteria, instrumenten en de borging van kansengelijkheid. rapport.

Ben Wilbrink (24 januari) Loten bij numerus fixus: terug van weggeweest. Nu als decentrale loting bij capaciteitsfixus blog op basis van twitterdraad

Ben Wilbrink (26 januari) Decentrale selectie by fixus-studies tast recht op hoger onderwijs aan blog op basis van twitterdraad

‘Het is tijd om het taboe te doorbreken’ de Jonge Speciaist' https://dejongespecialist.nl/het-is-tijd-om-het-taboe-te-doorbreken/ via https://twitter.com/benwilbrink/status/1371913920093507584

Aleid Truijens (30 januari 2023). De 'juiste' geneeskundestudent blijkt vaak wit, vrouw en kind van hoogopgeleiden – door de selectiemethode. De Volkskrant column

Ben Wilbrink (11 juli 2023) In het kort: de geschiedenis van loten voor geneeskunde. blog

Ben Wilbrink (2023). A thumbnail history of admission by lottery in Dutch medicine studies. Translated from the original Dutch by Lambert Schuwirth. blog

2024

Joost van Egmond (Trouw 1 februari 2024). Het oude selectiedilemma bij studies gaat een nieuwe, experimentele fase in. artikel paywalled

Zie ook

Afzonderlijke pagina: Toelating tot scholen (voortgezet onderwijs) htm

Links

Numerus Clausus Wiki

Capaciteitsorgaan: Stichting Capaciteitsorgaan voor medische en tandheelkundige vervolgopleidingen website

Sortition: http://en.wikipedia.org/wiki/Sortition

"Sortition, also known as allotment, is an equal-chance method of selection by some form of lottery such as drawing coloured pebbles from a bag."

Sortition: http://www.imprint-academic.com/sortition

The Athenian Option: Radical Reform for the House of Lords, Anthony Barnett and Peter Carty (2008)
Justice by Lottery, Barbara Goodwin (2nd edition 2005)
- "This revised second edition includes a new introduction."
- sample chapter 1
The Nature and Use of Lotteries, Thomas Gataker (1627) (2008 ed. Conall Boyle)
- See above, in the 1627 paragraph.
A People's Parliament, Keith Sutherland
- Introduction
A Citizen Legislature, Ernest Callenbach and Michael Phillips
The Political Potential of Sortition, Oliver Dowlen (1985/new edition introduction by Peter Stone)

Deutschland: online suchen auf 'der Numerus-clausus" , nicht 'Der numerus-fixus"

Deutschland: online suchen auf 'der Numerus-clausus" und Uni - FU Berlin, usw - um die spezifische daten zu bekommen

Deutschland: WikiPedia

Deutschland: Zentralstelle für die Vergabe von Studienplätzen ZVS

Die Schweiz, Medizin-studium site

Information on Democracy by Lotteries and Elections http://globalpublic.org/id1.html

The Sortition Option http://www.constitution.org/elec/sortition.htm

"Sortition, or selection by lot, from the Latin sortiri, has a long history of use, going back to the ancient Solonian Constitution of Athens, and serving the Republic of Venice well for 1000 years. Today it is mainly used for the selection of juries, but the abuses of the electoral process, resulting from the need for candidates to raise large sums of money from donors who expect something in return, and the politicization of the appointment or election of judges, makes it appropriate to consider amending constitutions and laws to make more use of various forms of sortititon."

dode links

Er zijn weinig dingen zo veranderlijk als adressen op het wereldwijdeweb. Regelmatig ga ik met de vlooienkam door mijn website om dode links te identificeren (met de link checker van het W3Consortium). Mocht je een artikel graag willen hebben, maar de link is dood: mail mij. Meestal heb ik voor de veiligheid een download bewaard.

Zoeken in NRC, maak gebruik van (per maand, vanaf 1990-1): https://www.nrc.nl/sitemap/1990-1.xml

augustus 2024 \ contact ben apenstaartje benwilbrink.nl

http://www.benwilbrink.nl/projecten/loten_nf.htm#KNAW_2013 http://goo.gl/fZZFq

"Loten is onbetrouwbaar testen." Susan Niessen & Rob Meijer zetten de zaak op de kop. Testen is over de band van een test: zie grondlegger van de mathematische statistiek Edgeworth 1888 http://www.jstor.org/stable/2339898 Afijn, ik had het voor de Cie-Drenth allemaal nog eens op rij gezet http://www.benwilbrink.nl/projecten/loten_nf.htm#1997 en http://benwilbrink.nl/publicaties/97OpsommingDrenth.htm